Rynek płatności dziś: Punkt wyjścia dla innowacji

Transkrypt

1 Rynek płatności dziś: Punkt wyjścia dla innowacji Dr hab. Michał Polasik Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Warszawa, 30 listopada 2016 r.

2 Plan prezentacji Stan polskiego rynku płatności detalicznych Globalny potencjał i wyzwania Kierunki rozwoju rynku: badania polskiego sektora Efekt skali na rynku usług płatniczych Portfelowe podejście do innowacji płatniczych Przewidywania ekspertów w horyzoncie

3 STAN ROZWOJU POLSKIEGO RYNKU PŁATNOŚCI DETALICZNYCH NA TLE KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ 3

4 Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami per capita w latach ,13 203,79 202,32 188,24 182,56 171,88 175,48 202,49 165,80 165,64 197,34 157,49 187,54 151,87 150,51 180,50 133,97 141,05 172,98 142,87 148,99 157,63 151,69 158,21 163,92 140,53 130,41 122,83 15,87 16,53 20,46 24,52 26,93 32,36 38,73 44,98 53,51 60,64 69,41 77,23 100,66 86,09 220,13 210,69 127, Polska Strefa Euro UE Źródło: ECB Statistical Data Warehouse; 4

5 Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi per capita w krajach UE Źródło: ECB Statistical Data Warehouse; 5

6 POTENCJAŁ POLECENIA ZAPŁATY W POLSCE 6

7 150 Liczba poleceń zapłaty per capita, , ,79 60,03 57,88 56, ,37 43,68 36,87 Średnia UE: 46,6 30,43 28,57 24,78 23,01 19,73 11,23 7,66 7,42 6,88 5,88 5,58 5,45 0 2,21 4,98 1,7 1,60 0,70 0,66 0,52 0,47 Źródło: Europejski Bank Centralny, Blue Book,

8 PRZELEWY INICJATOREM POLSKIEGO OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO 8

9 ,87 13,38 13,26 Liczba poleceń przelewu per capita w latach ,30 43,94 39,83 40,34 42,98 41,97 44,34 16,23 45,57 47,25 49,93 45,93 46,59 47,89 49,27 51,00 51,93 19,03 19,69 47,24 22,66 42,66 43,45 44,99 47,80 26,10 29,28 34,46 38,13 49,81 42,18 54,19 53,48 53,35 53,22 51,08 51,38 47,86 45, ,86 56,59 53, doganiamy średnią europejską. Wzrost bazujący na kanałach elektronicznych Polska Strefa Euro UE Źródło: Europejski Bank Centralny, Blue Book,

10 Liczba poleceń przelewu per capita, ,4 143, ,5 112,2 109,6 104,0 103, ,2 73,8 73,5 71,9 68,5 64,0 62, ,9 59,3 55,7 50,5 50,3 47,6 Średnia UE: 56,59 30,5 26,9 24,2 23,8 22,6 21,4 19,1 11,2 0 Źródło: Europejski Bank Centralny, Blue Book,

11 KARTY MOTOREM NA DRODZE DO BEZGOTÓWKOWEGO HANDLU 11

12 Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach ,8 1,6 1,4 1,2 1,18 1,25 1,31 1,22 1,33 1,3 1,37 1,34 1,42 1,41 1,46 1,46 1,45 1,45 1,47 1,5 1,51 1,53 1,45 1,44 1,41 1,42 1,44 1,45 1,45 1,47 1,0 0,8 0,6 0,4 1,06 0,38 1,11 0,45 1,14 1,16 0,41 0,47 0,53 0,63 0,7 0,79 0,87 0,83 0,83 0,86 0,9 0,94 0,92 0,2 0, Polska Strefa EURO UE Źródło: Europejski Bank Centralny, Blue Book,

13 Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach , ,21 35,02 34,05 33,02 37,18 36,58 34,96 34,52 38,12 36,00 41,16 38,54 44,20 41,32 25,73 48,42 44,95 31,08 51,03 47,50 35,63 53,49 49,60 40,47 54,92 50,34 48,81 59,05 51, ,13 12,67 14,49 16,98 18,50 20, Polska Strefa Euro UE Źródło: ECB Statistical Data Warehouse 13

14 28,2 25,5 22,6 21,5 Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych krajach UE w 2015 r ,1 133, ,1 113,4 109,9 100, ,5 71,6 70,6 61,9 60,5 Średnia UE: 59,05 54,1 47, ,8 39,7 38,7 38,4 36,7 17,6 14,6 9,0 7,2 0 0,0 0,0 Źródło: ECB Statistical Data Warehouse 14

15 Czynnik 1. Rozwój sieci akceptacji Liczba terminali EFT-POS w Polsce Q2 Źródło: Narodowy Bank Polski,

16 Czynnik 2. Masowe wdrożenie technologii zbliżeniowej 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Udział zbliżeniowych kart oraz terminali w ich ogólnej w Polsce Zbliżeniowe karty płatnicze (mln) Zbliżeniowe termilane (tys.) 0,4% 1,7% 2,8% 4,1% 5,4% 0,1% 0,5% 0,9% 3,9% 6,9% 9,9% 17,9% 18,0% 27,1% 29,3% 35,2% 36,3% 45,4% 42,3% 52,1% 51,7% 57,7% 61,8% 72,3% 80,9% 83,7% 68,5% 71,3% 80,6% 79,8% Źródło: Karty płatnicze informacje kwartalne, Narodowy Bank Polski, 16

17 Średnia wartość pojedynczej transakcji bezgotówkowej kartami płatniczymi ,34 123,16 119,22 118,99 117,76 110,13 106,39 102,79 98,65 Efekt wypierania gotówki 92,11 83, ,34 67, I półrocze 2016 Źródło: Karty płatnicze informacje kwartalne, Narodowy Bank Polski, 17

18 Liczba transakcji bezgotówkowymi w Polsce per capita Przełomowy rok dla kart płatniczych! % Polecenie zapłaty 48,66 66,49 Przelewy bankowe Karty płatnicze 51,38 +17% 59,86 0,61 0, Źródło: ECB Statistical Data Warehouse, 18

19 POTENCJAŁ I KIERUNKI ROZWOJU RYNKU PŁATNOŚCI 19

20 Udział gotówki w całkowitej liczbie płatności w krajach Unii Europejskiej w 2012 r. (%) 80% Źródło: A. Tochmański, Dlaczego warto korzystać z rachunków bankowych i płatności bezgotówkowych? NBP, Radom, 2016 [za:] EBC, 2012 r. 20

21 Gdzie jest potencjał rozwoju rynku płatności? Ścieżki rozwoju rynku usług płatniczych: Substytucja gotówki» w Polsce do zastąpienia pozostaje ok. 80% transakcji dokonywanych gotówką Wzrost ogólnej liczby płatności» Ale jak?? 21

22 Wzrost ogólnej liczby płatności w gospodarce przyszłości Wzrost aktywności i potrzeby konsumentów. Mikropłatności i rozszerzanie się zakresu usług odpłatnych (dostęp, kontent, multimedia). Rozwój Internetu Rzeczy (IoT) i SmartCity. Źródło grafiki: Praca nadaje życiu sens,

23 WYZWANIA ROZWOJU RYNKU USŁUG PŁATNICZYCH W ŚWIETLE BADAŃ 23

24 Projekt Rozwój przez innowacje czy efekt skali? Prezentowane wyniki badania ankietowego przedstawicieli instytucji finansowych w Polsce zostały uzyskane w wyniku realizacji projektu badawczego ALTERUM Ośrodka Badań i Analiz Systemu Finansowego Warszawskiego Instytutu Bankowości nr WIB/2014/01 pt. Rozwój przez innowacje czy efekt skali? Badanie uczestników polskiego systemu płatniczego. Powyższy projekt został zrealizowany we współpracy ze Związkiem Banków Polskich przez dra M. Polasika (kierownik), mgr A.I. Piotrowską oraz mgr N. Kumkowską. Polasik M., Piotrowska A., Kumkowska N., Rozwój przez innowacje czy efekt sali? Badanie uczestników polskiego systemu płatniczego. Streszczenie kierownicze, 2015, 24

25 Metodyka badania Projekt obejmował realizację dwóch badań ankietowych w okresie czerwiec grudzień 2014 roku. Badanie ankietowe 1. Instytucje Badanie było skierowane do prezesów banków komercyjnych i banków spółdzielczych oraz agentów rozliczeniowych. Kwestionariusz ankietowy był dystrybuowany za pośrednictwem podmiotów działających przy ZBP, tj.: RWKB, RBE, KAR i SEPA Polska. Próba badawcza instytucji obejmuje: 24 banki komercyjne, 11 banków spółdzielczych i zrzeszeń oraz 10 agentów rozliczeniowych i instytucji przetwarzających płatności. Próba jest reprezentatywna pod względem wydawnictwa i sieci akceptacji instrumentów dla płatności detalicznych w Polsce. Banki komercyjne, które wzięły udział w badaniu, posiadały około 94% udziału w łącznej liczbie ROR, a uczestniczący agenci rozliczeniowi posiadali 81% terminali EFT-POS i obsługiwali 88% transakcji kartami w Polsce. Badanie ankietowe 2. Eksperckie Badanie skierowano do menedżerów wysokiego szczebla zatrudnionych w bankach komercyjnych, bankach spółdzielczych, instytucjach bankowych (NBP, ZBP), a także u agentów rozliczeniowych i w instytucjach przetwarzających płatności, organizacjach płatniczych i firmach IT działających w obszarze usług płatniczych. W badaniu wzięło udział 70 ekspertów, którzy reprezentują opinie szeroko rozumianego środowiska specjalistów ds. rynku usług płatniczych w Polsce. Polasik M., Piotrowska A., Kumkowska N., Rozwój przez innowacje czy efekt sali? Badanie uczestników polskiego systemu płatniczego. Streszczenie kierownicze, 2015, 25

26 WYZWANIA REGULACYJNE A INNOWACJE PŁATNICZE 26

27 Wpływ wprowadzenia obowiązku dostępu do ROR dla TPP NIE TAK Banki poniosą znaczne koszty na zapewnienie infrastruktury dla TPP (N=61) 13% 72% Banki wprowadzą własne usługi płatnicze oparte o zasady TPP (N=61) Banki wprowadzą własne usługi niefinansowe oparte o zasady TPP (N=62) Znaczący wzrost konkurencyjności rynku detalicznych usług płatniczych (N=62) Sektor bankowy uniemożliwi TPP uzyskanie znaczącego udziału w liczbie transakcji (N=62) 9% 17% 17% 23% 69% 67% 58% 54% Wymóg dodatkowego zestawu danych autoryzacyjnych dla TPP spowoduje ich nieatrakcyjność dla klientów (N=61) 18% 54% Niebankowe TPP zdobędą znaczący udział w liczbie transakcji (N=62) 40% 36% Nastąpi osłabienie relacji banków z ich klientami (N=61) 53% 28% TPP - Third Party (Payment Service) Provider; Źródło: Badanie ekspertów. 27

28 Potencjał dla sukcesu TPP wg segmentów rynku płatności detalicznych w perspektywie 2020 r. e-commerce (N=63) 21% 29% 27% 19% 5% m-commerce (N=63) 21% 22% 30% 19% 8% P2P (N=63) 11% 24% 32% 16% 17% rachunki (N=62) 8% 21% 29% 23% 19% POS (N=62) 5% 8% 15% 21% 52% 5 - powszechne zastosowanie marginalne zastosowanie Źródło: Badanie ekspertów. 28

29 ZMIANY TECHNOLOGICZNE W HORYZONCIE

30 Metody płatności dominujące w danym segmencie w 2020 r. [ % wskazań na powszechne lub raczej powszechne zastosowanie ] POS Płatności NFC bez udziału operatora telekom. (N=64) Bankowe płatności mobilne oparte na aplikacjach (N=64) E-commerce 36% 59% Karty w portfelu wirtualnym/ chmurze organizacji płatniczych (N=66) e-przelewy typu Pay-By-Link (N=65) 42% 53% Karty w portfelu wirtualnym/ chmurze organizacji płatniczych (N=64) Karty zarejestrowane w store dostawcy systemu operacyjnego telefonu (N=64) M-commerce Płatności za rachunki 27% 50% Tradycyjny przelew bankowy przez Internet (N=65) Zlecenia stałe (N=65) Rozliczenia mobilne bankowe (N=64) Przelew na nr telefonu z bankowości mobilnej (N=64) Płatności P2P 37% 32% 31% 61% Źródło: Badanie ekspertów. 30

31 Biometryczna rewolucja do 2020 r. Przewidywane wdrożenia technologii biometrycznej na rynku polskim do 2020 r. Uwierzytelnianie w placówkach banku (N=64) 91% 9% Bankomaty (N=66) 85% 15% Bankowość mobilna (N=64) 80% 20% Bankowość telefoniczna IVR/Call Center (N=65) 71% 29% Płatności mobilne (N=65) 68% 32% Bankowość internetowa/elektroniczna (N=62) 58% 42% Terminale płatnicze EFT-POS (N=64) 52% 48% TAK NIE Źródło: Badanie ekspertów. 31

32 Wybór technologii, w jakiej zostanie wdrożona biometria wg ekspertów przewidujących wdrożenie Bankomaty (N=56) 13% 80% 2% 2% 4% Bankowość (N=36) internetowa/elektroniczna 22% 22% 8% 28% 19% Bankowość mobilna (N=51) 45% 18% 2% 4% 27% 4% Terminale płatnicze EFT-POS (N=33) 33% 58% 3% 3% 3% Płatności mobilne (N=44) 45% 25% 2% 20% 7% Uwierzytelnianie w placówkach banku (N=58) 12% 59% 10% 9% 5% 2% 3% Bankowość telefoniczna IVR/Call Center (N=46) 100% Biometria linii papilarnych palca Biometria podpisu odręcznego Biometria dłoni Biometria naczyń krwionośnych palca Biometria tęczówki lub siatkówki oka Biometria głosu Źródło: Badanie ekspertów. 32

33 POTENCJALNE OBSZARY ZASTOSOWAŃ KRYPTOWALUT I TECHNOLOGII BLOCKCHAIN 33

34 Price Fluctuations and the Use of Bitcoin: An Empirical Inquiry Michal Polasik a, Anna I. Piotrowska a, Tomasz P. Wisniewski b Radoslaw Kotkowski c, Geoffrey Lightfoot b a Nicolaus Copernicus University in Toruń, b University of Leicester, c Warsaw School of Economics Published in International Journal of Electronic Commerce 2016, Vol. 20, No. 1, pp Wniosek dla e-commerce z badania handlowców 35 krajów świata Jako system bitcoin jest atrakcyjną i stosowaną alternatywą dla tradycyjnych instrumentów płatniczych w: w płatnościach transgranicznych, w tym kraje rozwijające się, w niszowych typach transakcji, np. wrażliwych. 34

35 Proces re-intermediacji Customer s Bank Transfer in legal tender (financial system) Exchange Platform Transfer in Bitcoin Bitcoin Wallet Payment in Bitcoin Payment Service Provider Conversion to legal tender Merchant s Bank Booking in legal tender Bitcoin as a pure payment system (The duration of holding Bitcoin could be about 1 hour.) Prices of goods and services are usually set in legal tender. The majority of customers buy bitcoins on an exchange platform and then transfer it to their wallets. Payment Service Providers play an important role in the development of the Bitcoin acceptance. They process transactions and assume the risk of exchange rate. The cost for merchant is usually less than 1% of value. M. Polasik et. al. (2016), Price fluctuations and the use of Bitcoin: An empirical inquiry, International Journal of Electronic Commerce, 20(1),

36 Zastosowania kryptowalut w sektorze bankowym Będą wykorzystywane w transakcjach płatniczych realizowanych przez sektor bankowy 3% Do 2015 roku 25% Do 2020 roku Będą podstawą konstrukcji inwestycyjnych produktów bankowych/finansowych 3% 16% 42% respondentów wskazało zastosowania Inne zastosowanie 5% 6% Nie znajdą się w ofercie produktowej sektora bankowego 90% 58% Źródło: Badanie ekspertów. Wybór wielokrotny; N=65 P38. Jakie widzi Pan/Pani perspektywy na zastosowania kryptowalut, w tym Bitcoin, w wymienionych horyzontach czasowych? 36

37 Bankowe zastosowania technologii blockchain i pochodnych Przykład: R3 konsorcjum 50 największych instytucji finansowych świata, mające na celu rozwój nowej generacji sieci transakcji finansowych i komercyjnego zastosowania technologii bazującej na tzw. technologii rozproszonego rejestru (distributed ledger). 37

38 EFEKT SKALI A INNOWACJE 38

39 Które systemy rozliczeniowe osiągną masę krytyczną? Uczestnictwo banków komercyjnych w wybranych systemach Express ELIXIR (N=22) KSR - Krajowy System Rozliczeń (N=20) Polski Standard Płatności (N=20) Uczestnicy 2014 Planowane wdrożenie % 40% 40% 50% 5% 30% TOP-6 wymagań wobec nowego systemu rozliczeniowego wśród banków komercyjnych, N=23 Duży zasięg systemu mierzony liczbą klientów Niskie koszty jednostkowe obsługi transakcji Wysoki poziom bezpieczeństwa systemowego 57% 52% 48% BlueCash (N=21) 29% 43% Niezawodność systemu 48% Nowy system kart płatniczych (N=19) 5% 16% Niskie opłaty systemowe i koszty eksploatacji 43% Przetwarzanie kart Visa/MasterCard (N=20) 35% Szybkość rozliczenia transakcji 35% Źródło: Banki komercyjne. 39

40 Skumulowany odsetek odpowiedzi respondentów (%) Efekt skali dla systemu rozliczeniowego Minimalny poziom łącznego udziału rynkowego banków* wdrażających dany system, niezbędny do uzyskania wymiernych korzyści Udział rynkowy banków uczestniczących (% ROR) Źródło: Badanie ekspertów; N=29. *Mierzony % posiadaczy ROR w Polsce. 40

41 Skumulowany odsetek odpowiedzi respondentów (%) Skumulowany odsetek odpowiedzi respondentów (%) Wymagana popularność standardu płatności mobilnych - minimalny odsetek klientów Asymetryczny efekt sieciowy Wymagany zasięg akceptacji dla standardu płatności mobilnych minimalny odsetek handlowców Coopetition VS standard zewnętrzny Obecny zasięg sieci terminali EFT-POS w Polsce Odsetek posiadaczy telefonów (%) Odsetek handlowców* (%) Źródło: Badanie ekspertów; N1=59 i N2=58. 41

42 PORTFELOWE PODEJŚCIE DO INNOWACJI PŁATNICZYCH 42

43 Stan wdrożeń innowacji płatniczych banki komercyjne rać kolory z następnym Karty zblizeniowe (N=23) Płatności oparte o Pay-By-Link (N=23) Przelewy oparte o Sorbnet dla klientów detalicznych (N=20) Przelewy natychmiastowe (N=22) Alternatywne karty zbliżeniowe (N=23) Przelewy adresowane na numer telefonu (N=23) Płatności telefonem NFC (N=22) Przelewy adresowane na konto w portalu społecznościowym (N=20) mposy (N=20) Płatności zintegrowane z rachunkiem bankowym (N=21) Przelewy adresowane na (N=22) mposy dla płatności mobilnych (N=22) Bankowe płatności mobilne oparte na aplikacjach (N=23) Płatności mobilne zdalne w aplikacji oparte o kartę (N=21) Rozliczenia P2P oparte o karty (N=21) Płatność kartą w rozwiązaniu MasterPass lub V.me (N=22) 15% 15% 14% 14% 14% 13% 10% 18% 5% 5% 5% 5% 5% Usługi/produkty są obecnie oferowane klientom Usługi/produkty są obecnie w fazie wdrażania Usługi/produkty nie są obecnie oferowane klientom, ale zamierzamy je wdrożyć do końca roku Usługi/produkty nie są obecnie oferowane klientom, ale zamierzamy je wdrożyć Źródło: w Badanie ciągu najbliższych instytucji. pięciu 43 lat Usługi/produkty nie są obecnie oferowane klientom i nie zamierzamy ich wdrożyć 26% 36% 35% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 10% 23% 22% 4% 74% 70% 4% 9% 35% 83% 32% 50% 9% 14% 30% 52% 48% 57% 5% 26% 45% 35% 26% 50% 4% 4% 41% 20% 45% 45% 45% 36% 4% 4% 4% 4% 35% 33% 30% 33% 29% 13% 26% 27% 18% 4% 10% 5% Źródło: Badanie banków komercyjnych.

44 Łączna liczba innowacji Liczba innowacji płatniczych oferowanych lub planowanych do wdrożenia przez poszczególne banki do 2020 r Poszczególne banki-respondenci Usługa będzie zostanie wprowadzona w ciągu 5 lat Usługa jest obecnie dostępna dla konsumentów lub w fazie wdrażania 7 Źródło: Badanie banków komercyjnych; Pyt. Stan wdrożeń innowacji płatniczych w Państwa banku?

45 Portfel bankowych innowacji płatniczych w Polsce 45

46 POSUMOWANIE: PRZYSZŁOŚĆ PŁATNOŚCI 46

47 Przyszłość płatności Coopetition ważnym trendem w polskiej bankowości Operatorzy GSM przestają być potrzebni Uniwersalny instrument nie wszędzie się sprawdzi 2015 Powszechność akceptacji standardu przede wszystkim! Przelewy natychmiastowe staną się usługą standardową w każdym banku PIN na terminalu nadal wygodny i bezpieczny Banki nie planują krajowego systemu kart płatniczych, chociaż agenci są otwarci Niskokwotowe transakcje wymagają wygodniejszych zabezpieczeń Numer telefonu powszechny w adresowaniu płatności m-commerce i P2P potrzebne wydajne rozwiązania Większość banków będzie przetwarzać karty MasterCard/Visa przez podmioty trzecie 2020 NFC + HCE będzie dominującą innowacją dla POS Karty w e-portfelu/chmurze zdominują e- i m-commerce Niebankowi konkurenci uzbrojeni w TPP głównym wyzwaniem dla banków Cała sieć akceptacji kart otwarta na BLIK-a BLIK nie dogoni kart w POS bez zmiany technologii na zbliżeniową mpos szeroko oferowany lecz bardzo niszowy Wykorzystanie BLE w płatnościach jest odległe i niepewne Biometria pojawi się w każdym kanale bankowym Biometria palca powszechna na urządzeniach mobilnych Platformy sprzedaży mogą wymusić specjalizację i integrację na swoich warunkach Renesans pre-paid w wersji mobilnej Kryptowaluty pozostaną na marginesie Polasik M., Piotrowska A., Kumkowska N., Rozwój przez innowacje czy efekt sali? Badanie uczestników polskiego systemu płatniczego. Streszczenie kierownicze, 2015, 47

48 Dr hab. Michał Polasik Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania J. Gagarina 13A, Toruń Warszawa, 30 listopada 2016 r. 48