Lokalny Indeks Jakości Współpracy samorządów i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim Raport z badań

Transkrypt

1 Lokalny Indeks Jakości Współpracy samorządów i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim Raport z badań Opracowanie wykonano w ramach projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy Cieszyn, marzec 2015 r. Strona1

2 Spis treści 1. Wprowadzenie i zagadnienia metodologiczne Cel opracowania Zagadnienia metodologiczne Definicje zastosowane w opracowaniu Formy współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi Zasady współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi Współpraca finansowa samorządów i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim Badanie LIJW wśród samorządów powiatu cieszyńskiego Ogólna ocena jakości współpracy pomiędzy sektorem publicznym oraz pozarządowym Samorząd partnerem dla organizacji pozarządowych Wpływ organizacji pozarządowych na aktywizację mieszkańców Uwarunkowania oraz rezultaty współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi Postulaty do poprawy jakości współpracy międzysektorowej Badanie LIJW wśród organizacji pozarządowych śląska cieszyńskiego Informacje o badanych organizacjach pozarządowych Ogólna ocena jakości współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządów terytorialnych Samorząd jako partner organizacji pozarządowych Organizacje pozarządowe jako partner samorządu Uwarunkowania oraz rezultaty współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi.. 65 Strona2

3 4. Wnioski Spis tabel Spis wykresów Strona3

4 1. Wprowadzenie i zagadnienia metodologiczne Sukcesywne wdrażanie nowoczesnych standardów współpracy międzysektorowej w powiecie cieszyńskim oraz zwiększenie jakości i efektywności współdziałania jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na rzecz aktywizacji społeczności lokalnej wymaga przeprowadzenia szczegółowej identyfikacji problemów lokalnych i diagnozy jakości dotychczasowej współpracy obu sektorów. W tym celu wśród przedstawicieli obu środowisk publicznego (samorządowego) oraz pozarządowego - czyli grupy docelowej projektu pt. CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy przeprowadzone zostały ankiety, mające na celu uzyskanie samooceny metodą Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy. Zgodnie z założeniem badanie zostało przeprowadzone wśród 13 jednostek samorządu terytorialnego oraz 60 organizacjach pozarządowych działających w powiecie cieszyńskim. Efektem prac jest syntetyczny raport z przeprowadzonych badań. Raport z badania Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy na terenie powiatu cieszyńskiego powstał w ramach projektu CieszLab Cieszyńskie Laboratorium Współpracy. Liderem projektu jest Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych Delta Partner natomiast partnerem Powiat Cieszyński. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet V Dobre rządzenie, Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, Poddziałanie Rozwój dialogu obywatelskiego. Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego na lata Cel opracowania Głównym celem opracowania jest przeprowadzenie wspólnej oceny wzajemnych relacji i jakości współpracy samorządów i organizacji pozarządowych na terenie powiatu cieszyńskiego oraz sformułowanie rekomendacji, jak te relacje poprawić i spowodować, aby współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych przyczyniała się do podniesienia jakości życia mieszkańców. Lokalny Indeks Jakości Współpracy (LIJW) to metoda oceniania poziomu współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu Strona4

5 terytorialnego. Metoda LIJW została zaproponowana o opracowaniu pt. Niezbędnik do (samo) oceny Współpracy Organizacji i Administracji Samorządowej. Niezbędnik jest jednym z rezultatów projektu Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych - wypracowanie i upowszechnienie standardów współpracy, realizowanego w ramach Priorytetu V Dobre rządzenie, Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, Poddziałanie Wsparcie systemowe dla trzeciego sektora Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorem Niezbędnika jest dr Grzegorz Makowski z Instytutu Spraw Publicznych. Przygotowanie opracowania wspierało również Collegium Civitas, Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT, Związek Miast Polskich, Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz lider całego przedsięwzięcia - Departament Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. 1.2 Zagadnienia metodologiczne Raport z badania Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy - ocena jakości współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi na terenie powiatu cieszyńskiego został opracowany na podstawie badania ankietowego przeprowadzonego w 13 jednostkach samorządu terytorialnego powiatu cieszyńskiego oraz 60 organizacji pozarządowych z tego terenu. Badanie ankietowe miało na celu zebranie informacji i opinii przedstawicieli organizacji pozarządowych i jednostek samorządu terytorialnego działających na terenie powiatu cieszyńskiego o ocenę wzajemnej współpracy. Badanie miało charakter anonimowy, a wyniki zostały zebrane w zbiorcze zestawienia danych. 1.3 Definicje zastosowane w opracowaniu Poniżej przedstawiamy definicje, wykorzystane w opracowaniu: Organizacja pozarządowa prawna definicja organizacji pozarządowej pojawiła się wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). Zgodnie z ustawą (art. 3, ust. 2) za organizacje pozarządowe uznaje Strona5

6 się osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, które nie są jednostką sektora finansów publicznych (w rozumieniu przepisów o finansach publicznych) i nie działają w celu osiągnięcia zysku, a zatem są to fundacje i stowarzyszenia, ale również związki zawodowe, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego. Rzadziej stosowane są takie określenia jak: organizacje charytatywne, organizacje non-profit, organizacje społeczne, organizacje wolontarystyczne, organizacje obywatelskie. W ramach niniejszego opracowania, wykorzystujemy także powszechnie przyjęte określenia takie jak: III sektor, organizacje III sektora nazwa stosowana wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie nawiązuje do podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory (obok instytucji państwa - administracji publicznej, sektora państwowego - pierwszego sektora) oraz podmiotów nastawionych na zysk (biznesu, sektora prywatnego - drugiego sektora) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa - są zatem trzecim sektorem. NGO - skrót od angielskiego non-governmental organizations organizacje pozarządowe. Organizacje non-profit - organizacje nie nastwione na zysk, sektor non-profit ogół organizacji nie nastawionych na zysk. JST - jednostka samorządu terytorialnego w opracowaniu chodzi zawsze o wszystkie jednostki samorządu terytorialnego działające na obszarze powiatu cieszyńskiego, tj. samorząd powiatowy oraz 12 samorządów gminnych. UODPPIOW Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz z późn. zm.). 1.4 Formy współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi Podstawę prawną dla określenia form współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi znajdujemy w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Strona6

7 (Dz. U nr 96 poz. 873). Współpraca organizacji i administracji może mieć zasadniczo dwie formy: pozafinansową oraz finansową. Pozafinansowych form współpracy administracji z organizacjami jest wiele. Ustawa w art. 5, ust 2 wymienia przykładowe: wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności przez organy administracji publicznej i organizacje pozarządowe, konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery pożytku publicznego z radami pożytku publicznego, tworzenie wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, składających się z przedstawicieli sektora pozarządowego i administracji publicznej. Finansowe formy współpracy to zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w UODPPIOW. Ze zlecaniem realizacji zadań publicznych związane jest przekazywanie środków finansowych na ich realizację (dotacji). Ustawa przewiduje także możliwości wspólnej realizacji zadań publicznych bez przekazania dotacji, w ramach tzw. inicjatywy lokalnej. Realizacja zadań publicznych przez organizacje pozarządowym może obecnie następować w czterech formach: powierzania wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na sfinansowanie jego realizacji, wspierania wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na częściowe dofinansowanie jego realizacji, w ramach inicjatywy lokalnej, w ramach umowy partnerstwa określonych w Ustawie z dnia 6 grudnia 2006 o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Współpracę z organizacjami pozarządowymi, w tym zlecanie zadań publicznych i przekazywanie dotacji przewidują również inne ustawy, np. Ustawa o pomocy społecznej, Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości Strona7

8 i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Jednak zlecanie zadań publicznych następuje zawsze zgodnie z trybem określonym w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 1.5 Zasady współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wskazuje, że organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji publicznej, działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów. Współpraca ta odbywa się w oparciu o następujące zasady: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji, jawności. Dojrzała współpraca między sektorem pozarządowym a samorządem terytorialnym wymaga spełnienia szeregu warunków. Musi ona opierać się na wzajemnym zrozumieniu i chęci współpracy, ale także na określonym zbiorze zasad. Znaczna ich część znajduje się w UODPPIOW. Określają one obowiązki obu stron, zwłaszcza samorządów. Szereg kolejnych zasad wynika z powszechnie zrozumiałych i akceptowanych zasad współżycia społecznego. Sprowadzają się one do dbałości o dobro wspólne lokalnej społeczności, o dobrostan jej mieszkańców, zwłaszcza tych, którzy wymagają wsparcia, z uwagi na osobiste i społeczne bariery, które utrudniają im korzystanie z różnorodnych dóbr publicznych. Poniżej prezentujemy sposób rozumienia zasad, które stanowią oś modelu współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Zasady te w konstrukcji modelu stanowią podstawę rozumienia współpracy w poszczególnych płaszczyznach i obszarach. W artykule 5 UODPPIOW Strona8

9 znajduje się zapis mówiący, że współpraca ( ) odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Zasady te obowiązują w stosunku do obu stron chcących podjąć współpracę. Co dokładnie oznaczają te zasady? Przyjrzyjmy się im na przykładzie Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Zasada pomocniczości (subsydiarności) oznacza, że lokalne problemy powinny być rozwiązywane u samego źródła. Jeśli sami obywatele (rodzina, sąsiedztwo, wspólnota lokalna) mają potencjał do poradzenia sobie z nimi, to lokalna władza powinna pozostawić im pole do działania. Z zasady każda władza jest służebna wobec obywateli i nie powinna ingerować w życie społeczne, o ile nie jest to uzasadnione określonymi warunkami i okolicznościami. Zasada pomocniczości zakłada, że problemy publiczne są rozwiązywane na tym szczeblu, na którym powstają. Tworzy to najlepsze warunki do efektywnego działania. Zgodnie z powyższą interpretacją zasada pomocniczości oznacza, że: nie powinno się pozbawiać obywateli i grup obywatelskich możliwości wykonania tego, co sami potrafią. Każdy obywatel powinien mieć prawo sam zaspokajać swoje potrzeby. Interwencja publiczna jest uzasadniona wówczas, gdy obywatel nie jest w stanie sam ich zaspokoić, albo nie są w stanie mu pomóc osoby z jego najbliższego otoczenia (rodzina, sąsiedzi, lokalna organizacja pozarządowa, lokalny samorząd, a dopiero na końcu jednostki wyższego szczebla regionalnego, centralnego, rządowego), lokalne instytucje publiczne powinny nieść przede wszystkim pomoc dla samopomocy, czyli wspierać w tym, czego jednostka bądź grupa społeczna nie jest w stanie sama dokonać, o tyle jednak tylko, by dać szanse na samodzielne zaspokojenie potrzeb, pomoc dla samopomocy powinna służyć usamodzielnieniu się osób i grup wymagających pomocy, a po uzyskaniu tego efektu powinna zostać wstrzymana. A zatem samorząd powinien: przekazywać realizację zadań wraz z niezbędnymi zasobami organizacjom pozarządowym, o ile są one w stanie te zadania zrealizować zgodnie z ustalonym standardem; Strona9

10 wspierać realizację inicjatyw obywatelskich w sytuacji, kiedy pomoc samorządu jest niezbędna. Organizacje pozarządowe powinny: podejmować tylko takie zadania, które są w stanie wykonać z pożytkiem dla lokalnej społeczności, wspierać oddolne, nieformalne inicjatywy obywatelskie w sytuacji, kiedy ta pomoc jest niezbędna, działać w taki sposób, aby wzmacniać mieszkańców w decydowaniu o swoich sprawach i samodzielnym funkcjonowaniu w społeczności. Zasada pomocniczości uwzględnia praktykowanie szerokiej partycypacji społecznej. Zakłada ona, że każdy ma prawo współuczestniczyć w życiu publicznym. Głos każdego obywatela powinien zostać wysłuchany, a struktury społeczne (tak organizacje pozarządowe, jak i władze samorządowe) powinny być wyczulone na potrzeby i oczekiwania różnych grup obywateli. Partycypacja obywateli może wyrażać się w trzech podstawowych formach: informowaniu, konsultowaniu oraz współdecydowaniu i współzarządzaniu. Pierwsza jest najprostsza - polega na przekazywaniu informacji do mieszkańców o podjętych decyzjach ich dotyczących. Ma wymiar jednokierunkowy, może być bierna: udostępnienie poprzez np. Biuletyn Informacji Publicznej, lub czynna: wysyłka informacji do organizacji czy mieszkańców, organizowanie spotkań informacyjnych, dystrybucja broszur itp. Konsultowanie to proponowanie mieszkańcom np. kilku rozwiązań i odbieranie od nich informacji, jakiego dokonują wyboru na podstawie m.in. tych opinii zapada ostateczna decyzja. Trzeci, najwyższy poziom partycypacji, polega na angażowaniu mieszkańców w proces współdecydowania (np. poprzez panele i sądy obywatelskie) w zakresie identyfikowania kluczowych problemów dotykających społeczność, budowanie optymalnych rozwiązań oraz wspólną realizację wybranych zadań. Zasada suwerenności mówi o tym, że partnerzy współpracy zachowują niezależność we wzajemnych relacjach. W relacjach pomiędzy jednostkami samorządu a organizacjami pozarządowymi, oznacza to, że: Strona10

11 Samorząd powinien: szanować niezależność działań organizacji pozarządowych w zakresie zarówno ich decyzji personalnych, jak i programowych oraz finansowych, szanować i respektować niezależność organizacji pozarządowych w realizacji celów statutowych, dążeń programowych, ich relacji z innymi podmiotami. Organizacje pozarządowe powinny: zachowywać niezależność w trakcie współpracy z samorządem, szanować i respektować kompetencje samorządu. Zasada suwerenności zapewnia obu partnerom prawo do: wzajemnej konstruktywnej wymiany opinii, w tym opinii krytycznych. Nie powinno to ograniczać ich wzajemnej współpracy, własnej reprezentacji (co oznacza, że strony występują w ramach uzyskanych kompetencji i w imieniu osób, które reprezentują), wzmacniania swoich struktur organizacyjnych dla wzbogacania potencjału do efektywnego działania. Zasada partnerstwa zakłada współdziałanie suwerennych partnerów na rzecz celów, które są kluczowe dla rozwoju lokalnej społeczności i dobrostanu obywateli. Podejmują oni wspólne wysiłki w przekonaniu, że dzięki łączeniu zasobów i kompetencji osiągną lepsze rezultaty. Partnerstwo zakłada, że wszystkie strony współpracują ze sobą w oparciu o zasady współudziału, współdecydowania i współodpowiedzialności. Praktyczna realizacja zasady partnerstwa wymaga spełnienia wielu warunków począwszy od posiadania przez partnerów właściwych umiejętności i kwalifikacji, po dysponowanie szeregiem zasobów: organizacyjnych, finansowych, logistycznych itp. Strony partnerskiej współpracy powinny współdecydować o formach prawnych i organizacyjnych, w których będzie wyrażało się partnerstwo (np. koalicje, sieci, partnerstwa publiczno-prawne). Ich forma powinna wynikać z partnerskiej umowy pomiędzy stronami. Realizację zasad partnerstwa ułatwia systematyczne tworzenie i doskonalenie czytelnych i wysokich standardów współpracy. Sprawiają one, że obecni i przyszli Strona11

12 uczestnicy współpracy mogą płynnie włączyć się we wspólne działania i odgrywać kreatywną rolę. Partnerstwo w relacjach pomiędzy władzami samorządowymi a organizacjami pozarządowymi wyraża się we: wspólnym identyfikowaniu lokalnych problemów i projektowaniu adekwatnych do sytuacji polityk publicznych, wspólnym określaniu standardów zadań publicznych, respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dobrowolności, równorzędności partnerów i wspólnie ustalonych regułach działania, respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dzieleniu się zasobami, odpowiedzialnością, kosztami i korzyściami, a w jej wyniku uzyskuje się wartość dodaną/tworzy się synergia. Zasada efektywności wymaga od partnerów współpracy stałego podnoszenia potencjału do sprawnego realizowania zadań publicznych. Powinny być one wykonywane w oparciu o reguły gospodarności (oszczędnie), tworzenia maksymalnej wartości za określone nakłady (value for money) i szanowania publicznych zasobów. Strony współpracy powinny brać pod uwagę: dobrą jakość i użyteczność proponowanych rozwiązań na rzecz realizacji określonego celu; gospodarność, umiejętność planowania (rachunek ekonomiczny), wykorzystanie wskaźników pomiaru efektywności lub ustalonych standardów świadczenia usług, pomiar efektów ekonomicznych i społecznych, krótko- i długookresowych, odmienność w mierzeniu efektywności działań standardowych i innowacyjnych, z czego wynika, że: efektywność w działaniach innowacyjnych oznacza nowe rozwiązania służące/korzystne dla społeczności, efektywność w działaniach standardowych oznacza relację cena-jakość z uwzględnieniem korzyści dla społeczności, jakość obejmuje standard realizacji zadania i jego wartość społeczną, Strona12

13 działania innowacyjne obarczone są ryzykiem, które jest akceptowalne. Z zasadą efektywności koresponduje zasada standaryzacji rozumiana jako wspólne i zorganizowane określanie wszystkich ważnych wymiarów i parametrów danej usługi/zadania wraz z zainteresowanymi i zaangażowanymi w jej/jego realizację podmiotami. Samorząd zapewnia niezbędne warunki do przeprowadzenia procesu standaryzacji partycypacyjnej, dbając o stały udział wszystkich ważnych dla danej usługi/zadania partnerów oraz sprawny przebieg procesu. Standaryzacja odbywa się zgodnie z wymogami: adekwatności - to znaczy względnej zgodności między potrzebami określonych grup klientów a oferowanym zakresem i jakością usługi/zadania; elastyczności to znaczy stosowania metod, technik i sposobów zaspokajania potrzeb w zależności od zaistniałej sytuacji, w granicach gwarantujących zachowanie pierwotnego znaczenia i celu realizowanego zadania/usługi; ramowości to znaczy, że w procesie zaspokajania potrzeb istnieją możliwości poruszania się w odpowiednim przedziale norm i normatywów (o ustalonej rozpiętości), pozwalających działać skutecznie na rzecz konkretnego klienta lub na rzecz grupy klientów; spójności to znaczy korelacji rozwiązań przyjętych i stosowanych na różnych poziomach zarządzania sferą społeczną. Zasada uczciwej konkurencji zakłada, że wszystkie odpowiednio przygotowane podmioty mają szansę rywalizować o możliwość wykonywania zadań publicznych. W oparciu o zasadę uczciwej konkurencji można znaleźć najbardziej efektywnego realizatora zadań publicznych. W związku z tym samorząd powinien: traktować organizacje, jak i jednostki sobie podległe, jako podmioty podlegającej ocenie zgodnie z zasadą efektywności, przeciwdziałać tendencjom monopolistycznym, przeciwdziałać konfliktowi interesów związanych z łączeniem funkcji publicznych i społecznych. Z kolei organizacje pozarządowe powinny: potrafić łączyć interesy swoje i swoich podopiecznych z interesem wspólnoty, Strona13

14 wspólnie uczestniczyć w ustaleniu zasad uczciwej konkurencji (wspólnie wypracować kryteria niedyskryminujące, jawne, dotyczące każdego uczestnika współpracy i wszystkich sektorów). Zasada uczciwej konkurencji wskazuje, że wszystkie organizacje pozarządowe powinny mieć równy dostęp do możliwości współpracy. Z tego też względu zasada ta nie powinna być przeciwstawiana tak ważnej dla trzeciego sektora zasadzie solidarności, która charakteryzuje działalność publiczną poczuciem dobra wspólnego, wartości współdziałania, kompromisu, czy wręcz konsensusu oraz wspólnoty z innymi podmiotami zaangażowanymi społecznie. Zasada jawności zakłada, że partnerzy współpracy wzajemnie udostępniają sobie pełną i prawdziwą informację na temat obszarów swojego działania, które są istotne z punktu widzenia budowana wysokiej jakości partnerstwa. Wynika to z potrzeby budowania wzajemnego zaufania. Informacja powinna być udostępniana w adekwatnych formach (możliwość dostępu, odpowiednie formaty), powinna być adekwatna pod względem treści (ważne elementy potrzebne dla odbiorcy, wysoki poziom klarowności przekazu). Powyższe zasady mogą i powinny być wykorzystywane w różnorodnych kontekstach, w których funkcjonują lokalne społeczności. Wypływają one z szeroko rozumianych reguł współżycia społecznego i są podporządkowane przede wszystkim dwóm naczelnym regułom - legalizmu, czyli respektowania istniejącego prawa oraz dobra wspólnego. Powyższe zasady powinny stanowić fundament trwałego systemu współpracy, w którym: normy i procedury stoją na straży praw i obowiązków obywateli wobec wspólnoty i wspólnoty (z jej instytucjami) wobec obywateli, działania nakierowane na rzecz wspólnie określonych celów pozwalają budować w oparciu o zaufanie i wiarę w dobre intencje. Efektywna współpraca w lokalnych społecznościach może wspierać się na jeszcze dłuższej liście bardziej szczegółowych zasad. Warto wziąć pod uwagę wspomniane już powyżej zasady: partycypacji i solidarności. Strona14

15 Ponadto istotna wydaje się zasada standaryzacji (jako jednego z ważnych elementów zapewniania wysokiej jakości usług świadczonych przez organizacje) i zasada innowacyjności (jako jednej z podstawowych kompetencji społecznych, jakimi cechują się działania organizacji pozarządowych), czy zasada kontroli społecznej (akceptacji przez samorząd kontrolnej roli organizacji pozarządowych, zwłaszcza specjalizujących się w działaniach strażniczych). Realizacja powyższych zasad wymaga w polskich społecznościach kontynuacji ewolucji od modelu demokracji przedstawicielskiej, w którym wszystkie lokalne działania ześrodkowane są wokół wybieralnych przedstawicieli oraz lokalnej administracji, do modelu demokracji partycypacyjnej. W tym drugim modelu uwzględnia się cały potencjał ludzki tkwiący w społeczności i różne sposoby angażowania się obywateli w lokalne sprawy. Szeroka partycypacja znajduje uzasadnienie w coraz większej złożoności problemów, z jakimi styka się wspólnota samorządowa. Samotne sprawowanie władzy przez samorząd staje się mało skuteczne, trzeba do niej zaprosić różnego rodzaju aktorów społecznych i gospodarczych: organizacje pozarządowe, przedsiębiorców, związki zawodowe, ośrodki naukowe itp., ponieważ coraz częściej to oni posiadają znaczące zasoby, dzięki którym w połączeniu z zasobami samorządu można skuteczniej i efektywnej zarządzać wspólnotą lokalną. Nie oznacza to przekreślenia wartości demokracji przedstawicielskiej, lecz zmianę sposobu sprawowania władzy, gdzie zasada partnerstwa ma kluczowe znaczenie. Partycypacyjny sposób zarządzania wspólnotą lokalną wymaga nowych umiejętności (stosowania odpowiednich narzędzi), starannego zaplanowania w czasie (decyzje zapadają w dłuższym procesie), podziału zadań pomiędzy partnerów oraz zaplanowania wydatków (partycypacja kosztuje). Jest to proces, który podlega różnym zmianom i nieustannie wymaga doskonalenia. Model współpracy czerpie z wartości partycypacji społecznej, wskazując rozwiązania zmierzające w tym kierunku. Strona15

16 1.6 Współpraca finansowa samorządów i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim Analizując roczne budżety samorządów powiatu cieszyńskiego przeznaczanych na procedurę konkursową w latach zauważyć można znaczą rozbieżność w wysokości środków przeznaczanych na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe. Najwięcej środków na ten cel przeznacza samorząd Miasta Cieszyna oraz Ustronia; najmniej Zebrzydowic oraz Hażlacha. W 2013 roku w Cieszynie na konkursy dla NGO przeznaczono kwotę aż 1,7 mln. zł, w Zebrzydowicach jedynie 6,5 tys. zł. Z gmin wiejskich najwięcej środków przeznacza gmina Goleszów. Analizując okres 4 lat kontraktowania realizacji zadań publicznych przez samorządy powiatu cieszyńskiego można zauważyć, że wysokość wydawanych środków nie zmienia się w sposób radykalny. W pięciu samorządach Cieszynie, Chybiu, Strumieniu, Zebrzydowicach oraz Powiecie Cieszyńskim wartości środków finansowych przeznaczonych na kontraktację zadań publicznych w 2013 roku była największa w analizowanym okresie. Tabela 1 Wartość rocznego budżetu współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi w powiecie cieszyńskim Samorząd zł/rok zł/rok zł/rok zł/rok Cieszyn , , , ,56 Ustroń , , , ,00 Wisła 64000, , , ,50 Brenna , , , ,00 Chybie 50000, , , ,00 Dębowiec 89780, , , ,00 Goleszów , , , ,21 Hażlach , , , ,20 Strona16

17 Istebna , , , ,00 Skoczów , , , ,00 Strumień , , , ,00 Zebrzydowice 3 000, , , ,00 Powiat Cieszyński (Starostwo Powiatowe w Cieszynie) , , , ,00 Źródło: opracowanie własne Kwoty przeznaczone przez samorządy powiatu cieszyńskiego na kontraktację realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe w przeliczeniu na mieszkańca oddaje de facto realną skalę środków finansowych, które kierowane są na zadania publiczne. Kwoty te są bardzo zróżnicowane. W 2013 roku najwięcej na konkursy dla NGO (w przeliczeniu na mieszkańca) przeznaczył samorząd Miasta Ustronia - 64,77 zł, natomiast jedynie 49 gorszy - gmina Zebrzydowice. Tak znaczne różnice wynikają z możliwości finansowych poszczególnych samorządów, priorytetów w zakresie sposobu realizacji zadań publicznych (poprzez administrację samorządową, czy organizacje pozarządowe). Tabela 2 Wartość środków przeznaczonych na roczny program współpracy w przeliczeniu na mieszkańca w latach Samorząd zł/rok zł/rok zł/rok zł/rok Cieszyn 38,65 42,50 49,61 49,16 Ustroń 68,91 67,17 62,36 64,77 Wisła 5,64 8,11 8,29 8,08 Brenna 11,94 7,11 5,37 4,42 Chybie 5,33 5,30 5,48 6,29 Strona17

18 Dębowiec 16,04 3,57 4,81 5,44 Goleszów 15,01 14,07 14,47 18,83 Hażlach 1,54 1,62 3,52 1,66 Istebna 16,53 16,33 14,85 15,79 Skoczów 8,70 5,74 5,73 5,93 Strumień 3,61 3,59 5,19 5,40 Zebrzydowice 0,23 0,61 0,46 0,49 Źródło: opracowanie własne Strona18

19 2. Badanie LIJW wśród samorządów powiatu cieszyńskiego Niniejszy raport dotyczący jakości współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego został wykonany w oparciu o badanie ankietowe przeprowadzone wśród pracowników samorządowych. W badaniu wzięło udział 26 samorządowców ze wszystkich 13 samorządów powiatu cieszyńskiego. Badanie przeprowadzono w gminie Chybie, Zebrzydowice, Hażlach, Dębowiec, Brenna, Goleszów, Ustroń, Wisła, Cieszyn, Istebna, Strumień, Skoczów oraz Starostwie Powiatowym w Cieszynie. Miało ono na celu zebranie informacji i opinii przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego z powiatu cieszyńskiego o mocnych stronach i problemach związanych ze współpracą z organizacjami pozarządowymi. 2.1 Ogólna ocena jakości współpracy pomiędzy sektorem publicznym oraz pozarządowym Sektor NGO dla pracowników samorządowych może być często źródłem wiedzy o potrzebach mieszkańców, jest także obszarem dopełniającym działania administracji i pomagającym jej w realizacji zadań publicznych. Przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego deklarują, że współpraca z organizacjami jest realizowana na wielu płaszczyznach. Na uwagę zasługuje fakt, że najczęściej wskazywana jest współpraca przy tworzeniu nowych rozwiązań prawnych, programów lub strategii (88% wskazań). Z analizy zawartości biuletynów informacji publicznej samorządów powiatu cieszyńskiego wynika, że organizacje pozarządowe w małym stopniu angażują się w prowadzone przez samorządy konsultacje aktów prawa miejscowego. Aż 88% pracowników samorządowych deklaruje współpracę w postaci wsparcia niefinansowego dla sektora NGO. Jest to szczególnie ważne dla mniejszych organizacji, których zasoby techniczne i personalne nie są znaczne, a wsparcie samorządu kluczowe w realizacji podejmowanych zadań. Wiele działań podejmowanych przez te organizacje jest w ogóle możliwych jedynie przez wsparcie ze strony samorządu. Ważny w tym aspekcie jest również dostęp do bezpłatnych szkoleń, zwłaszcza z zakresu pozyskiwania i rozliczania środków finansowych na realizowane zadania. Mimo, że każdy Strona19

20 z samorządów w powiecie cieszyńskim współpracuje z organizacjami pozarządowymi w zakresie finansowym, 15% ankietowanych pracowników samorządowych odpowiedziało negatywnie na to pytanie. Wykres 1 Rodzaj współpracy z NGO w ostatnich 12 miesiącach Czy w ostatnich 12 miesiącach Państwa urząd współpracował z organizacjami pozarządowymi (NGO): udzielając NGO wsparcia niefinansowego (szkolenia, udostępnianie pomieszczeń) 88% 12% przy realizacji zadań publicznych (wdrażanie projektów finansowanych przez samorząd) 85% 15% przy tworzeniu nowych rozwiązań prawnych, programów lub strategii (udział w konsultacjach) 88% 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Tak Nie Źródło: opracowanie własne Uczestniczący w badaniu przedstawiciele jednostek samorządowych, w kolejnym pytaniu zostali poproszeni o określenie intensywności współpracy urzędu z organizacjami pozarządowymi w ostatnich 12 miesiącach. Odpowiedzi wskazują na wyraźną i częstą obecność organizacji pozarządowych w pracach samorządów powiatu cieszyńskiego. Blisko połowa respondentów określiła intensywność współpracy urzędu z sektorem NGO jako dużą, kolejne 46% badanych jako średnią, a jedynie 4% respondentów oceniło ja jako małą. W tym wypadku należy wziąć pod uwagę, że odpowiedzi udzielali pracownicy samorządowi, którzy mają w zakresie czynności współpracę z organizacjami pozarządowymi. Wysoka intensywność współpracy może świadczyć o wypełnianiu Strona20

21 przez samorządy zaleceń ustawowych, która wskazuje, że współpraca polega na zlecaniu zadań publicznych, wzajemnemu informowaniu się, konsultowaniu polityki publicznej, tworzenie stałych zespołów oraz inicjatywie lokalnej. Wykres 2 Intensywność współpracy z NGO w ostatnich 12 miesiącach JAK PAN/I OCENIA INTENSYWNOŚĆ WSPÓŁPRACY URZĘDU Z NGO W OSTATNICH 12 MIESIĄCACH? Mała 4% Bardzo duża 4% Średnia 46% Duża 46% Źródło: opracowanie własne Istotnym czynnikiem w obszarze współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi jest ocena jakości tej współpracy. O jakości współpracy decyduje liczba rozwiązań stosowanych przez samorząd, z drugiej subiektywny odbiór samorządowców i przedstawicieli organizacji w zakresie metod, sposobów, w jakich ta współpraca jest prowadzona. Należy tutaj podkreślić, że o ocenie współpracy pomiędzy sektorami decydują zawsze dwie strony: zarówno urzędnicy i liderzy działający w sektorze NGO. Dla jakości współpracy istotne znaczenie mają również takie czynniki, jak kultura relacji między stronami, a także stosowanie zapisów prawa, które niejednokrotnie stanowią dużą barierę budowaniu wzajemnego porozumienia. Strona21

22 Podejmując kwestię oceny jakości współpracy z NGO, zdecydowana większość ankietowanych samorządowców oceniła ją na dobrym poziomie. Wskazało na to aż 68% respondentów. W kontekście dobrze układającej się współpracy, na uwagę zasługuje fakt, że jedynie 4% ankietowanych oceniło współpracę zdecydowanie negatywnie. W ogólnej ocenie jakości współpracy przeważają oceny pozytywne, co może świadczyć o korzystnym wizerunku sektora NGO w kontekście współpracy z jednostkami samorządowymi w powiecie cieszyńskim. Na jakość współpracy w największym stopniu wpływa stan współpracy finansowej i pozafinansowej oraz dostępność infrastruktury współpracy, ze szczególnym uwzględnieniem tych jej elementów, które przekładają się na proces komunikacji pomiędzy sektorami. Wykres 3 Ocena jakości współpracy z NGO w ostatnich 12 miesiącach JAK OGÓLNIE OCENIA PAN/I JAKOŚĆ WSPÓŁPRACY Z NGO W OSTATNICH 12 MIESIĄCACH? Ani dobrze, ani źle 24% Źle 4% Bardzo dobrze 4% Dobrze 68% Źródło: opracowanie własne Bardzo ważną kwestią w ocenie relacji samorząd-organizacje pozarządowe jest wskazanie zalet i wad. Ankietowani samorządowcy, w pytaniu o charakterze otwartym, zostali poproszeni wskazanie Strona22

23 tych elementów w relacjach NGO, które uznać należy za mocne i słabe strony. Okazało się, że samorządowcy z powiatu cieszyńskiego najbardziej cenią sobie możliwość szybkiego i bezpośredniego kontaktu z organizacjami pozarządowymi (np. telefoniczny, mailowy, osobisty). Dobra komunikacja, wymiana informacji, tę zaletę wskazało 23% respondentów. Możliwość szybkiego kontaktu jest ważnym czynnikiem w poprawie współpracy między samorządowcami i organizacjami pozarządowymi. Jednocześnie aż 23% respondentów wskazała jako zaletę bardzo dobrą znajomość potrzeb środowiska lokalnego przez NGO. Strona23

24 Tabela 3 Zalety i wady relacji samorządów z organizacjami pozarządowymi Samorząd Zalety współpracy z organizacjami pozarządowymi Wady współpracy z organizacjami pozarządowymi Cieszyn Ustroń Wisła Brenna Chybie Dębowiec Goleszów Różnorodność odejmowanych działań przez NGO, Realizacja zadań projektów w różnych dziedzinach, Współpraca pozafinansowa (możliwość udziału w bezpłatnych szkoleniach) Możliwość wspierania działań organizacji pozarządowych, Możliwość szybkiego skontaktowania się z członkami NGO (komunikacja telefoniczna, mailowa, osobisty kontakt), Obustronna chęć współpracy i pomocy Bardzo dobry przepływ informacji na linie organizacje pozarządowe samorządy Wzajemna wymiana doświadczeń Organizacja ciekawych wydarzeń przez organizacje III sektora Chęć realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe, Innowacyjność organizacji pozarządowych w zakresie projektów, zadań, inicjatyw obywatelskich Współpraca z NGO to impuls dla działań prorozwojowych dla samorządu, Zlecanie zadań publicznych Patrzenie przez pryzmat urzędu jako organu nadzorczego i kontrolnego dla NGO, blokująca powstawanie partnerstw, Możliwość korzystania przez organizacje z gminnych obiektów sportowych, Współpraca jako element budowy dialogu społecznego, Bezpośredni kontakt pracowników urzędu z przedstawicielami organizacji pozarządowych, Biurokracja, zwłaszcza przy rozliczaniu realizacji zadań publicznych, Niska aktywność członków organizacji w zakresie uczestnictwa w szkoleniach z rozliczania przyznanych środków (co skutkuje licznymi błędami w składanych sprawozdaniach), Słaby przepływ informacji na linii organizacje-samorząd Korzystanie przez organizacje pozarządowe jedynie z środków finansowych samorządu Biurokracja Biurokracja, skomplikowane przepisy dotyczące dotacji niezrozumiałe dla organizacji pozarządowych, Małe zainteresowanie współpracą ze strony organizacji, Oczekiwanie, że samorządowcy wykonają całą pracę za NGO związaną z przyznaniem i rozliczeniem środków finansowych Niskie umiejętności członków Ngo w zakresie rozliczeń realizacji zadań publicznych, Brak chęci współpracy ze strony NGO Zmiana zakresu rzeczowego zadania publicznego w trakcie jego realizacji Sposób widzenia współpracy przez organizacje jedynie z punktu widzenia środków finansowych, Brak chęci współpracy ze strony organizacji pozarządowych Brak przygotowania merytorycznego ze strony organizacji w zakresie współpracy finansowej Niska pula środków finansowych przeznaczonych na kontraktację realizacji zadań publicznych, Strona24

25 Wola współpracy, dobra atmosfera współpracy, Współpraca sprzyja rozwojowi gminy i wzbogaceniu oferty dla mieszkańców Większość liderów organizacji pozarządowych to społecznicy, którzy nie mogą poświęcić wiele czasu na szkolenia, spotkania itp. Hażlach Realizacja część zadań własnych gminy przez organizacje pozarządowe w ramach kontraktacji realizacji zadań publicznych, Wiedza NGO w zakresie realnych potrzeb mieszkańców Ograniczone środki budżetowe na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe, Brak chęci współpracy ze strony organizacji pozarządowych Istebna Skoczów Strumień Zebrzydowice Powiat cieszyński (Starostwo Powiatowe) Znajomość potrzeb środowiska lokalnego, Realizacja przez organizacje pozarządowe zadań publicznych Możliwość konsultowania polityk publicznych z organizacjami pozarządowymi, Otwartość i konkretna oferta pomocy ze strony urzędu dla organizacji pozarządowych, Zlecanie zadań NGO, jako podmiotom działającym bliżej społeczności lokalnej, Zaangażowanie i aktywność społeczna członków NGO Możliwość rozwoju wolontariatu, Realizacja pomysłów przez organizacje pozarządowe Organizacje pozarządowe bardzo dobrze znają potrzeby społeczności lokalnej (lepsza rozpoznawalność potrzeb), Przejmowanie części zadań publicznych przez NGO Działalność organizacji wpisuje się w potrzeby społeczności lokalnej, Organizacje prowadzą działalność na rzecz społeczności lokalnej Zaangażowanie organizacji we współpracę, Znaczny potencjał organizacji pozarządowych (kadrowy, merytoryczny) Znaczna różnorodność obszarów działania organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim Nieterminowość składania faktur, Nieterminowość składania sprawozdań Niskie zaangażowanie organizacji w prowadzoną działalność (brak etatowych pracowników), Niewystarczająca znajomość procedur i przepisów prawa Brak profesjonalnej kadry księgowej, Brak pracownikówo etatowych w organizacjach pozarządowych Ograniczony budżet gminy przeznaczany na kontraktację realizacji zadań publicznych, Brak wiedzy członków organizacji w zakresie zasad księgowania, Brak zaangażowania w tworzenie rocznych programów współpracy Niski profesjonalizm organizacji pozarządowych blokujący możliwość nawiązywania trwałego partnerstwa z samorządem, Niejednoznaczne i skomplikowane przepisy prawa Strona25

26 W sposób istotny przyczynia się to do adekwatnego zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców poprzez realizację zadań publicznych zlecanym organizacjom III sektora Równie wysoko (19% respondentów) został oceniony potencjał organizacji docenione w odpowiedziach zostały: nowe rozwiązania problemów, pogłębiona wiedza o środowisku oraz dokładne rozeznanie jego (środowiska) potrzeb. Ponadto 15% respondentów zwróciło uwagę na bardzo dobrą współpracę pozafinansową między samorządami a organizacjami pozarządowymi (szkolenia, konsultacje, wykorzystanie obiektów gminnych). W grupie odpowiedzi inne często pojawiały się odpowiedzi z pogranicza zalety ; m. in.: patrzenie przez pryzmat: urząd, jako nadzór, a nie partner do rozmów ; biurokracja, skomplikowane przepisy dot. dotacji, niezrozumiałe dla NGO. W tej grupie respondenci nie do końca byli w stanie zwerbalizować i określić poziom współpracy pomiędzy samorządem a III sektorem. Samorządowcy w powiecie cieszyńskim, odpowiadający za współpracę z III sektorem cenią organizacje, o znacznym potencjale, którym można powierzać realizację zadań publicznych, mając gwarancję ich dobrego wykonania. Podmioty te znając bardzo dobrze środowisko lokalne i angażując wykwalifikowany personel mają realny wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców. Wykres 4 Zalety w relacjach samorządu z NGO 40% ZALETY WSPÓŁPRACY JST-NGO 30% 20% przejmowanie zadań własnych Gminy 10% wsparcie 10% pozafinansowe; 15% potencjał NGO 19% kontakt 23% znajomość potrzeb środowiska lokalnego; 23% inne 10% 0% Źródło: opracowanie własne Strona26

27 Samorządowcy w powiecie cieszyńskim wysoko oceniają potencjał organizacji pozarządowych, który przekłada się na zdolność do realizacji zadań publicznych na wysokim poziomie. Jednocześnie 35% respondentów wskazuje, iż słaba znajomość przepisów prawa stanowi najważniejszą przeszkodę we współpracy na linii JST-NGO. Może to wynikać z bardzo dużych różnic organizacyjnych, kultur prowadzenia działalności. Praca samorządu odbywa się w oparciu o przepisy prawa. Liderzy w organizacjach pozarządowych, jako priorytet traktują skuteczną realizację zadań. Naturalnym jest, że uznają sztywne przepisy prawa za przeszkodę w realizacji zadań. Aż 18% ankietowanych samorządowców, jako wadę wskazuje brak znajomości przez organizacje potrzeb środowiska lokalnego. Jest to bardzo niepokojące w kontekście faktu, że organizacje za pieniądze publiczne realizują zadania zlecone przez samorząd. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że organizacje pozarządowe są podmiotami, które angażują wielu specjalistów dziedzinowych, osób z umiejętnościami i kwalifikacjami, które ułatwiają realizację zadań publicznych. Samorządowcy powiatu cieszyńskiego wskazali również na małe zainteresowanie współpracą III sektora z samorządami. Być może skupienie się na realizacji egzogennych potrzeb organizacji, bądź brak wiedzy na temat możliwości współpracy z JST wpłynął na podkreślenie przez ankietowanych tego problemu. Jednocześnie 13% respondentów uważa, iż organizacje pozarządowe nie posiadają wystarczającego potencjału do realizacji zadań publicznych. Jednakże należy tu podkreślić, że dotyczy to niewielkiej grupy organizacji, które posiadają problemy w realizacji powierzonych zadań. Nakłada się to na wcześniejszą opinię na temat słabej znajomości przepisów prawa. Badanie pokazało, że 13% respondentów, jako wadę wymienia biurokrację - samorządowcy sami identyfikują zawiłość przepisów prawa, czy brak pogłębionej wiedzy o środowisku, jako wadę w relacjach z organizacjami pozarządowymi. Zaskakujące jest to, że w ograniczonym budżecie jedynie 8% badanych samorządowców widzi problem we współpracy z III sektorem. Jednocześnie w wielu prowadzonych badaniach III sektora, to problemy finansowe stanowią największą barierę w prowadzeniu działalności tych podmiotów. Strona27

28 Wykres 5 Bariery w relacjach samorządu z NGO 40% słaba znajomość przepisów 35% WADY WSPÓŁPRACY JST-NGO J 30% 20% małe zainteresowanie współpracą 15% 10% znajomość potrzeb środowiska lokalnego 18% niewystarczający potencjał NGO; 13% biurokracja 13% ograniczony budżet; 8% 0% Źródło: opracowanie własne 2.2 Samorząd partnerem dla organizacji pozarządowych Współpraca samorządów i organizacji pozarządowych jest regulowana ustawowo. Najogólniej mówiąc współpracę tą możemy podzielić na finansową oraz niefinansową. Organizacje na zlecenie samorządu realizują zadania w obszarze pożytku publicznego. Organizacje posiadają zasoby finansowe oraz organizacyjne. Zatrudniają pracowników, specjalistów dziedzinowych (np. trenerów, terapeutów). Badanie ankietowe prowadzone w ramach projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy były okazją do sprawdzenia, jaka jest ocena aktywności organizacji pozarządowych dokonana przez samorządowców. Okazało się, że aktywność organizacji pozarządowych oceniło pozytywnie 77% ankietowanych samorządowców. Można to uznać za doby wynik, zwłaszcza, że aż 28% samorządowców sceptycznie odniosło się do jakości współpracy organizacji pozarządowych z samorządami. Strona28

29 Wykres 6 Ocena aktywności organizacji pozarządowych na terenie powiatu cieszyńskiego JAK OCENIA PAN/I AKTYWNOŚĆ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH NA WASZYM TERENIE? Ani dobrze, ani źle 19% Źle 4% Bardzo dobrze 19% Dobrze 58% Źródło: opracowanie własne Mając na uwadze, że jedynie 4% samorządowców oceniała negatywnie aktywność organizacji pozarządowych można przypuszczać, że kultura współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi jest wysoka. W badaniu ankietowym przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego zostali poproszeni o ocenę podejścia przedstawicieli NGO do współpracy z samorządem w następujących kluczowych aspektach, głównie w zakresie współdziałanie przy realizacji zadań publicznych oraz konsultacje przez tworzeniu prawa lokalnego. W badaniu ankietowym 77% respondentów stwierdziło, że przedstawiciele NGO wykazują znaczącą, ocenianą na poziomie bardzo dobrym (19%) i dobrym (58%), chęć współdziałania przy realizacji zadań publicznych. Odpowiedzi respondentów na to pytanie wskazywały na znaczną motywację organizacji pozarządowych do wspólnego działania w ramach realizacji zadań publicznych. Można powiedzieć, że 77% samorządowców, którzy współpracują z organizacjami pozarządowymi wysoko oceniają NGO jako partnerów przy realizacji zadań publicznych. Aż 85% ankietowanych samorządowców pozytywnie oceniło podejście organizacji pozarządowych do współpracy w zakresie realizacji wspólnych zadań zgodnie z ustalonymi procedurami. Można Strona29

30 zatem uznać, że kultura prawna organizacji pozarządowych jest bardzo wysoka. Na uwagę zasługuje fakt, że nikt z badanych nie ocenił tego aspektu negatywnie. Zróżnicowanie odpowiedzi samorządowców dotyczące jawności i przejrzystości procedur decyzyjnych w organizacjach pozarządowych może być wynikiem ich niedostatecznej orientacji w tym zagadnieniu. Ponad połowa respondentów oceniła ten aspekt na poziomie średnim. Jeśli chodzi o udział sektora NGO w prowadzonych przez samorząd konsultacjach dotyczących projektów uchwał, to połowa respondentów zachowała neutralne stanowisko. Jedynie 35% badanych samorządowców oceniło aktywność w tym zakresie na poziomie dobrym, natomiast 15% dokonało negatywnej oceny. Wykres 7 Ocena współpracy przedstawicieli NGO z samorządem JAK OCENIA PAN/I PODEJŚCIE PRZEDSTAWICIELI NGO DO WSPÓŁPRACY Z SAMORZĄDEM: Bardzo dobrze Dobrze Ani dobrze, ani źle Źle Bardzo źle Źródło: opracowanie własne Strona30 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 4% 8% 8% 19% 19% 15% 15% 35% 35% 50% 58% 58% 77% CHĘĆ WSPÓŁDZIAŁANIA PRZY REALIZACJI ZADAŃ PUBLICZNYCH REALIZACJA WSPÓLNYCH ZADAŃ ZGODNIE Z PROCEDURAMI STOSOWANIE JAWNYCH I PRZEJRZYSTYCH PROCEDUR DECYZYJNYCH W ORGANIZACJACH AKTYWNOSĆ W PROWADZONYCH PRZEZ SAMORZĄD KONSULTACJACH PROJEKTÓW UCHWAŁ

31 2.3 Wpływ organizacji pozarządowych na aktywizację mieszkańców Samorządy realizują zadania publiczne w zakresie działalności pożytku publicznego we współpracy z organizacjami pozarządowymi (poprzez zlecanie lub powierzenie). W swoich działaniach organizacje pozarządowe prócz specjalistów i ekspertów angażują również mieszkańców (jako widzów, odbiorców oferty lub organizatorów, współtwórców przedsięwzięć). W badaniu przedstawiciele jednostek samorządowych powiatu cieszyńskiego poproszeni zostali o ocenę poziomu aktywności społecznej mieszkańców w organizacjach pozarządowych. W ocenie respondentów - samorządowców powiatu cieszyńskiego poziom aktywności mieszkańców powiatu cieszyńskiego w organizacjach pozarządowych przedstawia się na średnim poziomie. Blisko połowa (46%) badanych ocenia tę aktywność na poziomie dobrym, a 12% na poziomie bardzo dobrym. Natomiast 19% badanych źle ocenia poziom aktywności społecznej w zakresie działania w organizacjach pozarządowych. Można stwierdzić, że pracownicy samorządowi w powiecie cieszyńskim uznają organizacje pozarządowe za podmioty, które mają znaczny wpływ na aktywizację mieszkańców. Strona31

32 Wykres 8 Ogólna ocena poziomu aktywności społecznej w organizacjach pozarządowych JAK OCENIA PAN/I POZIOM AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ MIESZKAŃCÓW W ORGANIZACJACH POZARZĄDOWYCH? Źle 19% Bardzo dobrze 12% Ani dobrze, ani źle 23% Dobrze 46% Źródło: opracowanie własne Badanie ankietowe pozwoliło na sprawdzenie opinii samorządowców w zakresie postawy organizacji pozarządowych w zakresie współpracy z samorządem (i innymi partnerami) przy rozwiązywaniu problemów lokalnych. Aż 66% ankietowanych ocenia pozytywnie podejście NGO do współpracy w zakresie niwelowania problemów lokalnych. Czy samorządowcy w powiecie cieszyńskim uznają działania organizacji za przejrzyste? Na pytanie o ocenę jawności i przejrzystości w działaniu tych podmiotów, jedynie 35% ankietowanych samorządowców udzieliło odpowiedzi dobrze, a 62% badanych wybrało odpowiedź ani dobrze, ani źle. Z kolei odsetek oceniających ten aspekt negatywnie nie przekroczył 4%. Mimo że samorządy mają możliwość kontrolowania działań organizacji w zakresie realizacji zadań publicznych zleconych przez gminę, mając pełny wgląd w dokumentację księgową zleconych zadań, to ich opinia o przejrzystości działań NGO jest raczej sceptyczna. Można przypuścić, że przyczyną tego stanu rzeczy może być brak zaufania we współpracy samorząd - organizacje pozarządowe, wynikający ze zdecydowanie odmiennych kultur organizacyjnych. Strona32

33 Na uwagę zasługuje fakt, że 48% ankietowanych oceniło pozytywnie stosowanie przez organizacje pozarządowe zasady partnerstwa. Niska ocena budzi zdziwienie, zwłaszcza, że zasada partnerstwa należy do katalogu zasad, które regulują współpracę samorządu z NGO. Należy w tym miejscu przypomnieć, że zasada partnerstwa polega na wspólnym osiąganiu celów oraz wymaga spełnienia wielu warunków począwszy od posiadania przez partnerów właściwych umiejętności i kwalifikacji, po dysponowanie szeregiem zasobów: organizacyjnych, finansowych, logistycznych itp. Zatem niski poziom oceny realizacji zasady partnerstwa jest niepokojącym symptomem braku realnej współpracy między partnerami, opartej jedynie o przekazywanie środków z budżetu samorządu do organizacji pozarządowej. Stan ten wymaga znacznych wysiłków ze strony samorządów oraz organizacji na rzecz zbudowania trwałych relacji opartych o równość stron i zrozumienie swoich stanowisk. Wykres 9 Ocena współpracy NGO z samorządem i innymi partnerami ZNAJĄC LOKALNE ŚRODOWISKO, JAK OCENIA PAN/I PODEJŚCIE ORGANIZACJI DO WSPÓŁPRACY Z SAMORZĄDEM I INNYMI PARTNERAMI? Bardzo dobrze Dobrze Ani dobrze, ani źle Źle Bardzo źle 0% 0% 0% 0% 4% 4% 8% 8% 19% 15% 35% 42% 46% 58% 62% C H Ę Ć W S P Ó Ł D Z I A Ł A N I A P R Z Y R O Z W I Ą Z Y W A N I U L O K A L N Y C H P R O B L E M Ó W S T O S O W A N I E Z A S A D Y P A R T N E R S T W A W R E L A C J A C H Z I N N Y M I P O D M I O T A M I J A W N O Ś Ć I P R Z E J R Z Y S T O S Ć W D Z I A Ł A N I U Źródło: opracowanie własne Strona33