Zadanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Strona 2

Transkrypt

1 . Raport z kompleksowego badania sektora ekonomii społecznej w regionie kujawsko-pomorskim, w ramach projektu systemowego ROPS w Toruniu pn. Akademia Pomocy i Integracji Społecznej Wsparcie kadr Toruń, 2011 Strona 1

2 . 1. WPROWADZENIE... 4 OPIS METODOLOGII BADAWCZEJ... 4 Cel badania, problematyka badawcza, przedmiot badania Opis wyników badania wraz z ich analizą i interpretacją Analiza Danych Zastanych (Desk Research)... 9 Definicja przedmiotu badania Popularne formy PES Organizacje pozarządowe Kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej uzyskanego ze środków Unii Europejskiej Rola PES w Strategiach Rozwiązywania Problemów Społecznych Występowanie PES w SRPS Ekonomia społeczna w SRPS Wywiady pogłębione (IDI) Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) Ankieta telefoniczna (CATI) Panel ekspertów (PE) Mystery Calling Client (MCC) Mystery Client (MC) Wywiad Częściowo Ustrukturyzowany SSI (Semi-Structured Interview) Studium przypadku (Case study) Ankieta internetowa nadzorowana przez system komputerowy (CAWI) Triada niehomogeniczna Wywiad specjalistyczny/ekspercki (expert opinion survey) Telefoniczny Wywiad Pogłębiony (TID) Ankieta internetowa do samodzielnego wypełnienia (CASI) PODSUMOWANIE, WNIOSKI, REKOMENDACJE Część A- rekomendacje operacyjne Część B rekomendacje kluczowe Część C rekomendacje horyzontalne ANEKSY NARZĘDZIA WYKORZYSTANE W BADANIU Scenariusz IDI Scenariusz FGI Strona 2

3 . Narzędzie CATI Narzędzie CAWI Narzędzie CASE STUDY Narzędzie EOS Scenariusz Mystery Client: Scenariusz Mystery Calling Client Narzędzie TDI Narzędzie SSI Narzędzie TRIADA NIEHOMOGENICZNA Narzędzie Panel Ekspertów Narzędzie DR SPIS TABEL Wykresy wykorzystane w raporcie Strona 3

4 . 1. WPROWADZENIE OPIS METODOLOGII BADAWCZEJ Cel badania, problematyka badawcza, przedmiot badania Głównym celem diagnozy sektora ekonomii społecznej była weryfikacja ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej, wraz z ustaleniem szans i obszarów rozwoju dotychczasowych i nowopowstających podmiotów ekonomii społecznej, przy wykorzystaniu infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej (ośrodki wsparcia ekonomii społecznej, centra ekonomii społecznej). Zespół badawczy PBS DGA stworzył ilościową i jakościową mapę działań podmiotów ekonomii społecznej działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Aby uzyskać oczekiwany efekt zbadano reprezentatywną liczbę podmiotów ekonomii społecznej badając jakość ich działania. Prowadzone działania analityczne nastawione były na wskazanie jednoznacznych rekomendacji (trafnych i użytecznych), służących poprawie funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, rozumianej jako ich uniezależnienie od zewnętrznych źródeł finansowania; wskazaniu obszarów, w których należy dokonać zmian: funkcjonalnych, prawnych i instytucjonalnych. Przygotowane rekomendacje zostaną zaprezentowane w taki sposób, aby mogły stać się punktem wyjścia dla prac zespołu ds. przygotowania regionalnego planu działań na rzecz promocji, upowszechniania i rozwoju instytucji ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie kujawsko-pomorskim. Cel główny: weryfikacja ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej, wraz z ustaleniem szans i obszarów rozwoju dotychczas działających i nowopowstających podmiotów ekonomii społecznej, przy wykorzystaniu infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej (ośrodki wsparcia ekonomii społecznej, centra ekonomii społecznej). Obok celu nadrzędnego, zespół badawczy w toku swojej pracy postawi sobie cele szczegółowe, będące jego częścią. Są nimi: ocena jakości funkcjonujących podmiotów ekonomii społecznej, w efekcie której zaproponowane zostaną rozwiązania o charakterze systemowym, które będzie można powszechnie uznać jako rozwiązania modelowe i stosować w przyszłości, ocena potencjału podmiotów ekonomii społecznej oraz jakości usług i produktów przez nie wytwarzanych, w tym zasobów, służących skutecznej i efektywnej integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, identyfikacja barier i problemów: - związanych z zakładaniem podmiotów ekonomii społecznej, - powodujących zamykanie działalności przez podmioty ekonomii społecznej, identyfikacja potrzeb podmiotów ekonomii społecznej związanych z rozwijaniem działalności, ocena stopnia efektywności i jakości współpracy podmiotów ekonomii społecznej z organizacjami infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej. Strona 4

5 . Badaniem zostały objęte następujące obszary problemowe 1. Obszar unormowań prawnych funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 1.1. Okoliczności sprzyjające formowaniu podmiotów ekonomii społecznej Kryteria, jakie muszą być spełnione przez osoby zakładające nowy podmiot Przeszkody formalne stojące przed osobami chcącymi założyć podmioty ekonomii społecznej. 2. Obszar zasobów ludzkich. W wyniku badania zostały ustalone: 2.1. Profil członka/pracownika podmiotu ekonomii społecznej (status na rynku pracy przed przystąpieniem do podmiotu, wykształcenie, wiek, płeć) Potrzeby członków/pracowników podmiotów ekonomii społecznej związane z rozwojem osobistym, społecznym i zawodowym Specjalistyczne wymagania wobec wsparcia własnych członków/pracowników przez instytucje zewnętrzne Relacje interpersonalne wewnątrz podmiotów ekonomii społecznej Przebieg procesów decyzyjnych w podmiocie ekonomii społecznej. Sposób zarządzania bieżącą działalnością Zakres włączania do działań wolontariuszy i ich charakter. 3. Obszar prowadzonej działalności produkcyjnej/ usługowej/ społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 3.1. Segmenty rynku, w których funkcjonują podmioty ekonomii społeczne Wielkość, dynamika rynków zbytu na produkty ekonomii społecznej Rentowność i zyskowność działalności produkcyjno-usługowej Katalog działań wsparcia społecznego, jakie kierowane są do pracowników/uczestników działań podmiotów ekonomii społecznej. 4. Obszar kondycji i strategii rozwoju organizacji. W wyniku badania zostały ustalone: 4.1. Ilość zatrudnianych pracowników w podmiocie Korzystanie i skuteczność aplikowania o środki ze źródeł zewnętrznych Stosunek działalności na wolnym rynku wobec pozyskiwanych środków zewnętrznych na prowadzenie podmiotu ekonomii społecznej Katalog działań finansowanych ze środków zewnętrznych Plany rozwoju i strategie rozwoju podmiotu ekonomii społecznej Szanse i zagrożenia rozwoju podmiotu ekonomii społecznej Problemy w działalności, na jakie trafiają podmioty ekonomii społecznej i strategie ich przezwyciężania Szanse usamodzielnienia się podmiotów ekonomii społecznej od pomocy ze źródeł zewnętrznych Działania promocyjne podejmowane przez podmioty ekonomii społecznej (promocja produktów/usług, dbałość o wizerunek organizacji). 5. Obszar funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej w środowisku lokalnym. W wyniku badania zostały ustalone: 5.1. Poziom współpracy podmiotów ekonomii społecznej z innymi podmiotami (biznesu, pozarządowymi, publicznymi). Zasady współpracy, potencjalne partnerstwa Szanse i zagrożenia na lokalnym rynku pracy związane z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej. 6. Obszar definicyjny ekonomii społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 6.1. Stopień w jakim lokalne podmioty ekonomii społecznej spełniają kryteria EMES Regionalny charakter ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. 1 Kryteria te wypracowano w ramach projektu The Emergence of Social Enterprises in Europe tzw. kryteria EMES Strona 5

6 Stopień w jakim podmioty ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim wyróżniają się od podmiotów ekonomii społecznej z terenu Polski. 7. Obszar funkcjonowania infrastruktury wsparcia podmiotów ekonomii społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 7.1. Kompleksowość udzielanego wsparcia (na podstawie wytycznych z SzOP POKL, stron projektów i dokumentacji) Jakość udzielanego wsparcia Procent podmiotów ekonomii społecznej objęty wsparciem infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej Poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia przez podmioty ekonomii społecznej Efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej. Ile podmiotów objętych wsparciem odnotowało poprawę swojej sytuacji. 8. Obszar trwałości podmiotów ekonomii społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 8.1. Dynamika powstawania i rozwiązywania podmiotów ekonomii społecznej Przyczyny rozwiązywania podmiotów ekonomii społecznej Bariery utrudniające stabilizację podmiotów ekonomii społecznej. 9. Obszar badań: Urynkowienie podmiotów ekonomii społecznej. W wyniku badania zostały ustalone: 9.1. Ocena realności cen produktów oferowanych przez podmioty ekonomii społecznej Obszary konkurencyjności podmiotów ekonomii społecznej na rynku Postrzeganie gry rynkowej przez przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej. W ramach obszarów badawczych zostały wypracowane pytania badawcze: Obszar pierwszy: rola unormowań prawnych w funkcjonowaniu podmiotów ekonomii społecznej Jakie są motywacje członków/pracowników podmiotów ekonomii społecznej do ich zakładania? [analiza ta pozwoliła ocenić czy nastawienie na określone wartości pomaga, czy przeszkadza skutecznie prowadzić podmioty ekonomii społecznej]. Jakie okoliczności sprzyjają formowaniu podmiotów ekonomii społecznej, a jakie można określić jako niesprzyjające? Jakie kryteria muszą być spełnione przez osoby zakładające nowy podmiot aby go powołać? Które z kryteriów prawnych są najłatwiejsze do spełnienia, a które najtrudniejsze? Dlaczego? Czy przed osobami chcącymi założyć podmioty ekonomii społecznej występują przeszkody formalne? Jeśli tak, czego dotyczą? W jaki sposób przełamywane są ewentualne przeszkody formalne, utrudniające założenie podmiotu ekonomii społecznej? Obszar drugi: zasoby ludzkie Jakie da się wyróżnić profile członka/pracownika podmiotu ekonomii społecznej (biorąc pod uwagę: status na rynku pracy przed przystąpieniem do podmiotu, wykształcenie, wiek, płeć)? Jakie są potrzeby członków/pracowników podmiotów ekonomii społecznej związane z ich rozwojem osobistym, społecznym i zawodowym? Jakie występują specjalistyczne wymagania wobec wsparcia własnych członków/pracowników przez instytucje zewnętrzne? Jakie są relacje interpersonalne wewnątrz podmiotów ekonomii społecznej? Czego dotyczą ewentualne konflikty i jak są rozwiązywane? Strona 6

7 . Jaki jest przebieg procesów decyzyjnych w podmiocie ekonomii społecznej, czy daje się zauważyć występowanie punktów krytycznych, blokujących proces decyzyjny? W jaki sposób zarządza się bieżącą działalnością, co wpływa na podejmowane decyzje, gdzie poszukiwane są odpowiedzi na pojawiające się pytania/trudności? W jakim zakresie w pracę podmiotów ekonomii społecznej włączani są wolontariusze? Jaki stanowią odsetek ogółu uczestników/pracowników podmiotów ekonomii społecznej? Jakie są główne typy zadań, które się im powierza? Obszar trzeci: działalności produkcyjnej/ usługowej/ społecznej Jakie są główne segmenty rynku, w których funkcjonują podmioty ekonomii społecznej? W jakich segmentach rynku podmioty ekonomii społecznej są słabiej reprezentowane? Jaka jest pozycja podmiotów ekonomii społecznej w ich branżach? Jaka jest wielkość i dynamika rynków zbytu na ich produkty? Jaka jest rentowność i zyskowność prowadzonej przez nie działalności produkcyjno-usługowej? W których branżach jest ona najwyższa, a w których najniższa? Jakie inne czynniki poza wybraną branżą wpływają na jej poziom? Jak przebiega dystrybucja zysków podmiotów ekonomii społecznej? Czy da się stworzyć standardowy katalog działań wsparcia społecznego kierowanego do pracowników/uczestników działań podmiotów ekonomii społecznej? Jeśli tak, to z czego się on składa? Czego w nim brakuje? Obszar czwarty: kondycji i strategii rozwoju organizacji Jaka jest typowa liczba osób zatrudnianych pracowników w podmiotach? Czy podmioty ekonomii społecznej ubiegają się o dofinansowanie ze środków ze źródeł zewnętrznych? Jakie przynosi to efekty? Jaką rolę w ogólnym bilansie ekonomicznym odgrywają zewnętrzne dofinansowania w stosunku do dochodów z działalności na wolnym rynku? Które działania w szczególności są finansowane ze środków zewnętrznych, a które w sposób incydentalny? Które działania podmiotów ekonomii społecznej wymagałyby większego wsparcia zewnętrznego i co stoi na drodze jego pozyskania? Jakie są plany i strategie rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w danych branżach i formach działalności? Jakie dostrzega się szanse i zagrożenia dla rozwoju podmiotów ekonomii społecznej? Jakie są i czego dotyczą zasadnicze problemy w działalności, na jakie trafiają podmioty ekonomii społecznej? Jakie można wyróżnić i strategie ich przezwyciężania? Czy da się dostrzec podmioty, które osiągają samodzielność finansową od pomocy zewnętrznej? W jakich branżach najczęściej to ma miejsce? Jakie są szanse usamodzielnienia się podmiotów ekonomii społecznej od pomocy ze źródeł zewnętrznych? Od czego mogą one zależeć? Czy podmioty ekonomii społecznej podejmują działania promocyjne (promocja produktów/usług, dbałość o wizerunek organizacji)? Jakie przynoszą one efekty w opinii ich przedstawicieli? Co utrudnia ich prowadzenie? Obszar piąty: funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej w środowisku lokalnym Jakie są charakterystyki funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej w ich środowisku lokalnym? Strona 7

8 . Jaki jest poziom współpracy podmiotów ekonomii społecznej z innymi podmiotami (biznesu, pozarządowymi, publicznymi)? Jaki jest udział podmiotów ekonomii społecznej w konsultowaniu dokumentów lokalnych, strategii rozwiązywania problemów społecznych, strategii rozwoju ekonomii społecznej [analiza ta pozwoli ocenić potencjał podmiotów ekonomii społecznej do budowania partnerskich relacji z JST]? Jeśli ta współpraca występuje, jaki jest je bilans? Co wnoszą podmioty, a co dzięki niej zyskują? Jakie są zasady współpracy (formalne/nieformalne, permanentna/okazjonalne, związana z przepływami finansowymi)? Jakie są potencjalne partnerstwa? Jak wygląda mapa powiązań podmiotów z ich lokalnym środowiskiem? Jaka jest rozpoznawalność ekonomii społecznej przez regionalne firmy wdrażające strategie CSR (firmy o nastawieniu prospołecznym są naturalnym kandydatem na partnerów PES. Na ile ten potencjał jest dostrzeżony)? Jakie można dostrzec szanse i zagrożenia na lokalnym rynku pracy związane z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej? Obszar szósty: definicyjny ekonomii społecznej W jakim stopniu lokalne podmioty ekonomii społecznej spełniają kryteria EMES? Czy możemy mówić o regionalnym charakterze ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim? Obszar siódmy: funkcjonowania infrastruktury wsparcia podmiotów ekonomii społecznej Czy wsparcie udzielane przez infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej jest efektywne i dobrej jakości? Jaka jest kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej uzyskanego ze środków Unii Europejskiej (na podstawie wytycznych z SzOP POKL, stron projektów i dokumentacji)? Jaka jest jakość wsparcia udzielanego przez infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej? Jaki procent podmiotów ekonomii społecznej jest objęty wsparciem infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej? Jaki jest poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia przez podmioty ekonomii społecznej? Jaka jest efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej? Ile podmiotów objętych wsparciem odnotowało poprawę swojej sytuacji? Obszar ósmy: trwałości podmiotów ekonomii społecznej Jaka jest trwałość podmiotów ekonomii społecznej? Jaka jest dynamika powstawania i rozwiązywania podmiotów ekonomii społecznej? Jakie są przyczyny rozwiązywania podmiotów ekonomii społecznej? Jakie są bariery utrudniające stabilizacje podmiotów ekonomii społecznej? Obszar dziewiąty: Urynkowienie podmiotów ekonomii społecznej Jaki jest poziom urynkowienia podmiotów ekonomii społecznej? Czy ceny stosowane przez podmioty ekonomii społecznej odpowiadają cenom rynkowym? Czy stosowane ceny nie są dumpingowe? Jakie są obszary konkurencyjności podmiotów ekonomii społecznej na rynku? Jaki jest stosunek przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej do gry rynkowej? Strona 8

9 . 2. Opis wyników badania wraz z ich analizą i interpretacją Badanie zostało zrealizowane między 14 lipca a 13 września 2011 roku w województwie kujawsko-pomorskim przez Zespół Realizacji Badań Pryzmat oraz PBS DGA. Opis wyników badania, analiza i interpretacja, aby zachować przejrzystość, został podzielony na techniki, którymi badanie zostało wykonane. Technikami podstawowymi były: analiza danych zastanych (DR), wywiady grupowe (FGI), ankieta telefoniczna (CATI), pogłębione wywiady indywidualne (IDI) oraz panel ekspercki (PE). Technikami dodatkowymi uzupełniającymi wyniki badania oraz dającymi szerszy obszar do analiz były: ankieta internetowa (CAWI), ankieta internetowa do samodzielnego wypełniania (CASI), tajemniczy klient (MC), telefoniczny tajemniczy klient (MCC), telefoniczny wywiad pogłębiony (TDI), triada niehomogeniczna, wywiad ekspercki (EOS), częściowo ustrukturyzowany wywiad (SSI, studium przypadku (CS) Analiza Danych Zastanych (Desk Research) Analiza danych polegała na analizie informacji o charakterze ilościowym i jakościowym pochodzących z dokumentów, których wykaz prezentuje tabela 1 i 2. Desk research ma charakter uzupełniający oraz wprowadzający w tematykę ekonomii społecznej, podmiotów ekonomii społecznej. Dokumenty zostały przeanalizowane w poszukiwaniu odpowiedzi na następujące pytania: Czy w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych (SPRS) jest mowa o ekonomii społecznej (ES)? Jeśli tak w jakim kontekście jest mowa o ES? Czy w SRPS jest mowa o podmiotach ekonomii społecznej (PES)? Jeśli tak w jakim kontekście jest mowa o PES? Czy na terenie województwa kujawsko-pomorskiego występują strategie rozwoju ES? Czy jest mowa o spółdzielniach socjalnych, WTZ, ZAZ, organizacjach pozarządowych? Czy występuje termin ES? Tab. 1 Wykaz dokumentów źródłowych wchodzących w zakres analizy danych zastanych L.p. Grupa dokumentów 1. Unormowania prawne tworzenia i funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, w tym: spółdzielni socjalnych, zakładów aktywności zawodowej, centrów integracji społecznej, klubów integracji społecznej, warsztatów terapii zajęciowej, organizacji pozarządowych prowadzących odpłatną działalność pożytku publicznego i/lub działalność gospodarczą) 2. Zapisy aktualnych dokumentów programowych PO KL, pozwalających kierować wsparcie do podmiotów ekonomii społecznej oraz umożliwiające tworzenie infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej: 2.1. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, 2.2. Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, 2.3. Zasady finansowania PO KL 2.4. Wytyczne kwalifikowalności wydatków w PO KL 3. Lokalne (gminne/powiatowe) strategie rozwiązywania problemów społecznych, (jeśli istnieją) w jednostkach samorządu terytorialnego, lokalne (gminne/powiatowe) strategie rozwoju rynku pracy, ew. lokalne (gminne/powiatowe) strategie ekonomii społecznej. Strona 9

10 . Tab. 2 Liczba SRPS a typ jednostki Typ jednostki Liczba jednostek w województwie Procent jednostek biorących udział w badaniu Liczba jednostek w próbie GOPS % MGOPS % MOPS % PCPR % MOPR % Definicja przedmiotu badania Ekonomia społeczna to forma działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne. Nie kiedy na określenie tego zjawiska używa się terminów gospodarka społeczna, czy przedsiębiorczość społeczna. Poszczególni autorzy opisują ją jako sektor (w wymiarze instytucjonalno-prawnym), inni jako metodę działania (polegającą na osiąganiu celów społecznych metodami gospodarczymi), a jeszcze inni jako sposób podejścia do zastanej rzeczywistości 2. W związku z powyższym można stwierdzić, iż zakres znaczeniowy pojęcia ekonomii społecznej jest bardzo szeroki. W celu dobrego zrozumienia tego pojęcia warto skupić się na tym co stanowi realny przykład działań w tej sferze, mianowicie przedsiębiorstwach społecznych. Najbardziej popularną formułą określająca czym one są jest zestaw kryteriów przygotowany przez pracowników europejskiej sieci badawczej EMES (European Research Network). Według niej za przedsiębiorstwo społeczne uznaje się działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli. EMES określa kryteria społeczne i ekonomiczne, którymi powinny charakteryzować się inicjatywy wpisujące się w ekonomię społeczną. Kryteria ekonomiczne: prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne, niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych, ponoszenie ryzyka ekonomicznego, istnienie choćby nielicznego płatnego personelu. Kryteria społeczne: wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia, oddolny, obywatelski charakter inicjatywy, specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania, możliwie wspólnotowy charakter działania, ograniczona dystrybucja zysków. Ten zestaw kryteriów jest definicją idealnego przedsiębiorstwa społecznego Informacja za Strona 10

11 . W odróżnieniu od powyższej definicji, PO KL określa ekonomię społeczną nie poprzez jej funkcje, ale poprzez formy prawne. W słowniku terminologicznym Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL (SzOP PO KL) podmioty ekonomii społecznej zostały zdefiniowane następująco: W ramach PO KL do tej kategorii zaliczone zostały: spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i wolontariacie(dz. U. z dnia 29 maja 2003 r. z późn. zm.) 4, Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej, Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej Popularne formy PES Najpopularniejsze formy prawne podmiotów sektora ekonomii społecznej w Polsce: Spółdzielnia Największe znaczenie z punktu widzenia ekonomii społecznej mają następujące typy spółdzielni: a) Spółdzielnia pracy b) Spółdzielnia inwalidów i spółdzielnia niewidomych c) Spółdzielnia socjalna Spółdzielnię socjalną mogą założyć osoby fizyczne rekrutujące się z grup zagrożonych wykluczeniem lub osoby prawne (organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego lub kościelne osoby prawne). Osoby fizyczne zakładające spółdzielnię socjalną muszą mieć całkowitą zdolność do czynności prawnych i należeć do jednej z poniższych grup: osoby bezrobotne (w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia), osoby niepełnosprawne (w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), osoby, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym: bezdomne, realizujące indywidualny program wychodzenia z bezdomności (w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej), uzależnione od alkoholu po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chore psychicznie w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, zwalniane z zakładów karnych, mające trudności w integracji ze środowiskiem w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej uchodźcy realizujący indywidualny program integracji w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Ponadto członkami spółdzielni socjalnej mogą zostać również inne osoby, nienależące do grup zagrożonych wykluczeniem, o ile ich liczba nie stanowi więcej niż 50% ogólnej liczby założycieli 6. Spółdzielnię socjalną może założyć co najmniej pięć osób spełniających wyżej wymienione warunki i nie może ona liczyć więcej niż pięćdziesięciu członków. Chyba, że spółdzielnia powstaje w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych. W tej sytuacji nie ma ograniczeń, jeśli chodzi o górny limit liczby członków Organizacje pozarządowe 4 Podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy to osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. 5 SzOP POKL s Por. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych Art. 4 Strona 11

12 . Za podmioty ekonomii społecznej nie możemy uznać wszystkich organizacji pozarządowych, jedynie te, które prowadzą działalność odpłatną pożytku publicznego lub działalność gospodarczą. Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność statutowa organizacji (w części obejmującej działalność pożytku publicznego), za którą nie jest pobierane wynagrodzenie. Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest działalność w zakresie wykonywania wyżej wymienionych zadań należących do sfery zadań publicznych, prowadzona w ramach realizacji przez organizację pozarządową celów statutowych, za którą organizacja pobiera wynagrodzenie (tj. opłaty od osób korzystających z działalności organizacji). Jednak to wynagrodzenie, w odniesieniu do działalności danego rodzaju, nie może być wyższe od tego, jakie wynika z kalkulacji bezpośrednich kosztów tej działalności. Należy przyjąć, że chodzi tu o koszty, które nie obejmują utrzymania struktur innych niż bezpośrednio związane z realizacją zadania. Ustawa zastrzega, że dochód z odpłatnej działalności pożytku publicznego (który może się pojawić, w przypadku gdy rzeczywiste koszty będą niższe od kalkulowanych) może służyć wyłącznie realizacji zadań należących do celów statutowych organizacji. Działalnością odpłatną organizacji jest sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, sprzedaż przedmiotów darowizn na cele prowadzenia działalności pożytku publicznego. Odpłatną działalnością pożytku publicznego może być tylko działalność statutowa. Należy pamiętać, że działalność odpłatna pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą, jeżeli pobierane przez organizację wynagrodzenie (opłata) jest wyższe od tego, jakie wynika z kalkulacji bezpośrednich kosztów tej działalności lub wynagrodzenie osób fizycznych z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności nieodpłatnej i odpłatnej przekracza 1,5-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłaszanego przez GUS 7. Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców stają się przedsiębiorcami w zakresie tej działalności, mogą też zakładać jednoosobowe spółki kapitałowe, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne. Do organizacji pozarządowych zalicza się: fundacje, stowarzyszenia i prowadzone przez nie centrum integracji społecznej (CIS), klub integracji społecznej (KIS), zakład aktywności zawodowej (ZAZ) lub warsztat terapii zajęciowej (WTZ) Kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej uzyskanego ze środków Unii Europejskiej Unormowania kompleksowość udzielanego wsparcia Do czerwca 2011 w województwie kujawsko-pomorskim w ramach rozstrzygniętych konkursów Priorytetu VII Promocja integracji społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej Poddziałanie Wsparcie ekonomii społecznej dofinansowano 12 projektów. Po zmianie zapisów w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL wprowadzonych nowelizacją z dnia 1 czerwca 2009 roku wsparcie w ramach poddziałania przyznawane jest na utworzenia i/lub funkcjonowania (w tym wzmocnienia potencjału) instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej, świadczących w ramach projektu w sposób komplementarny i łączny: usługi prawne, księgowe, marketingowe doradztwo (indywidualne i grupowe m.in. w postaci punktów lub centrów doradztwa, inkubatorów społecznej przedsiębiorczości tworzących wspólną infrastrukturę rozwoju) szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej usługi wspierające rozwój partnerstwa lokalnego na rzecz ekonomii społecznej (m.in. poprzez budowę sieci współpracy lokalnych podmiotów w celu wspierania rozwoju podmiotów ekonomii społecznej) 7 Por. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 873) Art. 6 Art. 9. Strona 12

13 . promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej. Nowością jest wymóg kompleksowości wsparcia w ramach realizowanych projektów. Po przeanalizowaniu 10 wniosków dofinansowanych po wprowadzeniu nowelizacji można stwierdzić, iż wszystkie w pewnej formie odpowiadają wymogom kompleksowości wsparcia. Jedyne dwa wnioski, które tego wymogu nie spełniają, były dofinansowane przed wprowadzeniem nowelizacji i ten zapis ich nie dotyczył Analiza kompleksowość udzielanego wsparcia na podstawie wniosków o dofinansowanie To na co warto zwrócić uwagę analizując aspekt kompleksowości wsparcia oferowanego przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) to dwa zagadnienia. Pierwsze dotyczy sfery ekonomicznej, mianowicie efektywności finansowej i jakości udzielanego wsparcia. Przy założeniu, że wszystkie projekty na poziomie minimum realizują przynajmniej 5 wskazanych powyżej typów działań, można porównać koszty jakie są ponoszone w projektach w przeliczeniu na jednego uczestnika. Najprostszym sposobem oszacowania takiej kwoty jest podzielenie kwoty otrzymanej dotacji przez deklarowaną we wniosku liczbę uczestników objętych wsparciem. Wyniki takiej operacji są dość zaskakujące. Okazuję się, że mamy do czynienia z bardzo dużymi rozbieżnościami. Najniższą kwotą jaka przypada na jednego uczestnika projektu jest 660 zł., najwyższą zaś 8812 zł. Wartość średnia dla dofinansowanych projektów to około 3000 zł. 8. Taki wynik powinien rodzić pytanie o jakość udzielanego wsparcia. Po pierwsze, czy można uczestnikowi projektu dostarczyć kompleksowej pomocy za 660 zł., po drugie jak bardzo kompleksowe, profesjonalne, pełne jest wsparcie udzielana za niemal 9000 zł. Warto tu zauważyć, że często osoby uczestniczące w projekcie mogą korzystać z więcej niż jednej formy wsparcia. Jest to bardzo istotny czynnik przy ocenie wartości wsparcia przypadającej na beneficjenta i nie można go pominąć. Z punktu widzenia kompleksowości udzielanego wsparcia warto takie projekty promować. Błędem byłoby, więc wyciąganie z tej sytuacji wniosku o konieczności wprowadzenia jakichś regulacji odnośnie kwot dofinansowania. Takie działanie mogłoby doprowadzić do ograniczenia wartości merytorycznej wniosków beneficjentów, którzy chcieliby realizować projekty kompleksowe. Rekomendowane jest zatem zwrócenie uwagi Komisji Oceny Projektów na występujące zjawisko i zalecenie bardzo uważnej lektury wniosków oraz oceny czy w danym przypadku wysokie kwoty wsparcia mają uzasadnienie pod kątem kompleksowości proponowanego wsparcia (ocena ilości instrumentów wsparcia stosowana dla beneficjenta; określenie sytuacji beneficjenta - czy jest ona trudna, bardzo trudna; czy projekt przewiduje wsparcie otoczenia beneficjenta np. opieka nad osobami zależnymi; itp.). Drugą sprawą, którą warto zauważyć jest fakt pewnej dowolności w interpretacji zapisów dotyczących promocji ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej. Niektórzy projektodawcy za wystarczająca promocję ES uznają prowadzenie strony internetowej projektu, inni planują prowadzenie kampanii medialnej z uwzględnieniem programów telewizyjnych. Projektodawcy niekiedy ograniczają się do zapisu, iż będą realizowali szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej, nie precyzując jakie to będą szkolenia. Dla oceny rzetelności wniosku oraz trafności doboru grup docelowych dla planowanych działań takie nieścisłości powinny być uzupełnianie. Rekomendowane jest zatem zwrócenie uwagi Komisji Oceny Projektów na występujące zjawisko i zalecenie dla jednostek kontroli sprawdzania, czy oferowane szkolenia są trafnie dobrane do grup beneficjentów. Rekomendowane jest również doprecyzowanie zapisu dotyczącego promocji Rola PES w Strategiach Rozwiązywania Problemów Społecznych Podstawy prawne tworzenia strategii rozwiązywania problemów społecznych 8 Średnia arytmetyczna wynosi 3407 zł, a mediana Strona 13

14 . Konieczność uchwalenia strategii rozwiązywania problemów społecznych przez samorząd terytorialny reguluje ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku. Istotne znaczenie podczas analizy problemów związanych ze strategiami mają też inne akty prawne. Należy do nich zaliczyć m.in.: ustawę z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, ustawę z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, ustawę z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa oraz ustawę z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Poniżej przedstawiamy podstawowe regulacje Ustawa o pomocy społecznej Art Ustawy z dnia 12 marca 2004 roku stanowi: do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. W odniesieniu do powiatu w art. 19 zapisano: do zadań własnych powiatu należy opracowanie i realizacja strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. W tej samej kwestii w przypadku województwa w art. 21 znajdziemy następujący zapis: do zadań samorządu województwa należy opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szczególności programy: wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi po konsultacjach z powiatami. Wyłącznie w przypadku gminy opracowanie strategii ma charakter obowiązkowy. Tylko w przypadku samorządu województwa oprócz słów: opracowanie i realizacja znajdujemy słowo aktualizowanie. Podobnie tylko w strategii wojewódzkiej wśród programów, które w szczególności powinny być w niej uwzględnione, wymienia się program współpracy z organizacjami pozarządowymi. Ponadto tylko w strategii wojewódzkiej mamy wskazówkę, że jest ona integralną częścią strategii rozwoju województwa. W ustawie nie napisano nic więcej na temat wymienionych strategii. Nie określono minimalnych standardów, jakie owe strategie powinny spełniać, w jakim trybie powinny być opracowane, przyjmsowane do realizacji i wdrażane, na jaki okres oraz do kiedy należy je opracować Ustawy o samorządzie gminnym i powiatowym Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym stanowi: do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone na rzecz innych podmiotów. Zgodnie z ustawą do gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym m.in. sprawy z zakresu ochrony zdrowia, pomocy społecznej, gminnego budownictwa, edukacji publicznej, polityki prorodzinnej, kultury fizycznej i rekreacji. Strategie rozwiązywania problemów społecznych winny być przyjmowane do realizacji w drodze uchwały rady gminy. Strategia powiatowa podobnie, winna być przyjęta w drodze odpowiedniej uchwały rady powiatu Udział podmiotów ekonomii społecznej w konsultowaniu i wdrażaniu dokumentów lokalnych na przykładzie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych 9 Na podstawie Raport analiza strategii rozwiązywania problemów społecznych, H. Lipke, A. Hryniewicka, Warszawa 2008, s Więcej szczegółowych informacji na temat regulacji prawnych i wprowadzania SRPS w Polsce znajduje się w Raporcie. Strona 14

15 . W badaniu przeprowadzono analizę 56 Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych (SRPS) z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Analizowane dokumenty pochodzą z wszystkich typów jednostek pomocy społecznej. Dokładny rozkład próby przedstawia tabela umieszczona w aneksie Czy konsultacje społeczne miały miejsce Dane występujące w punktach oraz pochodzą z badania Współpraca. Od diagnozy do modelu autorstwa Gądeckiego, Kucza, Ukleji. Badanie to dotyczyło współpracy jednostek pomocy społecznej i organizacji pozarządowych. W ramach tego badania poddano analizie 122 SRPS z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Dzięki uprzejmości autorów tego opracowania w tych podpunktach nasza analiza jest bardziej kompleksowa i odnosi się do 122 SRPS. Tylko 38% SRPS powstało w wyniku konsultacji społecznych, rozumianych na potrzeby tego badania, jako proces, w którym przedstawiciele władz (każdego szczebla: od lokalnych po centralne) przedstawiają obywatelom swoje plany dotyczące np. aktów prawnych (ich zmiany lub uchwalania nowych), inwestycji lub innych przedsięwzięć, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę obywateli. Konsultacje nie ograniczają się jednak tylko do przedstawienia tych planów, ale także do wysłuchania opinii na ich temat, ich modyfikowania i informowania o ostatecznej decyzji 10 Podstawą do przeprowadzenia konsultacji społecznych w samorządzie pozostają przepisy ustaw o: samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 roku działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 roku Wszystkie dokumenty strategiczne uznać należy za niewątpliwie ważne dla członków wspólnot lokalnych, tak więc powinny być one objęte procesem konsultacji społecznych. Konstruowanie dokumentów strategicznych powinno opierać się na rzetelnej diagnozie zasobów i potrzeb. Brak opracowania danych wyjściowych niewątpliwie uniemożliwia powstanie w pełni trafnej i efektywnej strategii. Rekomendowana jest weryfikacja SRPS pod kątem trafności dokonanej diagnozy lokalnej i możliwości wykorzystania lokalnego kapitału społecznego, w tym szczególne zwrócenie uwagi na PES Występowanie PES w SRPS NGO Dane otrzymane przy analizie SRPS mówią nam dużo o dominującym modelu współpracy między JOPS i NGO. Współpraca jest deklarowana w niemal 90% przypadków! Niestety, kiedy przejdziemy do poziomu konkretnych rozwiązań i działań, to okazuje się, że poza poziomem deklaracji brakuje mechanizmów wdrażania tej współpracy. Tylko 21,3 % instytucji pomocy społecznej rozpoznało lokalne organizacje pozarządowe jako istotny zasób, który można wykorzystać przy tworzeniu strategii. Wśród przebadanych strategii pomocy społecznej połowa wymienia maksymalnie 2 organizacje pozarządowe 11. Wskazanie miary tendencji centralnej pozwala stwierdzić, że właściwym wskaźnikiem ilości współpracujących podmiotów jest wartość mediany, czyli jako współpracujące w strategii średnio wymienia się 2 organizacje. Podobnie wygląda sytuacja z ilością działań, przy okazji których wspomina się o organizacjach pozarządowych 12. Wskazane miary średnie pozwalają stwierdzić, że właściwym wskaźnikiem ilości współpracujących podmiotów jest wartość mediany, czyli średnio w strategii wymienia się organizacje pozarządowe jako współpracujące przy 1 działaniu. W 70% strategii nie 10 dostęp r.. 11 Średnia arytmetyczna wymienionych w strategii organizacji wynosi 6, mediana wynosi jednak już tylko 2, zaś dominanta Średnia arytmetyczna działań w strategii, w których jest mowa o organizacjach wynosi 4,7, mediana wynosi jednak już tylko 1, zaś dominanta 0. Strona 15

16 . wspomina się o żadnej organizacji, która brałaby udział w konkretnych działaniach. W żadnej badanej strategii nie mówi się o NGO w kontekście ekonomii społecznej Spółdzielnie socjalne Tab. 3 Struktura danych spółdzielnie socjalne w SPRS Status prawny TAK NIE GOPS 1 30 PCPR 0 7 MOPS 2 8 MGOPS 0 7 MOPR 0 1 Ogółem 3 53 Tylko w trzech przebadanych SRPS można znaleźć zapisy dotyczące spółdzielni socjalnych. Zapisy te pojawiają się jako cele szczegółowe: Rozwoju gospodarki społecznej i wspieraniu zatrudnienia socjalnego (spółdzielnie socjalne i usługowe oraz Centrum Integracji Społecznej). Rozszerzenie form zatrudnienia socjalnego realizowanego przez CIS i KIS oraz innych projektów dla osób zagrożonych i wykluczonych społecznie m.in. spółdzielnie socjalne i zatrudnienie wspierane. Rozwój gospodarki społecznej i wspieranie zatrudnienia socjalnego (spółdzielnie socjalne i usługowe oraz Centrum Integracji Społecznej), ich powstanie Warsztaty Terapii Zajęciowej Tab. 4 Struktura danych WTZ w SPRS Status prawny TAK NIE GOPS PCPR 7 0 MOPS 4 6 MGOPS 0 7 MOPR 1 0 Ogółem WTZ to najliczniej po NGO reprezentowane PES w SRPS. W większości przypadków w strategiach jest mowa o kontynuowaniu współpracy z warsztatami lub o powołaniu WTZ tam, gdzie ich nie ma. Najczęściej o WTZ wspominają strategie PCPR (100%). Może to wynikać z popularności tego typu podmiotów w województwie oraz dużego obszaru jaki swoim działaniem obejmują centra powiatowe. Żadna z badanych strategii nie mówi o WTZ w kontekście ekonomii społecznej Strona 16

17 Zakład Aktywności Zawodowej Tab. 5 Struktura danych ZAZ w SPRS Status prawny TAK NIE GOPS 7 24 PCPR 3 4 MOPS 4 6 MGOPS 2 5 MOPR 1 0 Ogółem W większości przypadków w strategiach jest mowa o kontynuowaniu współpracy z ZAZ. Specyfika tych instytucji oraz ich niska liczebność na terenie województwa może powodować niski poziom odwołań do nich w SRPS. Żadna z badanych strategii nie mówi o ZAZ w kontekście ekonomii społecznej Centrum Integracji Społecznej Tab. 6 Struktura danych CIS w SPRS Status prawny TAK NIE GOPS 7 24 PCPR 3 4 MOPS 4 6 MGOPS 2 5 MOPR 1 0 Ogółem W przypadku wielu strategii jest mowa o powołaniu CIS. Warto też zauważyć, że obok NGO i KIS to jedna z trzech typów PES, o których wspominają wszystkie typy badanych jednostek pomocy społecznej (JOPS). Żadna z badanych strategii nie mówi wprost o CIS w kontekście ekonomii społecznej, ale w 5% SRPS wspomina się o CIS przy omawianiu spółdzielni socjalnych Klub Integracji Społecznej Tab. 7 Struktura danych KIS w SPRS Status prawny TAK NIE GOPS 9 22 PCPR 3 4 MOPS 3 7 MGOPS 2 5 MOPR 1 0 Ogółem Strona 17

18 . W większości przypadków w strategiach jest mowa o kontynuowaniu współpracy z Klubami lub o powołaniu KIS tam, gdzie ich nie ma. Kluby są trzecim typem PES, o którym wspominają wszystkie typy badanych jednostek pomocy społecznej. Żadna z badanych strategii nie mówi o KIS w kontekście ekonomii społecznej Ekonomia społeczna w SRPS Tab. 8 Struktura danych ES Status prawny TAK NIE GOPS 0 30 PCPR 0 6 MOPS 0 8 MGOPS 1 7 MOPR 2 1 RAZEM 3 52 Wzmianka o ES pojawia się w 3 analizowanych dokumentach. W jednym występuje w celu szczegółowym: Rozwój różnych form ekonomii społecznej, celem przywrócenia możliwości zatrudnienia osobom zagrożonym wykluczeniem lub podlegającym wykluczeniu społecznemu. Pozyskiwanie partnerów i budowa projektów umożliwiających rozwój infrastruktury ekonomii społecznej. W dwóch pozostałych zagadnienie ES pojawia się jedynie w nazwie poddziałania PO KL i tematyka ta nie jest w żaden sposób rozwinięta Potencjał do rozwoju współpracy JOPS i PES Reasumując ES niemal nie występuje w SRPS (95%). Na terenie województwa nie funkcjonuje ani jedna strategia rozwoju ekonomii społecznej. O PES w strategiach wspomina się rzadko. Nawiązania do PES ograniczają się bądź do stwierdzenia ich istnienia, bądź do deklaracji ich powołania. Jak widać, mimo że PES włącza się do strategicznych programów, to ich faktyczne udział w realizowaniu strategii jest trudny do ustalenia i oszacowania na podstawie tychże dokumentów. Twórcy strategii zdają sobie sprawę z potencjału, jaki niesie za sobą współpraca, nie mają jednak pomysłów na realizacje wspólnych przedsięwzięć. Nie istnieją również jasne modele współpracy, w ramach których działania i współpraca byłaby możliwa do zmierzenia. W celu wdrożenia partnerskich relacji niezbędne jest lepsze wzajemne poznanie się przez pracowników JOPS i sektora ES. Diagnoza ta skłania po postawienia szeregu rekomendacji. Rekomenduje się włączanie PES do tworzenia SRPS poprzez mechanizm konsultacji społecznych. Ważne aby PES brały udział we wszystkich fazach tworzenia dokumentu od diagnozy do planowania działań, a nie tylko opiniowały gotowy dokument. Rekomenduje się włączanie PES do działań realizowanych w ramach strategii poprzez jasno sprecyzowane kategorie zadań oraz określenie terminów, w ramach których PES miałyby przewidziane zadania. Rekomenduje się przeprowadzenie działań informacyjnych i szkoleniowych skierowanych do pracowników JOPS dotyczących ES, funkcjonowania PES oraz współpracy z otoczeniem JOPS. Rekomenduje się przeprowadzenie działań informacyjnych i szkoleniowych skierowanych do pracowników JST dotyczących konsultacji społecznych, ES, funkcjonowania PES oraz budowania i wykorzystania kapitału społecznego. Strona 18

19 Wywiady pogłębione (IDI) Badaniem metodą IDI objętych zostało 20 podmiotów ekonomii społecznej, w których przeprowadzono wywiad z osobą zarządzająca lub posiadającą wiedzę o funkcjonowaniu jednostki. Połowę jednostek analizy stanowiły podmioty ekonomii społecznej wybrane z grupy Klubów Integracji Społecznej, Centrów Integracji Społecznej, Spółdzielni Socjalnych, Zakładów Aktywności Zawodowej oraz Warsztatów Terapii Zajęciowej działających na terenie województwa kujawskopomorskiego. Pozostałych 10 respondentów stanowiło grupę odpowiedzialną za organizacje pozarządowe, które prowadzą działalność gospodarczą i/lub odpłatną działalność statutową Charakterystyka działalności podmiotów objętych nadaniem IDI Mówiąc o sferze działalności badanych podmiotów, należy wyróżnić dwa rozumienia tego określania. Z jednej strony mowa jest o ofercie skierowanej do beneficjentów tych organizacji zwykle szeroko pojętej grupy osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Drugą stroną funkcjonowania jednostek jest prowadzona przez nich działalność gospodarcza lub odpłatna działalność statutowa, z której mogą czerpać przychód przeznaczany na realizacje statutowych celów. Poniższa charakterystyka działalności podmiotów przedstawia branże, w jakich one funkcjonują. Obok ogólnej liczby jednostek zajmujących się pracą w danej sferze, wyróżniona została liczba placówek, które realizują tego typu działania odpłatnie. Są to następujące branże: szkoleniowa (12 podmiotów, w tym 5 odpłatnie) doradztwo zawodowe i psychologiczne (9 podmiotów) edukacyjna (4 podmioty, w tym 3 odpłatnie) informatyczna (2 podmioty odpłatnie) budowlana (2 podmioty odpłatnie) porządkowa (2 podmioty odpłatnie) opiekuńcza (3 podmioty, w tym 1 odpłatnie) hotelarsko-gastronomiczna (2 podmioty odpłatnie) kulturalno-sportowa (6 podmiotów, w tym 5 odpłatnie) Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż ponad połowa z badanych podmiotów realizuje projekty, na które otrzymali dofinansowanie ze środków zewnętrznych takich jak np. Europejski Fundusz Społeczny czy środki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Zatem w dużej mierze prowadzone przez nich działania determinowane są przez tematy konkursów. Obok wymienionych powyżej sfer funkcjonowania badanych jednostek, należałoby zaznaczyć dwa ogólne, ale jednocześnie nadrzędne obszary działania tych podmiotów. Po pierwsze jest to reintegracja społeczna i zawodowa. Część z tych placówek, jak np. kluby integracji społecznej, centra integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej czy zakłady aktywności zawodowej została powołana właśnie w tym celu. Jednakże wśród organizacji pozarządowych znajdują się także jednostki, które formułują sobie taki cel z własnej woli. Po drugie, rozmówcy podkreślali chęć wpływania ich placówek na lokalne otoczenie. Kładą oni nacisk na aktywizację oraz integrację społeczeństwa lokalnego. Kilkoro z respondentów wspominało o projektach realizowanych na skalę województwa lub nawet całej Polski, ale pomimo to priorytetem jest teren działania danej jednostki i problemy związane z jego rozwojem. Strona 19

20 Profil odbiorców/klientów Charakterystykę sfer działalności badanych jednostek najlepiej uzupełni doprecyzowanie profilu odbiorców, do których ich praca, projekty są kierowane. Branża szkoleniowa ma zdecydowanie najszerszy zakres. Tego typu działania kierowane są między innymi do instytucji (np. jednostki samorządowe, urzędy pracy, gminne/miejskie ośrodki pomocy społecznej), osób prywatnych i przedsiębiorstw, ale również do kadry organizacji pozarządowych. Drugą dużą grupę odbiorców stanowią osoby sklasyfikowane jako wykluczone społecznie i zawodowo lub zagrożone wykluczeniem społecznym. Należałoby tu wymienić m.in.: osoby bezrobotne, uzależnione od alkoholu/narkotyków lub po terapii, matki po urlopie wychowawczym, klienci ośrodków pomocy społecznej, osoby niepełnosprawne, dzieci i młodzież o trudnym pochodzeniu, mieszkańcy terenów wiejskich. Oprócz pracy z osobami wykluczonymi społecznie, prowadzone są szkolenia, kursy, warsztaty wspierające przedsiębiorczość czy pokazujące jak założyć podmiot ekonomii społecznej. Natomiast profil klientów działań z zakresu prowadzonej działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej nie jest już tak dokładnie dookreślony. Czasami jest to po prostu środowisko lokalne. Usługi oferowane przez podmioty ekonomii społecznej funkcjonują na rynku razem z ofertami przedsiębiorstw prywatnych. Zatem w zależności od rodzaju usług, trafiają do odbiorców indywidualnych. Klientami zostają też przedsiębiorstwa lub instytucje publiczne, np. urzędy gminy, którym świadczone są odpłatnie kursy, szkolenia czy usługi porządkowe w siedzibach jednostek samorządu terytorialnego Zakres działalności: liczba odbiorców/klientów Deklarowane przez respondentów wielkości odbiorców ich działań wahają się od kilkunastu do nawet 30 tysięcy osób. Zależy to w znacznej mierze od typu realizowanych inicjatyw. Osoby udzielające wywiadu wielokrotnie podkreślały, że nie jest do końca możliwe oszacowanie grupy odbiorców działań i usług ze względu na fakt, że znaczna część ich prac wiąże się z realizacją różnego typu projektów dofinansowanych czy to z EFS, czy MPiPS, w których określone zostały grupy docelowe. Zatem to do ilu beneficjentów oni dotrą uzależnione jest od ilości aktualnie realizowanych projektów, która to liczba nie jest stała. Jeśli natomiast chodzi o zakres docierania w związku z odpłatną działalnością usługowo-produkcyjną do klientów, to wielkości te są szacowane od 20 do 1800 osób. Ponownie zależy to od branży, w jakiej funkcjonuje jednostka. W przypadku prowadzenia szkoleń wielkość docelowej grupy klientów jest większa, niż w sytuacji podmiotów oferujących usługi opiekuńcze czy edukacyjne dla dzieci Czas i intensywność działania Wśród badanych organizacji znajdują się zarówno takie, które rozpoczęły swoją działalność rok temu, a są również takie, które mają kilkunastoletni staż. Najmłodsza z badanych jednostek powstała na początku 2010 roku, a najstarsza w Ponad połowa została założona po 2001 roku, a 7 placówek ma staż działalności wynoszący 5 lat lub mniej. Cieszyć może fakt, że zaledwie w 2-3 przypadkach można mówić o okresie przerwy w prowadzonej działalności, co było związane z brakiem finansowania tych jednostek. Pozostałe placówki zdecydowanie z upływem lat rozszerzały zakres podejmowanej aktywności. Wraz ze swoim rozwojem dostrzegali np. potrzebę zmiany osobowości prawnej organizacji lub wprowadzali do statutu możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, lub odpłatnej działalności statutowej. W przypadku większości z badanych podmiotów ekonomii respondenci nie dostrzegają zmian w intensywności działania jednostki. Ewentualne spowolnienie prac następuje w okresie letnim, co jest związane z urlopami pracowników. Wśród części podmiotów zwłaszcza realizujących projekty dofinansowane ze źródeł zewnętrznych podkreślano, że intensywność prac w ich placówce jest uzależniona właśnie od projektów oraz konkursów rozpisanych na nowe wnioski o dotacje. Wówczas w zależności od liczby wygranych projektów w takich konkursach, te działania są bardziej intensywne lub mniej. Strona 20

21 Główne metody działań oraz standardowy katalog działań wsparcia społecznego Dominującą metodą pracy analizowanych podmiotów można określi jako działanie poprzez projekt. Wiąże się to z popularnością startowania w konkursach o dotacje np. unijne. Wówczas w przypadku wygranego konkursu i otrzymania dofinansowania, realizowane są zadania założone w danym projekcie. Grupą działań często stosowanych przez organizacje są wszelkiego typu szkolenia, kursy, ale również fora, konferencje, seminaria stwarzające platformę do wymiany doświadczeń i wiedzy na poziomie instytucji publicznych, organizacji pozarządowych. W stosunku do grona osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych tym zjawiskiem, oprócz różnego typu szkoleń, kursów zawodowych, oferuje się im doradztwo psychologiczne, prawne, zawodowe. Część z badanych jednostek swoje działania koncentruje na organizacji jednorazowych akcji, ale zakrojonych na większą skalę, jak np. koncerty, festiwale, happeningi. Siedem podmiotów poświęca przynajmniej część swojej działalności na pracę z osobami niepełnosprawnymi. Prowadzą one dla nich różnego rodzaju pracownie oraz warsztaty, które mają pomóc im odnaleźć się w społeczeństwie, a także na rynku pracy. Zazwyczaj realizują one również rehabilitację dla swoich uczestników. Zwłaszcza wśród podmiotów podejmujących wyzwanie pracy z osobami wykluczonymi społecznie, można zauważyć kilka cech ich metod działania, na które sami zwracają uwagę. Po pierwsze jest to kompleksowość podejścia do uczestników objętych funkcjonowaniem jednostki. Osoby koordynujące mają świadomość, że reintegracja zawodowa nie przyniesie oczekiwanych rezultatów bez reintegracji społecznej, dlatego też cały proces rozpoczyna się od poznania uczestnika jego problemów, możliwości. W pierwszej kolejności doradztwo psychologiczne, a później konsultacje z doradcą zawodowym, który określi jakie szkolenia, kursy dana osoba jest w stanie odbyć w celu zwiększenia swoich szans na rynku pracy. Poza całościowym ujęciem wsparcia dla uczestnika, istotna jest systematyczność oraz długoterminowy cykl odbywanej reintegracji. Do wielu placówek osoby objęte tymi działaniami przychodzą codziennie, co ma też ich przyzwyczaić do ośmiogodzinnego trybu pracy. Z kolei długi czas funkcjonowania w danej organizacji pozwala na wyrobienie odpowiednich nawyków, a zniwelowanie tych niepożądanych. Ponadto działania realizowane przez podmioty ekonomii społecznej mają zarówno charakter indywidualny, jak i grupowy. Każda z tych form jest ceniona, ale ma też inne funkcje do spełnienia. Standardowy katalog działań wsparcia społecznego, o ile można go rzeczywiście stworzyć, charakteryzują w rzeczywistości wyżej opisane metody działań podmiotów ekonomii społecznej. Uczestnicy organizacji mogą liczyć na szkolenia, kursy, warsztaty, doradztwo psychologiczne i zawodowe Ceny usług i produktów Mówiąc o działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej podmiotów, biorących udział w badaniu, należy przeanalizować poziom cen oferowanych przez nich produktów i/lub usług. Sześciu respondentów deklaruje, iż stosowane przez ich jednostkę ceny są na poziomie rynkowym, a w przypadku dziewięciu placówek są on poniżej tego poziomu Pozycja podmiotu w branży, dynamika rynków zbytu, rentowność i zyskowność Pomimo stosowania przed podmioty ekonomii społecznej cen na poziomie średnich rynkowych lub poniżej tego pułapu, pozycja badanych jednostek wydaje się być stosunkowo dobra w branży. Należy zaznaczyć, że stabilna pozycja wynika w większości przypadków z finansowania prac jednostek z różnych źródeł, a nie tylko z odpłatnej działalności Strona 21

22 . usługowo-produkcyjnej. Poza tym organizacje próbują głównie oddziaływać i wpływać na środowiska lokalne i właśnie w tym obszarze postrzegają swoją pozycję jako dobrą lub nawet bardzo dobrą. Cenią sobie fakt, że mieszkańcy świadomie zgłaszają się do nich po określone usługi/produkty zarówno płatne, jak i te bezpłatne. Stabilna pozycja badanych jednostek znajduje również swoje odzwierciedlenie w charakterystyce dynamiki rynków zbytu. Trzech rozmówców wskazało, iż ta dynamika jest względnie duża. Dotyczyło to zwłaszcza branży szkoleniowej, która ciągle powiększa zakres oferowanych usług. Natomiast pozostałe organizacje określały tą dynamikę zbytu jako stałą jeśli dany podmiot trafił do swojej grupy docelowej, to liczba ta jest stała. Rentowność i zyskowność prowadzonej przez podmioty działalności prezentuje się różnie. Są jednostki, w których zysk z odpłatnych usług lub produktów, stanowi znikomy odsetek w ogólnym budżecie lub brak go w ogóle. Dla części organizacji dochód uzyskany z odpłatnej działalności wystarcza tylko na pokrycie kosztów, więc są one w tym sensie rentowne, że nie przynoszą strat. Jednakże szacunkowo można określić, iż połowa z przebadanych podmiotów ekonomii społecznej przynosi zysk. Jego deklarowana wielkość waha się od kilkuset złotych do kilkunastu tysięcy. Sumy uzyskane w ten sposób przeznaczane są na dalszy rozwój placówki, inwestycje oraz prace wynikające z zapisów statutowych ZASOBY LUDZKIE Kadra Z przeprowadzonych wywiadów wynika dość jednoznacznie, iż to właśnie pracownicy podmiotów ekonomii społecznej, osoby zaangażowane w prace jednostki, są najcenniejszym zasobem tych organizacji. Pojawiały się głosy, że pieniądze można zawsze próbować zdobyć, a jeśli występuje brak stałej kadry to i dotacje na nic się nie przydadzą. Wśród podmiotów biorących udział w tej części badania, liczebność pracowników zatrudnionych w organizacjach na stałe (na umowę o pracę) wahała się od 2 do 28 osób. Jednakże liczba osób związanych z działalnością jednostek jest większa. Do podanych liczb należy dodać osoby zatrudniane na podstawie umów cywilno-prawnych (umowa zlecenie/o dzieło). Jednakże współpraca w tym zakresie według respondentów zazwyczaj wynika z realizowanych przez podmiot projektów dofinansowanych z różnych źródeł. Grupa pracowników zatrudnianych właśnie do realizacji projektów oscyluje od 4 do nawet 350 osób rocznie. Charakterystyka działalności wolontarystycznej w podmiotach objętych badaniem nie jest zbyt pozytywna, ponieważ w 6 placówkach do pracy zaangażowani są wolontariusze w sposób ciągły, stały. W około połowie jednostek pracują wolontariusze, choć ma to charakter bardziej jednorazowy wynikający z organizacji imprez, koncertów, festiwali. W pojedynczych przypadkach za powód braku wolontariuszy podawany jest brak miejsca w zajmowanych lokalach. Z jednej strony wydaje się, że znaczna część organizacji dysponuje stałą kadrą, wyposażoną w odpowiednie kwalifikacje i z doświadczeniem w danej branży. Z drugiej strony, istnieją podmioty (w tej próbie 3), które nie zatrudniają żadnych pracowników na stałe. Zarządy czy osoby kierujące takimi placówkami wykonują swoje obowiązki albo w ramach wolontariatu, albo uzyskują zatrudnienie poprzez realizację projektów. Właśnie w takich przypadkach, w których to brak nawet zatrudnionego koordynatora, widać jak wielkie znaczenie ma stały zespół osób pracujących w podmiotach ekonomii społecznej Motywacje pracowników podmiotów ekonomii społecznej Z pewnością za duży atut osób zatrudnionych lub zaangażowanych na stałe w działalność podmiotów, można uznać ich kompetencje, kwalifikacje oraz motywację do wykonywania pracy. Wielu respondentów podkreślało, że praca w ekonomii społecznej, a zatem też styczności z osobami wykluczonymi społecznie, jest trudna i dlatego też wymaga dużego zaangażowania i serca. Wielu rozmówców wspominało o swoim przygotowaniu do pracy w tego typu placówkach oraz doświadczeniu. Znaczna część respondentów była wcześniej związana w swojej karierze zawodowej z segmentem pomocy społecznej, co ułatwia im odnalezienie się w sektorze ekonomii społecznej. Strona 22

23 . Zaleta jest taka, ze realizuję część swojej misji życiowej. Mam poczucie, że robię ważne rzeczy, że zmieniam, wpływam na kawałek rzeczywistości. Mogę ja współtworzyć, jestem współodpowiedzialna za nią. I to jest taka podstawowa rzecz, z poziomu wartości przede wszystkim. To, że pracujemy w zespole, że mamy wspólne poczucie misji, że nie chodzi tylko o zarabianie pieniędzy, tylko że robimy dobre rzeczy, za które dostajemy pieniądze. Jest to też moje miejsce pracy, więc jakby czerpię korzyści materialne. Ja myślę, że jednak dużą satysfakcję. Pracuję na co dzień z osobami dorosłymi, to nie są dzieci, więc te problemy są też troszeczkę inne, ale mimo wszystko to, że się tym osobom pomaga i widzimy to, że są oni zadowoleni, że się cieszą z tego, myślę, że to jest ogromna satysfakcja i że to mnie chyba najbardziej cieszy. Ja lubię tą pracę w pomocy społecznej. Ona mi przynosi wiele satysfakcji, wiele, wiele korzyści. Wymiernych korzyści, bo nie tylko finansowych. Ale też jakoś samospełnienie, samorealizację. (..) Ja lubię pracować na obszarze reintegracji. Ja widzę sens tego obszaru, widzę cel, widzę rezultaty, skutki. (...) Ci ludzie niesamowicie fajnie reagują na to wszystko i oni chcą. Chcą. I to jest ważne. Oni się bardziej.chętnie uśmiechają, przychodzą, mówią dzień dobry, mówią dziękuję. Motywacje pracowników oraz korzyści wynikające dla nich z tej działalności dobrze obrazują poniższe cytaty. Nie było rozmówcy, który by nie wspomniał o satysfakcji jaka płynie z wykonywania tej pracy. Podobnie wszyscy deklarują możliwości samodoskonalenia się oraz realizacji swoich ambicji. Kadra podmiotów ekonomii społecznej również się doszkala uczęszcza na kursy, fora, konferencje czy studia podyplomowe. Z pewnością traktują oni swoją pracę również w sposób bardziej wymierny, o czym wspomniało dwóch respondentów, czyli po prostu wynagrodzenia Proces decyzyjny W przeważającej liczbie podmiotów za podejmowanie decyzji odpowiadają osoby kierujące placówkami czy szerzej ujmując zarządy tych organizacji, które liczą od 2 do 5 osób. Z wypowiedzi respondentów wynika, iż hierarchiczność w ich jednostkach istnieje, aczkolwiek jest ona raczej niwelowana poprzez konsultacje kierowników, prezesów z innymi osobami zaangażowanymi w działalność podmiotów. Można zatem mówić o względnie demokratycznym sposobie zarządzania w analizowanych podmiotach. Problemy w tym zakresie raczej się nie pojawiają, a przynajmniej nie takie, których nie można by rozwiązać. Są one traktowane jako coś naturalnego, co powstaje w wyniku ścierania się wielu osób z różnymi osobowościami, ale również wizjami na dane działania:. Ma to oczywiście swoje wady i zalety, ale tak jak zostało to ujęte przez respondenta nie są one nie do pokonania FINANSOWANIE Ja miałam skończony taki kierunek na studiach, mimo że to była ekonomia, to jednak specjalizacja była w kierunku ekonomii społecznej, ekonomiki pracy i polityki społecznej. I zawsze mnie to gdzieś tam kręciło. (...) Jak na dzień dzisiejszy innej pracy sobie nie wyobrażam. Każdy z podmiotów objętych badaniem czerpie finanse z różnych źródeł. Brak jest organizacji, która nie korzystałaby z zewnętrznych dotacji. Respondenci deklarowali dofinansowywanie ich placówek czy to przez urzędy miasta/gminy, starostwa powiatowe, administrację rządową, czy to przez innego rodzaju organizacje pozarządowe. Znaczna część przebadanych jednostek otrzymuje dofinansowanie ze środków unijnych, pod warunkiem złożenia wniosku o takie wsparcie i wygrania konkursu przez ich projekt. Strona 23

24 . Mówiąc o udziale poszczególnych źródeł finansowania w ogólnym bilansie jednostki, z pewnością na pozycję pierwszą wysuwają się dotacje zewnętrzne. Tylko w dwóch przypadkach można określić udział środków własnych na większy niż dofinansowania zewnętrznego. Natomiast środki pochodzące z darowizn nie występowały wcale lub sporadycznie w budżetach analizowanych podmiotów. Równie śladowy udział stanowią składki członkowskie w organizacjach, które prowadzą taką formę pozyskiwania środków. Udział prowadzonej przez jednostki działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej wahał się od 0 do 80% w ogólnym budżecie placówki. W około połowie przypadków przychody nie są znaczne, ale pozwalają organizacjom na dodatkowe działania wynikające z ich celów lub chociaż częściowe pokrycie kosztów administracyjnych. Nieznaczna część respondentów udzieliła odpowiedzi, iż pomimo wpisanej do statutu działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej, w rzeczywistości takie działania nie są prowadzone albo na bardzo znikomą skalę. W związku z tym tak naprawdę nie ma zysku z takiej działalności. Poza tym kilka organizacji z grupy podmiotów typu KIS, WTZ nie prowadzi działalności ze względu na ograniczenia formalne. Jak już zostało wspomniane, największe znaczenie w budżetach podmiotów mają dotacje zewnętrzne. Pochodzą one z takich źródeł, jak administracja rządowa (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych) administracja samorządowa (urzędy miasta/gminy, starostwa powiatowe, Urząd Marszałkowski) inne instytucje publicznej (PFRON, MOPS, MOPR) fundusze europejskie (głównie Europejski Fundusz Społeczny) Wnioski o dofinansowanie Jak już zostało wcześniej wspomniane połowa podmiotów ekonomii społecznej objętej tą techniką korzysta z funduszy unijnych. W znacznej mierze są to środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego. Pozostałe placówki nie realizują projektów wygranych w konkursach o środki z budżetu UE, co nie oznacza, że nie prowadzą projektów finansowanych chociażby przez administrację rządową (np. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej). Warto dodać, iż 3 na 9 jednostek nie korzystających z dotacji unijnych, stanowią organizacje pozarządowe, a pozostałe 6 placówek pochodzi z grupy takich organizacji, jak spółdzielnie socjalne, kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej czy zakłady aktywności zawodowej. Większą aktywność organizacji pozarządowych w korzystaniu funduszy zewnętrznych widać w liczbie składanych przez nie wniosków o dotacje, pochodzących zwłaszcza z budżetu unijnego. Analizowane podmioty w 2010 złożyły od 1 do 50 wniosków o dofinansowanie, ale w większości przypadków było to 5-6 wniosków, z czego mniej więcej połowa została przyjęta i doszło do realizacji tych projektów. Natomiast pozostałe podmioty (KIS, WTZ itd.) nie składały wcale lub ta liczba wahała się od 1-4. Problemy w staraniu się przez te jednostki o zewnętrzne źródła finansowania zostaną przedstawione w dalszej części raportu Które działania są finansowane stale ze środków zewnętrznych, a które jednorazowo? Większość respondentów miała problem z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, o to które działania placówki są finansowane stale ze środków zewnętrznych, a które jednorazowo. Przychody z własnej działalności gospodarczej/odpłatnej działalności statutowej często są niewielkie w stosunku do środków pozyskiwanych z dotacji, więc raczej uzupełniają działania realizowane w ramach projektu, np. poprzez pokrywanie kosztów niekwalifikowanych. Organizacje starają się prowadzić swoje działania w sposób ciągły i systematyczny. Rozmówcy zwracali uwagę, że podejmują starania, aby nie przerywać dotychczasowych akcji inicjatyw i prac w sytuacji braku dofinansowania zewnętrznego. Bez tego wsparcia, ich oferta jest uboższa, co też nie oznacza, że gorsza. Wówczas nacisk jest przesuwany na inne formy działań. Strona 24

25 . Większe wsparcie zewnętrzne Natomiast na pytanie o to, które działania wymagałyby w podmiotach większego wsparcia zewnętrznego, nie udzielano tak naprawdę konkretnych odpowiedzi. Respondenci owszem twierdzili, że przydałoby się takie wsparcie: Tak na dzień dzisiejszy to można powiedzieć, że w każdym (działaniu, przyp. red.) by się przydało jeszcze więcej, tak jak wszędzie, wszędzie by się przydało Jedynym tematem w tym zakresie, który powtarzał się w wypowiedziach respondentów, stanowiło zwiększenie wsparcia zewnętrznego na szeroko pojęte działania niekwalifikowane we wnioskach o dotacje. Często chodzi o koszty bieżącej obsługi biura podmiotu, ale również większe inwestycje jak modernizacja lokalu czy zakup sprzętu RTV-AGD. Niestety większość dotacji nie przewiduje finansowania takich działań. Problemy w uzyskiwaniu środków zewnętrznych Można wyróżnić kilka obszarów problemów, z jakimi borykają się podmioty ekonomii społecznej w związku z pozyskiwaniem środków finansowych. W pierwszej kolejności respondenci wymieniali problemy związane z administracją, biurokracją, nieprzejrzystością przepisów prawnych i wytycznych ustalanych przez instytucje. Kwestie sporną pomiędzy podmiotami ekonomii społecznej a instytucjami decydującymi o przyznawaniu środków, stanowią również rozliczenia. Odpowiedzi rozmówców odnosiły się w tym miejscu zwykle do rozliczania projektów unijnych. W trakcie tego procesu organizacje nie czują się i nie są traktowane jako pełnoprawni partnerzy. Z postanowień umów zawieranych pomiędzy stronami muszą się wywiązywać podmioty, podczas gdy instytucje wdrażające nie zawsze przestrzegają owych ustaleń: Wśród respondentów pojawia się czasami niezadowolenie odnośnie określonych wymogów formalnych. Problemem natury formalnej jest niemożliwość startowania przez niektóre badane podmioty w konkursach o dofinansowanie zewnętrzne. Takie organizacje, jak kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej czy zakłady aktywności zawodowej same z siebie nie mogą ubiegać się np. o dotacje z EFS. Jednostką, która składa taki wniosek może być instytucja nadrzędna wobec tego podmiotu. Wówczas w zależności czy KIS podlega pod MOPR, czy jakiemuś stowarzyszeniu pojawia się opcja składania wniosku z ramienia tej jednostki. Innymi słowy, często ubieganie się o zewnętrzne środki uniemożliwia brak odpowiedniej osobowości prawnej danej placówki lub w ogóle brak samodzielności formalnej (bycie wydzieloną jednostką z innej instytucji). Ponadto zdarzają się takie sytuacje, gdy możliwe jest pozyskanie dodatkowych pieniędzy ze źródeł zewnętrznych, a wówczas instytucja udzielająca stałego wsparcia, zmniejsza swoje dotacje. Bilans w efekcie jest taki sam dla podmiotu, więc nie widzi on celowości w staraniu się o dodatkowe finanse. Wskazane przez respondentów przeszkody w pozyskiwaniu środków finansowych nie ograniczają się tylko do problemów związanych z instytucjami publicznymi, które to przydzielają te pieniądze. Takim ograniczeniem jest również konkurencja innych firm, organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i innych jednostek, które startują w konkursach o dotacje. Jedną z propozycji przedstawionych przez rozmówcę, a która mogłaby przyczynić się do zmniejszenia tej konkurencji jest ogłaszanie konkursów z przeznaczeniem dla podmiotów ekonomii społecznej. To samo dotyczy konkursów na realizacje zamówień publicznych, które to ogłaszają instytucje samorządowe. Priorytetowe traktowanie ofert i wniosków takich organizacji, jak biorące w tym badaniu, pozwoliłoby im na uzyskanie dodatkowych środków finansowych, ale należy mieć na uwadze, iż daje im to również szansę na rozszerzenie obszaru działalności związanego z szeroko rozumianą ekonomią społeczną. Ostatnią kwestią, która okazała się stanowić barierę w staraniu się o dotacje zewnętrzne, jest brak kadry. Problem ten nie dotyczy wszystkich podmiotów, ale jest na tyle istotny, iż nie można go pominąć. Pisanie wniosków o dofinansowanie Strona 25

26 . jest procesem czasochłonnym, wymagającym poświęcenia i odpowiedniej wiedzy. Nawet w przypadku zatrudniania stałych pracowników w jednostce, niekoniecznie personel ma doświadczenie w tworzeniu takich dokumentów, co z kolei przekłada się później na odrzucenie jego wniosku Szanse na usamodzielnienia się od zewnętrznej pomocy finansowej Spośród przebadanych podmiotów, 8 zadeklarowało względną samodzielność finansową. Częściej były to organizacje pozarządowe niż podmioty typu KIS, WTZ, ZAZ itd. W przypadku placówek tego rodzaju wydaje się, że nie ma mowy o uniezależnieniu się ze względu na podległość formalną innym strukturom, jak np. MOPR, urząd miasta/gminy: Deklaracja względnej samodzielności nie oznacza braku chęci korzystania z zewnętrznych funduszy. Bez tego wsparcia wielu respondentów mówiło, że musieliby zmniejszyć zakres swoich działań mimo wszystko. Zatem uniezależnienie się od zewnętrznego wsparcia finansowego nie jest celem nawet podmiotów, które są względnie samodzielne finansowo. Respondenci uważają, iż w momencie zaprzestania korzystania z dotacji, ich działania tracą sens misyjny, a stają się przedsiębiorstwem zorientowanym już tylko na zysk Problemy podmiotów ekonomii społecznej Nieprzejrzystość przepisów Do głównych problemów, jakie wskazywali respondenci, należy zaliczyć kwestie związane z koniecznością poświęcania dużej ilości czasu na obsługę administracyjną działalności. Zwłaszcza na prowadzenie obszernej dokumentacji sprawozdawczej projektów realizowanych z dotacji. Nie jest problemem samo zrozumienie przepisów, ale ciągła konieczność zajmowania się obrabianiem papierów. Ten czas pracowników, jak twierdzą respondenci, mógłby zostać przeznaczony na pracę z ludźmi. Podkreślana jest kwestia występowania przepisów, które momentami nawzajem sobie przeczą. Obok problemów wynikających z obsługi projektów, pojawiają się także problemy związane z przepisami dotyczącymi ogólnego funkcjonowania podmiotów. Przytaczane są przykłady, kiedy to zmiany w statucie wiążą się z wieloma poprawkami wnoszonymi przez sąd, lub też z koniecznością uiszczania wysokich opłat. Opóźnienia w wypłatach środków Znaczącym utrudnieniem stowarzyszeń i podmiotów korzystających ze wsparcia dotacji unijnych, są opóźnienia w wypłatach tychże środków przez instytucje wdrażające. Przesunięcia terminów wypłat transz, które sięgają nawet kilku miesięcy, są powodem utrudnień w podejmowaniu współpracy z innymi podmiotami i przyczyniają się do opóźnień w realizacji całego projektu. Problem ten szerzej jest omawiany także przy okazji współpracy z instytucjami publicznymi. Radą na te kłopoty okazuje się budowanie zaufania u osób i instytucji stale współpracujących z organizacją, która pozwala np. na przekazywanie zapłaty za usługi, czy też produkty z opóźnieniem. Problemy lokalowe Inne problemy, które się pojawiają w wypowiedziach respondentów, to problemy lokalowe oraz problemy związane z brakiem wystarczających zasobów kadrowych. Kwestia związana z lokalem przedstawiała się wśród badanych jednostek trojako: Przedstawiciele podmiotów związanych ze strukturami samorządów mieli swoje siedziby, mieli gdzie podejmować działania od samego początku, jednak widzą potrzebę lepszego dostosowywania tych lokali do prowadzonej działalności Strona 26

27 . zwłaszcza w kierunku zwiększania ilości sal konferencyjnych i szkoleniowych. Rozbudowa siedzib pozwoli na szerszą i bardziej efektywną działalność. Przedstawiciele jednostek, które zaplecza lokalowe otrzymały od samorządów, nie zgłaszały problemów związanych z siedzibami. Niektóre tylko wypowiedzi wskazywały na brak przystosowania ich do potrzeb niepełnosprawnych, które ograniczają możliwości działań stowarzyszeń, wyklucza to bowiem możliwość przeprowadzenia projektów skierowanych do tej grupy. Przedstawiciele stowarzyszeń, które w związku z problemami lokalowymi, starają się poradzić sobie na własną rękę i wynajmują lokale dostępne na rynku. Ograniczenia kadrowe Innym problemem są ograniczenia kadrowe. Niekiedy są one pochodną ograniczeń finansowych, które nie pozwalają na zatrudnienie kolejnych osób, a niekiedy specyfiki branży, np. trudność w znalezieniu pracownika o odpowiednio wysokich kwalifikacjach, który chciałby pracować na umowę zlecenie, co jest specyfiką części organizacji pozarządowych. W jednym z wywiadów przeprowadzonych w klubie integracji społecznej, szczególnie podnoszono kwestię dodatkowych obowiązków, które stanowią duże obciążenie dla pracowników. Problemy związane z koniecznością przekazywania kompetencji W części rozmów wskazywany był problem związany z brakiem osób, które chciałyby zaangażować się w działania organizacji pozarządowych: (...) problem może z osobami, które byłyby gotowe do działania w organizacji pozarządowej, do pracy. Jakby musimy wszystkich, którzy przychodzą uczyć pracy, no i to jest faktyczne ograniczenie, bo ekonomicznie rzecz ujmując ja wolałbym dostać pracownika nawet na krótko, a zwłaszcza na krótko, kogoś kto umie pracować, wie On usłyszy tylko jakie są zadania, wie jaki jest kontekst i uwarunkowania realizacyjne tych zadań, po prostu siada bądź idzie i robi. A prawda jest taka, że ponad połowę czasu przy dwu, trzymiesięcznych okresie współpracy z kimś musimy przeznaczyć na to żeby go nauczyć. Najczęściej trzy czwarte zadania robimy wspólnie, no i dochodzę ostatecznie do wniosku, że szybciej i sprawniej zrobiłbym to sam, ale znowu też nie o to chodzi, bo ja traktuję to w ten sposób, że sama praca fundacji też czegoś uczy. No więc jakby w tym sensie ci ludzie są też beneficjentami mimo, że są pracownikami w różnych projektach. No i to robimy, po jakimś tam czasie nam się wyklarowała grupa osób czy zbudowała grupa kilku osób, z którymi się fajnie współpracuje, których stale zapraszamy. Natomiast to jest taki problem, że ludzie nie potrafią pracować w takiej przestrzeni pożytku publicznego Otoczenie Instytucjonalne Współpraca z organizacjami pozarządowymi Współpraca z organizacjami pozarządowymi polega głównie na wzajemnej wymianie doświadczeń. Starsze organizacje stają się mentorami młodszych. Wspólnie organizowane są fora organizacji pozarządowych, przeprowadzane są szkolenia i prowadzone są punkty konsultacyjne. Organizacje pozarządowe wspólnie podejmują się przeprowadzenia drobnych akcji społecznych, festynów i akcji edukacyjnych. Zwłaszcza jednostki związane z pomocą społeczną warsztaty terapii zajęciowej, kluby i centra integracji społecznej, starają się podejmować akcje związane z integracją swoich klientów poprzez organizowanie wydarzeń kulturalnych, rozrywkowych, sportowych. Wśród wymienianych współpracowników, często pojawiał się Kujawsko-Pomorski Ośrodek Wsparcia Inicjatyw Pozarządowych Tłok, świadczy to o dużej aktywności tej organizacji w województwie. Nie wskazywano na istnienie znaczących problemów na polu tej współpracy. Niepokojącym sygnałem może się jednak okazać konkurencja pomiędzy organizacjami. Sporadycznie wspominano o nieporozumieniach organizacyjnych, które są na bieżąco rozwiązywane. Strona 27

28 . Współpraca z instytucjami publicznymi Z instytucjami publicznymi współpraca odbywa się najczęściej na zasadach ustalanych przepisami, lub wynika ona z posiadania wspólnej grupy klientów. Do placówek z którymi najczęściej podmioty ekonomi społecznej wchodzą we współpracę należą Urząd Marszałkowski urzędy gminy ośrodki pomocy społecznej zakłady karne urzędy pracy (także spoza województwa kujawsko-pomorskiego) szkoły W jednej wypowiedzi pojawiło się także Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Zarówno urzędom pracy, jak i klubom integracji społecznej, zależy na jak najlepszych efektach pomocy osobom bezrobotnym i wykluczonym. Jednostki pomocy społecznej i urzędy pracy przekazują zatem swoje grupy klientów, które kwalifikują się do pracy w zakładach aktywności zawodowej, lub wymagają wsparcia klubów i centrów integracji społecznej. Kluby integracji mogą natomiast polecać w zakładach pracy określone osoby, posiadających konkretne predyspozycje do pracy. Każda z tych instytucji aktywnie włącza się w poszukiwaniu miejsc pracy dla swoich klientów. Organizacje pozarządowe przeprowadzają projekty, które mają na celu aktywizację bezrobotnych, np. poprzez zakładanie własnych przedsiębiorstw. Jak mówiła przedstawicielka jednego z klubów powiatowe urzędy pracy są jednostkami innego typu, mniej interesują się cechami osobowościowymi klientów. Taką wiedzę natomiast posiadają właśnie kluby integracji społecznej. Dzięki temu, wzajemna współpraca umożliwia bardziej kompleksowe podejście do problemów osób wykluczonych. Do problemów na polu współpracy pomiędzy podmiotami ekonomii społecznej, zwłaszcza wśród organizacji pozarządowych, zaliczane było nieufne podejście, drobiazgowe kontrole i niesymetryczność wzajemnych stosunków. Podczas kontroli szczegółowo rozliczane są najmniejsze kwoty, co powoduje, że organizacje czują, że są traktowane jak przestępcy. Respondenci wskazywali na pewną prawidłowość, którą można określić jako stosowanie podwójnych standardów. W wypowiedziach pojawiały się opisy sytuacji, kiedy to instytucje publiczne, od których bezpośrednio zależy wypłata transz dotacji unijnych, nie wywiązują się z określonych terminów, podczas gdy terminy obowiązujące organizacje składające wnioski, są bardzo ściśle przestrzegane. Poza problemami związanymi z terminami, pojawił się również problem związany z brakiem pełnego zrozumienia dla niektórych działań organizacji. Wówczas trudno jest podejmować współpracę, ze względu na brak rozeznania w charakterystyce poszczególnych działań, objawem tego, zdaniem respondenta, jest brak opracowanej polityki w zakresie działań kulturalnych jednego z miast. Mimo sygnalizowanych problemów, respondenci traktują je jako przeszkody, które da się przezwyciężyć i jednogłośnie zapewniają o chęci prowadzenia dalszej współpracy. Podmioty takie jak KIS, WTZ i ZAZ nie wskazywały na istnienie problemów we współpracy z instytucjami publicznymi. Przedsiębiorstwa prywatne Z informacji zawartych w wywiadzie wynika, że ten obszar współpracy jest rozwinięty najsłabiej. Współpraca z biznesem odbywa się głównie wtedy, gdy organizacje pozarządowe mają do zaoferowana usługi, które mogą stać się atrakcyjne dla przedsiębiorstw. Współpraca polega wówczas na dostarczaniu usług, np. zakwaterowania gości w hotelu prowadzonym przez zakład aktywności zawodowej, czy też dostarczania internetu, albo też zapewnieniu działań promocyjnych. Inną formą współpracy jest szukanie miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przez kluby i centra integracji społecznej u prywatnych przedsiębiorców. Ma miejsce również forma współpracy polegająca na Strona 28

29 . sponsorowaniu konkretnych inicjatyw podmiotów ekonomii społecznej przez przedsiębiorstwa prywatne. Korzyści ze współpracy wymierne korzyści finansowe unikanie błędów innych organizacji np. przy składaniu wniosków lepsza znajomość środowiska i lokalnej społeczności wzajemna pomoc w organizowaniu odpowiednich szkoleń trafianie w potrzeby możliwość efektywniejszego działania Kto odpowiada za współpracę i na jakich zasadach jest nawiązywana? W zależności od tego, jak bardzo złożona jest działalność organizacji i czego ma dotyczyć współpraca, różnie wygląda jej nawiązywanie. Najczęściej osobami odpowiedzialnymi są liderzy organizacji, czyli głównie członkowie zarządu. Choć zdarza się, że w wydzielonych obszarach działalności (związanych z realizowanymi projektami) za współpracę odpowiadają konkretne osoby, niekoniecznie związane z zarządem. Podmioty ekonomii społecznej z organizacjami pozarządowymi współpracują dość swobodnie, najczęściej bez pisemnych porozumień, co możliwym staje się dzięki wieloletniej znajomości i wzajemnym zaufaniu. Pisemne porozumienia pojawiają się głownie wtedy, gdy zachodzi konieczność udokumentowania tej współpracy przed grantodawcą czyli w przypadku zawiązywania oficjalnego partnerstwa. Również współpraca z prywatnymi darczyńcami odbywa się bez pisemnych umów, nie dotyczy to sytuacji, gdy jest to współpraca na płaszczyźnie klient-usługodawca. Wówczas umowy są podpisywane, np. w związku z dostarczaniem internetu. Pisemne porozumienia zawierane są z instytucjami publicznymi, w sytuacji przyznawania środków lub zlecania zadań Strategie rozwoju Większość z przepytanych podmiotów nie posiada spisanej strategii rozwoju. Jak deklarują respondenci, różna wysokość środków finansowych, jakie mają do dyspozycji znacznie utrudnia długofalowe planowanie. Wyjątkiem były kluby integracji społecznej, które takie strategie przygotowały wspólnie z ośrodkami pomocy społecznej i organizacje szkoleniowodoradcze. Warsztaty terapii zajęciowej wskazywały, że ich kierunki rozwoju i zadania są wyznaczone ustawowo. Przedstawiciele jednostek deklarują jednak, że taka strategia istnieje w ich świadomości. Potrafią wyznaczyć kierunku rozwoju swojej jednostki. Najczęściej wskazywanymi kierunkami były poszerzenie działalności zwiększenie liczby odbiorców rozwój kadry dostosowanie, rozbudowa lokalu lub jego zmiana wprowadzenie ulepszeń technologicznych lub rozszerzenie zakresu usług wejście w nowe branże, szczególnie często wymieniana jest branża szkoleniowo-doradcza zmiany statutowe, które poszerzą możliwości, np. przekształcenie jednostki w stowarzyszenie Brak spisanej strategii pociąga za sobą również brak wypracowanych narzędzi ewaluacji działań. Ewaluacje dotyczą realizacji konkretnych projektów. Natomiast ocena całej działalności odbywa się raczej w formie ustnych konsultacji. Czynniki rozwoju podmiotów ekonomii społecznej Rozmówcy są podzieleni w opinii na temat czasu, jaki obecnie panuje dla rozwoju ekonomii społecznej. Część z nich uważa, że jest to bardzo sprzyjający czas, a samo pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo modne, co bardzo pomaga Strona 29

30 . rozwojowi ekonomii społecznej. Inni natomiast twierdzą, że kryzys ekonomiczny spowodował spadek zainteresowania przedsiębiorców zagadnieniami ekonomii społecznej, co raczej utrudnia współpracę. Podmioty ekonomii społecznej w miarę możliwości podejmują działania promocyjne, aby być lepiej rozpoznawalnymi w lokalnym środowisku, jednak częściej są one związane z konkretnymi projektami, niż z promocją całej jednostki jako takiej. Związane jest to również z kosztami, które najczęściej można pokryć ze środków pochodzących z projektów. Działaniom promocyjnym przypisywana jest duża rola. To dzięki informacjom na ulotkach, w prasie i radiu udaje się zrekrutować uczestników projektów lub dotrzeć do osób potrzebujących wsparcia, a także zdobyć środki z darowizn. Jednostki są promowane także podczas imprez, gdzie mogą zaprezentować swoje produkty i działania. Do głównych czynników rozwoju podmiotów ekonomii społecznej zaliczane są: umiejętności pozyskiwania środków unijnych i dotacji z konkursów odpowiednie profilowanie środków zaangażowanie osób, w tym przede wszystkim kompetentny i sprawny lider dobry pomysł na działanie rozwój świadomości społecznej na temat podmiotów ekonomii społecznej Postulaty zmian w sytuacji podmiotów ekonomii społecznej: uproszczenie przepisów położenie nacisku na akcje informacyjne związane ze spółdzielniami socjalnymi przeniesienie środków do rozdysponowania na instytucje jak najniższego szczebla zwiększenie ilości źródeł finansowania podmiotów zajmujących się działaniami kulturalnymi zwiększenie ilości środków dla WTZ Strona 30

31 2.3. Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) W ramach badania zrealizowano zgodnie z przyjętymi założeniami 3 zogniskowane wywiady grupowe. Dwa z nich przeprowadzone były z istniejącymi PES, natomiast jeden z PES które zawiesiły lub zamknęły działalność Opis produktów i usług oferowanych przez podmioty ekonomii społecznej. Działające na terenie województwa kujawsko-pomorskiego podmioty ekonomii społecznej oferują usługi, które można scharakteryzować w pięciu głównych obszarach usługi porządkowe usługi opiekuńcze usługi edukacyjne pośrednictwo usługi związane z wynajmem lokali/terenów organizacja imprez Oferta usług porządkowych jest kierowana głównie do podmiotów samorządu lokalnego i dotyczy sprzątania ulic oraz ochrony i konserwacji zieleni miejskiej, porządkowania grobów, sprzątania plaży. Ponadto usługa sprzątania kierowana jest do administratorów budynków (spółdzielnie) i firm (sprzątanie klatek i biur). Oferta wprowadzana jest też na rynek zleceń indywidualnych i dotyczy sprzątania prywatnych mieszkań i domów oraz prowadzenia prac porządkowo-konserwacyjnych na terenach przydomowych: Mamy osoby, które sprzątają biura, kamienice, posesje. Ale na ogół są to mali, indywidualni klienci. Usługi opiekuńcze kierowane są głównie do klientów indywidualnych i dotyczą opieki oraz pielęgnacji osób starszych, opieki nad dziećmi. Ponadto w jednym z badanych podmiotów prowadzony jest środowiskowy dom pomocy społecznej, który konkuruje z podobnymi podmiotami prowadzonymi przez samorządy. Innym obszarem działalności jest prowadzenie usług doradczych i warsztatów (w tym warsztatów terapii zajęciowej), szkoleń, kursów zawodowych i zajęć tematycznych oraz realizacja projektów finansowanych z różnych źródeł: Uczestniczyliśmy w dwóch ważnych dla nas projektach Podnieś głowę potrafisz i Aktywni zawodowo realizowanych we współpracy z MOPS-em i GOPS-em. W ich ramach m.in. przez kilka miesięcy prowadziliśmy szkolenia. Inny z badanych podmiotów ma w swojej ofercie stałą usługę edukacyjną dotyczącą zajęć Zielonej szkoły. Mniej powszechnym, ale również obecnym polem aktywności usługowej jest pośrednictwo zawodowe, poradnictwo prawne i usługi księgowe dla małych firm i podmiotów ekonomii społecznej, które jest rozwijane przez jedną z badanych spółdzielni. Ostatnie pole aktywności gospodarczej dotyczy wynajmu i dzierżawy własności podmiotów ekonomii społecznej (pomieszczeń oraz sal konferencyjnych, wynajmu Ja nie mówię, że mamy tysiące [zleceń], bo kłamałabym, absolutnie nie. Zaczęliśmy może od takiej promocji, pokazania tego, co to jest spółdzielnia socjalna: to są ludzie, to nie są dotacje, jakieś pieniądze, jacyś doradcy zawodowi sprzętu, terenów pod imprezy masowe) i organizacji imprez okolicznościowych, razem z często wskazywanym cateringiem. Oferta produkcyjna dotyczy wytwarzania i sprzedaży produktów krawieckich, stolarskich i rękodzielniczych. Przykłady inicjatyw i rozwiązań, które mogą być wskazane jako skuteczne formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Spółdzielnia socjalna Kreatywni (Bydgoszcz) jako przykład działania skutecznego wobec zagrożenia wykluczeniem społecznym podaje otwarcie biura księgowo prawnego (lipiec 2011). Inicjatywa powołania komórki narodziła się w trakcie rozmów z panią Iwoną Borkowską z Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Wspierania Ekonomii Społecznej; głównym źródłem jej sfinansowania jest dotacja z programu UE. Celem biura jest dbanie o jakość usług (księgowych, Strona 31

32 prawnych) świadczonych przez spółdzielnie socjalne, wspieranie ich na drodze doradztwa. Usługi prowadzone w jego ramach są odpłatne. Korzyści finansowe na dzień dzisiejszy są niewielkie, choć perspektywicznie wydają się obiecujące. W strukturach biura pracują dwie osoby niepełnosprawne: Jeden z nich, z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, właśnie robi doktorat z Europeistyki z pozyskiwania środków unijnych; przesympatyczny, inteligentny, dysponujący ogromnym zasobem wiedzy, wcześniej otrzymywał oferty pracy tylko jako portier, do mnie zgłosił się jako wolontariusz; już po pierwszej rozmowie u mnie pracował. Praca w spółdzielni otworzyła przed nim możliwości, których jako osoba niepełnosprawna nie mógł wcześniej wykorzystać. Fundacja Brata Alberta jako przykład skutecznej formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu podaje zlot, podczas którego osoby niepełnosprawne miały okazję integracji ze środowiskiem motocyklistów. Środki na jej przeprowadzenie pozyskane zostały na drodze fundraisingu: Wysłałam fundraiserów w okolicę, ponieważ ja jestem zwolenniczką wzajemnego, lokalnego wspierania się, chcę wspierać lokalnych przedsiębiorców (bo liczę też na to, że oni potem zwrócą się do mnie z korzystnymi ofertami; np. właśnie w ten sposób w tym roku wyremontowaliśmy i wyposażyliśmy sobie całą kuchnię). I tutaj też chodziliśmy po lokalnych przedsiębiorcach. Udało się. Dostaliśmy to, o co nam chodziło. Za część rzeczy oczywiście trzeba było zapłacić, ale dostaliśmy bardzo preferencyjne ceny. Cel przeprowadzenia zlotu był trojaki: raz: można promować siebie, Karczemkę, dwa: promować środowisko osób niepełnosprawnych, wreszcie: próbować połączyć dwa różne środowiska niepełnosprawnych i motocyklistów, w tym przypadku. Bilans przeprowadzonego działania okazał się obustronnie korzystny, na najbliższy rok planowany jest kolejny zlot. Tilia i Szkoła Leśna na Barbarce w dużej mierze utrzymuje się z dotacji. Pozwala to funkcjonować Barbarce w przestrzeni publicznej na warunkach miejsca dla każdego : Problem może się pojawić w momencie, kiedy tych dotacji nie będzie, kiedy zwykły zjadacz chleba będzie musiał za to wszystko zapłacić bo po zbilansowaniu kosztów są to duże pieniądze. W związku z tym, jako przykład istotnej akcji w ramach przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, przedstawicielka stowarzyszenia podaje plany współpracy z dużym kontrahentem finansowym: To miał być profesjonalny sponsoring coś za coś, a nie sponsoring macie, po prostu, bo jesteście fajni. Firma chciała przez to podnieść swój wizerunek. Pomimo, iż rozmowy na ten temat stanęły w miejscu, firma zamówiła wycenioną imprezę na Barbarce. Okazuje się, że przeprowadzenie tej imprezy równa się niemal z tym sponsoringiem. Inicjatywa współpracy leży po stronie firmy, jej perspektywy do końca nie są znane. Spółdzielnia Wspólnota jako przykład skutecznego rozwiązania problemu wykluczenia społecznego traktuje umowę, jaką zawiązała w czerwcu 2011 z firmą produkującą gadżety na Euro Umowa ma charakter ustny, nieformalny. Stroną inicjatywną był prezes firmy. Profit ze współpracy rysuje się bardzo korzystnie dla spółdzielni (zysk 50%). Szczegóły współpracy nie są znane, wiadomo, że Wspólnota zobowiązała się do wykonywania pracy, ściślej nieokreślonych usług. Społeczne korzyści ograniczają się do poprawienia materialnej sytuacji członkiń spółdzielni: Chcę powiedzieć tutaj, że taki okres dla nas 5 lat, będzie dla nas stabilny. Utrzymamy swoje zatrudnienie, i będziemy miały jakieś środki na utrzymanie. Minimalne wynagrodzenie przez 2 lata będzie utrzymywać się w granicach 800 zł. (...) dla nas to jest dużo. Stowarzyszenie Ludzie ludziom w ostatnim czasie podjęło decyzję o utworzeniu przy KIS-ie Młodzieżowych Klubów Liderskich, opartych o zasadę wolontariatu: głównie w domach dziecka, w DPS-ach, i w ośrodkach szkolno wychowawczych. Akcja miałaby na celu zaangażowanie młodzieży w pomoc osobom w trudnych sytuacjach życiowych. Drugim pomysłem jest: aby powołać taką komórkę dla osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu. Kiedyś już coś takiego prowadzono, my mamy zamiar to reaktywować. Mamy jednego przedstawiciela, pana, który wydobył się z dna, i który w tej chwili jest tak jakby naszą żywą biblioteką. On jeździ na różne mitingi, będzie świadczył o tym, że można pokonać nałogi. Są to działania planowane, źródeł ich finansowania (tak jak i ich przyszłego przebiegu czy konkretnych korzyści) na chwilę obecną pracownik Stowarzyszenia nie jest w stanie podać. CIS Radzyń Chełmiński prowadzi stały monitoring komplementarności wykorzystywanych środków na cel integracji społecznej co mobilizuje pracowników do poszukiwania sposobów na jak najbardziej efektywne wykorzystywanie środków z różnych źródeł. Na bazie realizowanych działań beneficjenci ostateczni projektów powołali wraz z członkami CIS stowarzyszenie i spółdzielnię socjalną. Wkład CIS w powołanie tych podmiotów polegał na obsłudze prawnoadministracyjnej. Jak wskazuje respondentka wszystkie te trzy podmioty ściśle ze sobą współpracują, uzyskując znaczące wsparcie ze strony samorządu lokalnego (Burmistrz). Przedstawiciele tych podmiotów wspólnie biorą udział w wizytach Strona 32

33 studyjnych, gdzie mogą oni: słuchać tych dobrych praktyk, a przede wszystkim słuchać tych rzeczy, które się nie udają, że bierzemy ponad miarę tych środków, że mamy troszeczkę takie różowe okulary. Że trzeba się trochę zdystansować i z chłodem do tego podejść. Spółdzielnia socjalna rozwija swoją działalność pozyskując zlecenia z urzędu gminy Radzyń Chełmiński i z urzędów gmin ościennych. Podobna była ścieżka rozwoju spółdzielni socjalnej ARKADIA, która rozwinęła się pod parasolem Klubu Integracji Społecznej we Włocławku. Czy możliwe jest uczestnictwo PES w zwyczajnym rynku gospodarczym (konkurencja) Sytuacja PES-ów na wolnym rynku niemal jednomyślnie oceniana jest jako ciężka: łatwo nie jest, gdyż każda firma czy instytucja, która rozpoczyna działalność w dzisiejszych czasach, musi liczyć się z trudnościami wejścia na rynek. Związane jest to przede wszystkim z trudnościami natury finansowej. Podkreśla się przy tym ograniczone źródła finansowania, przy jednoczesnym podleganiu ustawowo określonym prawom rynku opłaty urzędowe, koszty związane z wynajmem pomieszczeń, zużytkowaniem energii etc. Osobnym problemem jest ograniczona, finansowa pomoc ze strony państwa: Ale też dla nas jest zagadką, dlaczego inaczej są ustalane koszty dofinansowania dla państwowych czy miejskich DPS-ów, samorządowych, a inaczej dla pozarządowych. Te pieniądze dla nas są niższe. Ja rozumiem, że z założenia podmioty ekonomii społecznej są tańsze niż administracja publiczna. Ale nie powinno być tak, że pracownik wykonujący dokładnie te same obowiązki, dostaje znacząco mniej pieniędzy w jednym, niż w innym DPS-ie. Inną kwestią, która utrudnia pełne uczestnictwo w wolnym rynku gospodarczym, jest wydajność pracy osób, które pracują w podmiotach ekonomii społecznej. Zazwyczaj jest to indywidualny klient, gdzie zamówienie jest małe: biorąc pod uwagę że w ZAZie pracują osoby niepełnosprawne i one wolniej robią niektóre rzeczy, a innych rzeczy w ogóle nie są w stanie wykonać. Ta presja finansowa, gdzie z roku na rok podnosi nam się tę kwotę, którą ZAZ musi wypracować, więc opierając się, bazując tylko na tym rynku otwartym to my nie mielibyśmy w ogóle racji bytu. Wskazanie obszarów (nisz rynkowych) na których to się udaje Organizacja/współorganizacja wszelkiego rodzaju imprez okolicznościowych, podczas których zawiązuje się możliwość współpracy z instytucjami czy indywidualnymi osobami, zainteresowanymi sponsorowaniem działalności PES-ów; udział w projektach/ akcjach mających na celu reintegrację osób podlegających wykluczeniu społecznemu (bezrobotni, byli więźniowie, niepełnosprawni etc.) np. Ci, którzy nie mają na co dzień kontaktu z osobami niepełnosprawnymi (a są to naprawdę szczególne osoby), nie rozumieją ich potrzeb. Akcja, którą przeprowadziłam, to pierwszy zlot motocyklowy, z udziałem uczestników warsztatu z Karczemki (...) Bilans jest dodatni zarówno w sferze finansowej, jak i w sferze kontaktów, ogólnego zadowolenia moich uczestników oraz tych uczestników zlotu, którzy przyjechali zachęceni przez znajomych i przyjaciół, początkowo z pewnymi oporami, ale już teraz chcą przyjeżdżać na kolejny i następny zlot, chcą nam pomagać w organizacji. Mam poczucie, że to, czego chciałam, osiągnęłam w tym momencie, i mam nadzieję, że w przyszłym roku podobna akcja się uda, prowadzenie szkoleniowo doradczych biur/punktów, umożliwiających poszerzenie spectrum możliwości osobom w ciężkiej sytuacji życiowej/ zawodowej. Wskazanie obszarów na których to się nie udaje (dlaczego?) Trudności w samodzielnym pozyskiwaniu zleceń (brak wsparcia ze strony państwa), nieprzestrzeganie podczas przetargów klauzuli o zamówieniach publicznych: ona istnieje, ale nikt do niej się nie stosuje. Są zamówienia realizowane z środków unijnych, wiemy, że moglibyśmy je przyjąć i im podołać, ale wymogi stawiane w przetargach są wygórowane. MOPS na przykład ogłosił przetarg na prowadzenie warsztatów edukacyjnych, rehabilitacyjnych i integracyjnych dla rodzin z osobami niepełnosprawnymi; moje doświadczenie jest olbrzymie, znam bardzo dobrze to środowisko, przez ponad 30 lat w nim działam, angażuję się w pomoc kilku rodzinom z osobami niepełnosprawnymi, mam do tego kadrę pracowniczą, czuję, że moglibyśmy to zrobić. Natomiast wymogi do tego są tak duże, że nie spełniamy warunków startowych ; odmawianie PES-om kredytów (brak zdolności kredytowej), niezbędnych przy realizacji dużych projektów (np. unijnych). Strona 33

34 Wskazanie obszarów na których to mogłoby się udawać, (co musiałoby sie zmienić?) Jednym z obszarów, na których funkcjonowanie PES-ów mogłoby ulec poprawie, jest współpraca z jednostkami sektora publicznego związanymi z gospodarką lokalną, czy z OPS-ami: Obecnie są podjęte działania, aby gminny Zakład Gospodarki podpisał z nami umowę. Mielibyśmy stanowić wsparcie dla tego zakładu zadania, których gmina nie zdążyłaby wykonać, przechodziłyby na nas. Na razie jesteśmy na etapie wstępnych rozmów w tej sprawie. MOPS zwłaszcza na południu Polski, gdzie są nieduże gminy nie zajmuje się opieką, swoje środki przekazuje spółdzielniom, które przejmują funkcje pomocy osobom w trudnych sytuacjach życiowych. Wszystkie więc zlecenia kierowane są do spółdzielni. Inny respondent wskazał natomiast na utrudnienia związane z istnieniem Zakładów Robót Publicznych: Dopóki gminy będą prowadzić działalność gospodarczą, przez swoje Zakłady Robót Publicznych, to jest ta nisza, w którą mogłyby wchodzić właśnie spółdzielnie i normalnie konkurować, zwłaszcza że nowelizacja ustawy dopuszcza drogę bezprzetargową dla spółdzielni socjalnych, ale to jest dobra wola samorządów. Współpraca ta zapewniłaby PES-om stałe, z góry ustalone źródło dochodów. Zdaniem respondentów gminy same nie wycofają sie z prowadzenia przedsiębiorstw komunalnych. Wynika to z tego, ze jest w nich rotacja: Jeśli do takiego burmistrza przyjdzie człowiek i powie że jest bez pracy, to on go wyśle na pół roku. I ma problem z głowy a i dodatkowy głos w nadchodzących wyborach. Wsparcie na prowadzenie własnej działalności Sytuacja PES-ów na wolnym rynku jest różna. W niektórych przypadkach liczyć one mogą na wsparcie władz/samorządów lokalnych. Wsparcie to przebiega w formie nieodpłatnego udostępniania pomieszczeń, sprzętu, a także pomocy w pozyskiwaniu zleceń. Warto tutaj podkreślić, iż pomoc ta przebiega w określonej przestrzeni. Są to na ogół małe społeczności, skupione na działalności stricte lokalnej. Częściej jednak PES-y wykazywać się muszą pewnym stopniem samodzielności finansowej, szczególnie w początkowym stadium funkcjonowania: Z PFRON-u [i z Funduszu Pracy] można otrzymać pieniądze na wyposażenie stanowiska. Działania administracyjne zaś (pieczątki, certyfikat do ZUS-u, wynagrodzenia, czynsz, energię) pokrywane są z własnych środków. Pierwsze miesiące są bardzo trudne spółdzielnie wtedy zazwyczaj w ogóle nie zarabiają, ciężko jest o zlecenia. Dofinansowania i wsparcie (choćby na marketing, zaistnienie na rynku) powinny wówczas być większe. To wszystko dopiero z czasem się rozkręca. Inny respondent mówił: Zanim my się wdrapaliśmy na pewien poziom to już musieliśmy zamykać, bo w ZUS-ie zalegaliśmy masę pieniędzy. Istotnym źródłem finansowania PES-ów, poza PEFRON-em, są dotacje z pisanych projektów: wsparcie finansowe jest jak najbardziej potrzebne. Z niego naturalnie trzeba się rozliczyć, i wykonać powierzone nam zadania, bo nic za darmo nie mamy. Tak samo z każdej dotacji musimy się rozliczać. Przez to człowiek też się uczy uczy się planować i podsumowywać swoje działania. Problem u mnie jest taki, że chcemy pozyskiwać duże środki, i te środki są np. z UE. W przypadku PO KL jest to finansowanie w 100%. Korzystamy tu z VII Priorytetu, Działanie 2. To jest jedyny nasz projekt z UE, korzystamy przeważnie z krajowych środków. Teraz staramy się o środki unijne z regionalnego programu operacyjnego. Pojawia się tu jednak problem, z którym jedynie nieliczne PES-y są sobie w stanie poradzić, a związany z wysokim, procentowym wkładem własnym. PES-y nie mogą tutaj korzystać z kredytów, których im się odmawia. Kolejnym źródłem wsparcia finansowego PES-ów są przetargi: Jeżeli wygramy jakiś przetarg, w którym KIS uczestniczy to wtedy mamy środki. A jeżeli nie, to nie mamy. A jest tak ostatnio, że żadnego przetargu nie udało nam się wygrać. Jest to związane z sytuacją opisaną wcześniej, dotyczącą pisania projektów (utrudnienie w postaci 30%-go wkładu własnego, i innych wymogów, które ciężko PES-om spełniać). Strona 34

35 Przyczyny zamykania/zawieszania działalności podmiotów ekonomii społecznej kierowany tylko do grupy respondentów z podmiotów, które zaprzestały działalności Mapa myśli: przyczyny zamknięcia badanych podmiotów ekonomii społecznej (badanie FGI) Zmiana władzy samorządowej Mało precyzyjne zapisy prawa (fakultatywność, pomoc z administracji uzależniona od chęci a nie narzucona przepisami) Biurokratyczne podejście, zniechęcanie Niski poziom wiedzy o Podmiotach Ekonomii Społecznej po stronie władzy publicznej Finanse Brak opieki ze strony państwa Brak dofinansowania na rozpoczęcie działalności, Brak środków w administracji państwowej (PUP, Starostwo) na wsparcie podmiotów Brak zleceń, brak marketingu Brak dostępu do kredytów, brak możliwości zaciągnięcia zobowiązań (brak wiarygodności w bankach) Niska wydajność pracowników Wygórowane oczekiwania finansowe pracowników Postawa roszczeniowa, Brak chętnych (przejmowanie osób wykluczonych przez projekty PO KL) Konieczność poręczycieli/ brak poręczycieli Konflikty wewnętrzne Dezintegracja zespołu (przez jedną osobę) Uzależnienia członków, alkoholizm, używanie alkoholu w pracy Niski poziom motywacji spółdzielców, odchodzenie spółdzielców Kluczowym problemem podmiotów ekonomii społecznej jest brak zleceń i nieumiejętność utrzymania się na rynku gospodarczym. W jednym z podmiotów (zajmujących sie krawiectwem) wiązało się to z załamaniem rynku tekstyliów w wyniku światowego kryzysu, inni wskazywali na ogólny brak zleceń, co zaowocować miało: spadkiem motywacji i zniechęceniem pracowników. Obok trudności w zarządzaniu zespołem (niska motywacja) wskazywano też na nierzetelność kadry zarządzającej (niegospodarność prezesa). Trudności tych nie udało się przezwyciężyć ze względu na szereg problemów (pięć typów), które respondenci wymienili w czasie burzy mózgów (patrz mapa myśli). Co należy podkreślić, problemy różnych typów łączą się ze sobą lub wynikają z siebie. Pierwszym wyróżnionym typem są problemy formalno-prawne związane z zakładaniem i prowadzeniem działalności oraz biurokratyzacja i upolitycznienie władzy samorządowej. Drugi problem, na który zwracano uwagę (podnosili go również respondenci, których podmioty sprawnie funkcjonowały) dotyczył (nie)stosowania klauzuli o zamówieniach publicznych. Oto wypowiedź przedstawicielki sprawnie funkcjonującej spółdzielni: Podobnie jak z respektowaniem klauzuli Strona 35

36 o zamówieniach publicznych ona istnieje, ale nikt do niej się nie stosuje. Są zamówienia realizowane z środków unijnych, wiemy, że moglibyśmy je przyjąć i im podołać, ale wymogi stawiane w przetargach są wygórowane. Wymogi do tego są tak duże, że nie spełniamy warunków startowych. Respondent, którego podmiot zakończył działalność tak opisał ten problem: To są zapisy fakultatywne, i władza, jeżeli nie pomoże [w wygraniu przetargu], nie ponosi żadnych restrykcji. Sytuacja finansowa jednej ze spółdzielni (niewypłacalność) nie dawała możliwości efektywnej walki z upadkiem, na ten problem nałożyła się zmiana władzy i brak wsparcia adekwatnego do sytuacji. W oczach respondentów brak jest realnego wsparcia ze strony podmiotów wyspecjalizowanych w świadczeniu usług z zakresu wsparcia społecznego (OPS, PUP), jak i ze strony samorządu lokalnego. Przyczyniło się to do zawieszenia/ zamknięcia działalności spółdzielni socjalnych: mieliśmy poważne problemy finansowe. Zwróciliśmy się do PUP. Widząc bezradność pracowników PUP, zwróciliśmy się do starosty, wszędzie nam odmówiono środków. Respondent wskazał, że problem były ograniczone przepływy finansowe: Dyrektor PUP deklarował, że nie dostał pieniędzy [na wsparcie spółdzielni socjalnej] z administracji państwowej. Tak mnie informowano. Innym problemem jaki pojawił sie we współpracy z PUP są wygórowane oczekiwania gwarancyjne dotyczące udzielonego wsparcia. W oczach respondentów, których podmioty udało się zarejestrować, a następnie ich działalność została zamknięta lub zawieszona największą trudnością był brak środków finansowych na rozpoczęcie działalności, na reklamę, marketing, na zakup sprzętu związanego z usługami porządkowymi, trudności z pozyskaniem dofinansowań, pożyczek, czy kredytów. Jak wskazuje jeden z respondentów, nie otrzymał on środków na przekształcenie działalności z przedsiębiorstwa pracy chronionej na spółdzielnię socjalną. Wsparcie, którego oczekiwali respondenci, dotyczy również realizowania zadań zleconych przez administrację publiczną. W tym wypadku barierą często jest konkurencja o zlecenia dotyczące sprzątania ulic i utrzymania zieleni z miejskimi i gminnymi zakładami komunalnymi. Jest jeden problem w gminach. To, co gminy robią jest nielegalne, no bo samorząd nie może prowadzić działalności gospodarczej. Natomiast prowadzi tę działalność gospodarczą przez różne zakłady gminne. (...) [problemy wiązały sie z tym, że] spółdzielnia wchodziłaby w zakres zadań, który realizowały Zakłady Robót Publicznych. Problemem jest również brak wiedzy w systemie biurokratycznym o tym, jaką (jak ważną) rolę pełnią spółdzielnie socjalne: niski poziom wiedzy o ekonomii społecznej wśród przedstawicieli władzy i administracji publicznej (...) brak elementarnej wiedzy na temat konstrukcji, jaką jest spółdzielnia. Wiąże się to również z brakiem zaufania do podmiotów. W oczach respondentów problem sięga dalej i dotyczy polityki społecznej w Polsce, opieki ze strony państwa. Poszukiwania przyczyn tego stanu rzeczy są daleko idące: Do mnie dotarły informacje, że Rząd dał pieniądze na powódź, i przez to nie może finansować spółdzielni socjalnych. Wskazują one na poczucie alienacji, wyrzucenia na margines problemów związanych z działaniem i rozwojem PES w dyskursie publicznym i politycznym. Respondenci mają poczucie, że zostali oszukani. W ich opinii podmioty administracji nie interesują się działaniem i wspieraniem podmiotów ekonomii społecznej, jak mówi jedna z respondentek: Oni mają spółdzielnie socjalne daleko, daleko Do kryzysów w działaniu podmiotów doprowadzają często problemy wewnętrzne. W jednej ze spółdzielni wynikało to z odejścia założyciela (nieuczciwość kadr zarządzających PES). Przedstawiciel jednej ze spółdzielni socjalnej wskazywał na niską motywację i efektywność pracowników. Wskazał brak dyscypliny pracy i alkoholizm jako główną przyczynę braku wydajności pracowników. Mentalność ludzka, roszczeniowe postawy samych członków PES-ów, konflikty wewnętrzne, alkoholizm/ nałogi i niski poziom zaangażowania wśród pracowników PES-ów. Innym problemem były braki kadrowe, brak chętnych, podlegających wykluczeniu społecznemu: To są tereny wiejskie (...) Urząd Pracy angażuje wszystkich bezrobotnych. PO KL także zabrał nam [Klubowi Integracji Społecznej] część ludzi. Podanym przez respondentów sposobem, w jaki udałoby się uchronić podmioty ekonomii społecznej przed zamykaniem, jest zagospodarowanie środków w administracji publicznej na finansową pomoc PES. Jednocześnie, pracę ułatwiłoby zacieśnienie współpracy między PES a Rządem i administracją samorządową (udzielanie poręczeń, pożyczek, przekazywanie zleceń), przyczynić by się mogło do realnej poprawy sytuacji podmiotów na wolnym rynku. Strona 36

37 Analiza SWOT wstęp Mocne strony dobry, zgrany zespół wyznaczenie wspólnego, właściwego celu działania dobre przygotowanie, znajomość potencjalnych szans i zagrożeń przed powołaniem PES-u wypracowanie marki, umiejętność wzbudzenia/ ugruntowania zaufania społecznego człowiek zdeterminowany (po przejściach), zahartowany klauzula społeczna (wykonywanie zleceń bez przetargów) niska cena produktów i usług fachowość, doświadczenie demokracja, czyli poczucie równości współodpowiedzialność Szanse współpraca z samorządem lokalnym współpraca między PES-ami (organizacyjne wsparcie, wymiana doświadczeń) znajomość rynku, innych podmiotów w środowisku, w którym PES zaczyna funkcjonować obecność Polski w strukturach UE (konkursy unijne, atmosfera otwartości na różnorodność) możliwość wsparcia ze strony państwa (PEFRON) selekcja najmniej wytrwałych stwarzanie miejsca pracy (samozatrudnienie) wykorzystanie niszy na rynku (nowe produkty) dofinansowanie (UE, PUP, samorząd, granty, PEFRON) ulgi fiskalne (długofalowa mobilizacja, np. ulga budowlana ulga ZUS wspólny cel dla grupy integracja społeczna Słabe strony niezgodność charakterów wśród założycieli, brak integracji członków spółdzielni niewiedza, niska świadomość [swojej sytuacji] wśród ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym interesowność i nastawienie na zysk samych członków PES, człowiek, nawyki realizacja dwuletnich projektów (wygórowane oczekiwania finansowe) długi czas wygenerowania pierwszych dochodów (kilka miesięcy) brak wiedzy o PES brak wiedzy prawnej, brak kompetencji obawa przed zmianami brak motywacji nadmiar demokracji (wszyscy decydują) niejasność podziału obowiązków konflikty różna wydajność pracy podział dochodów trudności w wykluczeniu nieefektywnych (nie wywiązujących się z zadań) osób Zagrożenia niejasne uregulowania prawne trudności finansowe, związane m.in. z pozyskiwaniem środków, wygórowanymi wymogami przetargów, etc. zadłużenie samorządu (czyli brak finansowania) brak środków finansowych na szkolenie, na uruchomienie działalności brak specjalnych ulg fiskalnych przepisy niespójne (ustawa o spółdzielniach socjalnych/ ustawa prawo spółdzielcze) duża konkurencja brak liderów społecznych/ lokalnych brak wiedzy na temat PES, czym są brak strategii rozwoju gospodarczego niepełna wiedza nt. formalności rejestracyjnych system bankowy (kredyt) selekcja najmniej wytrwałych (odpływ ludzi) niskie zainteresowanie gminy mniej wymierna efektywność niż w projektach innego typu nieprzewidywalność efektów postrzeganie aktywności społecznej jako czegoś dziwnego w Polsce Strona 37

38 2.4. Ankieta telefoniczna (CATI) Informacje na temat badanych organizacji W badaniu wzięli udział przedstawiciele 173 organizacji związanych z ekonomią społeczną. Znalazło się wśród nich 100 organizacji pozarządowych, stanowiących 57,8% próby oraz 73 innych podmiotów, takich jak spółdzielnie socjalne, zakłady aktywności zawodowej oraz centra i kluby integracji społecznej, które łącznie stanowiły 42,2% próby. Wykres 10, 11 oraz 12 zamieszczony w aneksie prezentuje rozkład próby. Wśród respondentów połowę stanowiły kobiety (51%) a połowę mężczyźni (49%). Struktura wiekowa próby była zróżnicowana. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku lat (37%). Mniej liczne były grupy osób w wieku 60 lat i starsze (28%), od 40 do 49 roku życia (18%) oraz od 30 do 29 roku życia. Osoby z najmłodszej grupy stanowiły 3%. Siedmiu na dziesięciu respondentów to osoby z wykształceniem wyższym, jedna czwarta to osoby z wykształceniem średnim. Niewielki (odpowiednio 3% i 1%) odsetek stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim. Działalność organizacji Połowa z badanych organizacji prowadzi działalność na terenie gminy lub powiatu. Ponad dwukrotnie rzadziej organizacje prowadzą działalność na terenie całego województwa lub regionu (22%) albo całego kraju (22%). W nielicznych przypadkach terenem działalności są inne kraje (7%). Niewielki odsetek organizacji (7%)prowadzi działalność ograniczającą się do najbliższego sąsiedztwa (osiedle, dzielnica). Najczęściej wskazywaną sferą działalności badanych organizacji jest edukacja i wychowanie, którymi zajmuje się prawie dwie trzecie z nich (64%). Nieco rzadziej działania badanych podmiotów dotyczą sportu, turystyki, rekreacji i hobby (50%). Na kolejnych miejscach pod względem popularności znalazły się usługi socjalne i pomoc społeczna oraz kultura i sztuka, którymi zajmują się dwa na pięć badanych podmiotów (odpowiednio 41% i 39%). Trzy na dziesięć organizacji zajmuje się ochroną zdrowia (31%), rozwojem lokalnym w wymiarze społecznym i ekonomicznym (30%) oraz rynkiem pracy, zatrudnieniem i aktywizacją zawodową (29%). Jedna na pięć organizacji podejmuje się działalności związanej ze wsparciem dla instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich (23%), ochroną środowiska (21%) oraz sprawami zawodowymi i pracowniczymi (18%). Najmniej popularnymi formami działalności są prawo i jego ochrona, ochrona praw człowieka i działalność polityczna (15%) oraz badania naukowe (10%). W ciągu ostatnich dwóch lat trzy czwarte wśród badanych podmiotów świadczyło usługi na rzecz członków, podopiecznych lub klientów organizacji. Ponad połowa organizacji w próbie prowadzi portal lub serwis internetowy (54%). Nieco mniej z nich organizuje targi i wydarzenia służące promocji usług lub produktów organizacji (44%) oraz wspiera finansowo lub rzeczowo osoby indywidualne (41%). Nieco ponad jedna trzecia organizacji wydaje czasopisma, biuletyny i raporty na tematy związane z ich misją (36%). Jeden na pięć podmiotów w ciągu ostatnich dwóch lat podejmował się finansowego wspierania innych organizacji lub instytucji i realizowanych przez nie projektów (22%) oraz prowadzenia badań naukowych, analizy, zbierania i przetwarzania danych (20%). Ocena poszczególnych aspektów funkcjonowania organizacji Do najbardziej pozytywnie ocenianych przez przedstawicieli aspektów funkcjonowania ich organizacji jest jakość usług przez nią świadczonych oraz kompetencje osób w niej pracujących zostały pozytywnie ocenione przez dziewięciu na dziesięciu respondentów (odpowiednio 91%i 88%). Bardzo wysoko jest również oceniany wizerunek społeczny organizacji, który oceniło dobrze lub bardzo dobrze ośmiu na dziesięciu przedstawicieli (81%). Jakość zarządzania finansami w organizacji pozytywnie oceniło trzy czwarte respondentów (74%). Poziom współpracy pomiędzy organizacją a innymi, podobnymi podmiotami został pozytywnie oceniony przez siedem na dziesięć osób (69%). Na zbliżonym poziomie pozostaje ocena poziomu współpracy pomiędzy badaną organizacją a instytucjami publicznymi i samorządowymi odsetek odpowiedzi "dobrze" lub "bardzo dobrze" jest jedynie o 5% niższy. Stan i poziom wyposażenia organizacji został oceniony pozytywnie przez nieco ponad połowę respondentów (56%). Wpływ organizacji na rozwiązywanie ważnych problemów Strona 38

39 lokalnych i społeczne znaczenie działań organizacji jest również oceniany pozytywnie przez ponad połowę przedstawicieli (54%). Nieznacznie niżej (51%) została oceniona zdolność do konkurowania z innymi podmiotami. Do najgorzej ocenianych aspektów należą sytuacja finansowa organizacji (34%) oraz poziom zarobków (11%). Klienci organizacji Badane organizacje dwukrotnie częściej działają na rzecz osób indywidualnych (87%), niż na rzecz innych organizacji lub instytucji (43%). W przypadki organizacji, które świadczą usługi na rzecz osób w ciągu ubiegłego roku liczba klientów w trzech czwartych przypadków nie przekroczyła Nie więcej niż 100 klientów miało 32% organizacji, więcej niż 100 ale mniej niż %, a od 501 do 1000 klientów - 10%. W badanej próbie jedna organizacja na cztery w ubiegłym roku miała więcej niż 1000 klientów. Wśród organizacji, które świadczą usługi na rzecz innych organizacji, instytucji i firm nieco ponad połowa miała w 2010 r. nie więcej, niż 10 klientów. Jedna trzecia badanych organizacji obsłużyła w roku 2010 kilkudziesięciu klientów (od 11 do 100). Kilkuset klientów (od 101 do 1000) miało 11% organizacji, a więcej niż %. Problemy w działalności organizacji Na podstawie odpowiedzi przedstawicieli stwierdzić można, że największym problemem w prowadzeniu organizacji związanej z sektorem ekonomii społecznej jest nadmiernie rozbudowana biurokracja organizacji publicznej i nadmierne skomplikowanie formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy Unii Europejskiej, które za odczuwalny problem uznało niespełna dwie trzecie respondentów (odpowiednio 65% i 64%). Ponad połowa przedstawicieli organizacji dostrzegła trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań organizacji (58%) lub brak osób, które byłyby gotowe bezinteresownie zaangażować się w działania organizacji (53%). Nieco mniej, niż połowa respondentów uznała za odczuwalny problem niejasne reguły współpracy z administracją publiczną (46%) oraz znużenie liderów organizacji i wypalanie osób zaangażowanych w jej prace (44%). Nieco mniejszy odsetek dostrzega problem w utrzymaniu dobrego personelu i wolontariuszy (37%). Dostrzegalnym problemem są również niedoskonałość lub brak przepisów regulujących działania organizacji (37%) oraz, w nieco mniejszym stopniu, zbyt wysokie obciążenia podatkowe (23%). Jedna na pięć organizacji dostrzega problem w braku dostępu do wiarygodnych informacji, ważnych dla jej działalności (20%). Rzadziej dostrzegalnymi problemami są konflikty i napięcia wewnątrz organizacji (17%), nadmierna kontrola ze strony administracji publicznej (14%) oraz odchodzenie od misji, dla której powstała organizacja (12%). Najczęściej występującą barierą w rozwoju organizacji są problemy finansowe, z którymi boryka się ponad połowa (57%) podmiotów w badanej próbie. Inne bariery występują dużo rzadziej. W przypadku jednej na pięć organizacji na drodze do rozwoju stoi brak chętnych do współpracy (22%). W 12% przypadków największy problem stanowią biurokracja i niejasne przepisy. W kilku procentach przypadków barierą dla rozwoju organizacji są problemy lokalowe (8%), problemy z pozyskaniem zleceń/beneficjentów (5%), trudności we współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego (4%), brak zrozumienia dla tego typu działalności (3%) oraz konkurencja między podmiotami (2%). 12% badanych organizacji nie dostrzega szczególnych problemów lub barier przeszkadzających w ich rozwoju. Zatrudnienie w organizacjach Połowa organizacji związanych z sektorem ekonomii społecznej nie zatrudnia żadnego pracownika (52%). W jednym przypadku na pięć organizacje zatrudniają do 10 pracowników (21%) lub od 11 do 50 pracowników (21%). Zatrudnienie przekracza 50 osób w 6% przypadków, a 100 w 2%. W nieco większym stopniu organizacje wykorzystują pracę wolontariuszy. Trzy na dziesięć organizacji współpracuje z kilkoma wolontariuszami (do 10 wolontariuszy, 30%), 23% z wolontariuszami. Z więcej niż 50 wolontariuszami współpracuje 7% organizacji, wśród których znajduje się 3% organizacji współpracujących z ponad 100 wolontariuszami. Strona 39

40 Finanse organizacji Aż jedna na pięć organizacji dysponuje bardzo ograniczonym budżetem do 5 tysięcy złotych. Budżet od 5 do 20 tysięcy ma 16% organizacji, a od 20 do 50 tysięcy 14%. Reasumując połowa badanych organizacji dysponuje budżetem nie większym, niż 50 tysięcy złotych. Wśród pozostałych, dysponujących większym budżetem, 12% organizacji ma w roku do wykorzystania od 50 do 250 tysięcy złotych, kolejne 13% od 250 tysięcy do miliona złotych. Budżetem większym niż milion złotych dysponuje w sumie 17% organizacji, wśród których większość stanowią organizacje dysponujące kwotą mieszczącą się w przedziale do 1 do 5 milionów złotych (12%). Budżet powyżej 25 milionów złotych ma jedna organizacja na sto. Do najczęściej wykorzystywanych źródeł finansowania należą źródła samorządowe oraz składki członkowskie - trzy na pięć organizacji korzysta z jednego z tych źródeł (odpowiednio 61% i 59%). Nieco mniej niż połowa organizacji wykorzystuje źródła publiczne - rządowe, czyli środki ministerstw, agencji rządowych i wojewodów (46%). Dwie na pięć organizacji otrzymuje darowizny od osób fizycznych (40%), nieco mniej darowizny od instytucji i firm (35%). Trzy na dziesięć podmiotów korzysta ze źródeł publicznych, takich jak Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej i inne środki UE (29%). Około jednej czwartej podmiotów wykorzystuje odsetki bankowe, zyski z kapitału żelaznego, lokaty, udziały i akcje (24%) oraz opłaty (zwroty kosztów) w ramach odpłatnej działalności statutowej organizacji, nie będącej działalnością gospodarczą zgodnie z Ustawą o działalności pożytku publicznego (23%). Jedna na pięć organizacji wykorzystuje dochody z działalności gospodarczej (20%) oraz z przekazania 1% podatku. Po kilkanaście procent badanych podmiotów wykorzystuje dochody z majątku, np. wynajmu lokali, sprzętu i praw majątkowych (16%), dochody z kampanii, zbiórek publicznych i akcji charytatywnych (13%), źródła publiczne, takie jak zagraniczne programy pomocowe, np. przedakcesyjne środki UE (12%) oraz wsparcie innych krajowych organizacji pozarządowych (11%). Najrzadziej wykorzystywanymi źródłami dochodów są dotacja przekazana przez inny oddział tej samej organizacji (9%) oraz wsparcie innych zagranicznych organizacji pozarządowych (2%). Prawie dwie trzecie badanych organizacji w roku 2010 składało wnioski o dofinansowanie działalności (63%). Liczba wniosków była zróżnicowana - od jednego wniosku do ponad 50, przy czym więcej niż 50 wniosków złożył 1% podmiotów. Zdecydowana większość organizacji składała maksymalnie pięć wniosków (69%). Nie więcej, niż 10 wniosków złożyło w sumie 84%. W 13% przypadków żaden ze złożonych wniosków nie został pozytywnie rozpatrzony. W zdecydowanej większość organizacje uzyskały dofinansowanie z nie więcej niż 5 źródeł. Z ponad 10 źródeł finansowania skorzystała jedna organizacja na dziesięć (10%). W przypadku 1% organizacji pozytywnie rozpatrzonych zostało ponad 50 wniosków. Prawie połowa z badanych organizacji składała wniosek o dofinansowanie do samorządu województwa (48%). Trzy na dziesięć wśród badanych organizacji (29%) składało wnioski do samorządu gminnego (29%), a około jednej czwartej z nich do samorządu powiatowego (26%), władz miasta (25%). Zbliżony odsetek starał się o dofinansowanie w ramach programów ministerialnych i funduszy celowych (24%). Nieco rzadziej badane podmioty składały wnioski o dofinansowanie do PFRON (11%), w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (12%) oraz w ramach programów UE innych niż Kapitał Ludzki (11%). Po kilka procent podmiotów starało się uzyskać środki finansowe od fundacji i stowarzyszeń (6%), od Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej (5%) oraz z urzędu pracy (2%). Wnioski i rekomendacje Teren gminy lub powiatu jest najczęściej wskazywanym terenem prowadzenia działań organizacji, a środki samorządowe są najczęstszym źródłem finansowania. Najpopularniejszymi obszarami działań badanych organizacji są edukacja i wychowanie, sport, turystyka, rekreacja i hobby, usługi społeczne oraz kultura i sztuka. Większość organizacji wskazuje, że podejmuje działania na rzecz swoich członków, klientów i podopiecznych. Można więc stwierdzić, że badane organizacje działają na rzecz lokalnej społeczności, współpracując przy tym z samorządem, a przynajmniej starając się uzyskać od niego środki. Największe utrudnienia, na jakie napotykają organizacje związane z sektorem ekonomii społecznej to brak funduszy oraz biurokracja. Oprócz tego przeszkodę w prowadzeniu działalności może stanowić to, że same organizacje nie oceniają dobrze swojej konkurencyjności, mimo tego, że przedstawiciele większości z nich uważają, że są one dobrze zarządzane i świadczą usługi dobrej jakości. Strona 40

41 Na sytuację podmiotów związanych z sektorem ekonomii społecznej z pewnością dobrze wpłynęłaby zapewnienie im lepszego finansowania z już istniejących źródeł lub znalezienie innych możliwości pozyskiwania środków finansowych i rozpropagowanie usług świadczonych w tym sektorze na tyle, by prowadzenie działalności stało się opłacalne. Pomocne może okazać się również uproszczenie przepisów. Strona 41

42 2.5. Panel ekspertów (PE) W ramach badania został przeprowadzony panel ekspercki, jego uczestnicy (pięciu ekspertów) zostali dobrani w sposób celowy spośród specjalistów w dziedzinie prowadzenia badań społecznych. Otoczenie instytucjonalne typowego PES Podmioty ekonomii społecznej współpracują z instytucjami z ich otoczenia na wielu polach. Szczególnie istotną formą współpracy jest relacja między PES a ich klientami. Są nimi najczęściej jednostki samorządu terytorialnego, na zlecenie których PES wykonują zadania publiczne, należące do kompetencji JST w zakresie polityki społecznej i edukacyjnej (KIS, CIS, stowarzyszenia i fundacje, rzadziej spółdzielnie socjalne) oraz na obszarze zleceń o charakterze porządkowym, ochrony i konserwacji zieleni miejskiej, itp. (spółdzielnie socjalne). Ponadto klientami PES inne podmioty funkcjonujące w III sektorze, na zlecenie których PES realizują zadania podwykonawcze. Inną ważną formą współpracy jest współpraca z III sektorem poprzez zawieranie partnerstw, związanych z realizacją wspólnych projektów. W jednym z liceów w Toruniu realizowany jest przez lokalną fundację projekt dotyczący animacji kulturowej. Celem współpracy jest podniesienie kapitału kulturowego uczniów i ograniczenie marginalizacji. Ma ona charakter projektowy i jest finansowana ze środków EFS i Urzędu Miasta. Dla PES było to szansą na promocję swojej działalności w innych placówkach edukacyjnych (z którymi współpracuje szkoła) i pozyskanie dzięki temu nowych klientów. Szkoła dzięki temu stała się bardziej atrakcyjna i bardziej konkurencyjna w swoim środowisku. Podnoszone są również miękkie kompetencje uczniów. Współpraca instytucji podległych JST z podmiotami ekonomii społecznej niesie też za sobą szanse maksymalizacji podejmowanych działań. Dzięki dofinansowaniom, koszty realizacji zadań przez PES są niższe od rynkowych, a to sprawia, że można zaoszczędzić środki lub przekazać nadwyżkę na realizację dodatkowych zadań. Dodatkowym atutem PES (w szczególności fundacji i stowarzyszeń, ale i WTZ) jest fakt, że wielu ich uczestników jest wolontariuszami, którzy nie pobierają wynagrodzenia za swoją pracę, co obniża koszty realizacji zleceń. W zakresie oferty szkoleniowo edukacyjnej, zadania na zlecenie JST najczęściej są realizowane przez prowadzące działalność edukacyjną organizacje pozarządowe. Współpraca z placówkami oświatowymi daje również szanse Warsztatom Terapii Zajęciowej, które mogą dzięki niej pozyskiwać nowych uczestników. Staje się to środkiem dotarcia do młodzieży, zagrożonej przedwczesnym opuszczeniem ścieżki edukacyjnej. Współpraca z instytucjami wspierającymi dotyczy w szczególności JST, które są głównymi donatorami i grantodawcami PES. Są to w szczególności następujące instytucje: Urząd Gminy/Miasta, Starostwo Powiatowe, Urzędy Marszałkowskie wraz z instytucjami zależnymi MOPS/GOPS, PUP, WUP Istota współpracy dotyczy pozyskiwania środków na realizację projektów, czy to opracowanych przez PES, czy opracowanych przez JST (zadanie zlecone). PES pełnią też funkcję doradczą w radach pożytku publicznego albo w fazie przygotowawczej konkretnych projektów, na przykład przy budowie infrastruktury dla osób niepełnosprawnych. Dotyczy to również konsultacji społecznych i opiniowania strategii rozwojowych. Z perspektywy JST współpraca ta ma charakter ciągły, przy czym jest ona realizowana z różnymi PES. Z perspektywy podmiotów ekonomii społecznej współpraca ma charakter zadaniowy. Strona 42

43 Mapa otoczenia PES Dla wielu PES współpraca z JST jest odbierana jako zło konieczne. Najprostszy sposób otrzymania dotacji, przy czym ta dotacja często nie jest satysfakcjonująca, bo istnieją takie rozdzielniki: każdemu trochę damy, ale za to trochę podmiot nie będzie mógł zrealizować projektu. Jak wnioskował o 10 tysięcy, a dostał 2, no to działanie nie będzie miało już żadnego wymiaru. We współpracy z JST utrudnieniem jest kwestia dystrybucji środków. Jest ona problematyczna z dwóch stron. Po pierwsze dystrybuowanie ich do dużej ilości organizacji powoduje, że okrojone środki nie pozwalają realizować założonych celów; z drugiej strony, zmiana systemu finansowania poprzez wybór tylko kilku najlepszych projektów spowodowała by utratę racji bytu dla podmiotów pozbawionych wsparcia. Obecny mechanizm dystrybuowania środków może (potencjalnie) skutkować wytworzeniem zależności opartych na wzajemnym oszukiwaniu się, gdy organizacje oszukują JST w zakresie wielkości środków potrzebnych na realizację projektów (zawyżanie), a te oszukują organizacje tym, że będą finansować ich projekty, podczas gdy przekazują środki znacznie mniejsze od wnioskowanych. Problemem jest ponadto nieprzejrzystość dystrybucji środków. W przeciwieństwie do zamówień publicznych, realizowanych w formie przetargu z określonymi konkretnymi kryteriami oceny każdej oferty i protokołem wyników, w przypadku dystrybucji środków dla PES na poziomie lokalnym powoływana jest komisja, efektem pracy której jest opublikowanie protokołu przydziału środków na projekty, bez wskazania tego, w jaki sposób projekty były oceniane. Współpraca z przedstawicielami II-go sektora odbywa się na dwóch poziomach: relacji B2B oraz sponsoringu. Obraz tego drugiego obszaru bywa jednak czasem zakłócony przez realizowane w regionie praktyki niektórych przedsiębiorców. Działający prężnie przedsiębiorca czasem zakłada fundacje po to by realizować swoje cele. Chcąc rozwinąć swoją działalność powojuje PES (fundację) który staje się narzędziem do pozyskiwania dotacji i funduszy, które Strona 43

44 Rangi Badanie finansowane w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej - wsparcie kadr, Priorytet VII PO KL kierowane są na pole podmiotów ekonomii społecznej. W takiej sytuacji współpraca miedzy II sektorem a PES ma charakter częściowo iluzoryczny. W relacjach B2B pojawia się wiele barier, po pierwsze opartych na braku zaufania do PES jako solidnych wykonawców (jakość, terminowość); po drugie, problemem jest mniejsza wydajność PES, szczególnie tych, których personel składa sie z osób niepełnosprawnych. Współpraca z innymi funkcjonującymi w regionie PES opiera się często na partnerstwie, zawiązywanych na potrzeby realizowanych projektów. Prowadzone są one z reguły między podmiotami tego samego typu (fundacja- fundacja, stowarzyszenie stowarzyszenie). Na tym polu mniej aktywne są spółdzielnie socjalne, oraz ZAZ, WTZ, KIS czy CIS. IAWP (indeksowa analiza wewnętrzna podmiotów) Na potrzeby analizy został opracowany indeks potencjału podmiotów ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. Jest on analizą dodatkową, pogłębiającą analizę SWOT. Podczas przeprowadzania FGI uczestnicy zostali poproszeni o określenie słabych i mocnych stron podmiotów ekonomii społecznej. Następnie, w trakcie panelu eksperckiego, jego uczestnicy pogrupowali słabe i mocne strony w szersze kategorie zjawisk, a następnie nadali im oceny punktowe. Kryterium przyznanej oceny było określenie wagi (roli) omawianych zjawisk w rozwoju PES. Eksperci zostali następnie poproszeni o przypisanie klasy częstotliwości występowania danych zjawisk w województwie kujawsko pomorskim. W ten sposób stworzona została indeksowana lista wewnętrznych czynników sprzyjających i utrudniających działanie PES. Wyróżniono trzy główne kategorie czynników wewnętrznych sprzyjających mocnym stronom PES Przedsiębiorczość (strategie myślenia, wspólny cel, zdolności marketingowe, znajomość rynku, fachowość); Kultura organizacyjna (dobrze zgrany zespół, odpowiedni lider, mocna pozycja lidera, zdolności i kompetencje lidera, cechy indywidualne zaangażowanych osób, zdeterminowanie i zahartowanie osób tworzących PES, współodpowiedzialność); Konkurencyjność (niskie ceny, wysoka jakość, atrakcyjność oferty) Słabe strony PES Kultura organizacyjna (konflikty, podział obowiązków, brak kompetencji, brak wiedzy prawnej, trudności w wykluczaniu osób, które rozbijają zespół); Partykularność finansowa (nastawienie na zysk, interesowność, wygórowane oczekiwania finansowe, nastawienie wolontariackie przekonanie o tym, że praca społeczna nie powinna wiązać się z zarabianiem, podział dochodów); Charaktery osób (człowiek i jego nawyki (alkoholizm), obawa przed zmianami, niezgodność charakterów wśród założycieli PES, brak profesjonalnego podejścia do obowiązków, postawa roszczeniowa) Tab. 9 Matryca IAWP częstotliwości Oceny indeksowe ujemne (słabe strony) i dodatnie (mocne strony) Charaktery osób Konkurencyjność tworzących PES 2 Partykularność finansowa 3 Kultura organizacyjna Kultura organizacyjna Przedsiębiorczość Strona 44

45 Zdaniem ekspertów, problem kultury organizacyjnej jest jednocześnie najmocniejszą stroną dobrze funkcjonujących PES, jak i najsłabszą tych, które działają słabo. W województwie kujawsko-pomorskim łatwo znaleźć podmioty, zarządzane przez sprawnego lidera, stanowiące zgrany zespół, składający się z zaangażowanych uczestników, którzy widzą jasno postawiony przed sobą cel. Jednocześnie, równie łatwo znaleźć podmioty podzielone wewnętrznymi konfliktami, wzajemnie skłócone, które dodatkowo nie wypracowały sprawnych struktur organizacyjnych oraz systemów podnoszenia i przekazywania wiedzy. Mimo, że kultura organizacyjna jest najczęstszą słabą i mocną stroną PES w regionie, największą wagę dla rozwoju podmiotów dostrzega się w cechach nieco rzadszych. Zdaniem ekspertów dość powszechną cechą PES jest przedsiębiorczość, wynikająca z umiejętności postawienia wspólnego celu, połączona z myśleniem strategicznym i marketingowym; ważnym dopełnieniem tych cech jest fachowość członków PES. Z drugiej strony, najpoważniejszą słabością PES w regionie jest coś, co można nazwać partykularnym nastawieniem na zysk, lub szerzej: brakiem zrozumienia idei ekonomii społecznej (wśród samych członków PES). Relatywnie częstym i bardzo poważnym problemem, zdaniem ekspertów, jest nastawienie na prywatny zysk z pominięciem roli PES w zakresie zrównoważonej redystrybucji przychodów. W tym zakresie pojawia się również inne (przeciwstawne) niebezpieczne zjawisko, polegające na przeświadczeniu o tym, że działalność społeczna nie powinna iść w parze z generowaniem zysków zarówno dla organizacji, jak i jej członków (którzy powinni traktować ją wolontariacko, a nie jako źródło utrzymania). Partykularność w kwestii zysków wiąże się w końcu również (w szczególności w przypadku spółdzielni socjalnych) z wygórowanymi oczekiwaniami finansowymi członków. Pośród czynników występujących w regionie relatywnie rzadko, które nie mają też tak silnego wpływu na funkcjonowanie PES, są trudności charakterologiczne osób, które tworzą podmioty, ich nałogi, niska adaptacyjność, nieprzystosowanie do wspólnej pracy, brak poczucia obowiązków. Respondenci ocenili te czynniki jako mniej znaczące, ze względu na to, że ich zdaniem sprawna kultura organizacyjna jest w stanie w prosty sposób je zniwelować. Ponadto czynnikiem, który sprzyja funkcjonowaniu PES w umiarkowanym stopniu, nie będąc jednocześnie bardzo częstym w regionie, jest konkurencyjność PES w sferze jakości produktów i wysokości cen. Zdaniem ekspertów, system finansowania (dofinansowywania) PES nie wymusza na nich silnej presji na tę kwestie (nie jest ona czynnikiem kluczowym dla rozwoju PES). Indeksowa Zewnętrzna analiza podmiotów (IAZ P) Podobnie jak wewnętrzna analiza podmiotów, analiza zewnętrznych czynników sprzyjających lub blokujących rozwój PES została oparta na wynikach realizowanej w ramach badania FGI analizy SWOT. Procedura jej przeprowadzanie była analogiczna do IAWP. Szanse: Dofinansowanie działalności (ze środków UE, PFRON, PUP, ulgi ZUS); Możliwość współpracy miedzy JST a PES, realizacja przez PES zadań na polu aktywizacji zawodowej i polityki społecznej (samozatrudnienie i aktywizacja wykluczonych społecznie); Niszowość (zajęcie przez PES nisz rynkowych). Zagrożenia: Bariery finansowe trudności finansowe, brak finansowania przez samorządy, brak środków na start działalności i na szkolenia, brak ulg fiskalnych, brak dostępu do kredytów; Bariery prawno instytucjonalne (niejasne uregulowania prawne, niespójne przepisy, brak wiedzy o formalnościach rejestracyjnych, brak strategii finansowych JST, niewymierność efektów działań realizowanych przez PES); Niedobory wiedzy i bark promocji (brak wiedzy o PES, działalność postrzegana jako dziwna, charytatywna); Braki kadrowe (brak liderów w społeczności lokalnej, brak uczestników, duża rotacja) Zmiany rynkowe (konkurencja, zmiany koniunktury). Strona 45

46 Tab. 10 Matryca IAZP rangi częstotliwości x 1 oceny indeksowe ujemne (słabe strony) i dodatnie (mocne strony) Braki Niszowość Zmiany rynkowe kadrowe rynku x 2 Bariery prawne i instytucjonal ne Niedobory wiedzy i promocji PES Możliwość współpracy z JST x 3 Bariery finansowe Dofinansowanie działalności Zebrani eksperci wskazali na rolę finansowania PES jako szansę o największym potencjale, zaś brak finansowanania jako największe i najpowszechniejsze zagrożenie. Bardzo wiele sprawnie funkcjonujących PES działających w regionie zawdzięcza to możliwościom, jakie stwarzają środki z UE oraz inne formy dofinansowania (również poprzez wsparcie z PFRON oraz ulgi ZUS). Jednocześnie bardzo wiele podmiotów w województwie natrafia na bariery na tym polu, które paraliżują ich działalność; w szczególności dotyczy to nowych PES, którym brak środków na finansowanie własnej działalności w okresie, zanim osiągną równowagę finansową dzięki realizowanym zleceniom. Częstym i poważnym problemem jest również brak możliwości zaciągania zobowiązań na inwestycje. Duże znaczenie i skalę mają też bariery prawno-instytucjonalne, dotyczące niejasnych uregulowań prawnych; w szczególności dotyczy to spółdzielni socjalnych, będących relatywnie nowymi podmiotami w naszym kraju, których działania na różnych polach regulowane są przez różne przepisy (prawo spółdzielcze, prawo o spółdzielniach socjalnych). Problemy te dotyczą również zmieniających sie przepisów w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez JST, która jednocześnie jest ustawowo niedozwolona i wspierana ustawowo (!) w ramach pracy Zakładów Aktywności Zawodowej działających przy gminie/powiecie. Wszystko to powoduje dużą niepewność PES w realizacji zadań. Ponadto problemem jest brak strategii rozwojowych w niektórych JST, lub brak uwzględnienia w nich roli ekonomii społecznej. Dużą trudnością dla nowopowstających PES są dodatkowo wymogi formalne zawiązane z ich powoływaniem. Jednocześnie eksperci wskazali na znaczącą rolę i relatywną powszechność wsparcia PES przez JST. W nierzadkich w regionie przypadkach, kiedy współpraca na tej linii zachodzi i jest postrzegana przez władze JST jako spójna z zadaniami na polu polityki społecznej i zatrudnieniowej, rozwój PES jest stabilny. Kolejnymi barierami o charakterze zewnętrznym dla istniejących i powstających podmiotów ekonomii społecznej są z jednej strony: niska świadomość i wiedza na temat roli ekonomii społecznej w społeczeństwie i wśród przedstawicieli administracji, z drugiej strony braki potencjalnych kadr dla nowopowstających PES, brak lokalnych liderów, którzy mogliby wziąć na siebie ich animację i opiekę nad nimi. Pierwszy z wymienionych czynników jest relatywnie rzadki, ale znaczący, drugi ma charakter bardziej powszechny, ale jednocześnie łatwiejszy do przełamania (miedzy innymi poprzez pracę na polu podnoszenia świadomości społecznej). Czynnikami o relatywnie mniejszej skali i znaczeniu dla funkcjonowania PES są kwestie związane z ich pozycją na rynku. Wahania koniunktury mają niższe znaczenie ze względu na finansowanie podmiotów w dużej mierze w oparciu o dofinansowania. Zajęcie nisz rynkowych pomaga PES w ich działaniu, ale również nie ma kluczowego znaczenia. Strona 46

47 2.6. Mystery Calling Client (MCC) Badaniem, techniką mystery calling client, zostały objęte dwa losowo dobrane podmioty ekonomii społecznej. Audytor wcielił się w rolę osoby wyrażającej zainteresowanie odpłatnymi usługami oferowanymi przez owe podmioty. W trakcie niejawnego wywiadu z pracownikiem zajmującym się obsługą klientów danego podmiotu audytor, zgodnie z zasadami prowadzenia badań tego typu, wykazywał postawę bierną, lecz jednocześnie otwartą na ofertę proponowaną przez PES. W ten sposób ocenił występowanie kluczowych umiejętności niezbędnych w prowadzeniu działalności gospodarczej wykazywanie inicjatywy, rozpoznanie potrzeb klienta, rozwiewanie wątpliwości, prezentację własnej oferty. Badaniem zostały objęte dwa podmioty ekonomii społecznej, które prowadzą odpłatną działalność statutową bądź działalność gospodarczą. Jeden z podmiotów w swojej ofercie proponował organizację imprez okolicznościowych (urodzin, integracyjnych) szkołę przetrwania, zajęcia artystyczne oraz noclegi wraz z posiłkami. Drugi podmiot oferował wynajem miejsc noclegowych wraz z posiłkami, wynajem sali konferencyjnej, organizację czasu wolnego po konferencji. Audytor w ramach badania ustalił ocenił Jakość usług wytwarzany przez podmioty ekonomii społecznej W przypadku obu pomiotów oferowane usługi były na wysokim poziomie, bardzo dobrej jakości. Pracownicy PES polecali własne usługi powołując się na opinię zadowolonych i usatysfakcjonowanych klientów. Konkurencyjność usług/przedmiotów W przypadku pierwszego PES oferta pod względem ceny była konkurencyjna z cenami rynkowymi. W drugim przypadku cena niektórych usług zbliżona była do cen rynkowych, zaś innych była znacznie wyższa od cen rynkowych. Prezentację oferty PES W dwóch PES pracownicy wykazali się wysoką kulturą osobistą oraz odpowiednimi kompetencjami na danych stanowiskach. Oferty PES były dostępne na stronie internetowej podmiotów. W trakcie rozmowy pracownicy prosili o dokładne przedstawienie własnych oczekiwań oraz o pozostawienie adresu mailowego w celu przesłania dokładnej oferty wraz z ceną za oferowaną usługę. Orientację na klienta Oba podmioty, w których przeprowadzono audyt wykazywały wysoką orientację na klienta. Pracownicy rozpoznali potrzeby klienta, prezentując usługi, które mogły by interesować audytora. Podsumowanie Oba podmioty wykazały się bardzo dobrą jakością usług, orientacją na klienta. Pozwala to wnioskować, że są one dobrze przygotowane do działania na wolnym rynku i walki o potencjalnego klienta. Strona 47

48 2.7. Mystery Client (MC) Badaniem techniką mystery client zostały objęte dwa losowo dobrane podmioty wspierania ekonomii społecznej. W trakcie niejawnego wywiadu z pracownikiem zajmującym się obsługą klientów audytor, zgodnie z zasadami prowadzenia badań tego typu, wykazywał postawę bierną. Audytor wcielając się w klienta ośrodka wspierania ekonomii społecznej wykazał zainteresowanie założeniem podmiotu ekonomii społecznej. Od doradcy oczekiwał zaprezentowania szerokiej oferty pomocy, którą ośrodki wspierania ekonomi społecznej oferują osobom zainteresowanym założeniem PES. Audytor po przeprowadzonej wizycie w OWES wypełniał kwestionariusz audytu, którego analiza przyniosła odpowiedź na następujące pytania: Czy podmioty ekonomii społecznej podejmują działania promocyjne (promocja produktów/usług, dbałość o wizerunek organizacji)? Jaka jest jakość usług podmiotów ekonomii społecznej? W ramach techniki audytor określił, ustalił Wygląd i dostępność (lokalizację) podmiotu Lokale dwóch podmiotów wspierania ekonomii społecznej, w których przeprowadzono audyt były trudno dostępne niedostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jednakże lokale posiadały miejsca parkingowe łatwo dostępne dla klientów OWES. Otoczenie lokalów oraz wygląd wewnętrzny, jak i zewnętrzny nie budził zastrzeżeń. Przed lokalem oraz w nim było czysto. Jeden z podmiotów nie posiadał oznakowania w ogóle, natomiast drugi posiadał je, ale umiejscowione dopiero przed wejściem. Proponowana zmiana: Poprawa oznakowania OWES. Zmiana architektoniczna poprawa dostępności lokalu dla osób niepełnosprawnych. Obsługa i oferta Podmioty, które zostały objęte audytem, osobom zainteresowanym założeniem PES oferowały doradztwo w kilku zakresach: prawnym, marketingowym, księgowym, informatycznym. Warto jednak podkreślić, że w jednym z OWES projekt który zapewniał doradztwo w ww. zakresach zakończył się w maju/czerwcu to mimo tego nie odmówiono audytorowi pomocy i doradztwa w owych zakresach. Pomoc prawna obsługa prawna podejmowanych przedsięwzięć W jednym z przebadanych OWES doradca zaproponował taką pomoc tylko po wyraźnym zapytaniu audytora o możliwość uzyskania owej pomocy, w drugim podmiocie doradca zaproponował taką pomoc bez interwencji audytora, wyraził także chęć pomocy przy konstruowaniu statutu, wyborze formy podmiotu ekonomii społecznej jaki audytor planował otworzyć. Księgowość i doradztwo finansowe prowadzenie zapisów na kontach, ewidencja zdarzeń gospodarczych, obliczanie wyniku finansowego W jednym OWES audytorowi zaproponowano formę pomocy księgowej tylko po jego wyraźnym zapytaniu o taką formę pomocy. W drugim ośrodku osoba zwróciła uwagę, że owszem taka forma jest prowadzona, ale nie jest osobą kompetentną aby udzielać w tej sferze doradztwa. Marketing stworzenie (zaprojektowanie i wydrukowanie) ulotek W dwóch ośrodkach doradcy nie zaproponowali i nie poruszyli takiej formy pomocy. Doradztwo informatyczne W dwóch ośrodkach doradcy nie zaproponowali i nie poruszyli takiej formy pomocy. Strona 48

49 Proponowana zmiana OWES w ramach wsparcia powinny oferować wsparcie we wszystkich ww. dziedzinach bez wyraźnej prośby i zainteresowania osoby, która chce otworzyć PES. Owy obowiązek wynika z komplementarności wsparcia zgodnie z PO KL Podsumowanie Pomimo braku wsparcia we wszystkich ww. dziedzinach, zaproponowane doradztwo było świadczone na bardzo wysokim poziomie. Pracownicy wykazali się doskonałą znajomością procedur oraz tematyki ekonomii społecznej. Audytor najszerzej poinformowany został o prawnych uwarunkowaniach przy zakładaniu PES. Strona 49

50 2.8. Wywiad Częściowo Ustrukturyzowany SSI (Semi-Structured Interview) Przeprowadzenie SSI z pracownikami Powiatowych Urzędów Pracy oraz Wojewódzkiego Urzędu Pracy przyniosło odpowiedź na pytanie o szanse i zagrożenia na lokalnym rynku pracy związane z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej. Tabela załączona w aneksie prezentuje dobór próby do przeprowadzenia techniki SSI. Ekonomia społeczna wpisuje się w trzeci sektor gospodarki. Według kierownika Wydziału Instrumentów Rynku Pracy: Nie wyróżnia się on znacząco od pozostałych pod względem sytuacji na rynku pracy. Jest to sektor słabo rozwinięty w Polsce, dlatego liczba ofert pracy w tym sektorze jest bardzo mała. Wynika to także ze specyfiki sektora, w którym rotacja pracowników jest niewielka oraz jak to określił pośrednik pracy w PUP Toruń: Rynek pracy ekonomi społecznej jest ubogi w oferty, gdyż są to instytucje nastawione nie na zyski, lecz na pomoc. Zgodnie wszystkie osoby, które udzielały wywiadu twierdziły, że bez dofinansowań z EFS rynek pracy w tym sektorze byłby bardzo ubogi. Kierownik Wydziału Instrumentów Rynku Pracy PUP w Toruniu twierdzi także, że: PES w niewielkiej liczbie występują z wnioskami o instrumenty subsydiowane: staże, itp. Jest to sektor specyficzny, który w kontakcie z innymi sektorami uzupełnia się. Podmioty ekonomii społecznej nawiązują współpracę z PUP w ramach projektów finansowanych z PO KL, czy w ramach rekrutacji do pracy. PUP w Toruniu nawiązał współpracę z: Stowarzyszeniem Niepełnosprawni dla Środowiska EKON, CISTOR SPS - Stowarzyszenie Partnerstwo Społeczne, Fundacja Bank Żywności, Fundacja Tumult. Współpraca pomiędzy PES a Urzędem Pracy polega przede wszystkim na wyszukiwaniu pracowników, zgłaszaniu ofert pracy, a także na pomocy w poszukiwaniu uczestników projektów, czyli szeroko pojętym pośrednictwem pracy. Współpraca odbywa się także na gruncie partnerstwa społecznego, projektów partnerskich. Jest ona jednak okazjonalna zazwyczaj tylko w ramach realizacji konkretnych projektów. Współpraca między PES a WUP odbywa się w ramach projektów z PO KL w priorytecie VI poddziałania 6.3 oraz Pracownicy PUP oraz WUP określali rynek pracy trzeciego sektora jako bardzo elastyczny, lecz mały, zarówno w możliwości znalezienia pracy, jak i przekwalifikowania się. Choć jest to rynek ograniczony finansowo, to potrafi dostosować się do realiów panujących w gospodarce. Oferty pracy w trzecim sektorze są bardzo sprecyzowane, gdyż potrzebne są osoby o określonych kwalifikacjach, np. psycholodzy, prawnicy, księgowe. Respondenci zgodnie odpowiadali, że pracownicy ekonomii społecznej są wysoko wykwalifikowani. Respondenci na pytanie o zalety pracy w trzecim sektorze wymienili: rozwijanie własnych zainteresowań; wykształcenie umiejętności nie zawsze związanych z podstawowym zatrudnieniem. Kolejną zaletą jest możliwość zdobycia wysokich kwalifikacji i doświadczenia podczas pracy w PES, a następnie możliwość przejścia na rynek pracy w pozostałych sektorach - zdobyte doświadczenie w ekonomii społecznej jest bardzo dobrze postrzegane przez większość pracodawców. Respondenci wymieniali także inne zalety: osobista realizacja i satysfakcja z pracy w ES, rozwój osobisty, pomoc innym ludziom, elastyczność warunków pracy. Ustalenie wad pracy w podmiotach ekonomii społecznej pomoże w ich zniwelowaniu, a co za tym idzie, rozwoju i zwiększeniu liczby osób chętnych do pracy w tym sektorze. Do wad zaliczano: niepewność finansową, brak stałej pracy praca w oparciu o umowę zlecenie, o dzieło, brak długotrwałej strategii zatrudnienia, niskie zarobki oraz fakt, że potrzeby pracowników są często spychane na drugi tor. Głównym celem częściowo ustrukturyzowanych wywiadów z pracownikami urzędów pracy było ustalenie szans i zagrożeń związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej. Zawiera je poniższa lista. zdobycie doświadczenia, a następnie możliwość zmiany miejsca pracy - przejścia do rynku pracy pozostałych sektorów rozwój osobisty zdobywanie nowych umiejętności nawiązanie kontaktów postrzeganie pracownika w kategoriach jego podmiotowości brak stabilności zatrudnienia brak ciągłości finansowej niskie zarobki lub ich brak Strona 50

51 2.9. Studium przypadku (Case study) Analiza techniki studium przypadku opiera się tylko i wyłącznie na prezentacji dobrych praktyk dwóch prawidłowo i wzorowo funkcjonujących podmiotów ekonomii społecznej. Badanie case study zostało przeprowadzone na celowo dobranej próbie, tzn. w Spółdzielni Socjalnej Kreatywni z Bydgoszczy oraz w Zakładzie Aktywności Zawodowej Ośrodek Sportu i Rehabilitacji w Białych Błotach. Badanie zostało przeprowadzone zarówno aktywnie: drogą telefoniczną, bezpośrednim wywiadem i drogą elektroniczną jak i metodami biernymi: analizą informacji zawartych na stronach internetowych podmiotów oraz analizie statutu. Dzięki tej formie zbierania danych możliwe było szybkie i sprawne uzyskanie szerokiego spektrum informacji od respondentów. Studium przypadku stanowił trafne uzupełnienie dla wyników całego badania. Dwa podmioty ekonomii społecznej objęte badaniem posiadały różną formę prawną. Jeden z nich był spółdzielnią socjalną, natomiast drugi zakładem aktywności zawodowej. Dzięki studium przypadku uzyskano informacje nt. dobrych praktyk w owych podmiotach. Spółdzielnia socjalna Kreatywni w swojej ofercie posiada między innymi: usługi poligraficzne, opiekę nad osobami starszymi, obsługę księgowo-prawną PES, catering, sprzątanie, natomiast ZAZ opiera swą działalność na usługach reklamowych, rękodzielnictwie, organizacji imprez sportowo-rekreacyjnych, ofertach utrzymania czystości i usług krawieckich. Oba podmioty planują poszerzenie oferty usług oraz produkcji. Osoby, z którymi przeprowadzano wywiad zgodnie podkreślały, że posiadanie kilku dobrze działających obszarów działalności PES chroni je przed możliwością likwidacji (jak w przypadku, kiedy w PES istniał tylko jeden obszar działalności) w momencie kryzysu lub spadku zainteresowania daną usługą. Prowadzenie wielu obszarów działalności PES zapewnia także szeroką liczbę odbiorców i klientów dla wytwarzanych usług czy przedmiotów. Są to między innymi: klienci indywidualni, Urzędy Gminy oraz ich jednostki organizacyjne, czy podmioty gospodarcze. Dzięki temu opisywane PES posiadają szeroką siatkę kontaktów, co przyczynia się do ciągłego zwiększania się ich liczby klientów. Kolejną dobrą praktyką jest fakt, że w spółdzielniach socjalnych oraz ZAZ pracują osoby niepełnosprawne (w spółdzielni Kreatywni 23 na 25 pracowników, w ZAZ 22 na 31 pracowników). Zatrudnienie tak dużej liczby pracowników posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, możliwe jest dzięki dofinansowaniu (do pensji tych osób) z PFRON. W przebadanych tą techniką PES dotacje i dofinansowania, zdaniem kierowników, stanowią znaczący procent budżetu. Przyznali oni także, że bez tego typu dofinansowania mieliby trudności z płynnością finansową. Kolejną dobrą praktyką jest fakt, że spółdzielnia socjalna, jak i ZAZ podejmują działania na rzecz promocji własnego podmiotu poprzez ulotki, informacje w prasie, własną stronę internetową, promocję w Urzędzie Gminy oraz wśród społeczności lokalnej - jednak pomimo dobrej sytuacji i dużej liczby zleceń nie poprzestają na promocji własnych działań. Jest to dobra praktyka i rada dla wszystkich PES. Dobrą praktyką jest także współpraca PES z innymi podmiotami, m.in. z: Fundacją Wspierania Spółdzielczości Socjalnej, KPOWES w Bydgoszczy, Fundacją im. Królowej Polski Świętej Jadwigi, Warsztatami Terapii Zajęciowej i spółdzielniami socjalnymi w woj. kujawsko-pomorskim. Współpraca ta pozwala na wymianę doświadczeń oraz sprawne współdziałanie przy realizacji różnorodnych projektów. Strona 51

52 2.10. Ankieta internetowa nadzorowana przez system komputerowy (CAWI) Techniką ankiety internetowej zostało objętych 49-ciu pracowników podmiotów ekonomii społecznej. Anonimowa technika CAWI pozwoliła na uzyskanie danych o relacjach interpersonalnych panujących wewnątrz podmiotów ekonomii społecznej, o przebiegu procesów decyzyjnych w podmiocie ekonomii społecznej oraz informacji nt. konfliktów w nich występujących i sposobach ich rozwiązywania oraz poziomie na jakim ewentualne konflikty występują. Relacje interpersonalne w PES oceniane są jako bardzo dobre (11 wskazań), dobre (32 wskazania), natomiast odpowiedź trudno powiedzieć została wybrana 6-ścio krotnie. Można zatem wnioskować, że atmosfera w PES jest uznawana za przyjazną. Jednakże rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie o występowanie konfliktów w PES zmienia wstępne wnioski o tym, że istnieją tylko pozytywne relacje interpersonalne. Poniższa tabela prezentuje odpowiedzi respondentów. Należy jednak zaznaczyć, iż w pytaniu tym konflikt mógł nie dotyczyć respondenta osobiście. Tab. 11 Relacje interpersonalne w PES. N=49 Czy w podmiocie ekonomii społecznej, w której Pan/Pani pracuje, dochodzi do jakichkolwiek konfliktów/sprzeczek zarówno między pracownikami i kierownictwem oraz miedzy samymi pracownikami? Częstość Procent Tak 23 46,9 Nie 26 53,1 Ogółem ,0 Wykres zaprezentowany w aneksie prezentuje stopień relacji na jakich odbywał się konflikt, wynika z niego, że w głównej mierze konflikt powstawał w relacjach pracownik-pracownik (10 wskazań), następnie kierownik-pracownik (8 wskazań) oraz pracownik-kierownik (6 wskazań). Przyczyny konfliktów w PES W głównej mierze konflikt między pracownikami dotyczył: zakresu (nakładających się) obowiązków, braku podziału obowiązków, rywalizacji pomiędzy pracownikami (po 3 wskazania każda odpowiedź) oraz rzadziej: braku przepływu informacji dotyczących codziennych zajęć, niejasnych zakresów uprawnień, niezgodności charakterów, problemu z komunikacją (po jednym wskazaniu dla każdej odpowiedzi). Konflikt między kierownikiem a pracownikiem dotyczył: niewykonywania obowiązków sumiennie i rzetelnie (5 wskazań), niedopełnienia obowiązków pracownika (4 wskazania), oraz rzadziej: spóźnień do pracy, prób egzekwowania zapisów kodeksu pracy przez pracowników (po 1 wskazaniu). Ostanie relacje, w których zaznaczono, że wystąpił konflikt to relacje między pracownikiem a kierownikiem. Dotyczył on najczęściej: zbyt dużej liczby obowiązków (3 wskazania), zbyt niskiego wynagrodzenie (2 wskazania). Natomiast po jednym wskazaniu dla następujących przyczyn: zbyt wysokie wymagania, słaba komunikacja, złe planowanie i zarządzanie. Strona 52

53 Rozwiązywanie konfliktów Anonimowa ankieta pozwoliła także otrzymać odpowiedź na to, w jaki sposób konflikty są rozwiązywane. Należy zaznaczyć, że 23 respondentów odpowiedziało, że w PES występują konflikty, natomiast tylko 13 respondentów, uznało, że konflikty są rozwiązywane czasami lub tylko niektóre. Tylko 4 respondentów odpowiedziało, że wszystkie konflikty są rozwiązywane, 6 respondentów odpowiedziało, że konflikty nie są w ogóle rozwiązywane. Do głównych sposobów rozwiązywania konfliktów zaliczono: mediacje, rozmowy, dyskusje, negocjacje (łącznie 14 wskazań), przypomnienie o obowiązkach pracownika (2 wskazania) oraz decyzję kierownika bez konsultacji (1 wskazanie). Tab. 12 Proces decyzyjny w PES (N=49). Czy w trudnych sytuacjach w pracy, kiedy potrzebna jest wiedza i decyzja osoby kierującej podmiotem, wie Pan/Pani do kogo się zwrócić? Częstość Procent Odmowa 2 4,1 Tak 43 87,8 Nie 4 8,2 Ogółem ,0 Strona 53

54 2.11. Triada niehomogeniczna Technika triady niehomogenicznej pozwoliła na równoczesne zadawanie tych samych pytań przedstawicielom trzech ogniw działających na polu ekonomii społecznej. W badaniu udział wzięli: osoba reprezentująca ROPS w Toruniu zajmująca się naborem wniosków oraz promocją EFS, przedstawiciel celowo dobranego podmiotu ekonomii społecznej oraz kierownik OWES. Technika ta pozwoliła dostrzec różnice w pojmowaniu komplementarności różnych środków zewnętrznego finansowania, w każdej z perspektyw. Tabela załączona w aneksie prezentuje dobór próby do triady niehomogenicznej. Wywiad techniką triady odbywał się w podziale na kilka bloków tematycznych. Pierwszym z nich była kompleksowość udzielanego wsparcia z infrastruktury OWES, kolejny blok dotyczył jakości udzielanego wsparcia PES, w kolejnej części ustalono poziom wykorzystywanego wsparcia przez OWES. Ostatni temat dotyczył efektywności działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej. Kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej Kompleksowość narzucona jest przez SZOP: w ramach Poddziałania Wsparcie ekonomii społecznej (SzOP z dn r.) Wsparcie dla utworzenia i/lub funkcjonowania (w tym wzmocnienia potencjału) instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej, zapewniających w ramach projektu w sposób komplementarny i łączny dostępu do usług prawnych, księgowych, marketingowych doradztwa (indywidualnego i grupowego, w postaci punktów lub centrów doradztwa, inkubatorów społecznej przedsiębiorczości tworzących wspólną infrastrukturę rozwoju) szkoleń umożliwiających uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i/lub prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej usług wspierających rozwój partnerstwa lokalnego na rzecz ekonomii społecznej (poprzez budowę sieci współpracy lokalnych podmiotów w celu wspierania rozwoju podmiotów ekonomii społecznej) promocji ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej Wsparcie dla osób fizycznych zamierzających rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółdzielni socjalnej poprzez zastosowanie w ramach projektu co najmniej dwóch z następujących instrumentów doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i/lub prowadzenia spółdzielni socjalnej przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej o ile wszyscy członkowie są osobami, które rozpoczęły prowadzenie działalności lub przystąpiły do spółdzielni socjalnej w wyniku uczestnictwa w projekcie, do wysokości 20 tys. na osobę (członka) wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 6 / do 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy o udzielenie wsparcia pomostowego. Wsparcie dla osób prawnych wymienionych w art. 4 ust. 2 pkt. 2 i 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych poprzez zastosowanie w ramach projektu co najmniej dwóch z poniższych instrumentów doradztwo (indywidualne i grupowe) dla kadr oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i/lub prowadzenia spółdzielni socjalnej przyznanie środków finansowych na założenie i/lub przystąpienie osoby fizycznej do spółdzielni socjalnej do wysokości 20 tys. zł na każdą osobę fizyczną przystępującą i/lub nowozatrudnioną w spółdzielni Strona 54

55 socjalnej zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych wyłącznie dla osób, które uczestniczyły w projekcie wsparcie pomostowe w okresie do 6 /do 12 miesięcy od momentu przystąpienia i/lub zatrudnienia w spółdzielni socjalnej każdej z osób zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych. Działania prowadzące do poszukiwania i testowania długookresowych źródeł finansowania instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej oraz spółdzielni socjalnych, o których mowa w typie operacji nr 2 i 3. Uczestnicy triady niehomogenicznej zgodnie odpowiadali, że wsparcie PES obejmuje wszystkie potrzebne działania. Począwszy od momentu zakładania PES, poprzez formalności prawne: statut, po szkolenia z zakresu prowadzenia działalności, pozyskiwania funduszy, zarządzania. Głównym atutem jest fakt, że kompleksowość zapewniana jest zarówno osobom, które wyrażają zainteresowanie założeniem podmiotu, jak i podmiotom, które już istnieją. Poprzez komplementarność uczestnicy triady rozumieli także ciągłość pomocy. Zarówno kierownik KPOWES jak i prezes spółdzielni socjalnej zwracali uwagę na możliwość rozszerzenia działań w ramach poddziałania Pełna komplementarność wsparcia istniejącym już PES mogłaby być zapewniana poprzez indywidualne doradztwa psychologiczne tj. motywacja do pracy szkolenia zawodowe dla członków spółdzielni socjalnych małe granty na dodatkową działalność (uczestnicy zwracali uwagę, że tego typu pomoc mogłaby uchronić PES przed likwidacją. Granty miały by na celu pomoc w przebranżowieniu PES) mentoring: Kierownik KPOWES zaproponowała działanie mentorstwo. Polegałoby ono na pomocy, we wprowadzaniu osób w działanie PES i prowadzeniu działalności pomoc w kosztach wynajmu, stałych comiesięcznych kosztach wprowadzenie niskoprocentowego systemu pożyczkowego Ostatnim działaniem zwiększającym kompleksowość pomocy byłoby wsparcie w integracja członków PES. Jakość udzielanego wsparcia W ramach udzielanego wsparcia przeprowadzane są szkolenia i warsztaty. Prezes spółdzielni socjalnej deklarowała, że jest to wsparcie na bardzo wysokim poziomie, przeprowadzane przez osoby doskonale znające tematykę ekonomii społecznej, posiadające wysokie kwalifikacje. Wysoka jakość wsparcia oferowanego przez OWES deklarowana jest również już na etapie poszukiwań zleceniobiorców, firm szkoleniowych, w którym pod uwagę brane są tylko instytucje zaangażowane w ekonomię społeczną, posiadające już doświadczenie w prowadzeniu szkoleń, warsztatów z tematyki ekonomi społecznej. Poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia przez podmioty ekonomii społecznej Poniższa tabela prezentuje poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia. Wynika z niej, że OWES bardzo dokładnie wykorzystują przyznane środki. Strona 55

56 Tab. 13 Dane dotyczące konkursów ogłoszonych w latach dla OWES Poddziałanie Konkursy ogłoszone w latach Kwota środków zaplanowana dla OWES w ramach Planu Działania na poszczególne lata Liczba wniosków, które wpłynęły w odpowiedzi na konkurs na łączną kwotę dofinansowania kwota podpisanych umów Łączna kwota środków niewykorzystanych/zwró conych przez Beneficjentów na zakończenie realizacji projektu Poddziałanie Poddziałanie Poddziałanie , , , , , , ,97* , ,92 *** ** *** * 1 umowa w ramach procedury odwoławczej ** w wyniku roztrzygnięcia konkursu na dzień do dofinansowania wyłoniono 3 projekty - do dnia nie zakończono negocjacji i nie podpisano umowy o dofinansowanie *** żaden z projektów wyłoniony do dofinansowania nie został zakończony wobec czego nie ma możliwości wskazania kwoty środków niewykorzystanych Efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej Efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej przejawia się w ułatwieniu dostępu PES do pomocy księgowej, doradztwa specjalistycznego czy pomocy prawnej. Zrealizowane projekty przyczyniają się do poprawy działania podmiotu, a ich efekty są długotrwałe. Strona 56

57 2.12. Wywiad specjalistyczny/ekspercki (expert opinion survey) Przeprowadzenie wywiadu eksperckiego z przedstawicielem ekonomii społecznej posiadającym wysoko specjalistyczną wiedzę na temat unormowań prawnych obowiązujących PES pozwoliło na określenie barier prawnych w funkcjonowaniu podmiotów ekonomii społecznej. Wywiad został przeprowadzony z panią Ewą Kwiesielewicz, kierownikiem projektu, doradcą w TŁOK Toruń. W ramach wywiadu zostały ustalone następujące kwestie: Akty prawne normujące działalność PES Do głównych aktów prawnych normalizujących działalność PES zalicza się: ustawę o działalności pożytku publicznego, wolontariacie, ustawę o wolności gospodarczej, ustawę o podatkach VAT i podatku dochodowym, zasady kwalifikowalności z PO KL, prawo zamówień publicznych, ustawę o stowarzyszeniach, ustawę o fundacjach, ustawę o spółdzielniach socjalnych. Ostatnie zmiany w niektórych z nich zostały wprowadzone 30 czerwca 2011 roku, w głównej mierze były to zmiany ułatwiające działalność PES został poszerzony katalog działań uznawanych za koszt działalności statutowej odpłatnej. Kryteria formalne jakie muszą być spełnione przez osoby zakładające nowy podmiot Stowarzyszenie 1. Zakładane jest na zebraniu założycielskim przez co najmniej 15 osób, które stają się członkami założycielami stowarzyszenia 2. Następnie komitet założycielski składa wniosek (razem z wymaganymi załącznikami) o rejestrację stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS. Więcej o rejestracji w KRS 3. Kolejne etapy zebrania założycielskiego to wybór komitetu założycielskiego; następnie podjęcie uchwały o powołaniu stowarzyszenia, przyjęciu statutu, oraz wybór władz (zarządu i komisji rewizyjnej) 4. Po odbyciu zebrania założycielskiego stowarzyszenia, należy złożyć wniosek rejestracyjny do KRS. Obowiązek ten należy do komitetu założycielskiego, w związku z tym musi on wypełnić właściwe formularze oraz przygotować wymagane dokumenty i załączniki (np. statut, uchwały) Fundacja 1. Ustalenie wysokości funduszu założycielskiego i ustanowienie aktu fundacyjnego 2. Opracowanie statutu, czyli dokumentu określającego organizację i sposób działania fundacji 3. Zarejestrowanie fundacji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) Spółdzielnia socjalna Spółdzielnię socjalną mogą założyć: - osoby bezrobotne (czyli zarejestrowane w urzędzie pracy i spełniające inne kryteria opisane w ustawie o promocji zatrudnienia), - osoby o których mówi ustawa o zatrudnieniu socjalnym (osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy o zatrudnieniu socjalnym - o zatrudnieniu socjalnym pisaliśmy w poprzednim rozdziale), - osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (czyli osoby, które mają orzeczenie o niepełnosprawności, niezdolności do pracy lub grupie inwalidzkiej). Strona 57

58 Wszystkie kryteria prawne są stosunkowo trudne do spełnienia. Rozmówca podkreślał, że najwięcej kryteriów, które trzeba spełnić pojawia się przy zakładaniu i funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych, następnie przy stowarzyszeniu i przy zakładaniu fundacji. Należy podkreślić, że najtrudniejszymi formalnościami do przejścia są te związane z rejestracją podmiotu w KRS, które wynikają z konieczności bardzo restrykcyjnego wypełniania formularzy, oraz nieraz zupełnie innych interpretacji statusu podmiotu przez różne osoby. Przeszkody prawne oraz inne w zakładaniu podmiotu Do przeszkód prawnych przy zakładaniu PES zaliczono się między innymi: minimalną liczbę członków, konieczność posiadania majątku założycielskiego, opłatę za zarejestrowanie w KRS (1500 zł za założenie fundacji lub stowarzyszenia,, które prowadzi działalność gospodarczą lub odpłatną działalność statutową, 500 zł za założenie fundacji bez działalności odpłatnej, 0 zł za założenie spółdzielni socjalnej lub stowarzyszenia, które prowadzi działalność statutową). W sytuacji osób, które chcą założyć PES posiadanie wymaganej kwoty na zarejestrowanie w KRS jest często problemem znacznie utrudniającym zarejestrowanie podmiotu. Obecnie niektóre przeszkody pokonywane są poprzez specjalistyczne doradztwo w zakresie zakładania PES, które oferują OWES. Do innych przeszkód p. Ewa Kwiesielewicz zaliczyła: brak świadomości procedur oraz aktów prawnych określających sposób działania podmiotu. Strona 58

59 2.13. Telefoniczny Wywiad Pogłębiony (TID) Informacje na temat respondentów Wywiady zostały przeprowadzone z 5 osobami zajmującymi się profesjonalnie problematyką sektora ekonomii społecznej. Byli to zarówno pracownicy naukowi, zajmujący się zagadnieniami z zakresu nauk społecznych związanymi z problematyką sektora ekonomii społecznej oraz wykluczenia społecznego oraz (w dwóch przypadkach jednocześnie) osoby współpracujące z organizacjami pozarządowymi lub specjalizujące się w koordynacji i realizacji badań ewaluacyjnych Priorytetów i projektów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Eksperci biorący udział w wywiadach związani byli z problematyką ekonomii społecznej przez okres od kilku miesięcy do 4 lat. Sektor ekonomii społecznej w Polsce Perspektywy i bariery rozwoju sektora ekonomii społecznej Eksperci ocenili perspektywy rozwoju sektora ekonomii społecznej jako dobre, ale z drugiej strony podlegające istotnym ograniczeniom. Udział sektora ekonomii społecznej w całości gospodarki jest na chwilę obecną niewielki, ale sama idea ekonomi społecznej jest nośna i budzi zainteresowanie, co daje szanse rozwoju. Ekonomia społeczna mogłaby odegrać dużą rolę jako element systemu pomocy społecznej, który w Polsce jest mniej efektywny w porównaniu do innych krajów europejskich. Z drugiej strony, jeden z ekspertów zwrócił uwagę, że mimo tego, że ekonomia społeczna wiąże się z doniosłą i trafną ideą, nie widać działań, które mogłyby przynieść trwałe skutki. W związku z tym, że sektor ekonomii społecznej znajduje się obecnie w fazie rozwoju, będzie wymagał on nakładów finansowych oraz podnoszenia kwalifikacji osób, które są z nim związane - zarówno tych, które pracują w podmiotach ekonomii społecznej, jak i kadrę instytucji, które wspierają ten sektor. Oprócz tego konieczne jest stworzenie dobrego prawa, sprzyjającego zakładaniu podmiotów ekonomii społecznej oraz opracowanie odpowiedniej strategii rozwoju. Brak kadry zarządzającej i trudności w stworzeniu spółdzielni Podmioty ekonomii społecznej można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich to podmioty zarządzane przez wykwalifikowaną kadrę menadżerską, głównie organizacje pozarządowe oraz fundacje. Podmioty te rozwijają się dosyć sprawnie. Dysponują one środkami finansowymi, które uzyskują z własnej działalności oraz na zewnątrz i są stabilne finansowo, co z kolei pozwala im na zatrudnienie etatowych pracowników, a to sprzyja dalszemu rozwojowi. Drugą grupę stanowią podmioty zarządzane przez osoby wykluczone, których tworzenie jest trudne i napotyka na istotne przeszkody. Przyczynami takiego stanu są skomplikowana procedura rejestracyjna oraz to, że na pierwsze wynagrodzenie z pracy trzeba długo czekać, a na to osoby z najbiedniejszych rodzin nie są w stanie sobie pozwolić. W ich sytuacji bardziej racjonalne jest poszukiwanie z innych źródeł środków do życia, takich jak zasiłki i wsparcie instytucji oraz przyjmowanie drobnych zleceń w szarej strefie. Konieczność poświęcenia dużej energii i zasobów uwagi temu, jak zdobyć środki na zaspokojenie podstawowych potrzeb, takich jak jedzenie czy węgiel na zimę ponadto utrudnia osobom najuboższym skoncentrowanie się na wartościach, których wyznawanie jest koniecznym warunkiem prowadzenia sprawnie działającego podmiotu ekonomii społecznej. Oprócz tego w przypadku osób wykluczonych przeszkodą jest brak wiedzy dotyczącej administrowania podmiotem, zarządzania i pozyskiwania zleceń, której nie jest w stanie zapewnić półroczny kurs w ramach programu Kapitał Ludzki, ale jedynie co najmniej roczne doświadczenie na stanowisku kierowniczym. Jednocześnie brakuje wykwalifikowanych managerów, którzy wyznawaliby wartości skłaniające ich do podjęcia pracy w sektorze ekonomii społecznej, co z kolei utrudnia przekazywanie wiedzy na temat zarządzania. Pewną przeszkodą w rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w Polsce jest również to, że spółdzielnie są niekiedy traktowane przez przedstawicieli jako sposób na szybkie wzbogacenie się. Po otrzymaniu dofinansowania osobom Strona 59

60 bezrobotnym odbierane jest prawo do decydowaniu o losach spółdzielni, która de facto traci swój spółdzielczy charakter, a pracujące w niej osoby stają się zwykłymi pracownikami najemnymi. Zlecenia ze strony jednostek samorządu terytorialnego i innych klientów Dla funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej przeszkodę stanowi brak zleceń ze strony jednostek samorządu terytorialnego. W początkowej fazie rozwoju podmiotów ekonomii społecznej zlecenia od jednostek samorządowych mogłyby być głównym źródłem utrzymania podmiotu. Jednak jednostki samorządu terytorialnego nie wierzą w zdolności organizacyjne osób wykluczonych i w obawie o jakość wykonanej pracy nie przyznają im zleceń. Instytucje publiczne mogłyby przyczynić się do rozwoju podmiotów ekonomii społecznej poprzez priorytetowe traktowanie ich w przetargach oraz zlecanie usług typu prace porządkowe, które realizowane są obecnie głównie przez przedsiębiorstwa komunalne, czy też sprzątanie obiektów lub obsługa konferencji. Istotną przeszkodą w pozyskiwaniu zleceń jest brak społecznej świadomości istnienia podmiotów ekonomii społecznej osoby, które mogłyby być zainteresowane usługami takiego podmiotu po prostu nie wiedzą o jego istnieniu. Oprócz tego potencjalni zleceniodawcy, zarówno prywatni przedsiębiorcy jak i urzędnicy, nie wiedzą, jak ważne są inicjatywy tego sektora i w jaki sposób mogą się one przyczynić np. do reintegracji osób wykluczonych. Skutkuje to brakiem klientów, a bez klientów podmioty ekonomii społecznej nie mają szansy się rozwijać. Finansowanie PES Brak stałych wpływów Przy problemach w pozyskiwaniu zleceń, podmiotom ekonomii społecznej brakuje stałego finansowania funkcjonują one "od projektu do projektu", a pozyskiwane środki mają doraźny charakter. W związku z tym brakuje pieniędzy na rozwój oraz na kontynuację działalności. Nie istnieją mechanizmy, które zapewniają podmiotom ekonomii społecznej trwałość. Niekiedy CIS zamykane są po zakończeniu projektów unijnych, ponieważ samorządy nie traktują ich jak istotne jednostki działające na ich terenie. Brak stałego finansowania skutkuje również tym, że związanie kariery zawodowej z sektorem ekonomii społecznej jest niepewne, a to skutkuje brakiem kadr, które mógłby rozwijać ich działalność. W przypadku małych podmiotów brak stabilności finansowej powoduje, że nawet przy ogromnym zaangażowaniu i wiedzy niemożliwe jest opracowanie strategii rozwoju. Pozyskiwanie funduszy unijnych W przypadku profesjonalnych podmiotów głównym źródłem zewnętrznego wsparcia są środki uzyskiwane z Europejskiego Funduszu Społecznego, natomiast mniejsze, nieprofesjonalne podmioty ekonomii społecznej uzyskują wsparcie przede wszystkim od jednostek samorządu terytorialnego, które udostępniają im sprzęt lub pomieszczenia, udzielają wsparcia administracyjnego. Spółdzielnie socjalne i inne mniejsze jednostki nie są w stanie ubiegać się o środki unijne, ponieważ często brakuje im osób, które mogłyby zająć się napisaniem wniosku - w ogóle nie ma stałej kadry, która mogłaby poświęcić swój czas lub nie ma osób, które posiadałyby wiedzę i doświadczenie w zakresie pisania wniosków o przyznanie środków unijnych. Kolejną przeszkodą jest konieczność systematycznych, długofalowych rozliczeń oraz spełnienie skomplikowanych warunków formalnych, co w przypadku jednostki, której istnienie w dłuższej perspektywie jest niepewne jest poważną przeszkodą. Natomiast duże, dobrze funkcjonujące podmioty zarządzane przez ekspertów są dobrze przygotowane do aplikowania o środki unijne i niekiedy czynią z nich swoje główne źródło utrzymania. Współpraca z instytucjami publicznymi Przygotowanie polskich instytucji do współpracy w ramach sektora ekonomii społecznej można określić jako przeciętne. Po pierwsze, w regionach, w których urzędnicy jednostek samorządu terytorialnego są świadomi roli, jaką samorządy odgrywają w funkcjonowaniu podmiotów ekonomii społecznej, funkcjonują one lepiej. Jeżeli urzędnicy nie są świadomi tej roli, podmioty nie są w stanie pozyskać zleceń. Z drugiej strony niekiedy urzędnikom brakuje motywacji do podejmowania dodatkowych obowiązków. Pewien problem stanowi również to, że jednostki samorządowe współpracują Strona 60

61 z podmiotami ekonomii społecznej w ramach projektów, w związku z czym współpraca nie ma stałego charakteru. Z kolei PES postrzegają samorządy raczej jako grantodawcę, niż jako partnera, a siebie na wzajem jako konkurencję. Można powiedzieć, że metody współpracy między instytucjami są dopiero wypracowywane. Rekomendacje dla sektora ekonomii społecznej By sektor ekonomii społecznej mógł się skutecznie rozwijać konieczne są działania dotyczące zarówno samych PES, jak i promocja idei ekonomii społecznej. Ta ostatnia mogłaby przyczynić się po pierwsze do powstawania nowych inicjatyw, a po drugie do tego, by społeczeństwo częściej wybierało produkty lub usługi sektora ekonomii społecznej, tym samym przyczyniając się do jego rozwoju. Do propagowania idei ekonomii społecznej mogłyby przyczynić się szkoły, uczelnie wyższe oraz inne placówki edukacyjne jak również Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej czy też Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej. Do rozwoju PES mogłyby przyczynić się regulacje prawne upraszczające wszelkie procedury związane z działalnością w sektorze ekonomii społecznej. Konieczne jest przyjęcie prawa dotyczącego PES. By PES rozwijały się dynamicznie potrzebna jest odpowiednio wykwalifikowana kadra. Procesem kształcenia takiej kadry mogłyby zająć się Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej, wspierane przez organizacje pozarządowe oraz Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, przy czym problem może stanowić uzyskanie środków na kształcenie tego typu. Kształcenie kadry zarządzającej powinno polegać na nauce przez roczną lub dłuższą pracę na odpowiednim stanowisku, a taki tryb szkolenia nie mieści się w zakresie projektów realizowanych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Oprócz tego PES wymagają dodatkowego wsparcia w pierwszym roku działania: finansowego wsparcia członków spółdzielni socjalnych, za które mogłyby być odpowiedzialne urzędy pracy oraz ośrodki pomocy społecznej oraz wsparcia w zakresie pozyskiwania zleceń, gdzie główną rolę powinny odgrywać jednostki samorządu terytorialnego. Konieczne jest również zapewnienie trwałości PES, w którym mogłyby pomóc Instytucje Pośredniczące w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, poprzez dofinansowanie działań, które nie tylko tworzą, ale także pozwalają zapewnić trwałość PES oraz poprzez weryfikację projektów i wspieranie tych instytucji, które gwarantują trwałość PES. Specyfika regionu w kontekście sektora ekonomii społecznej Sytuacja podmiotów ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim jest podobna, jak w innych regionach (tylko jeden z ekspertów tej miał inną opinię twierdząc, że jest lepsza). Warto jednak zwrócić uwagę na to, że sektor ekonomii społecznej rozwija się głównie w dużych miastach - należy dążyć do zaszczepienia tej idei również poza ich obszarem. W województwie kujawsko-pomorskim obszarami działania, w których PES działają efektywnie i skutecznie to przede wszystkim usługi szkoleniowe oraz doradcze i edukacyjne. PES są dobrze działającym narzędziem reintegracji społecznej oraz zawodowej, swoich klientów tratują profesjonalnie i kompleksowo. Oprócz tego PES efektywnie pomagają osobom niepełnosprawnym i prowadzą skuteczne działania również w zakresie terapii i opieki. Obszarem efektywnego działania PES jest również rozwój społeczeństwa informacyjnego. Z drugiej strony działania PES w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej można uznać za niewystarczające - zapotrzebowanie na takie działania zawsze jest większe niż to, które PES mogą zapewnić ze względu na ograniczone środki finansowe. W działalności PES brakuje również inicjatyw w zakresie kultury i edukacji. Niewystarczająca jest współpraca z JST, które nie zlecają Spółdzielniom Socjalnym wykonywania prac porządkowych. Oprócz tego brakuje mechanizmów dla rozwoju PES, które wspierałyby innowacyjność. Współpraca PES z instytucjami publicznymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego nie jest oceniana najlepiej. Po pierwsze, między współpracującymi stronami występuje nieufność, a wsparcie udzielane PES bywa nieadekwatne. Z jednej strony w jednostkach samorządu terytorialnego przedstawiciele PES często traktowani są jako petenci, a nie partnerzy, ale z drugiej strony często nie mają oni kompetencji by taką współpracę prowadzić. Warunki współpracy są gorsze w przypadku PES, które muszą dokładnie wypełniać wszystkie postanowienia dwustronnych umów, podczas gdy urzędy np. opóźniają przesyłanie transz finansowania. Jednocześnie warto podkreślić, że to, jak wygląda współpraca zależy w dużej mierze od predyspozycji osób odpowiedzialnych za podejmowanie takich kontaktów po stronie instytucji samorządowych i zdarzają się gminy, w których PES otoczone są szczególną opieką. Strona 61

62 Ocena przejrzystości procedur przyznawania dotacji lub grantów jest niejednoznaczna. Taka sama liczba ekspertów oceniła ją dobrze lub nie miała zastrzeżeń, a część uznała ją za wymagającą uproszczeń i poprawek. Zdaniem jednego z ekspertów procedury są na tyle skomplikowane, że gubią się w nich same urzędy. Podobnie jest w przypadku oceny przygotowania regionalnych instytucji do dystrybuowania środków unijnych. Główne sugestie w zakresie poprawek dotyczą uproszczenia procedur, poprawy funkcjonowania Komisji Oceny Projektów oraz dotrzymywania terminów i komunikacji z podmiotami realizującymi projekty. Wnioski i rekomendacje Udział sektora ekonomii społecznej w gospodarce jest niewielki, jednak w związku z dużym zainteresowaniem, jakim cieszy się ekonomia społeczna, istnieją szanse na jego rozwój. Tworzenie nowych podmiotów ekonomii społecznej będzie wymagało nakładów finansowych, pokonania istniejących barier oraz zmian w prawie, które pozwolą dokładnie określić status podmiotów ekonomii społecznej i ułatwić ich tworzenie oraz funkcjonowanie. W sferze finansowej największą przeszkodą jest to, że PES w większości przypadków nie mają stałych wpływów, co uniemożliwia im opracowanie strategii rozwoju oraz zatrudnienie stałej kadry. Wyjątek stanowią te, które zdobywają środki przyznawane w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. W większości przypadków są to większe z podmiotów ekonomii społecznej, przede wszystkim organizacje pozarządowe, które już mają wyspecjalizowaną kadrę i są w stanie spełnić formalne wymagania stawiane podczas ubiegania się o środki unijne. Dla nowo powstałych PES najtrudniejszy jest pierwszy rok funkcjonowania. Szczególnie w tym okresie nowo powstałe podmioty potrzebują dodatkowego wsparcia, które pozwoli zapewnić im trwałość. Pomocne mogłyby okazać się zlecenia przyznawane PES na preferencyjnych warunkach przez jednostki samorządu terytorialnego samorządy mogłyby być pierwszymi klientami PES w momencie, kiedy nie są one jeszcze w stanie funkcjonować samodzielnie. Metody współpracy PES z jednostkami samorządu terytorialnego są dopiero wypracowywane. W chwili obecnej współpraca obarczona bywa nieufnością obu stron i tym, że nie zawsze postrzegają one dobrze swoją rolę przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego nie zawsze są świadomi tego, jak duże znaczenie ma dla PES współpraca z nimi, a z kolei przedstawiciele PES traktują jednostki samorządowe raczej jako grantodawcę, niż partnera. Rozwój sektora ekonomii społecznej wymaga zatem tego, by przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej i jednostek samorządu terytorialnego znali rolę, jaką odgrywa ich współpraca w życiu lokalnej społeczności oraz by uznali drugą stronę za partnera w działaniu, którego cele są wspólne. Strona 62

63 2.14. Ankieta internetowa do samodzielnego wypełnienia (CASI) Dane na temat badanych podmiotów i respondentów Większość podmiotów, których przedstawiciele brali udział w badaniu to Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS), które stanowiły 49 z 64 przebadanych jednostek (77%), Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie było w badanej próbie 10 (16%), a Powiatowych Urzędów Pracy 5 (8%). Wśród respondentów zdecydowaną większość (86%) stanowiły kobiety. Najliczniej reprezentowaną grupą wiekową była grupa osób w wieku od 30 do 39 lat, stanowiąca 41% próby. Nieco mniej liczna była grupa osób w wieku od 40 do 49 lat (27%), a najmniej liczne były grupy najmłodszych (14%) i najstarszych (19%) respondentów. Zdecydowana większość (86%) respondentów posiadała wykształcenie wyższe, a ponad to w próbie nie znalazł się nikt z wykształceniem niższym, niż średnie. Wiedza i poglądy na temat ekonomii społecznej Praktycznie wszyscy respondenci znali pojęcie ekonomia społeczna. Osoby, które udzieliły odpowiedzi przeczącej rekrutowały się spośród pracowników Ośrodków Pomocy Społecznej. Pojęcie ekonomia społeczna najczęściej przez trzech na dziesięciu respondentów jest kojarzone z przedsiębiorstwem społecznym lub działalnością gospodarczą nastawioną na cele społeczne oraz z działalnością na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem lub znajdujących się w trudnej sytuacji. Dwóm na dziesięciu respondentom ekonomia społeczna kojarzy się z jej określonymi formami: spółdzielniami socjalnymi oraz Klubami i Centrami Integracji Społecznej. Jeden na dziesięciu respondentów kojarzy pojęcie ekonomia społeczna z działalnością społeczną. Stosunkowo niewiele osób skojarzyło to pojęcie z rozwojem gospodarczym lub środkami finansowymi. Dziewięciu na dziesięciu respondentów uważa ekonomię społeczną za dobry sposób przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Jednocześnie pozostali respondenci nie udzielili jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie i prawie nikt nie uznał, że ekonomia społeczna to zły sposób przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu (2% odpowiedzi raczej nie ). Podmioty ekonomii społecznej a instytucje publiczne Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS) i Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR) zdaniem respondentów mają możliwość wspierania klientów w kierunku ekonomii społecznej przy wykorzystaniu projektów systemowych zdania takiego było czterech na pięciu (83%) przedstawicieli OPS i PCPR. Jednocześnie tylko połowa z nich stwierdziła, że korzystają z tej możliwości. Pozostali przedstawiciele w większości byli zdania, że OPS i PCPR nie wykorzystują tej możliwości (39%). Jednoznacznej opinii nie wyraziło 13%. W badanej próbie znalazło się tylko 5 przedstawicieli Powiatowych Urzędów Pracy (PUP). 4 wśród nich uznało, że pracownicy PUP raczej posiadają wiedzę, która pozwala im skutecznie wspierać w zakresie ekonomii społecznej osoby zainteresowane otwarciem podmiotu w tym sektorze. Przeciwnego zdania był jeden z przedstawicieli PUP. Zdaniem respondentów osoby zainteresowane otwarciem podmiotu ekonomii społecznej powinny przede wszystkim posiadać wiedzę prawną, znać przepisy i wiedzieć, jak zarządzać przedsiębiorstwem takiego zadania była nieco ponad połowa (52%) z nich. Jeden na trzech respondentów był zdania, że osoba zakładająca podmiot ekonomii społecznej powinna posiadać wiedzę z zakresu księgowości i finansowania. Nieco rzadziej wskazywane były znajomość lokalnego rynku pracy (19%) oraz wiedza dotycząca pomocy społecznej i potrzeb lokalnej społeczności (16%). Kilku respondentów wspomniało o konieczności posiadania pomysłu na działalność. Kilkanaście procent respondentów udzieliło odpowiedzi ogólnej i stwierdziło, że zakładając podmiot ekonomii społecznej trzeba dysponować szeroką lub rozległą wiedzą. Strona 63

64 Zgodnie z opiniami przedstawicieli badanych instytucji osoby chcące założyć podmiot ekonomii społecznej mogą poszukiwać pomocy w Urzędzie Pracy (52% wskazań). Następnie wskazywane były Ośrodki Pomocy Społecznej (43%), jednostki samorządu terytorialnego (32%), organizacje pozarządowe (25%), Centra i Ośrodki Pomocy rodzinie (22%) oraz Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (14%). Najrzadziej wskazywane były Centra i Ośrodki Ekonomii Społecznej (6%) oraz organizacje, które już mają doświadczenie w tym zakresie (6%). Współpraca z podmiotami ekonomii społecznej w badanej jednostce Dwie trzecie respondentów nie było w stanie podać liczby podmiotów lub osób fizycznych, którym ich instytucja udzieliła pomocy w zakresie działalności podmiotów ekonomii społecznej bądź udzieliła odpowiednich informacji. W 8% instytucji takie informacje lub wsparcie nie zostały udzielone nikomu. 14% instytucji udzieliło wsparcia lub przekazało informacje 10 lub mniejszej liczbie osób lub podmiotów, a 8% kilkudziesięciu (od 11 do 50) osobom lub podmiotom. Jedynie 3% badanych instytucji udzieliło wsparcia lub przekazało informacje więcej niż 50 jednostkom. Około trzech czwartych badanych instytucji realizuje porozumienia między OPS/PCPR i PUP w zakresie współdziałania na rzecz osób wykluczonych społecznie. Najczęściej porozumienia te polegają na wymianie informacji (44%) oraz na aktywizacji zawodowej i organizacji szkoleń i kursów dla klientów (42%). Wspólna realizacja projektów ma miejsce jedynie w trzech podmiotach na dziesięć (29%). Pojedyncze instytucje (4%) zawierają kontrakty socjalne. Jedynie co dziesiąta instytucja (11%) zleca wykonanie usług podmiotom ekonomii społecznej. Jest to przede wszystkim prowadzenie szkoleń lub kursów oraz organizacja Klubów Integracji Społecznej i prowadzenie w nich zajęć. Wśród instytucji korzystających z usług podmiotów ekonomii społecznej jedna w bieżącym roku nie zleciła im wykonania żadnej usługi, natomiast pozostałe z nich korzystały z usług od jednego do pięciu podmiotów. Wnioski i rekomendacje Znajomość terminu ekonomia społeczna i trafne skojarzenia wśród przedstawicieli badanych instytucji wskazuje, że zagadnienia ekonomii społecznej cieszą się popularnością. Co więcej, ekonomia społeczna uważana jest za dobrą metodę aktywizacji osób wykluczonych może to stanowić dobrą podstawę dla rozwoju inicjatyw związanych z ekonomią społeczną. Z drugiej strony badane instytucje rzadko udzielają pomocy osobom lub podmiotom, które poszukują wsparcia lub informacji w zakresie działalności podmiotów ekonomii społecznej. Na podstawie przedstawionych danych nie da się stwierdzić, czy przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że zainteresowanie tematem jest ograniczone, czy to, że osoby poszukujące wsparcia i informacji nie zgłaszają się do badanych instytucji i działają na własną rękę, czy też to, że instytucje te nie posiadają odpowiedniej oferty w tym zakresie. Można ostrożnie wykluczyć to, że badane instytucje nie mają wiedzy i środków odpowiednich, by udzielić wsparcia i przekazać informacje, ponieważ ich przedstawiciele deklarują, że posiadają takie możliwości. Jednocześnie badane instytucje same rzadko zlecają wykonanie usług podmiotom ekonomii społecznej. Może to utrudniać funkcjonowanie już istniejących podmiotów, które napotykają na problemy w uzyskaniu zleceń, a instytucje takie jak Ośrodki Pomocy Społecznej mogłyby być ich pierwszymi klientami. Na rozwój ekonomii społecznej pozytywnie może wpłynąć to, że przedstawiciele wskazali instytucje, które reprezentują jako pierwsze miejsca, do których powinny zgłosić się osoby zainteresowane założeniem podmiotu ekonomii społecznej. Jednocześnie deklarują, że dysponują wiedzą i środkami, które pozwoliłyby im pomóc. Podsumowując, idea ekonomii społecznej znana jest osobom zarządzającym instytucjami takimi jak Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie i Urzędy Pracy, nie ma jednak pewności, że osoby, które mogłyby skorzystać na zakładaniu podmiotów ekonomii społecznej są świadome tej możliwości. Wydaje się przy tym, że badane instytucje, posiadając odpowiednie środki, nie zawsze wykorzystują wszystkie możliwości. Strona 64

65 PODSUMOWANIE, WNIOSKI, REKOMENDACJE Badaniem zostały objęte PES działające w województwie. kujawsko-pomorskim. Badanie zostało przeprowadzone w 14 modułach badawczych, których zastosowanie przyniosło odpowiedź na wszystkie pytania badawcze oraz nakreśliło obraz wszystkich obszarów badawczych. Zbadano zarówno same PES, jak i ich klientów. Zastosowanie metod ilościowych, jak i jakościowych pozwoliło na otrzymanie trafnych wniosków. Metoda CATI pozwoliła na otrzymanie reprezentatywnych wyników dotyczących istniejących PES w województwie kujawsko-pomorskim. Wśród respondentów ponad połowę stanowiły kobiety (51%), prawie połowę mężczyźni (49%). Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku lat (37%). Mniej liczne były grupy osób w wieku 60 lat i starsze (28%), od 40 do 49 roku życia (18%) oraz od 30 do 29 roku życia. Osoby z najmłodszej grupy stanowiły 3%. Siedmiu na dziesięciu respondentów to osoby z wykształceniem wyższym, jedna czwarta to osoby z wykształceniem średnim. Niewielki (odpowiednio 3% i 1%) odsetek stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim. Połowa organizacji związanych z sektorem ekonomii społecznej nie zatrudnia żadnego pracownika (52%). W jednym przypadku na pięć organizacje zatrudniają do 10 pracowników (21%) lub od 11 do 50 pracowników (21%). Zatrudnienie przekracza 50 osób w 6% przypadków, a 100 w 2%. W nieco większym stopniu organizacje wykorzystują pracę wolontariuszy. Trzy na dziesięć organizacji współpracuje z kilkoma wolontariuszami (do 10 wolontariuszy, 30%), 23% z wolontariuszami. Z więcej niż 50 wolontariuszami współpracuje 7% organizacji, wśród których znajduje się 3% organizacji współpracujących z ponad 100 wolontariuszami. Dominującą metodą pracy analizowanych podmiotów można określić jako działanie poprzez projekt. Wiąże się to z popularnością startowania w konkursach o dotacje np. unijne. Wówczas w przypadku wygranego konkursu i otrzymania dofinansowania, realizowane są zadania założone w danym projekcie. Drugą grupą działań często stosowanych przez organizacje są wszelkiego typu szkolenia, kursy, ale również fora, konferencje, seminaria stwarzające platformę do wymiany doświadczeń i wiedzy na poziomie instytucji publicznych, organizacji pozarządowych. W stosunku do grona osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych tym zjawiskiem, oprócz różnego typu szkoleń, kursów zawodowych, oferuje się im doradztwo psychologiczne, prawne, zawodowe. Każdy z podmiotów objętych badaniem czerpie finanse z różnych źródeł, brak jest organizacji, która nie korzystałaby z zewnętrznych dotacji. Respondenci deklarują dofinansowywanie ich placówek, czy to przez urzędy miasta/gminy, starostwa powiatowe, administrację rządową, czy to przez innego rodzaju organizacje pozarządowe. Znaczna część przebadanych jednostek otrzymuje dofinansowanie ze środków unijnych, pod warunkiem oczywiście złożenia wniosku o takie wsparcie i wygrania konkursu przez ich projekt. Mówiąc o udziale poszczególnych źródeł finansowania w ogólnym bilansie jednostki, z pewnością na pozycję pierwszą wysuwają się dotacje zewnętrzne. Tylko w dwóch przypadkach można określić udział środków własnych na poziomie większym od dofinansowania zewnętrznego. Natomiast w budżetach analizowanych podmiotów środki pochodzące z darowizn nie występowały wcale lub sporadycznie. Żadna z organizacji nie otrzymywała stale finansów w takiej formie. Równie śladowy udział stanowią składki członkowskie w organizacjach, które posiadają taką formę pozyskiwania środków. Udział prowadzonej przez jednostki działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej wahał się od 0 do 80% w ogólnym budżecie placówki. Jak już zostało wspomniane, największe znaczenie w budżetach podmiotów mają dotacje zewnętrzne. Pochodzą one z takich źródeł, jak: administracja rządowa (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych) administracja samorządowa (urzędy miasta/gminy, starostwa powiatowe, Urząd Marszałkowski) inne instytucje publicznej (PFRON, MOPS, MOPR) fundusze europejskie (głównie Europejski Fundusz Społeczny) Strona 65

66 Spośród przebadanych podmiotów 8 zadeklarowało względną samodzielność finansową. Częściej były to organizacje pozarządowe niż podmioty typu KIS, WTZ, ZAZ itd. W przypadku placówek tego rodzaju wydaje się, że nie ma mowy o uniezależnieniu się ze względu na podległość formalną innym strukturom, jak np. MOPR, urzędowi miasta/gminy. Zatem uniezależnienie się od zewnętrznego wsparcia finansowego nie jest celem nawet podmiotów, które są względnie samodzielne finansowo. Respondenci uważają, iż w momencie zaprzestania korzystania z dotacji, ich działania tracą sens misyjny, a stają się przedsiębiorstwem zorientowanym już tylko na zysk. Przebadane PES prowadzą także działalność, która ma za zadanie przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu organizowanie szkoleń i kursów mających na celu włączenie w struktury społeczne osób mu podlegających; na ogół jest to działanie o charakterze charytatywnym, korzyści z niego plasują się w sferze satysfakcji z udzielanej pomocy. Odpłatna działalność statutowa lub działalność gospodarcza Badane organizacje dwukrotnie częściej działają na rzecz osób indywidualnych (87%), niż na rzecz innych organizacji lub instytucji (43%). W przypadki organizacji, które świadczą usługi na rzecz osób w ciągu ubiegłego roku liczba klientów w trzech czwartych przypadków nie przekroczyła Nie więcej niż 100 klientów miało 32% organizacji, więcej niż 100 ale mniej niż %, a od 501 do 1000 klientów - 10%. W badanej próbie jedna organizacja na cztery w ubiegłym roku miała więcej niż 1000 klientów. Wśród organizacji, które świadczą usługi na rzecz innych organizacji, instytucji i firm nieco ponad połowa miała w 2010 r. nie więcej, niż 10 klientów. Jedna trzecia badanych organizacji obsłużyła w roku 2010 kilkudziesięciu klientów (od 11 do 100). Kilkuset klientów (od 101 do 1000) miało 11% organizacji, a więcej niż %. Mówiąc o sferze działalności badanych podmiotów, należy wyróżnić dwa rozumienia tego określania. Z jednej strony mowa jest o ofercie skierowanej do beneficjentów tych organizacji zwykle szeroko pojętej grupy osób wykluczonych społecznie. Drugą stroną funkcjonowania jednostek jest prowadzona przez nich działalność gospodarcza lub odpłatna działalność statutowa, z której mogą czerpać przychód przeznaczany na realizacje statutowych celów. Poniższa charakterystyka działalności podmiotów przedstawia branże, w jakich one funkcjonują. Obok ogólnej liczby jednostek zajmujących się pracą w danej sferze, wyróżniona została liczba placówek, które realizują tego typu działania odpłatnie. Są to następujące branże: szkoleniowa (12 podmiotów, w tym 5 odpłatnie) doradztwo zawodowe i psychologiczne (9 podmiotów) edukacyjna (4 podmioty, w tym 3 odpłatnie) informatyczna (2 podmioty odpłatnie) budowlana (2 podmioty odpłatnie) porządkowa (2 podmioty odpłatnie) opiekuńcza (3 podmioty, w tym 1 odpłatnie) hotelarsko-gastronomiczna (2 podmioty odpłatnie) kulturalno-sportowa (6 podmiotów, w tym 5 odpłatnie) Problemy w działalności organizacji Na podstawie odpowiedzi przedstawicieli PES-ów stwierdzić można, że największym problemem w prowadzeniu organizacji związanej z sektorem ekonomii społecznej jest nadmiernie rozbudowana biurokracja organizacji publicznej i nadmierne skomplikowanie formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy Unii Europejskiej, które za odczuwalny problem uznało niespełna dwie trzecie respondentów (odpowiednio 65% i 64%). Ponad połowa przedstawicieli organizacji dostrzegła trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań organizacji (58%) lub brak osób, które byłyby gotowe bezinteresownie zaangażować się w działania organizacji (53%). Nieco mniej niż połowa respondentów uznała za odczuwalny problem niejasne reguły współpracy z administracją publiczną (46%) oraz znużenie liderów organizacji i wypalanie osób zaangażowanych w jej prace (44%). Nieco mniejszy odsetek dostrzega problem w utrzymaniu dobrego personelu i wolontariuszy (37%). Dostrzegalnym problemem są również Strona 66

67 niedoskonałość lub brak przepisów regulujących działania organizacji (37%) oraz w nieco mniejszym stopniu zbyt wysokie obciążenia podatkowe (23%). Jedna na pięć organizacji dostrzega problem w braku dostępu do wiarygodnych informacji ważnych dla jej działalności (20%). Rzadziej dostrzegalnymi problemami są konflikty i napięcia wewnątrz organizacji (17%), nadmierna kontrola ze strony administracji publicznej (14%) oraz odchodzenie od misji, dla której powstała organizacja (12%). Do głównych problemów przyczyn zamknięcia PES zalicza się : Zmiana władzy samorządowej Mało precyzyjne zapisy prawa (fakultatywność, pomoc z administracji uzależniona od chęci a nie narzucona przepisami) Biurokratyczne podejście, zniechęcanie Niski poziom wiedzy o Podmiotach Ekonomii Społecznej po stronie władzy publicznej Brak opieki ze strony państwa Brak dofinansowania na rozpoczęcie działalności Brak środków w administracji państwowej (PUP, Starostwo) na wsparcie podmiotu Brak zleceń, brak marketingu Brak dostępu do kredytów, brak możliwości zaciągnięcia zobowiązań (brak wiarygodności w bankach) Konieczność poręczycieli/ brak poręczycieli Niska wydajność pracowników Wygórowane oczekiwania finansowe pracowników Postawa roszczeniowa osób zakładających/prowadzących PES Brak chętnych (przejmowanie osób wykluczonych przez projekty PO KL) Konflikty wewnętrzne Dezintegracja zespołu (przez jedną osobę) Uzależnienia członków, alkoholizm, używanie alkoholu w pracy Niski poziom motywacji spółdzielców, odchodzenie spółdzielców Podanym przez respondentów sposobem, w jaki udałoby się uchronić podmioty ekonomii społecznej przed ich zamykaniem, jest zagospodarowanie środków w administracji publicznej na finansową pomoc PES. Jednocześnie, pracę ułatwiłoby zacieśnienie współpracy między PES a Rządem i administracją samorządową (udzielanie poręczeń, pożyczek, przekazywanie zleceń), przyczynić by się to mogło do realnej poprawy sytuacji podmiotów na wolnym rynku. Dobre praktyki Osoby z którymi przeprowadzano wywiad podkreślały, że posiadanie kilku dobrze działających obszarów działalności PES chroni je przed możliwością likwidacji PES (w którym istniał tylko jeden obszar działalności) w momencie kryzysu lub spadku zainteresowania danymi usługami. Prowadzenie wielu obszarów działalności PES zapewnia także szeroką liczbę odbiorców i klientów dla wytwarzanych usług czy przedmiotów. Są to między innymi: klienci indywidualni, Urzędy Gminy oraz ich jednostki organizacyjne czy podmioty gospodarcze. Dzięki temu opisywane PES posiadają szeroką siatkę kontaktów, co przyczynia się do ciągłego zwiększania się ich liczby klientów. Kolejną dobrą praktyką zaobserwowaną w działalności spółdzielni socjalnej oraz ZAZ jest fakt, iż pracują w nich osoby niepełnosprawne (w spółdzielni Kreatywni 23 na 25 pracowników, w ZAZ 22 na 31 pracowników). Jednak zatrudnienie tak dużej liczby pracowników posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, możliwe jest tylko dzięki dofinansowaniu (do pensji tych osób) z PFRON. W przebadanych techniką case study PES dotacje i dofinansowania, zdaniem kierowników, stanowią znaczący procent budżetu. Przyznali oni także, że bez tego typu dofinansowania mieliby trudności z płynnością finansową. Kolejną dobrą praktyką jest fakt, że spółdzielnia socjalna, jak i ZAZ podejmują działania na rzecz promocji własnego podmiotu poprzez ulotki, informacje w prasie, własną stronę internetową, promocję w Urzędzie Gminy oraz wśród społeczności lokalnej. Jednak pomimo dobrej sytuacji i dużej liczby zleceń nie poprzestają na promocji własnych działań. Jest to dobra praktyka i rada dla wszystkich PES. Strona 67

68 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Część A- rekomendacje operacyjne Lp. Tytuł raportu Wniosek (strona w raporcie) Rekomendacja (strona w raporcie) Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Status: Stan wdrożenia Termin realizacji 1. Raport z kompleksowego badania sektora ekonomi społecznej w regionie kujawskopomorskim, w ramach projektu systemowego ROPS w Toruniu pn. Akademia Pomocy i Integracji Społecznej Wsparcie kadr 2. j.w. Istnieją rozbieżności w kwotach dofinansowania z poddziałania PO KL przyznawanych Ośrodkom Wsparcia Ekonomii Społecznej. Analiza kompleksowości udzielanego wsparcia, na podstawie wniosków o dofinansowanie, wykazała bardzo duże rozbieżności w kwotach dofinansowań na podobne działania w ramach projektu. Najniższa kwota w przeliczeniu na jednego uczestnika projektu to 660 zł natomiast najwyższa prawie 9 tys. zł. (str. 13) Analiza kompleksowości udzielanego wsparcia na podstawie wniosków o dofinansowanie ukazała dowolność w interpretacji zapisów dotyczących promocji ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze Rekomendowane jest zatem zwrócenie uwagi Komisji Oceny Projektów na występujące zjawisko i zalecenie bardzo uważnej lektury wniosków oraz oceny, czy w danym przypadku wysokie kwoty wsparcia mają uzasadnienie pod kątem kompleksowości proponowanego wsparcia (ocena ilości instrumentów wsparcia stosowana dla beneficjenta; określenie sytuacji beneficjenta - czy jest ona trudna, bardzo trudna; czy projekt przewiduje wsparcie otoczenia beneficjenta np. opieka nad osobami zależnymi; itp.) (str ) Rekomendowane jest zatem zwrócenie uwagi Komisji Oceny Projektów na występujące zjawisko i zalecenie KOP weryfikacji, czy oferowane szkolenia są trafnie dobrane do grup beneficjentów i odpowiednio uzasadnione. Komisja Oceny Projektów, IP2 Komisja Oceny Projektów, IP2 Wprowadzenie do dokumentacji konkursowej zapisu, który powodowałby, że rozbieżności w kwotach dofinansowań byłyby analizowane pod kątem uzasadnienia, pod kątem kompleksowości tj. ilości, rodzaju proponowanego wsparcia. W przypadku braku tego uzasadnienia projekty zostałyby odsyłane do uzupełnienia. Wprowadzenie do dokumentacji konkursowej zapisu, który przyznawałby dodatkowe punkty Rekomendacja do wdrożenia w całości Rekomendacja do wdrożenia w całości Rok 2012 Rok 2012 Strona 68

69 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie ekonomii społecznej oraz szkoleń umożliwiających uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej. Niektórzy projektodawcy za wystarczającą promocję uznają prowadzenie strony internetowej projektu inni planują prowadzenie kampanii medialnej z uwzględnieniem programów telewizyjnych. Dla oceny rzetelności wniosku oraz trafności doboru grup docelowych dla planowanych działań takie nieścisłości powinny być uzupełnianie. (str. 13) Część B rekomendacje kluczowe Rekomendowane jest również doprecyzowanie zapisu dotyczącego promocji. Przykładowo w Dokumentacji Konkursowej można doprecyzować, że poprzez promocję ES rozumie się działania prowadzone przy użyciu przynajmniej dwóch różnych mediów o zasięgu regionalnym i/lub lokalnym, z uwzględnienie specyfiki grup odbiorców. (str. 13) za trafność doboru szkoleń do grup beneficjentów. Doprecyzowanie zapisu dotyczącego promocji projektu w ramach poddziałania Lp. Tytuł raportu Wniosek (strona w raporcie) Rekomendacja (strona w raporcie) Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Status: Stan wdrożenia Termin realizacji 1. Raport z kompleksowego badania sektora ekonomi społecznej w regionie kujawskopomorskim, w ramach projektu systemowego ROPS w Toruniu Tylko 38% (21) SRPS z przeanalizowanych 56 strategii powstało w wyniku konsultacji społecznych, rozumianych na potrzeby badania jako proces, w którym przedstawiciele władz (każdego szczebla: od lokalnych po centralne) przedstawiają obywatelom swoje plany dotyczące np. aktów prawnych (ich zmiany lub uchwalania nowych), inwestycji lub innych przedsięwzięć, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę obywateli. Konsultacje nie ograniczają się jednak tylko do Rekomenduje się włączanie PES do tworzenia SRPS poprzez mechanizm konsultacji społecznych. Ważne aby PES brały udział we wszystkich fazach tworzenia dokumentu od diagnozy do planowania działań, a nie tylko opiniowały gotowy dokument. (str. 18) JST, PES, OWES, Aktywne włączanie PES do tworzenia SRPS. Rekomendacja w całości do wdrożenia Rok 2012 Strona 69

70 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie pn. Akademia Pomocy i Integracji Społecznej Wsparcie kadr 2. j.w. 3. j.w. 4. j.w. przedstawienia tych planów, ale także do wysłuchania opinii na ich temat, ich modyfikowania i informowania o ostatecznej decyzji. (str. 18) O ile w SRPS jest mowa o współpracy między PES a JST i konkretnych działaniach, tak w 70% strategii nie wspomina się o żadnej organizacji, która brałaby udział w konkretnych działaniach. W żadnej badanej strategii nie mówi się o NGO w kontekście ekonomii społecznej. (str. 18) Na podstawie analizy danych zastanych ustalono, że na terenie województwa nie funkcjonują w obszarze ekonomii społecznej (jako nowej dziedziny gospodarki) dokumenty o charakterze strategicznym. Brak dokumentu wpływa negatywnie na funkcjonowanie PES, kierunek rozwoju ES, ewaluację działań PES, oraz współpracę między PES a JST. (str. 18) Na podstawie 20 wywiadów pogłębionych ustalono, że większość z podmiotów, które brały w nich udział, nie posiada spisanych kierunków rozwoju swojej instytucji. Jak deklarują respondenci, różna wysokość środków finansowych, jakie mają do dyspozycji znacznie utrudnia długofalowe planowanie. Wyjątkiem były kluby integracji społecznej, które takie kierunki rozwoju opracowały wspólnie z ośrodkami pomocy społecznej i Rekomenduje się włączanie PES do działań realizowanych w ramach strategii poprzez jasno sprecyzowane kategorie zadań oraz określenie harmonogramu realizacji w ramach, których PES miałyby przewidzianą realizację zadań wynikających z SRPS. (str. 18) Rekomenduje się stworzenie regionalnego planu działań na rzecz rozwoju i upowszechniania ekonomii społecznej. Powinien on zostać stworzony poprzez szerokie konsultacje między PES, OWES, JST, ROPS oraz Urzędem Marszałkowskim. (str. 18) Rekomenduje się zatem tworzenie kierunków rozwoju wszystkich PES. Mogłyby być one tworzone w ramach działalności OWES. Kierunki rozwoju zostaną wyznaczane dla każdego PES. (str.29) JST, PES, OWES, PES, OWES, JST, ROPS, Urząd Marszałkowski PES, OWES Aktywne włączanie PES do działaniach w ramach SRPS. Stworzenie wraz z PES, OWES, JST, ROPS poprzez konsultacje regionalnego planu działań na rzecz rozwoju ekonomii społecznej. Stworzenie strategii rozwoju wszystkich podmiotów ekonomii społecznej w ramach działań i przy współpracy PES z OWES. Rekomendacja w całości do wdrożenia Rekomendacja w części do wdrożenia Rekomendacja w części do wdrożenia Rok 2012 Rok 2012 Rok 2012 Strona 70

71 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie j.w. 6. j.w. organizacjami szkoleniowo-doradczymi. Natomiast warsztaty terapii zajęciowej wskazywały, że ich kierunki rozwoju i zadania są wyznaczone ustawowo. Przedstawiciele badanych jednostek deklarują jednak, że takie kierunki rozwoju istnieje w ich świadomości i potrafią je wyznaczyć (str. 29) Badanie PES wykazało ich słabość, która objawia się w postaci braku współpracy z prywatnymi przedsiębiorstwami, czy to w zakresie sponsoringu, czy odbiorców usług oferowanych przez PES w ramach swojej działalności. (str. 28) Istnienie oraz funkcjonowanie PES opiera się w głównej mierze na ich finansowaniu z PO KL w ramach projektów. Wynagrodzenia pracowników pochodzą z PO KL, w momencie braku dofinansowań lub ich zmniejszenia wystąpią problemy z wynagrodzeniami dla pracowników PES. (str. 50) Rekomendowane jest nawiązywanie szerokiej współpracy z przedsiębiorstwami prywatnymi. Pozwoli to m.in. na: osiągnięcie wymiernych korzyści finansowych, doprowadzi także do lepszego poznania środowiska i lokalnej społeczności, a także wypracowaniu wzajemnej pomocy/współpracy w organizowaniu odpowiednich szkoleń, co przełoży się na efektywniejsze i ukierunkowane działania. (str ) Rekomenduje się działania na rzecz poszukiwania alternatywnych źródeł finansowania podmiotów oraz szczególne zwrócenie uwagi na działania marketingowopromocyjne wspierające poszukiwanie rynku zbytu i dostosowanie oferty do potrzeb lokalnych rynków. (str. 50). PES, OWES OWES, PES Organizowanie szkoleń z zakresu pozyskiwania sponsorów. promocji PES, spotkań dotyczących nawiązywania współpracy z firmami prywatnymi, wskazywanie na jakość usług PES Prowadzenie szkoleń i doradztwa w zakresie marketingowym/ rozpoznania rynku/ sprzedaży produktów i usług/ dostosowania oferty do zmieniającego się rynku zbytu, prowadzenie skutecznych działań promocyjnych Rekomendacja w całości do wdrożenia Rekomendacja w części do wdrożenia Rok 2012 Rok 2012 Strona 71

72 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Część C rekomendacje horyzontalne Lp. Tytuł raportu Wniosek (strona w raporcie) Rekomendacja (strona w raporcie) Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Status: Stan wdrożenia Termin realizacji Raport z kompleksowego badania sektora ekonomi społecznej w regionie kujawskopomorskim, w ramach projektu systemowego ROPS w Toruniu pn. Akademia Pomocy i Integracji Społecznej Wsparcie kadr j.w. Twórcy strategii rozwiązywania problemów społecznych zdają sobie sprawę z potencjału, jaki niesie za sobą współpraca z podmiotami ekonomii społecznej (wyłączając organizacje pozarządowe, które już współpracują z JOPS), nie mają jednak pomysłów na realizacje wspólnych przedsięwzięć. Pracownicy JOPS wiedzą o istnieniu PES, jednakże brakuje im wiedzy o ich funkcjonowaniu i możliwościach współpracy przy realizacji konkretnych zadań. Dobrym przykładem są tu CIS. Wiele strategii mówi o potrzebie ich powołania, ale nigdzie nie znajdziemy informacji o tym, jak będzie wyglądała współpraca JOPS z centrum gdy już ono powstanie. Nie istnieją również jasne modele współpracy, w ramach których działania i współpraca byłaby możliwa do zmierzenia. (str. 17) Wszystkie dokumenty strategiczne uznać należy za niewątpliwie ważne dla członków wspólnot lokalnych, tak więc powinny być one objęte procesem konsultacji społecznych. Konstruowanie dokumentów strategicznych powinno opierać się na rzetelnej diagnozie zasobów i potrzeb. Brak opracowania danych Rekomenduje się przeprowadzenie działań informacyjnych i szkoleniowych skierowanych do pracowników JOPS dotyczących ES, funkcjonowania PES oraz współpracy z otoczeniem JOPS. (str. 18). Rekomendowana jest weryfikacja SRPS pod kątem trafności dokonanej diagnozy lokalnej i możliwości wykorzystania lokalnego kapitału społecznego, w tym szczególne zwrócenie uwagi na PES. (str. 15) JOPS, OWES, ROPS, PES PES, OWES, JST Przeprowadzenie konferencji, szkoleń, działań informacyjnych dla pracowników JOPS, JST. Analiza SRPS na terenie działających PES, OWES pod kątem wykorzystania kapitału społecznego a w przypadku braku zapisów tworzenie Rekomendacja do wdrożenia w całości. Rekomendacja do wdrożenia w całości Rok 2012 Rok 2012 Strona 72

73 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie j.w. j.w. j.w. wyjściowych niewątpliwie uniemożliwia powstanie w pełni trafnej i efektywnej strategii. (str. 15) Do przeszkód prawnych przy zakładaniu PES zalicza się między innymi: minimalną liczbę członków, posiadanie majątku założycielskiego, opłatę za zarejestrowanie w KRS (1500 zł za założenie fundacji lub stowarzyszenia, które prowadzi działalność gospodarczą lub odpłatną działalność statutową, 500 zł za założenie fundacji bez działalności odpłatnej, 0 zł za założenie spółdzielni socjalnej, lub stowarzyszenia, które prowadzi działalność statutową). (str. 58) W ramach badania FGI przeprowadzonego na próbie 17 przedstawicieli PES respondenci zgodnie twierdzili, że podczas przetargów klauzula społeczna w prawie zamówieniach publicznych nie jest stosowana. (str. 37) Osobami zakładającymi PES w głównej mierze są osoby wykluczone społecznie lub zagrożone wykluczeniem społecznym o niskiej samoocenie i motywacji do pracy. (str. 55) Rekomenduje się zniesienie opłat za rejestrację i wyrejestrowanie działalności w KRS dla PES. (str. 58) Rekomendacja doprecyzowania aktów prawnych w obszarze stosowania klauzuli społecznej. (str. 37) Rekomenduje się wprowadzenie systemu indywidualnego doradztwa psychologicznego, treningu pracy, umiejętności społecznych motywowania do pracy. (str. 55) Ministerstwo Finansów Urząd Zamówień Publicznych JOPS w ramach projektów systemowych, OWES nowych SRPS z uwzględnieniem KS oraz PES. Wprowadzenie przepisów zgodnie z którymi podmioty ekonomii społecznej byłyby zwolnione z opłat w KRS. Przeprowadzenie szkoleń dla JST, JOPS ze stosowania ww. klauzuli. Wprowadzenie indywidualnego doradztwa psychologicznego z trenerem, psychologiem dla osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym Rekomendacja do wdrożenia w całości Rekomendacja w części wdrożona Rekomendacja do wdrożenia w całości Rok 2012 Rok 2012 Rok 2012 Strona 73

74 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie zakładających PES. 6. j.w. Problemem PES jest brak ciągłości finansowej. Wpływa to zarówno na ograniczenia w rozwinięciu oferty PES.. (str. 55) Rekomenduje się uruchomienie i wprowadzenie niskoprocentowego systemu pożyczkowego i finansowania zwrotnego, skierowanego do PES. (str. 55) JST Wprowadzenie systemu niskoprocentowych pożyczek. Rekomendacja do wdrożenia w całości Rok j.w. Zwiększenie ilości badań sektora ekonomii społecznej pozwoli na przedstawienie konkretnych rozwiązań konkretnych problemów. (str ) Rekomenduje się kolejne badania skierowane na efektywność PES a nie na procedury PES również z inicjatywy środowiska badawczego (str ). ROPS, jednostki badawcze Permanentny program badań szczegółowych nad PES w kujawskopomorskim połączony z organizacją otwartych debat (cykl spotkań) oceniających te badania, w których uczestniczą ludzie z otoczenia PES oraz z samych PES. Propozycja stworzenia systemu badań międzyuczelnianych, np. minimum 3 uczelnie z naszego województwa przeprowadzają badania szczegółowe nad PES (1 temat). Rekomendacja do wdrożenia w całości Rok 2012 Strona 74

75 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Legenda: ES ekonomia społeczna IP2 Instytucja Pośrednicząca II stopnia Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki JST jednostka samorządu terytorialnego KOP komisja oceny projektów OWES ośrodek wsparcia ekonomii społecznej PES podmiot ekonomii społecznej PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej SPRS strategia rozwiązywania problemów społecznych Strona 75

76 ANEKSY 1. NARZĘDZIA WYKORZYSTANE W BADANIU Scenariusz IDI Dzień dobry! Nazywam się...jestem przedstawicielem Zespołu Realizacji Badań Instytutu Socjologii UMK Pryzmat, który we współpracy z firmą PBS/DGA, na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu realizuje Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim. Jeśli Pani/Pan pozwoli, wywiad będzie nagrywany, zostanie jednak w pełni anonimowy. I. Wstępna charakterystyka działalności W jakiej branży/sferze działalności rozwija się Państwa jednostka/przedsiębiorstwo/fundacja/ stowarzyszenie/ (sformułowanie dopasowane do przedstawiciela konkretnej jednostki)? Jak duży jest zakres działalności Państwa jednostki? Do ilu osób rocznie skierowane są Państwa działania? Ile osób jest odbiorcami Państwa usług lub produktów? (jeśli nie można podać dokładnej liczby, to jakiego rzędu jest to wielkość) Czy można wskazać jakieś okresy zwiększonej lub ograniczonej intensywności działania? W jaki sposób głównie są przeprowadzane działania? Jakie są główne metody działań? Do kogo (jakiej grupy) są kierowane działania? Kim są Państwa odbiorcy/klienci? Od jak dawna działa jednostka? Czy były w tym okresie przerwy w prowadzonej działalności? Czy podmiot ekonomii społecznej w którym Pan/Pani pracuje podejmuje działania promocyjne (promocja produktów/usług, dbałość o wizerunek organizacji)? Jakie przynoszą one efekty w opinii ich przedstawicieli? Co utrudnia prowadzenie akcji promocyjnych? Czy ceny stosowane przez Państwa podmiot ekonomii społecznej odpowiadają cenom rynkowym? Czy ceny te są poniżej, powyżej średniej ceny rynkowej? W jakim segmencie rynku funkcjonuje Państwa podmiot ekonomii społecznej? Jaka jest pozycja Państwa podmiotu w tej branży? Jaka jest wielkość i dynamika rynków zbytu na Państwa produkty? Jaka jest rentowność i zyskowność prowadzonej przez Państwa działalności produkcyjno-usługowej? Czy da się stworzyć standardowy katalog działań wsparcia społecznego, kierowanego do pracowników/uczestników działań podmiotów ekonomii społecznej? Jeśli tak, to z czego się on składa? II. Zasoby ludzkie Ile osób jest związanych z Państwa jednostką? Na jakich zasadach te osoby angażują się w działalność (wolontariat/praca stała/praca dodatkowa)? Czy zawsze chciał(a) Pan/Pani wykonywać taką pracę jak teraz/być związanym(ą) z podmiotem ekonomii społecznej? Co Panu/Pani daje ta praca? Czy czuje Pan/Pani, że może się rozwijać oraz realizować? Strona 76

77 Jak wygląda proces decyzyjny w Państwa organizacji? Ile osób w niego jest zaangażowanych? Czy występują w tym zakresie jakieś problemy? III. Finansowanie Jakie są główne źródła finansowania? Jaki jest udział poszczególnych źródeł finansowania w ogólnym bilansie jednostki? (w wypadku trudności z jednoznacznym określeniem należy podać przykładowe - poniżej) dochody z działalności gospodarczej/odpłatnej (sprzedaż usług lub produktów) darowizny dotacje zewnętrzne: samorządowe, rządowe, fundusze europejskie, wsparcie od organizacji pozarządowych (krajowych czy zagranicznych, inne jakie? Ile wniosków o dofinansowanie złożyli Państwo w roku 2010? Czy zostały one przyjęte i zrealizowane? Które Państwa działania są finansowane stale ze środków zewnętrznych, a które jednorazowo? Które Państwa działania wymagałyby większego wsparcia zewnętrznego i co stoi na drodze jego pozyskania? Czy występują przeszkody w pozyskiwaniu środków finansowych? Jakiego rodzaju są to problemy? Jakie są szanse usamodzielnienia się od zewnętrznej pomocy finansowej? Od czego mogą one zależeć? IV. Problemy w działaniach Czy napotykają Państwo problemy w swojej działalności i rozwoju? Jakie? (przykładowe poniżej) Czy występują problemy lokalowe? Czy występują problemy ze zbyt małą liczbą osób chcących się zaangażować w działania? Czy występują problemy związane ze zbyt rozbudowaną biurokracją i nieprzejrzystością przepisów prawnych? Gdzie Państwo szukają odpowiedzi/rozwiązań na pojawiające się pytania/problemy? V. Otoczenie instytucjonalne Czy Państwa organizacja podejmuje współpracę z innymi jednostkami? Czy są to: Instytucje publiczne (np. Urząd Marszałkowski, ROPS, Wojewódzki Urząd Pracy, Urząd Miasta) proszę wymienić 2 najważniejsze instytucje Instytucje pozarządowe (NGO, Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej) 2 instytucje Instytucje biznesowe (np. przedsiębiorstwa produkcyjne) 2 instytucje Jak wygląda Państwa współpraca z każdym z tych typów instytucji? (należy zadać pytania odnośnie 3 powyższych typów instytucji osobno) Kiedy i w jakim celu nawiązano tą współpracę? Czy jest to współpraca ciągła, czy sporadyczna? Na jakiej podstawie się ona odbywa (umowa pisemna, ustne porozumienie)? Proszę opisać ostatnie działania prowadzone w ramach tej współpracy (kiedy to było, co się działo, czym się skończyło?) Proszę opisać najbliższe działanie planowane w ramach tej współpracy. Jakie wg Pana/Pani wynikają korzyści z tej współpracy dla Państwa organizacji? (należy zadać pytania odnośnie 3 powyższych typów instytucji osobno) Na jakie problemy natrafiają Państwo w związku z podjętą współpracą? Co Państwo zmieniliby w zakresie tej współpracy? Od czego taka zmiana zależałaby? (należy zadać pytania odnośnie 3 powyższych typów instytucji osobno) Czy Pana/Pani zdaniem współpracę z tą instytucją warto kontynuować w przyszłości? Jeśli nie, co Pana/Pani organizacji straciła, gdyby zrezygnowano z tej współpracy? Kto w Państwa podmiocie odpowiada za podtrzymywanie współpracy z poszczególnymi typami instytucji? (stanowisko, kompetencje w tym zakresie, wykształcenie) Strona 77

78 VI. Strategie rozwoju Czy posiadają Państwo strategie rozwoju? Czy można wskazać główne kierunki rozwoju, które Państwo sobie założyliście? Czy określone zostały narzędzia ewaluacji w stosunku do realizowanych założeń? Czy w Państwa jednostce/fundacji/przedsiębiorstwie podejmowane są działania promocyjne (promocja produktów/usług, dbałość o wizerunek organizacji)? Czy Pana/Pani zdaniem są one w ogóle potrzebne? Czy przynoszą one jakieś efekty? Jeśli tak, to jakie? Jakie istnieją przeszkody w prowadzeniu działań promocyjnych? Co Pana/Pani zdaniem w najbardziej znaczący sposób wpływa na rozwój podmiotów ekonomii społecznej? Gdyby mógł/mogłaby Pan/Pani zmienić coś w aktualnej sytuacji podmiotów ekonomii społecznej to co by to było? Analiza SWOT/TOWS Na podstawie każdego z przeprowadzonych IDI dokonana zostanie analiza SWOT/TOWS jednostki analizy, czyli podmiotu ekonomii społecznej. Celem tej analizy jest identyfikacja szans, zagrożeń, silnych i słabych stron poszczególnych organizacji oraz zależności pomiędzy nimi. Analiza zostanie przedstawiona w postaci tabelarycznej, a wynikające z treści wywiadów pogłębionych stwierdzenia będą miały formę hasłową. Ponadto w każdej z części składowych analizy SWOT, zostanie wyróżnionych maksymalnie pięć punktów. Przejrzyste i zwięzłe ujęcie zebranych informacji pozwoli na szybkie zapoznanie się z głównymi wnioskami oraz trafną ocenę kondycji danego podmiotu. Strona 78

79 Scenariusz FGI Informacja o badaniu Dzień dobry! Nazywam się... Jestem przedstawicielem Zespołu Realizacji Badań Instytutu Socjologii UMK Pryzmat, który we współpracy z firmą PBS/DGA, na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu realizuje Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim Wyniki tego badania pokażą, obszar funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej w środowisku lokalnym. Pozwolą zdecydować, czy słuszne jest propagowanie takiej współpracy i tworzenie przepisów, które ułatwiłyby jej nawiązywanie. Instytucje, które państwo reprezentujecie zostały wylosowane do tego badania. Plan badania przewiduje rozmowy z osobami zarządzającymi podmiotami ekonomi społecznej, które działają lub zakończyły swoje działanie. Chciałbym Państwu przedstawić ogólne zasady przebiegu naszego spotkania. Nie obowiązuje jednomyślność. Każdy uczestnik może pozostać przy własnych poglądach, przy swoim zdaniu. Każda wypowiedź jest ważna i cenna. Można stawiać pytania zarówno prowadzącemu, jak i sobie nawzajem. Co jakiś czas postaram się podsumować, to co Państwo powiedzieli, aby upewnić się, że dobrze zrozumiałem Państwa wypowiedzi. Proszę o zabieranie głosu pojedynczo, ponieważ będziemy rejestrować przebieg spotkania za pomocą kamery i dyktafonu. Nagranie naszego spotkania jest konieczne, ponieważ nie ma możliwości zapisywania wypowiedzi uczestników w trakcie dyskusji. Dzięki nagraniu wszyscy będziemy pewni, że Państwa wypowiedzi zostały wiernie zapisane. Poza tym notowanie bardzo wydłużyłoby czas naszego spotkania. Materiał filmowy, dźwiękowy i inne materiały dotyczące uczestników z dzisiejszego spotkania nie będą upublicznione. Opinie wyrażone przez Państwa będą przedstawione w raporcie końcowym w sposób zbiorczy tak, że przyporządkowanie ich do poszczególnych osób będzie niemożliwe. Zapewniam, że mogą się Państwo wypowiadać w sposób swobodny i szczery. I Przedstawienie uczestników Ponieważ mamy spędzić ze sobą najbliższą godzinę lub dwie, proponuję, abyśmy się lepiej poznali. Proszę, żeby każdy z Państwa podał swoje imię i wpisał je na wizytówkę stojącą przed nim. Proszę też powiedzieć kilka słów o sobie. [Moderator pisze pytania na tablicy] Jak nazywa się Państwa instytucja? Jakie jest Państwa stanowisko w PES, czym państwo się zajmujecie? Jak najchętniej spędza Pani/Pan czas po pracy? II Analiza form działalności PES Proszę teraz abyście opowiedzieli mi Państwo nieco więcej o swoich Podmiotach. Czym się zajmują/zajmowały? Czy nadal działają? Jakie produkty/usługi proponują? Jaki jest Państwa stosunek do gry rynkowej? Czy podmioty ekonomii społecznej biorą udział w tej grze? Jakie są obszary konkurencyjności podmiotów ekonomii społecznej na rynku? Strona 79

80 Czy otrzymujecie/otrzymywaliście Państwo wsparcie finansowe na prowadzenie własnej działalności? Z jakich źródeł pochodziło? [Jeśli nie wskazano na to źródło w odp. na przednie pytanie:] Czy Państwa podmioty ubiegały się kiedykolwiek o dofinansowanie swoich działań ze środków Unii Europejskiej? Jeśli tak: czego dotyczył wniosek? W ramach jakiego programu, którego Działania i Poddziałania wnioskowaliście Państwo o dofinansowanie? Czy udało się je uzyskać? Czy dofinansowanie o które się Państwo ubiegaliście było wystarczające w stosunku do potrzeb (jeśli nie: dlaczego?) Czy dofinansowanie z UE które Państwo uzyskaliście było komplementarne w stosunku do innych źródeł finansowania? Jeśli tak: w jaki sposób? Jeśli nie: dlaczego? [ III Przyczyny zamykania/zawieszania działalności podmiotów ekonomii społecznej kierowany tylko do grupy respondentów z podmiotów, które zaprzestały działalności:] Proszę opowiedzieć, co sprawiło że Państwa podmiot zawiesił lub zakończył działalność? Czy trudności pojawiały się od samego początku prowadzenia działalności? Jeśli nie: kiedy i dlaczego się pojawiły? Czego dotyczyły główne trudności (zasoby, personel, zarządzanie, infrastruktura, brak wsparcia) Z czego one wynikały? Jak Państwa Zdaniem można byłoby je przezwyciężyć? Czy próbowaliście Państwo to zrobić? Jakie przynosiło to efekty? Czy szukaliście Państwo zewnętrznego wsparcia? Jeśli tak: do kogo zgłaszaliście się Państwo o pomoc? Jaki był odzew? Czy komunikacja przebiegała sprawnie? Jaką uzyskaliście Państwo pomoc? Czy była ona wystarczająca w stosunku do potrzeb? Jeśli nie: czego zabrakło? Jaki był charakter pojawiających się problemów? W jakim stopniu problemy o którym mówimy wynikały z wewnątrz Podmiotu (zarządzanie, kompetencje, rozpoznanie rynku, dostęp do niezbędnej infrastruktury) W jakim stopniu problemy o którym mówimy brały się z zewnątrz Podmiotu (przepisy prawne, zapotrzebowanie rynku, wsparcie OWES, ROPS itp.) Czy z perspektywy Państwa doświadczeń, podjęlibyście się państwo kolejnej próby prowadzenia działalności w zakresie ekonomii społecznej? Co musiałoby się zdarzyć (co musiałby się zmienić) żeby tak się stało? Część wspólna dla wszystkich grup] IV Przykłady inicjatyw i rozwiązań, które mogą być wskazane jako skuteczne formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Chciałbym abyśmy omówili jeszcze szczegółowo działania jakie prowadzi/ł państwa PES na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Zacznijmy jednak ogólnie od omówienia działania najświeższego (zakończonego) bez względu czy się powiodło, czy nie. Proszę opisać szczegółowo ostatnie działanie prowadzone przez Państwa podmioty w ramach działalności gospodarczej. Czego ono dotyczyło? Strona 80

81 Kto był jego pomysłodawcą, kto wziął na siebie jego realizację? Jak pozyskano klientów/kontrahentów i/lub finansowanie? Jaki był bilans tej współpracy z perspektywy ekonomicznej (zysków) i społecznej (przeciwdziałanie wykluczeniu)? Jeśli wydarzenie przyniosło oczekiwane efekty, to dlaczego? Jeśli nie, co zawiodło, jaka był tego Państwa zdaniem przyczyna? Powiedzieliśmy już o ostatnim, najświeższym wydarzeniu. Chciałbym żebyście teraz Państwo powiedzieli o projekcie lub wydarzeniu gospodarczym, które realizował kiedykolwiek Państwa Podmiot, które Państwa zdaniem przyniosło najlepsze efekty (na polu gospodarczym i społecznym). Czego ono dotyczyło? Kto był jego pomysłodawcą, kto wziął na siebie jego realizację? Jak pozyskano klientów/kontrahentów i/lub finansowanie? Jaki był bilans tej współpracy z perspektywy ekonomicznej (zysków) i społecznej (przeciwdziałanie wykluczeniu)? Jak Państwu się wydaje, dlaczego przyniosło ono oczekiwane efekty, co mu na to pozwoliło? Teraz chciałbym żebyśmy zajęli się drugą stroną, wiemy o tym, że nie wszystkie staranie przynoszą pożądane efekty, wynika to często z różnych przyczyn, ale zdarza się w każdej organizacji, która nieco dłużej funkcjonuje na rynku. Chciałbym żebyście Państwo powiedzieli o projekcie lub wydarzeniu gospodarczym, które Państwa zdaniem nie przyniosło oczekiwanych efektów (na polu gospodarczym i/lub społecznym), które realizował kiedykolwiek Państwa Podmiot. Czego ono dotyczyło? Kto był jego pomysłodawcą, kto wziął na siebie jego realizację? Jak pozyskano klientów/kontrahentów i/lub finansowanie? Jaki był bilans tej współpracy z perspektywy ekonomicznej (zysków) i społecznej (przeciwdziałanie wykluczeniu)? Co zawiodło? Jaka była Państwa zdaniem przyczyna braku powadzenia? Omówiliśmy już kwestię działalności Państwa Podmiotów. Zbliżamy sie do końca naszego spotkania, zanim jednak to się stanie, chciałbym abyśmy omówili zagrożenia i szanse jakie Państwo dostrzegacie dla powoływania i działania Podmiotów Ekonomii Społecznej (Zarówno ogólne jak i charakterystyczne dla województwa kujawsko-pomorskiego) [Moderator staje przy flip-charcie i wypisuje po kolei pojawiające się szanse i zagrożenia w oddzielnych kolumnach) [Po skończeniu pisania] Czy to już wszystkie szanse i zagrożenia, z którymi muszą liczyć się PES? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnej/żadnym? Wskażcie Państwo sposoby, dzięki którym można byłoby przezwyciężyć wymienione zagrożenia. [Moderator otwiera dyskusje] [Po skończeniu dyskusji] Czy to już wszystkie możliwe sposoby przełamywania zagrożeń o których mówiliśmy? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnym? Na koniec proszę o to abyście wskazali państwo mocne i słabe strony PES. [Moderator staje przy flip-charcie i wypisuje po kolei pojawiające się mocne i słabe strony PES w oddzielnych kolumnach] [Po skończeniu pisania] Czy to już wszystkie mocne i słabe strony, które charakteryzuję PES w naszym regionie? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnej kwestii? Wskażcie Państwo sposoby, dzięki którym można byłoby przezwyciężyć słabe strony PES Strona 81

82 [Moderator otwiera dyskusje] [Po skończeniu dyskusji] Czy to już wszystkie możliwe sposoby likwidacji słabych stron PES? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnym? Czy chcieliby Państwo coś dodać do swoich wypowiedzi? [Moderator dziękuje i kończy spotkanie.] Strona 82

83 Narzędzie CATI Grupa docelowa: osoby zarządzające podmiotami ekonomii społecznej oraz organizacjami pozarządowymi Szanowna Pani/Panie Zespół Realizacji Badań Pryzmat wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Jedną z części badania jest przeprowadzenie badania z osobami zarządzającymi podmiotami sektora ekonomii społecznej oraz organizacjami pozarządowymi. Zapewniamy o anonimowości badania, Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane w zbiorczych statystykach. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się do weryfikacji ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy sektora ekonomii społecznej w woj. kujawskopomorskim. M1. Typ podmiotu 1: spółdzielnie socjalne przejdź do P1 2: zakłady aktywności zawodowej przejdź do P1 3: centra integracji społecznej przejdź do P1 4: kluby integracji społecznej przejdź do P1 5: warsztaty terapii zajęciowej przejdź do M2 6: organizacje pozarządowe przejdź do M2 Dla M1=od 1 do 5 łączne N=73. Dla M1=6, N=100. M2. Czy organizacja prowadzi odpłatną działalność nie dla zysku? 1: tak, od kiedy? (proszę podać rok.) 2: nie M3. Czy organizacja prowadzi działalność gospodarczą? 1: tak, od kiedy? (proszę podać rok.) 2: nie Jeśli M2=2 i M3=2 zakończ wywiad, organizacja nie spełnia kryteriów udziału w badaniu M4. Proszę podać nazwę powiatu, w którym mieści się siedziba organizacji: M5. Płeć 1: kobieta 2: mężczyzna M6: wiek 1: do 29 lat 2: lat 3: lat Strona 83

84 4: lat 6: 60 lat i więcej M7. Wykształcenie 1: podstawowe 2: zasadnicze zawodowe 3: średnie 4: wyższe P1. Na jakim terenie prowadzone są działania organizacji, którą Pan/i kieruje? 1: Najbliższego sąsiedztwa (osiedla, dzielnicy) 2: Gminy / powiatu 3 : Województwa, regionu 4: Całego kraju 5: Innych krajów 6: Inaczej wyodrębnionego terytorium (np. ogólnie tereny wiejskie, małe miasteczka, miasta, tereny przygraniczne itp.) -> proszę opisać P2. Proszę wskazać, na których obszarach prowadzona jest działalność Pana/i organizacji? 1: Kultura i sztuka 2: Sport, turystyka, rekreacja, hobby 3: Edukacja, wychowanie 4: Badania naukowe 5: Ochrona zdrowia 6: Usługi socjalne, pomoc społeczna 7: Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa 8: Ochrona środowiska 9: Rozwój lokalny w wymiarze społecznym i ekonomicznym 10: Prawo i jego ochrona, prawa człowieka, działalność polityczna 11: Wsparcie dla instytucji, organizacji pozarządowych, inicjatyw obywatelskich 12: Sprawy zawodowe, pracownicze 13: inne P3. Ile osób bądź podmiotów skorzystało z usług Pana/i organizacji w 2010 r.? W przypadku braku dokładnych danych proszę podać orientacyjne wartości: osób podmiotów P4. Czy organizacja zatrudnia etatowych pracowników? 1: tak, ilu.? 2: nie P5. Czy organizacja korzysta z usług wolontariuszy? 1: tak przejdź do P6 2: nie przejdź do P7 Strona 84

85 P6. Z ilu wolontariuszy korzystaliście Państwo w 2010 roku? W przypadku braku dokładnych danych proszę podać orientacyjne wartości: _ wolontariuszy P7. Proszę wskazać na rzecz kogo organizacja działa? 1: działamy na rzecz osób indywidualnych 2: działamy na rzecz organizacji/instytucji 3: trudno powiedzieć P8. Czy Pana/i organizacja korzystała w 2010 r. z następujących źródeł finansowania: 1: Źródła publiczne rządowe (środki ministerstw, agencji rządowych, wojewodów) 2: Źródła publiczne zagraniczne programy pomocowe [w tym środki przedakcesyjne Unii Europejskiej np. Phare, Sapard, Access, programy UE (np. Młodzież, Leonardo da Vinci), środki Norweskiego Mechanizmu Finansowego, środki pomocowe rządów innych państw] 3: Źródła publiczne środki Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej (np. poprzez POKL, POIG itp.) i inne środki UE 4: Źródła samorządowe (środki gminy, powiatu lub samorządu wojewódzkiego) 5: Wsparcie od innych krajowych organizacji pozarządowych (w szczególności fundacji) 6: Wsparcie od innych zagranicznych organizacji pozarządowych (w szczególności zagranicznych fundacji) 7:Darowizny od osób fizycznych (poza wpływami z 1%) 8: Darowizny od instytucji i firm 9: Dotacja przekazana przez inny oddział / element tej samej organizacji (jeśli organizacja jest częścią większej struktury) 10: Składki członkowskie 11: Dochody z kampanii, zbiórek publicznych, akcji charytatywnych (np. cegiełki, pocztówki) 12: Odsetki bankowe, zyski z kapitału żelaznego, lokaty, udziały i akcje 13: dochody z majątku np. wynajmu lokali, sprzętu, praw majątkowych itp. 14: Opłaty (zwroty kosztów) w ramach odpłatnej działalności statutowej organizacji (nie będącej działalnością gospodarczą) zgodnie z Ust. o działalności pożytku publicznego 15: Dochody z działalności gospodarczej 16: Dochody z przekazania 1% podatku (dotyczy organizacji pożytku publicznego) P9. Czy w roku 2010 r. Pana/i organizacja składała wnioski o dofinansowanie swojej działalności? 1: tak przejdź do P10 2: nie przejdź do P12 P10. Ile takich wniosków zostało złożonych? P10A. Do jakich instytucji/programów? P11. A ile zostało rozpatrzonych pozytywnie? P12. Jak ocenia Pan/i różne elementy składające się na obecną sytuację Państwa organizacji. Ocenę proszę dokonać w następującej skali: 1 bardzo źle, 2 źle, 3 średnio, 4- dobrze, 5- bardzo dobrze, 6 trudno powiedzieć. Jeśli któryś z elementów nie dotyczy Państwa organizacji proszę wybrać 9. Itemy: Strona 85

86 12_1: Sytuację finansową Państwa organizacji 12_2: Jakość zarządzana finansami w Państwa organizacji 12_3: Stan i poziom wyposażenia Państwa organizacji 12_4: Kompetencje osób pracujących w Państwa organizacji 12_5: Poziom współpracy pomiędzy Państwa organizacją a innymi, podobnymi organizacjami 12_6: Poziom współpracy pomiędzy Państwa organizacją a instytucjami publicznymi i samorządowymi 12_7: Wizerunek społeczny/reputację Państwa organizacji 12_8: Jakość usług świadczonych przez Państwa organizację 12_9: Poziom zarobków w Państwa organizacji 12_10: Zdolność Państwa organizacji do konkurowania z innymi podmiotami 12:_11: Wpływ Państwa organizacji na rozwiązywanie ważnych problemów lokalnych, społeczne znaczenie działań organizacji P13. Na ile wymienione niżej problemy były odczuwalne w życiu Państwa organizacji w ciągu ostatnich lat? Proszę o dokonanie oceny w następującej skali: 1 - zdecydowanie odczuwalne, 2 raczej odczuwalne, 3 raczej nieodczuwalne, 4- zdecydowanie nieodczuwalne, 6 trudno powiedzieć. Jeśli dany problem nie dotyczy sfery działania Pana/i organizacji proszę wybrać 9. 13_1: Niejasne reguły współpracy organizacji z administracją publiczną 13_2: Nadmiernie rozbudowana biurokracja administracji publicznej 13_3: Zbyt wysokie obciążenia podatkowe organizacji 13_4: Niedoskonałość lub brak przepisów regulujących działania organizacji 13_5: Nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy Unii Europejskiej 13_6: Nadmierna kontrola ze strony administracji publicznej 13_7: Brak dostępu do wiarygodnych informacji, ważnych dla organizacji. 13_8: Odchodzenie od misji, dla której powstała organizacja 13_9: Trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań organizacji 13_10: Brak osób gotowych bezinteresownie angażować się w działania organizacji 13_11: Trudności w utrzymaniu dobrego personelu, wolontariuszy 13_12: znużenie liderów organizacji, wypalenie osób zaangażowanych jej prace 13_13: Konflikty, napięcia wewnątrz naszej organizacji P14. Które z wymienionych działań prowadzili Państwo w ciągu ostatnich 2 lat? 14_1: Bezpośrednie świadczenie usług członkom, podopiecznym lub klientom organizacji 14_2: Finansowe lub rzeczowe wspieranie osób indywidualnych 14_3: Finansowe wspieranie innych organizacji lub instytucji albo realizowanych przez nie projektów 14_4: Organizowanie targów, wydarzeń służących promocji usług lub produktów organizacji 14_5: Badania naukowe, analizy, zbieranie i przetwarzanie danych 14_6: Wydawanie czasopism, biuletynów, raportów itp. na tematy związane z misją organizacji 14_7: Prowadzenie portali lub serwisów internetowych P15. Jakie są główne problemy/bariery w rozwoju organizacji, którą Pan/i zarządza? P16. Jaki jest przybliżony roczny budżet Pana/i organizacji? 1: do 5 tysięcy zł Strona 86

87 2: od 5 do 20 tysięcy zł 3: od 20 do 50 tysięcy zł 4: od 50 do 250 tysięcy zł 5: od 250 tysięcy zł do 1 mln zł 6: od 1 do 5 mln zł 7: od 5 do 10 mln zł 8: od 10 do 25 mln zł 9: powyżej 25 mln zł Strona 87

88 Narzędzie CAWI Szanowna Pani/Panie Zespół Realizacji Badań Pryzmat wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Jedną z części badania jest przeprowadzenie ankiety internetowej z pracownikami podmiotów ekonomii społecznej, organizacji pozarządowych w celu poznania ich opinii na temat relacji i stosunków interpersonalnych panujących w miejscu pracy. W związku z tym, zapraszamy Pana/Panią do wzięcia udziału w wywiadzie. Zapewniamy o anonimowości badania, Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane w zbiorczych statystykach. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się do weryfikacji ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy sektora ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim. 1. Jak określiłby Pan/Pani relacje interpersonalne panujące między pracownikami podmiotu ekonomii społecznej, w którym Pan/Pani pracuje? 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Trudno powiedzieć 4. Złe 5. Bardzo złe 2. Czy panująca atmosfera w podmiocie ekonomii społecznej, w którym Pan/Pani pracuje jest przyjazna? 1.tak 2. raczej tak 3. nie 4. raczej nie 3. Czy w podmiocie ekonomii społecznej, w której Pan/Pani pracuje, dochodzi do jakichkolwiek konfliktów/sprzeczek zarówno między pracownikami i kierownictwem oraz miedzy samymi pracownikami? 1.Tak 2. Nie (przejdź do pytania 10) 4. Na jakim szczeblu powstają te konflikty? (wielokrotnego wyboru) 1.Relacje pracownik-kierownik (pracownik jest inicjatorem konfliktu) (przejdź do pytania 7) 2.Relacje kierownik-pracownik (kierownik jest inicjatorem konfliktu ) (przejdź do pytania 6) 3. Relacje kierownik-kierownik (przejdź do pytania 8) 4. Relacje pracownik-pracownik (przejdź do pytania 5) 5. Inne? Jakie?... (przejdź do pytania 8) 5. Czego w głównej mierze dotyczą konflikty pomiędzy pracownikami? (wielokrotnego wyboru) 1.Zakresu (nakładających się) obowiązków Strona 88

89 2.Braku podziału obowiązków 3. Rywalizacji pomiędzy pracownikami 6. Czego dotyczą konflikty pomiędzy kierownictwem a pracownikiem? (wielokrotnego wyboru) 1. Niedopełnienia obowiązków pracowników 2. Niewykonywania obowiązków sumiennie i rzetelnie 3. Spóźnień do pracy 4. Inne. Jakie? Czego dotyczą konflikty pomiędzy pracownikiem a kierownikiem? (wielokrotnego wyboru) 1.Zbyt niskie wynagrodzenie 2. Brak podwyżek 3. Zbyt dużej liczby obowiązków 4. Zbyt wysokich wymagań 5. Inne. Jakie? 8. Czy konflikty w miejscu Pana/Pani pracy są rozwiązywane? 1. Tak, czasami/niektóre 2. Tak, wszystkie 3. Nie 9. Jak konflikty są rozwiązywane? (proszę krótko opisać) 10. Czy w ostatnim roku miał Pan/Pani konflikt w miejscu pracy? 1. Tak 2. Nie (przejdź do pytania 15) 11. Z kim w ostatnim roku miał Pan/Pani konflikt w miejscu pracy? 1. z kierownikiem 2. z pracownikiem 12. Jaki był powód konfliktu? (proszę krótko opisać) 13. Czy został on rozwiązany? 1. Tak w całości 2. Nie 3. Tak, ale tylko częściowo 14. Jeżeli, tak to w jaki sposób został rozwiązany? (proszę krótko opisać) 15. Czy ma Pan/Pani dobre relacje z przełożonym/kierownikiem? 1. tak 2. raczej tak Strona 89

90 3. trudno powiedzieć 4. raczej nie 5. nie 16. Jeżeli nie to dlaczego? (proszę krótko opisać) 17. W relacjach z przełożonym najtrafniej definiuje i określa mnie zdanie: 1. Nie mam problemów z nawiązywaniem kontaktów z przełożonym. 2. Lubię swojego szefa, ale trudno nawiązać mi z nim kontakt. 3. Boję się bądź wstydzę przełożonego. 4. Mam trudności z nawiązywaniem kontaktu z przełożonym 18. Czy Pana/Pani bezpośredni przełożony okazuje wsparcie i chęć pomocy w trudnych dla Pana/Pani sytuacjach w pracy? 1. zawsze 2. często 3. czasami 4. rzadko 5. nigdy 19. Czy kierownictwo stosuje sankcje za niewykonania obowiązków pracowniczych? 1. Tak 2. Nie (przejdź do pytania 22) 20. Jeżeli tak, to jakie sankcje stosuje kierownictwo podmiotu ekonomii społecznej za niewykonywanie obowiązków pracowniczych? 1. Jaki jest Pana/Pani stosunek do obowiązujących sankcji? 2. Pozytywny 3. Negatywny 4. Trudno powiedzieć 21. Czy uważa Pan/Pani, że wszyscy pracownicy traktowani są sprawiedliwie? 1. Tak, raczej sprawiedliwie 2. Nie, jedni są traktowani lepiej inni gorzej 3. Trudno powiedzieć 1. Tak 2. Nie 22. Czy w trudnych sytuacjach w pracy, kiedy potrzebna jest wiedza i decyzja osoby kierującej podmiotem, wie Pan/Pani do kogo się zwrócić? Strona 90

91 23. Jaki rodzaj nagrody przynosi Panu(i) największą satysfakcję? 1. Awans, zmiana stanowiska 2. Pochwały ustne, niematerialne oznaki zadowolenia z mojej pracy 3. Premie, nagrody finansowe 4. Inne (jakie?) Metryczka: 1. Płeć: 2. Wiek: 3. Wykształcenie Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe 4. Staż pracy: (w latach) Mniej niż 1 rok Od 13 miesięcy do 2 lat Od 2 lat do 5 Więcej niż 5 lat 5. Ile osób (łącznie z Panem/Panią) jest zatrudnionych w podmiocie ekonomii społecznej? W przypadku braku dokładnych danych proszę podać orientacyjną liczbę: Strona 91

92 Narzędzie CASE STUDY Szanowna Pani/Panie Zespół Realizacji Badań Pryzmat wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Jedną z części badania jest przeprowadzenie ankiety internetowej z pracownikami podmiotów ekonomii społecznej, organizacji pozarządowych w celu poznania ich opinii na temat relacji i stosunków interpersonalnych panujących w miejscu pracy. W związku z tym, zapraszamy Pana/Panią do wzięcia udziału w wywiadzie. Zapewniamy o anonimowości badania, Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane w zbiorczych statystykach. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się do weryfikacji ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy sektora ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim. Propozycja narzędzia - Matrycy analizy danych w Studiach Przypadków (Case Study) I DANE DOTYCZĄCE BADANEGO PODMIOTU (na podstawie rozmowy z kierownikiem podmiotu) Pełna nazwa podmiotu ekonomii społecznej Podstawa prawna prowadzenia działalności Rodzaj badanego podmiotu ekonomii społecznej: spółdzielnia socjalne, zakład aktywności zawodowej, centrum integracji społecznej, klub integracji społecznej, warsztat terapii zajęciowej, organizacja pozarządowa prowadząca odpłatną działalność pożytku publicznego i/lub działalność gospodarczą, organizacja infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej: ośrodek wsparcia ekonomii społecznej, centrum ekonomii społecznej Rok założenia Pięć (max) podstawowych obszarów działania Budżet podmiotu na 2011 rok Główne źródła finansowania Liczba zatrudnianych pracowników Liczba kierowników Strona 92

93 Czy jest statut? Regulamin? II OCENA POTENCJAŁU PODMIOTU EKONOMII SPOŁECZNEJ ORAZ JAKOŚCI USŁUG I PRODUKTÓW PRZEZ NIĄ WYTWARZANYCH/OFEROWANYCH Promocja działania podmiotu (w jaki sposób podmiot promuje własną działalność, poprzez Internet, prasę?) Grupa/grupy docelowe prowadzonych działań Perspektywy rozwoju Usługi wytwarzana przez podmiot III OPINIA RESPONDENTÓW NA TEMAT 3 NAJWIĘKSZYCH - WŁASNYCH SUKCESÓW PODMIOTU Jakie wnioski na przyszłość wyciągnęliście Państwo z osiągniętych sukcesów? Jakie czynniki przyczyniły się do wymienionych sukcesów? Jakie jednostki, instytucje przyczyniły się do osiągnięcia owych sukcesów? IV OPINIA RESPONDENTÓW NA TEMAT 3 NAJWIĘKSZYCH PORAŻEK PODMIOTU Strona 93

94 Jakie wnioski wyciągnęliście Państwo z poniesionych niepowodzeń/porażek?... 5.Jakie czynniki przyczyniły się do poniesienia owych porażek? Jakie jednostki, instytucje przyczyniły się do owych porażek? V WSPÓŁPRACA PODMIOTÓW Z INNYMI ORGANIZACJAMI 1. Z jakimi podmiotami ekonomii społecznej współpracuje ten podmiot? 2. Czy podmiot nawiązuje współpracę z podmiotami biznesu, pozarządowymi, publicznymi oraz ośrodkami pomocy społecznej). 3. Jak wygląda współpraca z ROPS? VI PARTNERSTWO 4. Czy podmiot zawiera partnerstwa z innymi podmiotami? Strona 94

95 5. Jakiego typu są to podmioty? 6. Zasady współpracy w ramach partnerstwa VI STRUKTURA PODMIOTU A FINANSOWANIE Z PO KL 1. Czy podmiot posiada (zatrudnia) pracownika, który odpowiedzialny jest za pozyskiwanie dofinansowania z PO KL, specjalistę w pisaniu wniosków? Od jak dawna? 2. Skąd biorą się pomysły na projekty, działanie? Kto jest ich inicjatorem? 3. Czy w podmiocie w ogóle odbywają się co tygodniowe spotkania pracowników na którym poruszane są najważniejsze kwestie? 4. Ile w Państwa podmiocie jest miejsc pracy refundowanych/finansowanych ze środków zewnętrznych? PODSUMOWANIE, EWENTUALNE UWAGI I SPOSTRZEŻENIA RESPONDENTA Dziękuje za udział w badaniu! Strona 95

96 Narzędzie EOS Badacz... Respondent.(prawnik OWES, ewentualnie Cezary Miżejewski) Data przeprowadzenia EOS Szanowna Pani/Panie Nazywam się i jestem przedstawicielem firmy PBS DGA Sp. Z o.o. w Sopocie. Aktualnie nasza firma prowadzi badanie, które jest elementem projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu pn. Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Częścią badania jest przeprowadzenie wywiadu z osobą posiadającą wiedzę z zakresu dofinansowań podmiotów ekonomii społecznej oraz wiedzę o stanie i rynku pracy w sektorze podmiotów ekonomii społecznej. W związku z tym, zapraszamy Pana/Panią do wzięcia udziału w wywiadzie. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się weryfikacja ilości i jakości podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim. Na początku chciałbym prosić Panią/Pana o przedstawienie się oraz jaką funkcję pełni Pani/Pan w OWES? 1. Jakie dokumenty normują działalność podmiotów ekonomii społecznej? (ustawa o pomocy społecznej, o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw)? 2. Jakie kryteria prawne muszą być spełnione przez osoby które chcą założyć podmiot ekonomii społecznej? Fundacja i stowarzyszenie? ( 3. Które z kryteriów są najłatwiejsze do spełnienia, a które najtrudniejsze? Dlaczego? 4. Jakie są koszta założenia fundacji bądź stowarzyszenia? 5. Jakie stoją trudności przed osobami chcącymi założyć podmiot ekonomii społecznej? 6. Czy przed osobami chcącymi założyć podmioty ekonomii społecznej występują przeszkody formalne? Minimalna liczba osób, posiadanie kapitału przy zakładaniu fundacji, statusu itp.? Jeśli tak, czego dotyczą? 7. W jaki sposób przełamywane są ewentualne przeszkody formalne, utrudniające założenie podmiotu ekonomii społecznej? 8. Czy istnieją prawne okoliczności sprzyjające formowaniu podmiotów ekonomii społecznej? Czy prawo zmieniało się w tej dziedzinie i dostosowywało do potrzeb podmiotów ekonomii społecznej? 9. Czy, a jeśli tak to jakie bariery utrudniają stabilizację podmiotów ekonomii społecznej? 10. Jaka jest dynamika powstawania i rozwiązywania podmiotów ekonomii społecznej? Strona 96

97 Scenariusz Mystery Client: Godzina rozpoczęcia wizyty: : Godzina zakończenia wizyty: : Nazwisko client: Podmiot ekonomii oznakowany, łatwy do znalezienia TAK / NIE Czas spędzony w podmiocie: Wygląd i dostępność podmiotu: Czy lokal posiada (miejsca parkingowe łatwo dostępne) TAK NIE Czy wejście do lokalu było dostępne dla niepełnosprawnych? TAK NIE Czy przed podmiotem było czysto? (papierki, niedopałki, paragony, inne śmieci, brudna szyba?) TAK NIE Czy podłoga w podmiocie była czysta? TAK NIE Czy w lokalu było zbyt głośno? (rozmowa z doradcą była uciążliwa) TAK NIE Czy podmiot ekonomii był oznakowany (posiadał odpowiednią tabliczkę/tablicę informacyjną z pełną nazwą podmiotu) TAK NIE Obsługa i oferta: Powitanie przez pracownika: słowne ( dzień dobry ) + uśmiech + kontakt wzrokowy Czy zapytał o cel Twojej wizyty o co zapytał: Jaką ofertę pomocy przedstawił: Czy zaproponował pracownik podmiotu/doradca udział w szkole ekonomii społecznej TAK / NIE, jakiego rodzaju byłaby to pomoc. Płatna: TAK / NIE Czy pracownik podmiotu/doradca zaproponował pomoc prawną obsługa prawna podejmowanych przedsięwzięć (umowy, akty, analizy, itp.): TAK / NIE, jakiego rodzaju byłaby to pomoc. Płatna: TAK / NIE Strona 97

98 Czy pracownik podmiotu/doradca zaproponował księgowość i doradztwo finansowe prowadzenie zapisów na kontach, ewidencja zdarzeń gospodarczych, obliczanie wyniku finansowego: TAK / NIE, jakiego rodzaju byłaby to pomoc. Płatna: TAK / NIE Czy pracownik podmiotu/doradca zaproponował marketing stworzenie (zaprojektowanie i wydrukowanie) ulotek, katalogów promocyjnych, stworzenie stron internetowych, hosting WWW; TAK / NIE, jakiego rodzaju byłaby to pomoc. Płatna: TAK / NIE Czy zaproponował Doradztwo informatyczne obsługa WWW TAK / NIE, jakiego rodzaju byłaby to pomoc. Płatna: TAK / NIE Czy doradca udzielił informacji jak założyć organizację, spółdzielnię socjalną, przybliżą procedury KRS? TAK / NIE Czy doradca wyszedł z propozycją pomocy przy konstruowaniu statutu? TAK / NIE Czy doradca wyszedł z ofertą pomocy w znalezieniu odpowiednich źródeł finansowania działalności? TAK / NIE Czy zaproponował inną dodatkową pomoc: TAK / NIE -> jaką: Czy doradca wręczył książki, broszury nt. ułatwiające zakładanie i prowadzenie instytucji ekonomii społecznej? TAK / NIE -> jakie? Czy podziękował za wizytę: TAK / NIE -> komentarz: Uchybienia i inne uwagi: Strona 98

99 Scenariusz Mystery Calling Client Godzina rozpoczęcia rozmowy: : Godzina zakończenia rozmowy: : Nazwisko client: Obsługa i oferta: Dzień dobry. (Przedstawienie ankietera). Organizujemy dwa dni kultury żydowskiej w miejskim ośrodku kultury w Lipnie. Chcielibyśmy skorzystać z Państwa odpłatnych usług: planujemy przeprowadzić wykłady z zakresu historii kultury żydowskiej oraz dzień warsztatów. Jestem zainteresowany Państwa ofertą znajdującą się na Państwa stronie internetowej, która dotyczy prowadzenia odpłatnie działalności w zakresie nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania. Czy mogę otrzymać informację na temat tego, jaką ofertę może zaproponować Państwa Fundacja, jakiego typu były by to usługi w zakresie edukacji? Co mogą nam Państwo zaproponować, zaoferować? Czy zapytał o problem z jakim dzwonię o co zapytał: Jaką przedstawił ofertę w odpowiedzi na zapytanie? Czy zaproponował dokładną ofertę fundacji, TAK / NIE, Płatna: TAK / NIE Czy zaproponował spotkanie: TAK / NIE, Czy poinformował o kosztach? TAK / NIE Czy osoba była kompetentna? (Czy udzielała odpowiedzi na pytania, czy wymijała się od odpowiedzi, prosząc o zostawienie kontaktu i oddzwonienie w późniejszym terminie?) TAK / NIE Czy doradca wysłał meilowo książki, broszury, pogłębił wiedzę nt. odpłatnej oferty fundacji? TAK / NIE Strona 99

100 Czy podziękował za telefon i zainteresowanie ich Fundacją: TAK / NIE -> komentarz: Uchybienia i inne uwagi: Strona 100

101 Narzędzie TDI Grupa docelowa: eksperci, pracownicy naukowi, doktoranci (osoby zajmujące się profesjonalnie problematyką sektora ekonomii społecznej. A więc: eksperci z tego sektora oraz pracownicy naukowi/doktoranci, którzy poświęcają tej problematyce przynajmniej część zainteresowań naukowych) Dzień dobry! Nazywam się...jestem przedstawicielem Zespołu Realizacji Badań Instytutu Socjologii UMK Pryzmat, który we współpracy z firmą PBS/DGA, na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu realizuje Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim. Jeśli Pani/Pan pozwoli, wywiad będzie nagrywany, zostanie jednak w pełni anonimowy. I. Informacje ogólne o respondencie 1. Z jakiej branży jest Pan/i ekspertem/pracownikiem naukowym/ doktorantem? 2. Od jak dawna interesuje się Pan/i problematyką sektora ekonomii społecznej? 3. Jakie inne kwestie (poza problematyką sektora ekonomii społecznej) są jeszcze w orbicie Pana/i zainteresowań naukowych? II. Sektor ekonomii społecznej w Polsce 4. Jak ocenia Pan/i perspektywy rozwoju sektora ekonomii społecznej w Polsce? 5. Jakie są główne bariery rozwoju sektora ekonomii społecznej w Polsce? 6. Jak ocenia Pan/i przygotowanie polskich instytucji (ogólnie) do współpracy w ramach sektora ekonomii społecznej? 7. Jak Pana/i zdaniem wygląda przygotowanie podmiotów sektora ekonomii społecznej do aplikowania o środki unijne? 8. Jak ocenia Pan/i (ogólnie) poziom zasobów finansowych i osobowych podmiotów sektora ekonomii społecznej w Polsce? 9. Jakie działania powinny być podjęte, aby sektor ekonomii społecznej mógł się dynamicznie rozwijać? 10. Jakie instytucje powinny podjąć te działania? III. Specyfika regionu (woj. kujawsko-pomorskiego) w kontekście sektora ekonomii społecznej?. 11, Czy w Pana/i opinii, sytuacja finansowo-organizacyjna podmiotów sektora ekonomii społecznej jest lepsza, czy też gorsza niż na tle ogólnokrajowym? 12. Jakie są w Pana/i opinii obszary działania, w których podmioty sektora ekonomii społecznej działają efektywnie i skutecznie? Strona 101

102 13. A w jakich obszarach, te działania są albo niewystarczające, albo nieskuteczne? 14. Jak ocenia Pan/i współpracę podmiotów sektora ekonomii społecznej z instytucjami publicznymi? 15. Jak ocenia Pan/i przygotowanie regionalnych instytucji publicznych do dystrybuowania środków unijnych? 16. Jak ocenia Pan/i przejrzystość procedur przyznawania dotacji/grantów na działania dla podmiotów sektora ekonomii społecznej? Strona 102

103 Narzędzie SSI Badacz... Respondent. Data przeprowadzenia SSI Szanowna Pani/Panie Zespół Realizacji Badań Pryzmat wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Jedną z części badania jest przeprowadzenie częściowo ustrukturyzowanych wywiadów z pracownikami PUP bądź WUP. Tematem wywiadu są szanse i zagrożenia na lokalnym rynku pracy związane z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się do weryfikacji ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy sektora ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim. Na początku chciałbym prosić Panią/Pana o przedstawienie się oraz o opowiedzenie jaką funkcję pełni Pani/Pan w WUP/PUP? Ekonomia społeczna na tle innych sektorów gospodarki: 1. Ekonomia społeczna wpisuje się w trzeci sektor gospodarki, jak ten sektor plasuje się na tle pozostałych sektorów pod względem rynku pracy? Czy jest to lepszy rynek pracy, łatwiej znaleźć pracę, jak plasują się zarobki w tym sektorze? 2. Czy jest to rynek elastyczny (łatwość znalezienia pracy, przekwalifikowania się). Jak jego elastyczność się prezentuje na tle innych sektorów? 3. Czy rynek pracy w sektorze ekonomii społecznej w trzecim sektorze gospodarki jest rynkiem wymagającym np. pod względem kwalifikacji pracowników? Czy można określić hierarchię sektorów pod względem kwalifikacji pracowników? W którym z nich plasuje się ekonomia społeczna? 4. Jakie są zalety pracy w trzecim sektorze? Czy jest to: szybkie tempo rozwoju pracownika, elastyczność warunków i czasu pracy, podmiotowym traktowaniu pracownika? 5. Jakie są cechy trzeciego sektora utrudniające rozwój pracownika? (niepewność finansowa, niskie zarobki, brak długofalowej strategii działania organizacji, niejasne zasady zatrudnienia) Ekonomia społeczna na rynku pracy woj. kujawsko-pomorskiego 6. Czy istnieją dofinansowania z PO KL bądź Funduszu Pracy dla osób chcących założyć podmiot ekonomii społecznej bądź organizację pozarządową? Jakie są to dofinansowania? Kto może się o nie ubiegać? Strona 103

104 7. Czy w ramach dofinansowań z PUP skierowanych do osób bezrobotnych w ramach otwarcia działalności gospodarczej są wnioski o dofinansowanie podmiotów ekonomii społecznej? 8. Czy jest dużo ofert pracy w PUP/WUP skierowanych do pracowników 3 sektora? 9. W jakich zawodach są to oferty pracy? (trenerów, psychologów, specjalistów ds. PO KL, itp.?) 10. Jak określiłaby Pani/Pan rynek pracy w ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim na tle kraju? Czy jest to rynek rozwijający się? 11. Ile jest osób zarejestrowanych w PUP/WUP których ostatnim miejscem pracy był podmiot ekonomii społecznej lub organizacji pozarządowa? Jaka jest proporcja tych osób bezrobotnych w stosunku do osób bezrobotnych z innych branż? Czy taki rejestr jest prowadzony? 12. Jak wygląda statystyczny profil pracownika w 3 sektorze w woj. kujawsko-pomorskim? Wiek, wykształcenie? Jak wykwalifikowana jest kadra pracująca w trzecim sektorze? 13. Jak wygląda pośrednictwo pracy w 3 sektorze? Ile jest ofert na wolontariat, staż, na jakie stanowiska SA to oferty? 14. Jakie są etapy rozwoju zawodowego w trzecim sektorze? Czy standardową drogą jest: wolontariat, staż, samodzielne zadania, a następnie praca w niepełnym wymiarze czasu)? 15. Czy orientuje się pa/pani ile szacunkowo osób w woj. kujawsko-pomorskim jest zatrudniana w trzecim sektorze, jakiego charakteru są to umowy? (o pracę, zlec, dzieło? Jaki typ umowy przeważa?) 16. Organizacje pozarządowe są podstawowym miejscem pracy dla ok tys. osób, a dodatkowo co najmniej 200 tys. osób jest zatrudnianych przez organizacje pozarządowe na zasadzie jednorazowych umów o dzieło lub zleceń jak wygląda to w woj. kujawsko-pomorskim? Ok. 2-3 tys. w kujawsko-pomorskim. 17. Jak prezentuje się praca w 3 sektorze, czy jest to nadwyżkowa czy deficytowa w woj. kujawsko-pomorskim względem innych województw? 18. Jakie można dostrzec szanse i zagrożenia na lokalnym rynku pracy związane z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów ekonomii społecznej? Ekonomia społeczna a PUP/WUP współpraca 1. Jak wygląda współpraca między PUP/WUP a podmiotami ekonomii społecznej, organizacjami pozarządowymi? Czy istnieją jakieś wspólne projekty? Plany? 2. Czy PUP/WUP prowadzi szkolenia z zakresu zakładania, prowadzenia podmiotów ekonomii społecznej bądź organizacji pozarządowych? Strona 104

105 Narzędzie TRIADA NIEHOMOGENICZNA Badacz... Respondent. (pracownika ROPS odpowiedzialnego za dofinansowania projektów (Dział Naboru i Promocji EFS), przedstawiciel OWES, przedstawiciel PES korzystający z projektów OWES) Data przeprowadzenia triady niehomogenicznej.. Wstęp Szanowna Pani/Panie Zespół Realizacji Badań Pryzmat wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie , współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na zlecenie ROPS Toruń. Ufamy, że badanie, w którym wezmą Państwo udział, przyczyni się do weryfikacji ilości i jakości działania podmiotów ekonomii społecznej oraz diagnozy sektora ekonomii społecznej w woj. kujawsko-pomorskim. Przedstawienie się przedstawiciela ROPS oraz osoby prowadzącej podmiot ekonomii społecznej oraz przedstawiciela OWES. Przedstawienie techniki, za pomocą której realizowane jest badanie 1. Prośba do uczestników, aby brali czynny udział w dyskusji, wypowiadali bez skrepowania swoje opinie, nawet gdy są one różne od innych uczestników spotkania. 2. Przekazanie informacji o planowanej długości spotkania - około 40/60 minut 3. Prośba o wyrażenie zgody na nagrywanie przebiegu spotkania Poszukiwana ekspertyza: Kompleksowość udzielanego wsparcia z infrastruktury wsparcia podmiotów ekonomii społecznej Jaka jest kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej uzyskanego ze środków Unii Europejskiej? Jakiego typu fundusze i środki są przyznawane podmiotom? Jakie typu projekty prowadzą podmioty? Jaki procent podmiotów ekonomii społecznej jest objęty wsparciem (skąd jest to wsparcie, od kogo płynie) infrastruktury wsparcia ekonomii Społecznej? I Runda: Swobodne wypowiedzi i dyskusja uczestników triady Strona 105

106 II Runda: Podsumowania i indywidualne konkluzje uczestników triady. III Runda: Zebranie i uporządkowanie przedstawionych odpowiedzi przez osobę ankietera. Generalizacja i ostateczne konkluzje. Poszukiwana ekspertyza: Jakość udzielanego wsparcia Jaka jest jakość wsparcia udzielanego przez infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej? Czy celem projektów jest pomoc finansowa podmiotom? Czy w ramach wsparcia udzielane są szkolenia, warsztaty itp.? Czy środki finansowe przyznawane z infrastruktury wsparcia są wystarczające? I Runda: Swobodne wypowiedzi i dyskusja uczestników triady II Runda: Podsumowania i indywidualne konkluzje uczestników triady. III Runda: Zebranie i uporządkowanie przedstawionych odpowiedzi przez osobę ankietera. Generalizacja i ostateczne konkluzje. Poszukiwana ekspertyza: Poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia przez podmioty ekonomii społecznej Jaki jest poziom wykorzystania otrzymanego wsparcia przez podmioty ekonomii społecznej? Dlaczego poziom jest niski/wysoki? I Runda: Swobodne wypowiedzi i dyskusja uczestników triady II Runda: Podsumowania i indywidualne konkluzje uczestników triady. III Runda: Zebranie i uporządkowanie przedstawionych odpowiedzi przez osobę ankietera. Generalizacja i ostateczne konkluzje. Poszukiwana ekspertyza: Efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej? Ile podmiotów objętych wsparciem odnotowało poprawę swojej sytuacji? Jaka jest efektywność działań infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej? Czy zrealizowane projekty przyczyniają się do rzeczywistej poprawy działania podmiotu ekonomii społecznej? Jakiego typu są to efekty? Czy efekty są trwałe? I Runda: Swobodne wypowiedzi i dyskusja uczestników triady II Runda: Podsumowania i indywidualne konkluzje uczestników triady. III Runda: Zebranie i uporządkowanie przedstawionych odpowiedzi przez osobę ankietera. Generalizacja i ostateczne konkluzje. Zakończenie Podziękowanie za udział w badaniu Strona 106

107 Narzędzie Panel Ekspertów Szanowni Państwo Nazywam się... i jestem przedstawicielem Zespołu Realizacji Badań Pryzmat, który wraz z PBS DGA na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu przeprowadza Kompleksowe badanie sektora ekonomi społecznej w regionie kujawsko-pomorskim w ramach projektu: Akademia pomocy i integracji społecznej wsparcie kadr, realizowanego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Jedną z części badania jest przeprowadzenie rozmowy z ekspertami z zakresu problematyki Ekonomii Społecznej w celu poznania ich opinii na temat relacji PES z otaczającym je środowiskiem instytucjonalnym oraz w celu wypracowania wstępnych rekomendacji w zakresie wsparcia i poprawy funkcjonowania PES w regionie kujawsko-pomorskim. W związku z tym, zaprosiłem Państwa do wzięcia udziału w dzisiejszej rozmowie. Chciałbym Państwu przedstawić ogólne zasady przebiegu naszego spotkania. Nie obowiązuje jednomyślność. Każdy uczestnik może pozostać przy własnych poglądach, przy swoim zdaniu. Każda wypowiedź jest ważna i cenna. Można stawiać pytania zarówno prowadzącemu, jak i sobie nawzajem. Co jakiś czas postaram się podsumować, to co Państwo powiedzieli, aby upewnić się, że dobrze zrozumiałem Państwa wypowiedzi. Proszę o zabieranie głosu pojedynczo, ponieważ będziemy rejestrować przebieg spotkania za pomocą kamery i dyktafonu. Nagranie naszego spotkania jest konieczne, ponieważ nie ma możliwości zapisywania wypowiedzi uczestników w trakcie dyskusji. Dzięki nagraniu wszyscy będziemy pewni, że Państwa wypowiedzi zostały wiernie zapisane. Poza tym notowanie bardzo wydłużyłoby czas naszego spotkania. Materiał filmowy, dźwiękowy i inne materiały dotyczące uczestników z dzisiejszego spotkania nie będą upublicznione. Opinie wyrażone przez Państwa będą przedstawione w raporcie końcowym w sposób zbiorczy tak, że przyporządkowanie ich do poszczególnych osób będzie niemożliwe. Zapewniam, że mogą się Państwo wypowiadać w sposób swobodny i szczery. Blok 1 Powiązania instytucjonalne W bliższym i dalszym otoczeniu podmiotów ekonomii społecznej, znajdują się różne instytucje publiczne (np. Urząd Marszałkowski, ROPS, Wojewódzki Urząd Pracy, Urząd Miasta, OPS/PCPR Kluby Integracji Społecznej i Centra Integracji Społecznej i wiele innych), pozarządowe (NGO, OWES), biznesowe (np. przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, usługowe), a także inne podmioty ekonomi społecznej i wiele innych. Jako osoby związane z sektorem PES, macie Państwo bezpośredni lub pośredni kontakt z podmiotami. Są to kontakty o różnym charakterze. Chciał(a)bym zaprosić Państwa do wspólnego zadania. Na flip-charcie zawieszona jest kartka. Kółko na środku oznacza Podmiot Ekonomii Społecznej. Chciałbym abyśmy obrysowali nasz typowy PES instytucjami z którymi on współpracuje. Najłatwiej zacząć od współpracy, w której Państwo uczestniczycie, o której wiecie Państwo z doświadczenia w swoich instytucjach. Później dodamy pozostałe instytucje z otoczenia PES. [Moderator rozpoczyna dyskusję, podchodzi do flip-chartu i zapisuje kolejne instytucje] [Po skończeniu rysowania] Czy to już wszystkie instytucje, z którymi współpracują Podmioty Ekonomii Społecznej? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnej? Strona 107

108 Mamy już gotową mapę otoczenia instytucjonalnego Podmiotów Ekonomii Społecznej. Czy da się je połączyć w grupy (instytucje wspierające PES, NGO, przedsiębiorstwa, inne PES)? Chciałbym abyśmy omówili relacje PES z każdym z wymienionych typów instytucji. [Moderator powtarza pytania od 2 do 5 dla każdej ze wskazanych grup instytucji z otoczenia] Dlaczego wskazaliście Państwo akurat te dwie instytucje? [Moderator powtarza kolejne pytania w odniesieniu do obu instytucji, omawiając je oddzielnie.] Co to są za instytucje? [np. urząd, przedsiębiorstwo, organizacja pozarządowa] Czym się zajmują? Na czym polega współpraca PES z tymi instytucjami? Jaki jest cel tej współpracy? Czy jest to współpraca ciągła, czy sporadyczna? Proszę opisać ostatnie typowe działanie prowadzone w ramach takiej współpracy: [Moderator prosi o szczegółowy opis] [tylko w odniesieniu do instytucji wspierającej] Czy współpraca z tą instytucją pociąga za sobą udział w konsultowaniu dokumentów lokalnych, strategii rozwiązywania problemów społecznych, strategii rozwoju ekonomii społecznej? Jak jest zorganizowana ta współpraca? Czy ta współpraca pociąga za sobą przepływy finansowe? [Jeśli tak] Skąd pochodzą środki finansowe? Na jakiej podstawie PES współpracuje z tymi instytucjami (umowa pisemna, ustne porozumienie)? Jaki jest bilans współpracy z tymi instytucjami? Co ta współpraca daje PES? Co ta współpraca daje tym instytucjom? Czy coś utrudnia tę współpracę? [Jeśli tak] Co? [Moderator prosi o szczegółowy opis] BLOK 2 Wypracowanie wstępnych rekomendacji Omówiliśmy już istniejącą współpracę z instytucjami, które znajdują sie w otoczeniu PES. Teraz chciałbym przejść do drugiej części naszego spotkania, w której porozmawiamy o głównych trudnościach z jakimi spotykają się PES, zarówno o charakterze ogólnym, jak i typowych dla naszego regionu. [Moderator przedstawia odsłania na flip-charcie wypisane słabe i mocne strony PES pochodzące z analizy SWAT i z raportów cząstkowych z pozostałych technik] Przed nami są wypisane główne słabe i mocne strony PES, jednak ta lista nie jest skończona, jakich zagadnień Państwa zdaniem brakuje w tym zestawieniu? Proszę o propozycje. [Po skończeniu pisania] Czy to już wszystkie słabe i mocne strony Podmiotów Ekonomii Społecznej? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnej? Chciałbym teraz Państwa zaprosić do wspólnego zadania. Mamy przed sobą listę typowych problemów wewnętrznych z jakimi muszą sobie radzić PES. Proszę o to abyście Państwo wspólnie zastanowili się nad ocenami w skali od -5 do +5 dla tych kwestii. -5 oznacza zjawisko bardzo utrudniające działanie PES, 0 (zero) zjawisko neutralne dla działania PES, a +5 zjawisko bardzo sprzyjające działaniu PES. [Moderator otwiera dyskusję i notuje na tablicy wspólnie wystawione oceny, dopytując o uzasadnienie ich wystawienia] Strona 108

109 Mamy już prawie gotowy ranking słabych i mocnych stron PES. Wiemy jednak że niektóre ze zjawisk są bardzo powszechne, inne zdarzają się w naszym regionie nieco rzadziej, a jeszcze inne są zupełnie sporadycznie. Oznaczmy nasze zagadnienia rzymskimi cyframi: I oznacza zjawiska sporadyczne, II średnio częste, III bardzo częste. [Moderator otwiera dyskusję i notuje na tablicy wspólnie wystawione oceny, dopytując o uzasadnienie ich wystawienia] Wskazaliśmy najważniejsze i najczęstsze słabe oraz mocne strony PES Jak się Państwu wydaje, co należy zrobić, aby zmarginalizować najważniejsze słabości PES? Kto może w tym pomóc (adresat rekomendacji)? Jakie akcje należy podjąć (sposób wdrożenia)? Kto powinien je finansować? Jak się Państwu wydaje, co można zrobić aby najlepiej wspierać mocne strony PES? Kto może w tym pomóc (adresat rekomendacji)? Jakie akcje należy podjąć (sposób wdrożenia)? Kto powinien je finansować? Powoli zbliżamy się ku końcowi naszego spotkania, pozostało nam jeszcze jedno zadanie.. Mamy przed Dotyczy listy typowych problemów zewnętrznych z jakimi muszą sobie radzić PES. [Moderator przedstawia listę szans i zagrożeń działania PES pochodzącą z analizy SWAT] Przed nami są wypisane główne Szanse i zagrożenia PES, jednak ta lista nie jest skończona, jakich zagadnień Państwa zdaniem brakuje w tym zestawieniu? Proszę o propozycje. [Po skończeniu pisania] Czy to już wszystkie szanse i zagrożenia Podmiotów Ekonomii Społecznej? Czy nie zapomnieli Państwo o żadnej? Proszę o to abyście Państwo wspólnie zastanowili się nad ocenami w skali od -5 do +5 dla tych kwestii. -5 oznacza zjawisko bardzo utrudniające działanie PES, 0 (zero) zjawisko neutralne dla działania PES, a +5 zjawisko bardzo sprzyjające działaniu PES. [Moderator otwiera dyskusję i notuje na tablicy wspólnie wystawione oceny, dopytując o uzasadnienie ich wystawienia] Mamy już prawie gotowy ranking szans i zagrożeń stron PES. Wiemy jednak, że niektóre ze zjawisk są bardzo powszechne, inne zdarzają się w naszym regionie nieco rzadziej, a jeszcze inne są zupełnie sporadycznie. Oznaczmy nasze zagadnienia rzymskimi cyframi: I oznacza zjawiska sporadyczne, II średnio częste, III bardzo częste. [Moderator otwiera dyskusję i notuje na tablicy wspólnie wystawione oceny, dopytując o uzasadnienie ich wystawienia] Wskazaliśmy najważniejsze i najczęstsze szanse i zagrożenia dla PES Jak się Państwu wydaje, co należy zrobić, aby zmarginalizować najważniejsze zagrożenia dla działania PES? Kto może w tym pomóc (adresat rekomendacji)? Jakie akcje należy podjąć (sposób wdrożenia)? Kto powinien je finansować? Jak się Państwu wydaje, co można zrobić aby najlepiej wspierać szanse dla PES? Kto może w tym pomóc (adresat rekomendacji)? Jakie akcje należy podjąć (sposób wdrożenia)? Kto powinien je finansować? Czy chcieliby Państwo coś dodać do swoich wypowiedzi? [Moderator dziękuje i kończy spotkanie.] Strona 109

110 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Narzędzie DR Uzasadnienie spójności techniki z badaniem Pytania/zagadnienia na które technika odpowie Obszar unormowań prawnych funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. W wyniku badania zostaną ustalone: Obszar funkcjonowanie infrastruktury wsparcia podmiotów ekonomii społecznej. zagadnienia w ramach obszaru: Źródło danych/uwagi DR Analiza danych zastanych pozwoli na udzielenie odpowiedzi i przedstawienie klarownych unormowań prawnych funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. Zgodnie z założeniami (załącznika nr 1 do SIWZ) pierwszego obszaru problemowego objętego badaniem: Ustalone zostaną kryteria, jakie muszą spełniać osoby zakładające nowy podmiot. Ustalone zostaną przeszkody formalne stojące przed osobami chcącymi założyć podmioty ekonomii społecznej. Jaka jest rola unormowań prawnych w funkcjonowaniu podmiotów ekonomii społecznej? Jakie kryteria muszą być spełnione przez osoby zakładające nowy podmiot, aby go powołać? Kryteria, jakie muszą być spełnione przez osoby zakładające nowy podmiot. Ogólny wstęp opisowy Ustawa o spółdzielniach socjalnych, Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Ustawa Prawo o stowarzyszeniach, Ustawa o fundacjach, Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Ustawa o zatrudnieniu socjalnym. Strona 110

111 Promocja integracji społecznej, Działanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie Jaki jest udział podmiotów ekonomii społecznej w konsultowaniu dokumentów lokalnych, strategii rozwiązywania problemów społecznych, strategii rozwoju ekonomii społecznej (analiza ta pozwoli ocenić potencjał podmiotów ekonomii społecznej do budowania partnerskich relacji z JST) (OPS/PCPR) Czy w SRPS jest mowa o ekonomii społecznej (ES)? Jeśli tak w jakim kontekście jest mowa o ES? Czy w SRPS jest mowa o podmiotach ekonomii społecznej (PES)? Jeśli tak w jakim kontekście jest mowa o PES? Czy na terenie województwa kujawsko-pomorskiego występują strategie rozwoju ES? Czy jest mowa o spółdzielniach socjalnych, WTZ, ZAZ, organizacjach pozarządowych (T/N) Czy występuje termin ES (T/N) Jaka jest kompleksowość udzielanego wsparcia podmiotom ekonomii społecznej uzyskanego ze środków Unii Europejskiej Na podstawie wytycznych z SzOP POKL, stron projektów i dokumentacji Analiza SRPS Analiza SRPS i BIP z terenu kujawskopomorskiego. Strona 111

112 2. SPIS TABEL Tab. 1 Wykaz dokumentów źródłowych wchodzących w zakres analizy danych zastanych:... 9 Tab. 2 Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych (SRPS) Tab. 3 Struktura danych spółdzielnie socjalne Tab. 4 Struktura danych WTZ Tab. 5 Struktura danych ZAZ Tab. 6 Struktura danych CIS Tab. 7 Struktura danych KIS Tab. 8 Struktura danych ES Tab. 9 Dobór próby badawczej do IDI Tab. 10 Dobór próby badawczej do FGI Tab. 11 Uczestnicy panelu eksperckiego Tab. 12 Matryca IAWP Tab. 13 Matryca IAZP Tab. 14 Dobór próby badawczej do Wywiadów Pogłębionych Częściowo Ustrukturyzowanych - SSI Tab. 15 Relacje interpersonalne w PES. N= Tab. 16 Proces decyzyjny w PES (N=49) Tab. 17 Dobór próby badawczej do triady niehomogenicznej Tab. 18 Dane dotyczące konkursów ogłoszonych w latach dla OWES Strona 112

113 3. Wykresy wykorzystane w raporcie Wyk. 1 Uwzględnienie konsultacji społecznych w procesie tworzenie SRPS (n=122) Czy strategia powstała w trakcie konsultacji społecznych 38% 62% Tak Nie Wyk. 2 NGO jako współtworzące strategie.(n=122) Czy NGO wymienione jest jako współtworzące strategię (w uchwale jak i SPRS) 21% Tak 79% Nie Strona 113

114 Wyk. 3 Współpraca z NGO.(n=122) Czy strategia zakłada współpracę z NGO 11% Nie 89% Tak Wyk. 4 Współpraca ze spółdzielniami socjalnymi.(n=56) Czy strategia wspomina o spółdzielniach socjalncyh? 5% 95% 1. Tak 2. Nie Strona 114

115 Wyk. 5 Współpraca ze spółdzielniami socjalnymi.(n=56) Czy strategia wspomina o Warsztatach Terapii Zajęciowej? 41% 59% 1. Tak 2. Nie Wyk. 6 Współpraca z ZAZ.(n=56) Czy strategia wspomina o Zakładach Aktywności Zawodowej? 9% 91% 1. Tak 2. Nie Strona 115

116 Wyk. 7 Współpraca z CIS.(n=56) Czy strategia wspomina o Centrach Integracji Społecznej 30% 70% Tak Nie Wyk. 8 Współpraca z KIS.(n=56) Czy strategia wspomina o Klubach Integracji Społecznej? 68% 32% 1. Tak 2. Nie Strona 116

117 Wyk. 9 Ekonomia społeczna w SRPS.(n=56) Czy strategia wspomina o ekonomii społecznej? 5% 1. Tak 2. Nie 95% Wyk. 10 Typ podmiotu (N=173) Rodzaj organizacji 42,2 % 57,8 % inne podmioty ngo Strona 117

118 Wyk. 11 Organizacje prowadzące odpłatną działalność nie dla zysku (N=100) Czy organizacja prowadzi odpłatną działalnośd nie dla zysku? 8% 92% tak nie Wyk. 12 Organizacje prowadzące działalność gospodarczą (N=100) Czy organizacja prowadzi działalnośd gospodarczą? 22% 78% tak nie Strona 118