Raport Polska pomoc zagraniczna w 2009 r.

Transkrypt

1

2 Raport Polska pomoc zagraniczna w 2009 r. Niezależny raport organizacji pozarządowych jest efektem pracy grupy roboczej ds. monitoringu polskiej pomocy działającej przy Grupie Zagranica. Grupa robocza ds. monitoringu polskiej pomocy skupia osoby zawodowo zainteresowane tematyką pomocy i procesem kształtowania się polskiej polityki rozwojowej. Niniejszy raport jest czwartym z kolei wydanym przez grupę w trakcie jej pracy. Jest to raport komplementarny do materiałów publikowanych rokrocznie przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Grupa Zagranica jest stowarzyszeniem polskich organizacji pozarządowych zaangażowanych w międzynarodową współpracę na rzecz rozwoju, pomoc humanitarną oraz wsparcie demokracji. Grupa prowadzi działalność rzeczniczą wobec partnerów zewnętrznych, pracuje na rzecz zwiększania kompetencji organizacji członkowskich w zakresie współpracy rozwojowej, a także promuje współpracę wewnętrzną sektora w celu zwiększenia skuteczności działań. Niniejsza publikacja jest wynikiem prac grupy roboczej ds. monitoringu pomocy zagranicznej w ramach Grupy Zagranica i nie musi wyrażać opinii wszystkich organizacji członkowskich Grupy Zagranica. Kontakt: Biuro Grupy Zagranica ul. Nowy Świat 23/25 m.29a Warszawa Autorki i autorzy raportu: Aleksandra Antonowicz (Polska Zielona Sieć), Karolina Bieniek (ArtTransparent), Agata Ferenc (Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej), Iwona Frydryszak, Monika Kuśmierczyk (Grupa Zagranica), Anna Kudarewska (Dom Spotkań im. Angelusa Silesiusa), Katarzyna Staszewska (Instytut Globalnej Odpowiedzialności), Izabela Wilczyńska (Polska Akcja Humanitarna), Marcin Wojtalik (Instytut Globalnej Odpowiedzialności), Katarzyna Zaremba Redakcja: Marta Pejda Korekta: Marta Pejda Skład: Dominik Paszkiewicz / ngomedia.pl Druk: PPHU Drukpol sp. j. ul. Kochanowskiego Tarnowskie Góry Polska Akcja Humanitarna i Grupa Zagranica 2010 ISBN Wydawca: Polska Akcja Humanitarna ul. Szpitalna 5/ Warszawa Publikacja wydrukowana na papierze Arctic Munken Premium z certyfikatem FSC.

3 Spis treści Wprowadzenie I Polska pomoc na rzecz rozwoju w roku 2009 wprowadzenie Oficjalna Pomoc Rozwojowa podstawowe informacje Wielkość polskiej pomocy rozwojowej w 2009 r Kierunki polskiej pomocy rozwojowej w 2009 r Kraje priorytetowe polskiej pomocy w 2009 r II Krajowy system udzielania pomocy rozwojowej Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ministerstwo Finansów Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji III Polska w systemie świadczenia pomocy przez Unię Europejską Finansowanie współpracy na rzecz rozwoju ze środków unijnych Mechanizm unijnej współpracy na rzecz rozwoju Sposoby udzielania pomocy przez Unię Europejską IV Pomagać sobie pomocą? Polska pomoc a promocja własnych interesów Po co jest pomoc rozwojowa? Po co Polsce pomoc zagraniczna? Trzy inicjatywy polityczne, które upolityczniają polską pomoc Misja w Afganistanie Partnerstwo Wschodnie Pomoc wiązana Podsumowanie V Skuteczność polskiej pomocy Po pierwsze, ruszyć do przodu Po drugie, docenić kwestię skuteczności Po trzecie, dialog z krajami partnerskimi Rola polskich organizacji pozarządowych w podwyższaniu skuteczności Podsumowanie VI Ustawa o współpracy rozwojowej VII Podkomisja bądź grupa parlamentarna ds. współpracy rozwojowej VIII Polska Pomoc 2009 w krajach partnerskich Angola Projekty w ramach programu polskiej pomocy MSZ Programy realizowane poza programem polskiej pomocy MSZ Pozycja przedstawiciela społeczeństwa obywatelskiego Angoli dotycząca Polskiej Pomocy Autonomia Palestyńska Gruzja Pomoc rozwojowa w Gruzji Polska Pomoc w Gruzji w 2009 r Uwagi Tanzania Komentarz IX Rekomendacje działań do podjęcia w 2011 r

4 Wprowadzenie Publikacja Polska pomoc zagraniczna 2009 to czwarta z kolei edycja niezależnego raportu zrzeszonych w Grupie Zagranica organizacji pozarządowych zaangażowanych we współpracę na rzecz globalnego rozwoju i demokracji. Podobnie jak w poprzednich latach, analizie poddane zostały ilościowe i jakościowe aspekty pomocy udzielonej ze środków publicznych krajom rozwijającym się. W poprzednich edycjach autorzy i autorki koncentrowali się na zagadnieniach związanych z pomocą bilateralną, czyli tym wszystkim, co dotyczy bezpośredniej współpracy między Polską a krajami partnerskimi. Ważnym elementem tegorocznego raportu jest bardziej szczegółowe omówienie systemu współpracy na rzecz rozwoju w Unii Europejskiej, do której budżetu Polska wpłaciła na ten cel około 73 proc. całego wolumenu polskiej pomocy rozwojowej w Pomocnym i ciekawym uzupełnieniem raportu są rozdziały opisujące polskie zaangażowanie w wybranych krajach rozwijających się. Liczne dane ilościowe, przytoczone w publikacji, trudno wyobrazić sobie w perspektywie ich wpływu na życie konkretnych ludzi, a przecież o to właśnie we współpracy rozwojowej chodzi. Na co przeznaczane są te środki, czy są one prawidłowo wydawane, czy warto realizować projekty w krajach rozwijających się? Analizie poddano polskie programy wsparcia dla Angoli, Autonomii Palestyńskiej, Gruzji i Tanzanii. Należy zwrócić uwagę na fakt, że mimo powodzenia w realizacji poszczególnych projektów, wiele wysiłku wymaga jeszcze poprawa skuteczności polskiej pomocy. Pierwszym krokiem do zwiększenia efektywności powinno być stworzenie ram strategicznych, zwłaszcza we współpracy z krajami uznawanymi za priorytetowe. Rząd powinien jak najszybciej przyjąć nową strategię polskiej pomocy rozwojowej, a także we współpracy z krajami partnerskimi i środowiskami ekspertów opracować długookresowe plany działań w tych krajach. Rok 2010, w którym ukazuje się raport, jest wyjątkowy z dwóch co najmniej powodów. Przede wszystkim jest to rok, wobec którego Polska wraz z pozostałymi nowymi członkami Unii Europejskiej podjęła zobowiązanie zwiększenia udzielanej pomocy do poziomu 0,17% dochodu narodowego brutto. Analizując dane dotyczące 2009 roku, trudno oprzeć się obawom, że zaprzepaszczono szanse wywiązania się z obietnic złożonych krajom najuboższym nic nie wskazuje na to, aby planowany próg udało się osiągnąć, ponieważ wymagałoby to dwukrotnego zwiększenia wydatków na pomoc. Polska nie zdaje egzaminu z odpowiedzialności i solidarności. Fakt, że nie tylko Polska, trudno uznać za usprawiedliwienie. Porównując ilość środków przeznaczonych na pomoc z budżetu państwa w latach 2008 i 2009, można zaobserwować wzrost odpowiednio z 897 mln PLN do 1159 mln PLN. Cieszy fakt, że polska pomoc przekroczyła poziom miliarda złotych, i to w czasie, kiedy ze względu na kryzys ekonomiczny wiele państw zdecydowało się na obcięcie wydatków w tym zakresie. Czy jednak na pewno oznacza to, że kraje korzystające z polskiej pomocy otrzymały w 2009 roku niemal o jedną trzecią więcej wsparcia niż w 2008? Niestety sytuacja nie przedstawia się tak optymistycznie w zestawieniu nie uwzględniono różnic kursowych, które powodują, że w 2009 roku kraje ubogie otrzymały od Polski pomoc o wartości prawie dokładnie takiej samej, jak w roku poprzednim, gdyż beneficjenci wykorzystują środki przekazane w ramach polskiej ODA przede wszystkich w walutach obcych. Zatem, mimo że nakłady z polskiego budżetu znacząco wzrosły, to rzeczywista wartość pomocy, którą otrzymały kraje ubogie, pozostała praktycznie na takim samym, niewystarczającym poziomie. Dlatego organizacje pozarządowe skupione w Grupie Zagranica ponawiają ubiegłoroczne postulaty i wzywają rząd do wywiązania się ze złożonej w 2005 r. deklaracji osiągnięcia poziomu Oficjalnej Pomocy Rozwojowej w wysokości 0,33 proc. DNB w 2015 r., zgodnie z apelem Komisji Europejskiej skierowanym do Polski i innych krajów. Drugi powód, dla którego 2010 rok jest swoistą cezurą, to fakt, że to ostatni rok przed objęciem przez Polskę przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Innymi słowy, ostatni moment, żeby naprawić to, co jeszcze nie funkcjonuje sprawnie, nadrobić zaległości i przyjąć rolę lidera także w zakresie działań na rzecz rozwoju. 2

5 Prezydencja UE to nie tylko przewodniczenie obradom i okazja do promocji państwa członkowskiego, lecz także zobowiązanie do odgrywania wiodącej roli w dziedzinie międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju. Tymczasem w momencie oddania raportu do druku w Polsce wciąż brakuje ustawy o współpracy rozwojowej, która umożliwiałaby między innymi finansowanie wieloletnich programów lub włączenie sektora prywatnego do działań pomocowych. Dlatego organizacje pozarządowe wzywają rząd do natychmiastowego uzgodnienia treści odpowiedniego aktu prawnego, który mimo wieloletnich konsultacji kolejnych wersji projektu nie został nigdy przekazany pod obrady parlamentu. Ważnym aspektem Oficjalnej Pomocy Rozwojowej jest jej motywacja to właśnie motywacja decyduje o tym, czy podejmowane działania są pomocą, czy nie. Jak wykazała analiza podstawowych dokumentów związanych z polską ODA, pomoc postrzegana jest przez rząd jako narzędzie polityki zagranicznej, podporządkowane polskim interesom i racji stanu. Takie archaiczne podejście do zagadnienia nie tylko przeczy ideałom solidarności, lecz także pozbawione jest szerszej perspektywy, w której współczesny zglobalizowany świat, oparty na sieci współzależności, może czerpać istotne korzyści ze zrównoważonego rozwoju najbiedniejszych krajów. Kwestia motywacji jest istotna także w przypadku pomocy świadczonej przez polskie jednostki wojskowe w Afganistanie. Jak podkreślał to już ubiegłoroczny raport, projekty pomocy rozwojowej nie powinny służyć budowaniu wizerunku polskich sił militarnych. Bardzo ważną płaszczyzną współpracy rozwojowej jest edukacja wydatkowanie środków publicznych ma sens tylko wtedy, kiedy cel wydatków popiera społeczeństwo. Według badań opinii publicznej, w 2009 większość Polaków widziała potrzebę pomagania krajom rozwijającym się, ale brakuje często podstawowej wiedzy w tym zakresie. Dlatego instytucje państwowe powinny wspierać budowę potencjału organizacyjnego i merytorycznego podmiotów zajmujących się edukacją rozwojową, między innymi poprzez aktywne włączenie się w proces tworzenia i realizacji międzysektorowego porozumienia w tej dziedzinie. Te i inne postulaty znalazły odzwierciedlenie w zestawie rekomendacji dla decydentów, które ujęto w końcowej części raportu. Nie jest to lista jedynie teoretycznych, oderwanych od rzeczywistości zaleceń odpowiadają one poszczególnym rozdziałom publikacji, gdzie zawarto szczegółowe omówienie konkretnych problemów i propozycje ich rozwiązań. Pozostaje mieć nadzieję, że rząd zdecyduje się z nich skorzystać wystarczająco szybko, aby nadrobić wszystkie zaległości w dziedzinie polskiej Oficjalnej Pomocy Rozwojowej jeszcze przed nadchodzącą prezydencją. Warszawa, wrzesień

6 I Polska pomoc na rzecz rozwoju w roku 2009 wprowadzenie O współpracy na rzecz rozwoju w Polsce dyskutuje się w dość wąskim kręgu, mimo że Polska od 2004 r. znacznie zwiększyła swoje zaangażowanie jako jeden z donatorów wspierających światową walkę z ubóstwem. Osobom stykającym się z tą tematyką po raz pierwszy pomoc rozwojowa może wydawać się niezwykle złożonym mechanizmem i takim jest w rzeczywistości. Aby ułatwić poruszanie się w tej tematyce, poniżej przedstawione zostały podstawowe pojęcia niezbędne do jej zrozumienia oraz informacje o strukturze polskiego systemu pomocowego i wydatkach w roku Wiele uwagi poświęcono także współpracy na rzecz rozwoju w Unii Europejskiej, do której budżetu Polska wpłaciła na ten cel około 73 proc. całego wolumenu polskiej pomocy rozwojowej w Oficjalna Pomoc Rozwojowa podstawowe informacje Za oficjalną definicję pomocy rozwojowej uznaje się tę przyjętą przez Komitet Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (z ang. OECD Development Assistance Committee, OECD DAC), który jest forum skupiającym głównych donatorów z krajów rozwiniętych należących do OECD. Zgodnie z definicją OECD, Oficjalna Pomoc Rozwojowa (z ang. Official Development Assistance, ODA) to darowizny i pożyczki, przekazane krajom rozwijającym się przez oficjalne instytucje rządowe państw-dawców lub organizacje międzynarodowe, mające na celu wsparcie rozwoju gospodarczego i dobrobytu w tych krajach. Aby pożyczkę można było uznać za pomoc rozwojową, musi ona zawierać element darowizny o wartości co najmniej dwudziestu pięciu procent. Obok przepływów finansowych do ODA zaliczana jest również pomoc techniczna (ang. technical assistance), mająca na celu rozwój zasobów ludzkich, podniesienie kwalifikacji oraz możliwości technicznych i produkcyjnych krajów rozwijających się. Polega ona między innymi na przekazywaniu wiedzy (lub w szerszym sensie know-how) i doświadczeń w postaci szkoleń, delegowania ekspertów, inicjowania badań i/lub pokrywania wynikających z tego kosztów. Podkreślić należy, iż granty oraz pożyczki na cele militarne wyłączone są z tej kategorii. Wielkość Polskiej Pomocy Rozwojowej w 2009 r. Całkowita wartość pomocy zagranicznej udzielonej przez Polskę w roku 2009 wyniosła mln PLN (372,69 mln USD), czyli 0,09 proc. DNB. Na tę kwotę złożyły się wszystkie wydatki z budżetu państwa na rzecz krajów słabiej rozwiniętych, które zgodnie z wyżej wymienionymi standardami międzynarodowymi kwalifikowane są jako ODA. Czy kraje korzystające z polskiej pomocy otrzymały od nas w 2009 roku więcej wsparcia niż w 2008? Spoglądając na ilość środków przeznaczonych z budżetu państwa, można zaobserwować wyraźny wzrost (o dwadzieścia dziewięć procent) z 897 mln PLN do 1159 mln PLN. Jednak w porównaniu tym nie uwzględniono różnic kursowych, które pomiędzy 2008 a 2009 rokiem były szczególnie duże. Tymczasem biorcy pomocy wykorzystują środki przekazane w ramach polskiej ODA przede wszystkich w walutach obcych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych 4

7 Gdy porównamy wartość polskiej pomocy w dolarach, okazuje się, że w 2009 roku kraje ubogie otrzymały od Polski pomoc o wartości prawie dokładnie takiej samej, jak w roku poprzednim 1. Innymi słowy, mimo że nakłady z polskiego budżetu pomiędzy 2008 a 2009 rokiem znacznie wzrosły, to rzeczywista wartość pomocy, którą otrzymały kraje ubogie, pozostała praktycznie na takim samym poziomie. Niewątpliwie warto docenić, że w obliczu kryzysu gospodarczego i finansowego na świecie, kiedy wiele krajów obcięło środki przeznaczane na współpracę rozwojową, Polska zwiększyła wydatki na ODA. Nie ma już jednak wątpliwości, że nie uda nam się wypełnić międzynarodowych zobowiązań dotyczących rozmiaru i jakości pomocy rozwojowej, które nasz kraj przyjął na siebie, wstępując do Unii Europejskiej. W maju 2005 r., podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych UE (GAERC), Polska podobnie jak inne nowe kraje członkowskie UE zadeklarowała zwiększenie swojej pomocy dla krajów rozwijających się do poziomu 0,17 proc. DNB do 2010 r. oraz 0,33 proc. DNB do 2015 r. Tzw. stare kraje Unii zobowiązały się do przeznaczania na pomoc dwukrotnie wyższego procentu DNB 0,7 proc. w 2015 r. Aby spełnić te międzynarodowe zobowiązania, Polska musiałaby w 2010 r. zwiększyć swoją pomoc dwukrotnie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa realizowana jest w dwojaki sposób za pośrednictwem instytucji międzynarodowych (tzw. pomoc wielostronna) oraz bezpośrednio przez polskie instytucje, organizacje i inne podmioty (tzw. pomoc dwustronna). W roku 2009 poprzez międzynarodowe organizacje i wielostronne porozumienia Polska przekazała krajom rozwijającym się 282,15 mln USD (75,71 proc. całej pomocy rozwojowej). W ramach pomocy dwustronnej wydano 90,54 mln USD (24,29 proc.). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych 1 Kurs wymiany walut używany do raportowania Oficjalnej Pomocy Rozwojowej publikowany jest co roku przez OECD. Wartość 1 USD w roku 2008 wynosiła 2,4092 PLN, a w 2009 r. 3,1092 PLN. 5

8 Zdecydowana większość środków przekazywanych w ramach pomocy wielostronnej to składka Polski do ogólnego budżetu Unii Europejskiej. Pozostała część to wpłaty na rzecz innych organizacji i funduszy międzynarodowych, takich jak agendy ONZ, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy itp. Kierunki polskiej pomocy rozwojowej w 2009 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych W roku 2009 polska pomoc objęła około 95 krajów. Najwięcej środków około 36 proc. całego wolumenu polskiej pomocy dwustronnej zostało przekazanych do Azji Wschodniej, głównie za sprawą umowy kredytowej między rządami Polski i Chińskiej Republiki Ludowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych Podobnie jak w latach ubiegłych, kraje Europy Wschodniej zwłaszcza Białoruś, Ukraina, Mołdawia są jednymi z głównych odbiorców polskiej pomocy, co motywowane jest priorytetami polskiej polityki zagranicznej, a zwłaszcza Partnerstwa Wschodniego. Ilość pomocy udzielonej tym krajom była jednak w 2009 r. niższa w porównaniu do roku poprzedniego. Podobnie było w przypadku Afryki i krajów Bliskiego Wschodu. Ten spadek związany jest ze znacznym wzrostem pomocy dla Gruzji i Afganistanu. 6

9 Program polskiej pomocy zagranicznej na rok 2009 wyraźnie podkreśla, że pomoc dla tego ostatniego państwa nabrała obecnie szczególnej wagi i ze względu na polityczne i wojskowe zaangażowanie Polski w tym kraju oraz nasze zobowiązania wobec społeczności międzynarodowej, aktywnie uczestniczymy w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa i odbudowy Afganistanu, zwielokrotniając wartość realizowanych projektów 2. Duże zaniepokojenie budzi zmniejszenie i tak niewielkiej pomocy rozwojowej dla państw afrykańskich. Z raportu UNDP (United Nations Development Programme) dotyczącego poziomu rozwoju społecznego na świecie wynika, że najbardziej potrzebującym kontynentem jest Afryka, szczególnie region subsaharyjski. W tym regionie proc. ludności zazwyczaj nie dożywa czterdziestego roku życia, proc. ludności nie umie ani czytać, ani pisać (w Mali 76 proc.), proc. nie ma dostępu do wody pitnej (w Etiopii 78 proc.), proc. poniżej piątego roku życia jest niedożywionych. Jeszcze wyższe są wskaźniki ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa za mniej niż 1 dolara dziennie żyje w tych państwach około połowy mieszkańców (w Nigerii 70,8 proc.), a poniżej 2 dolarów dziennie średnio 85 procent (we wspomnianej Nigerii 92 proc.) 3. Kraje priorytetowe polskiej pomocy w 2009 r. Do krajów i obszarów priorytetowych MSZ zaliczył w 2009 roku Białoruś, Ukrainę, Gruzję, Mołdawię, Afganistan, Angolę oraz Autonomię Palestyńską. Od 2009 roku Tanzania przestała być krajem priorytetowym programu polskiej pomocy zagranicznej. Podkreślono natomiast zaangażowanie Polski w Afganistanie. Priorytetowe kierunki i sektory wsparcia definiowane są przede wszystkim w rocznych programach polskiej pomocy zagranicznej, które teoretycznie mają służyć za podstawę dla wydatków na cele pomocowe wszystkich zaangażowanych resortów. Obok programów rocznych, priorytety pomocy formułowane są w wieloletnich dokumentach strategicznych. Kraje priorytetowe Polskiej Pomocy w latach : krajów priorytetowych: Afganistan, Angola, Gruzja, Irak, Mołdawia i Wietnam (do 2006) krajów priorytetowych (dodano Autonomię Palestyńską): Autonomia Palestyńska (od 2005), Afganistan, Angola, Gruzja, Irak, Mołdawia i Wietnam (do 2006) krajów priorytetowych (dodano Białoruś i Ukrainę): Autonomia Palestyńska (od 2005), Afgani stan, Angola, Białoruś (od 2006), Gruzja, Irak, Mołdawia, Ukraina (od 2006) i Wietnam (do 2006) Od momentu utworzenia systemu polskiej Oficjalnej Pomocy Rozwojowej w 2004 r. lista krajów priorytetowych nieustannie ewoluuje, a niezależnie od jej istnienia środki wydatkowane są w innych, nie będących priorytetowymi, państwach: w 2009 r. odbiorcami największej pomocy rozwojowej ze strony Polski okazały się Chiny, co wynika z zaliczania do statystyk pomocy nie tylko wydatków projektowych, lecz także mechanizmów takich jak umorzenia długów oraz udzielanie pożyczek i kredytów preferencyjnych, szczególnie w ramach tzw. pomocy wiązanej. W roku 2009 widać jednak większą niż w poprzednich latach zbieżność między krajami priorytetowymi a największymi biorcami polskiej ODA. Wszystkie siedem krajów priorytetowych znalazło się w pierwszej dziesiątce krajów-biorców polskiej pomocy. 2 Program polskiej pomocy zagranicznej udzielanej za pośrednictwem MSZ RP w 2009 r. 3 Szczegółowe dane dla każdego kraju dostępne są w Human Development Report 2007/ krajów priorytetowych (usunięto Wietnam, dodano Tanzanię): Autonomia Palestyńska (od 2005), Afgani stan, Angola, Białoruś (od 2006), Gruzja, Irak, Mołdawia, Tanzania (od 2007), Ukraina (od 2006) krajów priorytetowych (usunięto Irak): Autonomia Palestyńska (od 2005), Afgani stan, Angola, Białoruś (od 2006), Gruzja, Mołdawia, Tanzania (od 2007), Ukraina (od 2006) krajów priorytetowych (usunięto Tanzanię): Białoruś, Ukraina, Gruzja, Mołdawia, Afganistan, Angola, Autonomia Palestyńska 7

10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych II Krajowy system udzielania pomocy rozwojowej Główne podmioty zaangażowane w krajowy system udzielania pomocy rozwojowej to Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Środki finansowe na działania pomocowe realizowane przez te ministerstwa pochodzą zarówno z budżetu państwa, jak i z rezerwy celowej tego budżetu. Źródło: Opracowanie własne 8

11 W 2009 r. Polska przekazała 317,70 milionów złotych (102,18 milionów dolarów) na współpracę rozwojową poza systemem pomocowym Unii Europejskiej. W ramach tej kwoty Ministerstwo Spraw Zagranicznych rozdysponowało około 112,56 mln PLN, Ministerstwo Finansów 114,59 mln PLN, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego około 50,79 PLN, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji niecałe 39,77 mln PLN. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MSZ, MF, MSWiA, MNiS Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ministerstwo Spraw Zagranicznych jest kluczowym podmiotem w systemie polskiej pomocy rozwojowej. To właśnie do MSZ należy określanie co roku priorytetów pomocy, realizacja części działań oraz koordynacja działań innych resortów i urzędów w tej dziedzinie. Działania pomocowe realizowane za pośrednictwem MSZ finansowane są ze środków publicznych wydzielanych corocznie w budżecie państwa w ramach rezerwy celowej. Realizacja działań z kolei odbywa się na podstawie wspomnianego już rocznego Programu polskiej pomocy zagranicznej udzielanej za pośrednictwem MSZ, określającego wielkość środków i sektory wsparcia w poszczególnych krajach priorytetowych. Większość środków pozostających w dyspozycji MSZ wydawana jest na realizowaną w formie projektów dwustronną pomoc dla krajów i regionów priorytetowych. W pierwszych miesiącach roku ogłaszany jest zwykle konkurs Ministra Spraw Zagranicznych na realizację zadania Pomoc Zagraniczna, którego podstawą jest Program polskiej pomocy zagranicznej na dany rok. Obecnie w ramach tego samego konkursu zgłaszać i realizować projekty pomocowe mogą organizacje pozarządowe i wyższe uczelnie, a także organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto projekty mogą być także realizowane za pośrednictwem polskich placówek dyplomatycznych we współpracy z partnerami w krajach, do których działania są kierowane (tzw. Fundusz Małych Grantów). Ze środków będących w dyspozycji MSZ oprócz projektów finansowane są także wpłaty na rzecz wyspecjalizowanych globalnych funduszy pomocowych oraz instytucji wielostronnych tworzonych z inicjatywy 9

12 np. ONZ lub UE, ewentualne programy o charakterze trójstronnym lub międzynarodowym, pomoc humanitarna i żywnościowa, koszty obsługi programu polskiej pomocy zagranicznej, wsparcie budżetowe oraz edukacja rozwojowa. W 2009 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych dysponowało rezerwą celową w wysokości około 131 mln złotych 4, z której ostatecznie rozdysponowano około 115 mln PLN 5. Obok działań Ministerstwa Spraw Zagranicznych (około 104,56 mln PLN) z inicjatywy Ministerstwa Finansów 8 mln PLN z tej puli przeznaczono na udział Polski w inicjatywie oddłużeniowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rzecz Liberii. Ze środków rezerwy dofinansowanie w wysokości około 2,3 mln PLN uzyskały również specjalistyczne Studia Wschodnie Uniwersytetu Warszawskiego. W 2009 r. w ramach konkursów rozdzielono około 70 mln PLN. Do realizacji projektów pomocowych w ramach Polskiego programu pomocy zagranicznej udzielanej za pośrednictwem MSZ RP w 2009 roku tradycyjnie zaproszono organizacje pozarządowe (w ramach konkursu Polska pomoc 2009 przeznaczono dla nich 22,85 mln PLN, z czego dotacji udzielono łącznie na kwotę 18,2 mln PLN), organy administracji rządowej oraz szkoły wyższe i jednostki badawcze (36,9 mln PLN), jednostki samorządu terytorialnego (1,5 mln PLN) oraz Ambasady RP w ramach Funduszu Małych Grantów (8,85 mln PLN). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych 4 Rezerwa celowa budżetu państwa w ustawie ujęta w poz. 36 pod nazwą Implementacja polskiego programu współpracy na rzecz rozwoju oraz wsparcie międzynarodowej współpracy na rzecz demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, w tym co najmniej 40 mln na pomoc rozwojową dla Afganistanu oraz na dofinansowanie specjalistycznych Studiów Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego kwota 2,3 mln PLN oraz na telewizję Biełsat tys. PLN. Źródło: php?const=5&dzial=32&id=122397&typ=news. 5 Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2009 r., Najwyższa Izba Kontroli. Źródło: gov.pl/pl/bip/analiza_budzet/

13 W 2009 r. przeprowadzono drugą edycję konkursu Wolontariat Polska Pomoc. W ramach tego programu sfinansowano 20 projektów za 1 mln złotych. Polscy wolontariusze pracowali głównie w krajach Ameryki Południowej i Afryki. Kwestia wliczania kosztów Programu Wolontariatu do budżetu Oficjalnej Pomocy Rozwojowej jest kontrowersyjna, ponieważ większość środków przeznaczanych jest na utrzymanie wolontariuszy, a wyniki ich pracy są często niewymierne. Ministerstwo Finansów Ministerstwo Finansów (MF) odgrywa bardzo ważną rolę w dystrybucji środków zaliczanych do puli Oficjalnej Pomocy Rozwojowej. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że trzyma ono pieczę nad polskim budżetem i ma duży wpływ na to, ile pieniędzy rokrocznie Polska przeznacza na pomoc, lecz także ze względu na fakt, że w ramach Oficjalnej Pomocy Rozwojowej MF jest odpowiedzialne za koordynację działań związanych z: udzielaniem przez Polskę państwom-biorcom ODA kredytów rządowych w ramach pomocy wiązanej; redukcją zadłużenia wobec Polski państw będących biorcami ODA; dokonywaniem części wpłat na rzecz międzynarodowych instytucji finansowych, znajdujących się na oficjalnej liście DAC OECD; przekazywaniem, w ramach składki członkowskiej do budżetu unijnego, polskiego udziału w finansowaniu polityki rozwojowej UE. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów W 2009 r. większość środków MF rozdysponowało w formie umów kredytowych w ramach pomocy wiązanej 6. Cała procedura towarzysząca tego rodzaju umowom wygląda w sposób następują cy: Ministerstwo Gospodarki jest odpowiedzialne za promocję polskiego eksportu, w tym celu szuka krajów chętnych do zakupu polskich towarów i usług, w przypadku krajów rozwijających się, może zaproponować współpracę w ramach pomocy wiązanej w formie kredytu preferencyjnego, polski rząd może udzielić kredytu rządowi innego kraju na preferencyjnych warunkach w stosunku do ofert rynkowych, na określony czas wykorzystania kredytu i na finansowa nie inwestycji w określonych dziedzinach, zgod nie z zaleceniami OECD. W ramach kredytu polscy przedsiębiorcy zawierają indywidual ne kontrakty na wdrażanie konkretnych in westycji z przedsiębiorcami z kraju-biorcy pomocy. Rząd biorcy informuje polski rząd o każdym kontrakcie, a polski rząd po akcep tacji kontraktu dokonuje płatności na konto polskiego przedsiębiorcy ze środków budżetu państwa, stosownie do 6 Kredyt rządowy w ramach pomocy wiązanej jest instrumentem świadczenia pomocy, re gulowanym przez wytyczne OECD zawarte przede wszystkim w dokumencie Porozumie nie w sprawie Oficjalnie Wspieranych Kredy tów Eksportowych (ang. Arrangement on Officially Supported Export Credits). Warunki finansowe kredytu w ramach pomo cy wiązanej, np. termin spłaty, oprocentowa nie, karencja, zapewniają min. 35-procentowy poziom dotowania (grantu). Taki sposób kredytowa nia jest oferowany przez polski rząd rządom państw-biorców ODA, co w praktyce oznacza, że kredyt musi być prze znaczony na zakup polskich towarów i usług przez kraj-biorcę pomocy. 11

14 warunków kontraktu (płatność może być zatem rozłożona na kilka lat). W umowie międzyrządowej nie ma zawartych informacji czy wytycznych, dotyczących spo sobu wyboru przedsiębiorców i udziału obu rządów w procesie kształtowania kontak tów handlowych pomiędzy przedsiębiorcami. Czasami umowa zawiera aneks w postaci listy projektów inwestycyjnych (bez nazw przedsiębiorstw), które będą przedmiotem kontraktów zawieranych w ramach umowy. Kredyt wraz z odsetkami i wszystkimi dodat kowymi kosztami jest spłacany przez rząd kraju-biorcy pomocy. Największym beneficjentem polskich umów kredytowych w 2009 r. była Chińska Republika Ludowa, która otrzymała za pomocą tego mechanizmu ponad 99 mln PLN 7. Poza Chinami, tego rodzaju wsparcie zostało udzielone w 2009 r. jeszcze trzem krajom Angoli (21,78 mln PLN) 8, Czarnogórze (109, 67 tys. PLN) 9 oraz Wietnamowi (1,64 mln PLN) 10. Z tytułu spłaty podobnych umów, zawartych z Serbią i Czarnogórą oraz Uzbekistanem, do budżetu wpłynęło w 2009 r. 13,42 mln PLN. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów Do puli Oficjalnej Pomocy Rozwojowej wliczane są również kwoty wynikające z redukcji zadłużenia państw-biorców ODA wobec Polski. W roku 2009 nie dokonano żadnych oddłużeń bilateralnych. Natomiast z inicjatywy Ministerstwa Finansów z rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczonej na wydatki z zakresu polskiej współpracy rozwojowej przekazano 8 mln PLN na udział Polski w inicjatywie oddłużeniowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rzecz Liberii. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Działania pomocowe, realizowane za pośrednictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiS), dotyczą przede wszystkim rządowych programów stypendialnych administrowanych przez Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, podległe temu ministerstwu. 7 Umowa między Rządem RP a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej o współpracy finansowej z dn r. 8 Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Angoli o udzieleniu kredytu w ramach pomocy wiązanej z dn r. 9 Umowa między Rządem RP a Radą Ministrów Serbii i Czarnogóry o udzielenie kredytu w ramach pomocy wiązanej z dn r. 10 Umowa między Rządem RP a Rządem Socjalistycznej Republiki Wietnamu o udzielenie kredytu w ramach pomocy wiązanej z dn r. 12

15 Spośród wszystkich dziedzin polskiej współpracy rozwojowej stypendia dla zagranicznych studentów mają najdłuższą, kilkudziesięcioletnią tradycję. Jednak zdaniem większości organizacji, koszty związane z kształceniem studentów z krajów rozwijających się nie powinny być zaliczane do Oficjalnej Pomocy Rozwojowej, ponieważ nie przyczyniają się one bezpośrednio do zwalczania ubóstwa w kraju, z którego pochodzi student. W wytycznych OECD, dotyczących zasad kwalifikowania kosztów nauki i stypendiów dla studentów z krajów rozwijających się jako Oficjalnej Pomocy Rozwojowej, istnieje zapis mówiący, że ich wliczanie do ODA jest możliwe w przypadku, gdy istnieje udokumentowane programowe podejście do specyfiki potrzeb kraju pochodzenia studenta (odpowiedni wybór sektora oraz poziomu edukacji beneficjenta). Potrzebne są w takim przypadku konkretne założenia, umożliwiające dostosowanie kierunku studiów, na które uczęszcza cudzoziemiec, do strategii rozwoju oraz priorytetowych dziedzin wsparcia dla kraju jego pochodzenia. W Polsce nie istnieje wyraźna korelacja pomiędzy listą krajów priorytetowych pomocy a listą krajów pochodzenia stypendystów, których koszty są wliczane do ODA (wyjątkiem są studenci z Ukrainy i Białorusi). Można więc wnioskować, że koszty związane z kształceniem studentów w większości przypadków nie są wynikiem planowej realizacji strategii polskiej pomocy rozwojowej (jedynym planowanym programem jest Program im. K. Kalinowskiego). Co więcej, wobec braku krajowych strategii redukcji ubóstwa dla poszczególnych krajów, którym Polska udziela wsparcia, nie można mówić o jakiejkolwiek polityce stypendialnej będącej wynikiem podejścia strategicznego. Praktyka ta często nie uwzględnia także charakterystycznego zjawiska drenażu mózgów. W konsekwencji trudno udowodnić tezę, że studia, na które uczęszcza osoba z kraju biorcy pomocy, po jej powrocie przyczynią się w jakimkolwiek stopniu do rozwoju tego kraju. Nie kwestionując konieczności wspierania kształcenia w bogatszych krajach studentów z krajów rozwijających się, w odniesieniu do celów pomocy rozwojowej trzeba jasno zaznaczyć, że są to wydatki, które nie powinny być do niej zaliczane. W roku 2009 wysokość pomocy rozwojowej wypłaconej w formie stypendiów i kosztów kształcenia z budżetu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyniosła około 50,786 mln PLN. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Podlegający Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) Urząd do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców odpowiedzialny jest za udzielenie pomocy socjalnej uchodźcom z krajów rozwijających się. Koszty związane z przyjęciem uchodźców zaliczane są do polskiej Oficjalnej Pomocy Rozwojowej. Wśród zasad OECD dotyczących kwalifikowania kosztów Oficjalnej Pomocy Rozwojowej istnieje zapis mówiący, że można zaliczać do niej koszty pomocy dla uchodźców w pierwszych dwunastu miesiącach ich pobytu w kraju udzielającym schronienia (oraz koszty ewentualnej repatriacji). Organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką rozwoju postulują, aby nie wliczać do ODA kwot przeznaczanych na ten cel, ponieważ pobyt uchodźców w innym kraju nie przyczynia się w żadnym stopniu do rozwoju kraju, z którego pochodzi uchodźca. Ponadto udzielanie schronienia uchodźcom wiąże się z niezależnymi od polityki rozwojowej obligacjami donatorów wynikającymi z zapisów o ochronie praw człowieka (Polska przystąpiła do Konwencji genewskiej w 1991 r., a więc siedem lat przed podjęciem pierwszych działań w dziedzinie pomocy zagranicznej). Pogląd ten podziela wielu ekspertów zajmujących się współpracą rozwojową, między innymi Fritz Meijndert, były przewodniczący Grupy Roboczej OECD ds. statystyk, który apeluje o zaprzestanie tej praktyki. Dobry przykład daje tu Wielka Brytania, która przestała wliczać koszty pomocy uchodźcom do puli Oficjalnej Pomocy Rozwojowej. W 2009 roku Urząd do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców objął opieką uchodźców z krajów rozwijających się. Łączny koszt utrzymania uchodźców, zakwalifikowany jako ODA, wyniósł 39,768 mln PLN. 13

16 III Polska w systemie świadczenia pomocy przez Unię Europejską Zaangażowanie Polski we współpracę rozwojową jest ściśle związane również z naszym członkostwem w Unii Europejskiej. Pomoc rozwojowa jest jedną z kluczowych polityk zagranicznych Unii, będącej największym donatorem pomocy rozwojowej na świecie. Polityka rozwojowa Unii odnosi się głównie do problemu ubóstwa oraz polityki zagranicznej w kontekście postępujących współzależności globalnych i globalizacji problemów społecznych. Promuje ona przede wszystkim realizację Milenijnych Celów Rozwoju, kierując swoją działalność pomocową głównie do krajów najsłabiej rozwiniętych. Tak samo jak w przypadku innych unijnych polityk, także w zakresie polityki rozwojowej kluczowe dla funkcjonowania Unii są wspólna wizja i cele, solidarne i skoordynowane działanie poszczególnych państw członkowskich w tym zakresie, a także integracja samych członków Wspólnoty. Polska, choć uczestniczy w unijnej polityce poprzez swoją składkę do budżetu ogólnego UE (wpłata ta wynosi mniej więcej ¾ całej kwoty przeznaczanej przez Polskę na pomoc), to jednak niechętnie włącza się w dyskusje na tematy globalno-rozwojowe, podejmowane na forum Unii. Przyczyny takiego stanu rzeczy upatrywać można w braku zainteresowania tą tematyką ze strony władz. W Brukseli można spotkać się z opiniami, że Polska jako duży kraj powinna być bardziej aktywna na przykład w kształtowaniu w tym kontekście relacji między Unią Europejską a Unią Afrykańską. Relacje te bowiem mają znaczenie dla całej Wspólnoty, a nie tylko co usłyszeć można czasem od polskich decydentów dla krajów, które miały wcześniej kolonie w tym regionie. W polskiej pomocy bilateralnej widoczny jest również zupełny brak obecnej w UE globalnej perspektywy. Choć zrozumiałe jest poszukiwanie przez Polskę własnej specjalizacji i w tym kontekście działalność na wschodzie Europy, to jednak znikome zaangażowanie naszego kraju w Afryce Subsaharyjskiej czy bagatelizowanie wymiaru Milenijnych Celów Rozwoju są zjawiskami bardzo niekorzystnymi dla solidarnej walki UE z globalnym ubóstwem. Takie podejście do kwestii rozwojowych szkodzi także naszemu wizerunkowi, gdyż kształtuje obraz Polski jako państwa mało nowoczesnego, zamkniętego na świat, niechętnego angażowaniu się w działania o charakterze długofalowym i globalnym. Unia Europejska (27 państw członkowskich oraz Komisja Europejska) jest obecnie największym donatorem pomocy na rzecz rozwoju. W roku 2009 przekazała na ten cel kwotę 48,2 mld EUR, co stanowi ponad połowę całej Oficjalnej Pomocy Rozwojowej udzielonej w tym roku na świecie. Sama Komisja Europejska przeznaczyła na cele pomocowe ok. 12 mld EUR, z czego wypłaciła ok. 10 mld EUR. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej 14

17 W 2009 r. Polska przeznaczyła na pomoc wielostronną ponad 280 mln dolarów (ok. 877 mln PLN), czyli niecałe 75 proc. wszystkich funduszy. Znaczna część tych środków, bo aż 96 proc. tej kwoty (72,58 proc. całego wolumenu polskiej pomocy), zostało przekazane do budżetu Unii Europejskiej. Należy jednak pamiętać, że te 72,58 proc. naszej pomocy stanowi zaledwie kilka procent pomocy KE. Przyjrzyjmy się zatem, jak wygląda system pomocowy Unii Europejskiej. Finansowanie współpracy na rzecz rozwoju ze środków unijnych Środki na współpracę rozwojową pochodzą z dwóch źródeł z budżetu Unii Europejskiej oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju (ang. European Development Fund, EDF), który jest niezależny od budżetu UE. Jak każde wydatki z budżetu unijnego, fundusze na pomoc rozwojową podlegają tzw. wieloletnim ramom finansowym, przyjmowanym na co najmniej pięć lat, które określają górne granice (tzw. pułapy ) wydatków w poszczególnych działach. Ostatnie wieloletnie ramy finansowe obejmują okres siedmioletni W 2009 r. Polska wpłaciła do budżetu Unii Europejskiej na współpracę rozwojową ponad 840 mln PLN (270,51 mln USD). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej Budżet przeznaczony na pomoc rozwojową w latach podzielony został na siedem instrumentów finansowych. W 2008 r., ze względu na trudną sytuację żywnościową na świecie, do istniejących siedmiu instrumentów został dodany kolejny Instrument Żywnościowy (ang. Food Facility). Poza tymi instrumentami z budżetu przeznaczonego na pomoc rozwojową finansowana jest także pomoc humanitarna oraz Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Niezależnym od budżetu UE instrumentem jest Europejski Fundusz Rozwoju. 15

18 BUDŻET NA WSPÓŁPRACĘ ROZWOJOWĄ Budżet Unii Europejskiej ( ) Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ang. European Neighbourhood and Partnership Instrument, ENPI) Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowieka (ang. European Instrument for Democracy and Human Rights, EIDHR) Instrument Współpracy na rzecz Bezpieczeństwa Nuklearnego (ang. Nuclear Safety Co-operation Instrument, NSCI) Instrument Żywnościowy (ang. Food Facility) ( ) Pomoc Humanitarna Instrument Współpracy na rzecz Rozwoju (ang. Development Co-operation Instrument, DCI) Instrument na rzecz Stabilności (ang. Instrument for Stability, IfS) Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (ang. Instrument for Pre-Accession Assistance, IPA) Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (ang. Common Foreign and Security Policy) Europejski Fundusz Rozwoju (ang. European Development Fund, EDF) 10. edycja ( ) Europejski Fundusz Rozwoju (ang. European Development Fund, EDF) powstał na mocy Traktatów Rzymskich w 1957 r. Jest głównym instrumentem świadczenia pomocy dla tzw. krajów AKP, czyli Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz Krajów i Terytoriów Zamorskich. EDF nie podlega pod główny budżet Unii Europejskiej, finansowany jest bowiem z dobrowolnych składek państw członkowskich UE. EDF finansuje działania, które mają na celu rozwój gospodarczy, ludzki i społeczny oraz regionalną integrację i współpracę krajów AKP. Obecnie obowiązuje dziesiąta edycja EDF. W latach fundusz będzie miał do dyspozycji około 23 mld EUR 11, z czego około 22 mld zostanie przekazanych na pomoc rozwojową dla krajów AKP. Pozostały 1 mld EUR zostanie przeznaczony na współpracę z krajami i terytoriami zamorskimi 12 oraz na wsparcie programowania i wdrażania Funduszu. W 2009 r. budżet EDF wyniósł 3,502 mld EUR, a rozdysponowano 2,953 mld EUR. Od 2008 r. Polska uczestniczy w implementacji dziesiątej edycji EDF i w okresie przekaże na ten cel kwotę 294,866 mln EUR (1,3 proc. budżetu 10. EDF). Składki na ten Fundusz zostaną przekazane przez nasz kraj dopiero od 2011 r. Szerzej na temat EDF na stronach Komisji Europejskiej: Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ang. European Neighbourhood and Partnership Instrument, ENPI) wspiera unijną politykę skierowaną do wschodnich i południowych sąsiadów (Europejską Politykę Sąsiedztwa ang. European Neighbourhood Policy), mającą na celu zacieśnienie więzów gospodarczych i politycznych UE z tymi krajami. Główne cele strategiczne ENPI to wsparcie transformacji demokratycznej oraz praw człowieka, wprowadzenie gospodarki rynkowej, wsparcie zrównoważonego rozwoju i polityk będących wspólnym interesem, tj. antyterroryzm, nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia, wzmocnienie rządów prawa, rozwiązywanie konfliktów etc. ENPI obejmuje Algierię, Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzję, Izrael, Jordan, Liban, Libię, Mołdawię, Maroko, Autonomię Palestyńską, Rosję, Syrię, Tunezję oraz Ukrainę. W okresie przeznaczono na finansowanie ENPI około 11,181 mld EUR, z czego 95 proc. środków przeznaczono na programy krajowe i dotyczące grup państw, a 5 proc. na programy współpracy transgranicznej. W 2009 r. budżet ENPI wyniósł 1,576 mld EUR, a rozdysponowano 1,394 mld EUR. Szerzej na temat ENPI na stronach Komisji Europejskiej: Mowa tu o dwudziestu krajach i terytoriach zamorskich powiązanych z Danią, Francją, Holandią i Wielką Brytanią. Szerzej na ten temat: 16

19 Instrument Współpracy na rzecz Rozwoju (ang. Development Co-operation Instrument, DCI) został ustanowiony w 2007 r. w celu zwiększenia skuteczności współpracy rozwojowej. DCI składa się z trzech komponentów: programów geograficznych, programów tematycznych oraz programu wspierającego światowy rynek cukru. Programy geograficzne DCI skierowane są do krajów Ameryki Łacińskiej, Azji (w tym Azji Centralnej), Bliskiego Wschodu i Afryki Południowej. Wspierają szereg działań, między innymi w zakresie redukcji ubóstwa i realizacji Milenijnych Celów Rozwoju, zapewnienia podstawowych potrzeb, tj. edukacji i opieki zdrowotnej, demokracji, praw człowieka, handlu i integracji regionalnej, zrównoważonego rozwoju etc. Programy tematyczne DCI obejmują wszystkie kraje rozwijające się również te, które mieszczą się w kompetencjach innych instrumentów finansowych. W ramach DCI istnieje pięć programów tematycznych: Inwestowanie w ludzi (ang. Investing in people), Środowisko i zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi włączając energię (ang. Environment and sustainable management of natural resources including energy), Aktorzy pozapaństwowi i władze lokalne (ang. Non-state actors and local authorities in development), Bezpieczeństwo żywnościowe (ang. Food security) oraz Migracja i azyl (ang. Migration and asylum). Budżet DCI zaplanowany na lata wynosi około 17 mld EUR, z czego 10,05 mld EUR przeznaczono na programy geograficzne, 5,6 mld EUR na programy tematyczne, a 1,2 mld EUR na realizację działań dotyczących Protokołu cukrowego. W 2009 r. na programy geograficzne przeznaczono 1,410 mld EUR (z czego wydano 1,165 mld EUR), a na tematyczne 1,009 mld EUR (wydano 774 mln EUR). Szerzej na temat DCI oraz poszczególnych programów na stronach Unii Europejskiej: Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowieka (ang. European Instrument for Democracy and Human Rights, EIDHR) został powołany w 2006 roku. EIDHR uzupełnia inne narzędzia, między innymi DCI oraz ENPI. Głównymi celami tego instrumentu jest wzmacnianie poszanowania praw człowieka w krajach, w których są one najbardziej zagrożone, wspieranie społeczeństwa obywatelskiego w promocji praw człowieka i reform demokratycznych etc. Na okres przewidziano 1,104 mld EUR na finansowanie EIDHR. W 2009 r. wydano na ten cel 127 mln EUR (z przewidywanych 162 mln EUR). Szerzej na temat EIDHR na stronach Unii Europejskiej: Instrument na rzecz stabilności (ang. Instrument for Stability, IfS) jest strategicznym narzędziem mającym na celu działania na rzecz globalnego bezpieczeństwa zapobieganie zagrożeniom globalnym i ponadregionalnym, powodującym destabilizację w krajach trzecich, oraz zapewnienie gotowości reagowania na sytuacje kryzysowe. IfS składa się z dwóch komponentów: krótkookresowego o nazwie Gotowość i odpowiedź na kryzysy (ang. Crisis response and prepardness), który ma na celu zapobieganie konfliktom, zapewnienie pokonfliktowej stabilizacji oraz odbudowę po klęsce żywiołowej, oraz długookresowego. Ten ostatni ma zdefiniowane trzy główne cele. Pierwszym z nich jest zapobieganie i walka z rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia. Kolejnym priorytetem jest wzmacnianie kompetencji krajów pozaeuropejskich w dziedzinie odpowiedzi na zagrożenia transgraniczne, tj. terroryzm i zorganizowaną przestępczość, handel bronią, narkotykami i ludźmi. Trzecim celem jest wzmacnianie kompetencji w dziedzinie gotowości przed- i pokonfliktowej. Budżet IfS na lata wynosi 2,062 mld EUR (na komponent krótkookresowy 1,487 mld EUR, długookresowy 484 mln EUR). W roku 2009 na IfS przewidziano w sumie 140 mln EUR, a wydano 130 mln EUR. Szerzej na temat EIDHR na stronach Unii Europejskiej: 17