Rekomendacje Nr 2003(23)

Transkrypt

1 Rekomendacje Nr 2003(23) Rady Europy o wykonywaniu przez administrację więzienną kary dożywotniego pozbawienia wolności oraz innych długoterminowych kar pozbawienia wolności przyjęte wraz z Urzędowym komentarzem przez Komitet Ministrów na jego 885 posiedzeniu w dniu 9 października 2003 roku. 1 Definicje dożywotnich oraz długoterminowych więźniów 1. Dla celów tych zaleceń, dożywotni więzień to ktoś, kto odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności. Długoterminowy więzień, to ktoś, kto dobywa karę pozbawienia wolności lub kary pozbawienia wolności sięgające łącznie pięciu lat albo dłuższe. Ogólne cele 2. Celami wykonania dożywotniego pozbawienia wolności oraz innych długoterminowych kar pozbawienia wolności powinno być: zapewnienie, aby więzienia były bezpiecznymi i zabezpieczonymi miejscami dla więźniów i dla wszystkich tych, którzy pracują z nimi i którzy ich odwiedzają; przeciwdziałanie szkodliwym skutkom dożywotniego oraz długoterminowego uwięzienia; poszerzenie i poprawienie możliwości tym więźniom [długoterminowym i dożywotnim], aby z powodzeniem powrócili do społeczeństwa i prowadzili po zwolnieniu życie zgodne z prawem. Ogólne zasady wykonywania dożywotniego pozbawienia wolności oraz długoterminowego pozbawienia wolności 3. Należyta uwaga powinna być poświęcona zróżnicowaniu charakterystyk osobowości, jakie znajdujemy wśród więźniów dożywotnich i długoterminowych oraz powinno się brać pod uwagę stworzenie im indywidualnych planów wykonania kary (zasada indywidualizacji). 1 Recommendation Rec(2003)23 of the Committee of Ministers to member states on the management by prison administrations of life-sentence and other long-term prisoners - (CM(2003)109 Addendum 3 and CM/Del/Dec(2003)853/10.1d). The explanatory memorandum thereto, as set out in document CM(2003)109.

2 4. Życie więzienne powinno być tak organizowane, aby przybliżać je tak dokładnie, jak to możliwe do codziennego życia ludzi wolnych (zasada normalizacji). 5. Więźniowie powinni mieć stworzone możliwości ponoszenia osobistej odpowiedzialność za swoje codzienne życie więzienne (zasada odpowiedzialności). 6. Powinno się stwarzać jasne rozróżnienie między jakimkolwiek ryzykiem stwarzanym przez więźnia dożywotniego lub długoterminowego dla zewnętrznej społeczności, dla nich samych, dla innych więźniów oraz dla tych, którzy pracują z nimi lub odwiedzają ich (zasada ochrony i bezpieczeństwa). 7. Dożywotni i inni długoterminowi więźniowie nie powinni być segregowani tylko z powodu długości odbywanej kary (zasada nie-segregacji). 8. Planowanie indywidualne postępowania z więźniem dożywotnim lub długoterminowym powinno zmierzać do ostrożnie progresywnego przejścia przez system więzienny (zasada progresji). Planowanie kary 9. W celu osiągnięcia celów ogólnych oraz przestrzegania wspomnianych wyżej zasad, powinien być wdrożony wszechstronny plan wykonania kary wobec każdego więźnia z osobna. Te plany powinny być przygotowane i wdrażane przy udziale, tak dalece, jak to możliwe, danego więźnia oraz nakierowane specjalnie na koniec okresu izolacji w ścisłym współdziałaniu z kuratorem sądowym oraz innymi właściwymi organami władzy. 10. Plany co do kary powinny obejmować ocenę ryzyka oraz potrzeb każdego więźnia oraz być wykorzystywane w systematycznym działaniu obejmującym: umieszczenie więźnia w momencie przyjęcia; progresywne przejście przez system więzienny od bardziej do mniej restrykcyjnych warunków aż do optymalnie końcowej fazy odbywania kary w zakładzie otwartym, najlepiej na zewnątrz zakładu; wykonywanie pracy, zdobywanie wykształcenia, szkolenie i inne zajęcia zmierzające do racjonalnego wykorzystania czasu spędzonego w więzieniu oraz wspieranie szans udanego powrotu do społeczeństwa po zwolnieniu; stwarzanie zachęt do udziału w programach przeznaczonych do stopnia ryzyka oraz potrzeb, tak aby obniżyć skłonność do szkodliwych zachowań oraz powrotu do przestępstwa po zwolnieniu; 2

3 zapewnienie spędzania czasu wolnego oraz innych zajęć nakierowanych na zapobieganie lub przeciwdziałanie szkodliwym skutkom długoterminowego pozbawienia wolności; stworzenie sprzyjających warunków oraz środków nadzoru do pędzenia życia zgodnego z prawem i przystosowania się do społeczeństwa po warunkowym zwolnieniu. 11. Planowanie kary powinno zaczynać się tak wcześnie jak to możliwe po przyjęciu więźnia do zakładu, powinno podlegać ocenie w regularnych odstępach czasu oraz w razie potrzeby być modyfikowane. Ocena ryzyka oraz potrzeb 12. Powinno dokonywać się ostrożnego oszacowania przez administrację więzienną czy poszczególni więźniowie stwarzają ryzyko dla siebie czy innych. Ocena stopnia ryzyka [zagrożenia] powinna obejmować zagrożenie dla siebie, dla innych więźniów lub osób pracujących z więźniem lub odwiedzających go lub dla społeczeństwa oraz prawdopodobieństwo ucieczki lub popełnienia innego poważnego przestępstwa w więzieniu lub po zwolnieniu. 13. Ocena potrzeb powinna zmierzać do zdefiniowania potrzeb osobistych oraz cech powiązanych z przestępstwem lub przestępstwami więźnia oraz szkodliwością jego zachowań ( potrzeby kryminologiczne ). W sposób możliwie najpełniejszy, potrzeby kryminologiczne powinny tak traktowane, aby ograniczać zagrożenie popełnienia przez więźnia nowego przestępstwa lub innych zachowań dewiacyjnych zarówno w trakcie pozbawienia wolności jak i po zwolnieniu. 14. Ocena początkowego ryzyka [zagrożenia] oraz potrzeb powinna być dokonana przez odpowiednio przygotowany personel i, o ile to możliwe, przeprowadzona w ośrodku diagnostycznym. 15. a. Ocena ryzyka oraz potrzeb powinna być dokonywana okresowo w celu podejmowania adekwatnych decyzji przy wykonywaniu kar dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności. 15.b. Ponieważ instrumenty do oceny stopnia ryzyka oraz potrzeb zawsze noszą margines błędu, nigdy nie powinny być jedyną metodą wykorzystywaną do podejmowania decyzji, ale powinny być uzupełniane przez inne sposoby wystawiania ocen. 15.c. Wszelkie instrumenty oceny ryzyka oraz potrzeb powinny podlegać ewaluacji aby poznawać ich silne i słabe strony. 16. Ponieważ ani niebezpieczność ani potrzeby kryminologiczne nie są same przez się cechami trwałymi, ich oceny powinny być powtarzane w co jakiś 3

4 czas przez specjalistyczny personel aby sprostać wymaganiom panowania kary lub gdy z innych względów jest to konieczne. 17. Ryzyko oraz potrzeby kryminologiczne powinny być zawsze odnoszone do zarządzania ryzykiem oraz potrzebami. Oceny te powinny zatem być wykorzystywane przy wyborach właściwych działań lub modyfikacji już podjętych działań. Bezpieczeństwo i zabezpieczenie 18. a. Utrzymanie kontroli w więzieniu powinno być oparte na stosowaniu bezpieczeństwa dynamicznego, to jest rozwijania przez personel pozytywnych stosunków z więźniami opartych na stanowczości oraz rzetelności w połączeniu ze zrozumieniem ich sytuacji osobistej oraz każdego zagrożenia stwarzanego przez poszczególnych więźniów. 18.b. Tam, gdzie wykorzystywane są takie urządzenie techniczne, jak alarm czy system telewizji wewnętrznej, powinny one być zawsze podłączone do metod bezpieczeństwa dynamicznego. 18.c. Rutynowe noszenie środków przymusu fizycznego, włączając w to broń i pałki, przez osoby mające kontakt z więźniami powinno być zakazane w pomieszczeniach więziennych. 19. a. Reżymy więzienne powinny być organizowane tak, aby pozwalać na elastyczne reagowanie na zmieniające się wymogi bezpieczeństwa i zabezpieczenia. 19.b. Osadzenie w danym więzieniu lub oddziale więziennym powinno wynikać z wszechstronnej oceny ryzyka oraz rozeznania znaczenia umieszczenia więźniów w środowisku, które biorąc pod uwagę ich potrzeby służyć będzie redukowaniu stwarzania jakiegokolwiek zagrożenia z ich strony. 19.c. Szczególne ryzyko oraz wyjątkowe okoliczności, wliczając w to prośby samych więźniów, mogą pociągać za sobą pewne formy segregacji poszczególnych więźniów. Powinno się podejmować szczególne wysiłki, aby unikać segregowania lub, gdy to nieuniknione, skracania czasu jego stosowania. 20. a. Oddziały o maksymalnym stopniu zabezpieczenia powinny być wykorzystywane tylko jako środek ostateczny, a osadzanie tam powinno podlegać okresowym przeglądom. 20.b. Na terenie oddziałów o maksymalnym stopniu zabezpieczenia, powinno się stosować różne reżymy wobec tych, którzy stwarzają szczególne ryzyko ucieczki oraz tych, którzy stwarzają ryzyko dla innych więźniów i/lub dla osób pracujących z nimi lub odwiedzających więzienie. 20.c. Przywiązując należytą uwagę do zachowania się więźnia, reżymy w oddziałach maksymalnego zabezpieczenia powinny być tak zorganizowane aby 4

5 stwarzać atmosferę odprężenia, pozwalać na kontakty między więźniami, swobodne poruszanie się w ramach oddziału oraz oferować różne zajęcia. 20.d. Zarządzanie niebezpiecznymi więźniami powinno być zgodne z zasadami postępowania określonymi w Rekomendacjach nr R (82) 17 o nadzorze i postępowaniu z więźniami niebezpiecznymi. Przeciwdziałanie negatywnym skutkom dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności 21. W celu zapobieżenia i przeciwdziałania szkodliwym skutkom dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności administracje więzienne powinny: objaśnić więźniowi na początku kary, a później, jeżeli to konieczne, reguły więzienne oraz zakres jego obowiązków i praw; zapewnić więźniom możliwości osobistych wyborów w tak wielu, jak to możliwe sprawach codziennego życia więziennego; oferować odpowiednie warunki materialne oraz odpowiednie bodźce fizyczne, umysłowe oraz emocjonalne; stwarzać przyjemne i przyjazne użytkownikom wystrój pomieszczeń więziennych, mebli i dekoracji. 22. Specjalne wysiłki powinny być podjęte dla zapobieżenia rozpadowi związków rodzinnych. W tym celu: więźniowie powinni być osadzani, w sposób najdalej możliwy, w zakładach usytuowanych w pobliżu ich rodzin lub bliskich krewnych; listy, telefony oraz wizyty powinny być dopuszczane z maksymalną możliwą częstotliwością i prywatnością. O ile zagrażałoby to zabezpieczeniu lub bezpieczeństwu lub byłoby to usprawiedliwione przez ocenę ryzyka, takim kontaktom mogłyby towarzyszyć uzasadnione środki bezpieczeństwa, takie jak monitorowanie korespondencji lub przeszukanie przed i po wizytach. 23. a. Powinny być także popierane INNE kontakty ze światem zewnętrznym, takie jak dostęp do prasy, radia i telewizji oraz odwiedzin przez osoby obce. 23.b. Szczególne wysiłki powinny być podjęte do udzielania różnych form przepustek, jeżeli to konieczne, pod eskortą, zgodnie z zasadami określonymi w Rekomendacji nr R (82) 16 o przepustkach więziennych. 24. Więźniowie powinni mieć dostęp do odpowiedniego poradnictwa, pomocy i wsparcia w celu: poradzenia sobie z popełnionym przestępstwem, cierpieniem wyrządzonym ofierze oraz innymi przejawami poczucia winy; 5

6 ograniczania ryzyka samobójstwa, szczególnie po skazaniu; przeciwdziałania szkodliwym skutkom długoterminowego pozbawienia wolności, takim jak instytucjonalizacja, pasywność, niska samoocena oraz depresja. Specjalne kategorie dożywotnich i innych długoterminowych więźniów 25. Władze więzienne powinny mieć na względzie możliwości repatriacji więźniów cudzoziemców, stosownie do Europejskiej konwencji o przekazywaniu osób skazanych oraz umów dwustronnych z odpowiednimi państwami. Cudzoziemscy więźniowie powinni być informowani o tych możliwościach. Jeżeli repatriacja nie jest możliwa, wykonanie kary powinno uwzględniać zasady określone w Rekomendacji nr R (84) 12 dotyczące więźniów cudzoziemców. 26. Powinno się podejmować wysiłki w celu ochrony więźniów zagrożonych groźbami i znęcaniem się przez innych więźniów. O ile segregacja ochronna takich więźniów od współwięźniów jest konieczna, to jednak powinno się unikać zupełnej izolacji, a powinno być zapewniane bezpieczne oraz wspierające otoczenie. 27. Powinno się podjąć działania zezwalające na odpowiednio wczesne i fachowe diagnozowanie więźniów, którzy cierpią lub mogą cierpieć na zaburzenia umysłowe i zapewnić im odpowiednia terapię. Wytyczne zawarte w Rekomendacji nr R (8) 7 dotyczącej etycznych i organizacyjnych aspektów ochrony zdrowia w więzieniach powinny być brane pod uwagę. 28. Więźniowie w podeszłym wieku powinni być wspomagani w celu utrzymania dobrego poziomu zdrowia fizycznego oraz umysłowego. W tym celu, administracja więzienna powinna zapewnić: dostęp do odpowiednich służb diagnostycznych i leczniczych; możliwość pracy, ćwiczeń i innych aktywności, dostosowanych do indywidualnych możliwości fizycznych i psychicznych więźnia; odpowiednie posiłki dietetyczne, biorąc pod uwagę specjalne potrzeby dietetyczne. 29. a. W celu zezwolenia więźniom terminalnie chorym na śmierć w godności, należy rozważyć udzielenie im zwolnienia, tak aby mogli być leczeni i zejść poza więzieniem. Jeżeli nie jest to możliwe, administracja więzienna powinna podjąć wszelkie wysiłki, aby zapewnić im i ich rodzinom odpowiednie wsparcie i opiekę. 29.b. Odpowiednia pomoc powinna być także udzielona w celu wsparcia tych więźniów, którzy zgłaszają praktyczne życzenia, na przykład, spisanie testamentu, urządzenie pogrzebu, itp. 6

7 30. a. Ponieważ więźniarki stanowią zwykle niewielką mniejszość osób odbywających długoterminowe lub dożywotnie pozbawienie wolności, planowanie wykonania kar wobec nich powinno być szczególnie starannie rozważone tak, aby wyjść naprzeciw ich specyficznym potrzebom. 30.b. Szczególne starania wobec więźniarek powinny zapewniać: unikanie izolacji społecznej przez osadzanie ich tak dalece jak to możliwe w ogólnej populacji uwięzionych kobiet; udostępnianie specjalnych działań wobec kobiet, które były obiektem nadużyć fizycznych, umysłowych lub seksualnych. 30.c. Matkom odbywającym karę dożywotniego lub długoterminowego pozbawienia wolności nie powinno się odmawiać możliwości bycia z małymi dziećmi tylko z powodu ich uwięzienia. Kiedy małe dzieci mieszkają razem z uwięzionymi matkami, administracja więzienna powinna zapewnić im odpowiednie warunki. 31. Szczególną uwagę przy wykonywaniu kary powinno się przykładać do szczególnych problemów, jakie mają więźniowie, którzy prawdopodobnie spędzą swoje naturalne życie w więzieniu. W szczególności, planowanie ich kary powinno być wystarczająco dynamiczne i zezwalać im na udział w sensownych zajęciach i adekwatnych programach, wliczając w to zajęcia psychospołeczne zaprojektowane tak, aby pomoc im poradzić sobie z ich karą. 32. a. Nieletni więźniowie skazani na długoterminowe kary pozbawienia wolności powinni być trzymani tylko w zakładach dostosowanych do ich specjalnych potrzeb. 32.c. Reżymy i planowanie kary dla takich nieletnich powinny być wyznaczane przez odpowiednie zasady określone w Konwencji ONZ o prawach dziecka oraz w Rekomendacji nr R (87) 20 o społecznych reakcjach na przestępczość nieletnich oraz zwracać szczególną uwagę na: zapewnienie właściwego nauczania szkolnego i pozaszkolnego; potrzebę utrzymania ścisłych kontaktów z ich rodzicami i rodziną; zapewnienie im odpowiedniego wsparcia i ukierunkowania ich rozwoju emocjonalnego; udostępnienie odpowiednich aktywności sportowych i w czasie wolnym; staranne planowanie przenoszenia nieletnich do reżymu dla dorosłych, biorąc pod uwagę rozwój osobowości nieletniego. 7

8 Zarządzanie reintegracją do społeczeństwa więźniów dożywotnich oraz długoterminowych 33. W celu ułatwienia więźniom dożywotnim oraz długoterminowym pokonania ich szczególnych problemów z przejściem od długoterminowego uwięzienia do życia zgodnego z prawem w społeczeństwie, ich uwięzienie powinno być przygotowane długo wcześniej i brać pod uwagę w szczególności co następuje: potrzebę specyficznych planów przed i po zwolnieniu, z odpowiednim uwzględnieniem zagrożeń i potrzeb; właściwego rozważenia możliwości uzyskania zwolnienia i kontynuowania oddziaływania poprzez programy po zwolnieniu, działania i leczenie rozpoczętego w okresie pozbawienia wolności; potrzebę ścisłego współdziałania administracji więziennej ze służbami kuratorskimi, socjalnymi oraz medycznymi. 34. Udzielenie i wykonanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z kary dożywotniego lub długoterminowego pozbawienia wolności powinno być zgodne z zasadami określonymi w Rekomendacji Rec(2003)X 2 o warunkowym zwolnieniu. Odwołanie warunkowego zwolnienia 35. Jeżeli następuje odwołanie warunkowego zwolnienia, przy wykonywaniu dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności należy kierować się określonymi tu zasadami. W szczególności kontynuowanie powinno być ocenianie ryzyka oraz potrzeb kryminologicznych i wykorzystywane do podejmowania decyzji o sposobie osadzania więźnia i innych działań z punktu widzenia przygotowania go do wcześniejszego zwolnienia i powrotu do społeczeństwa. Personel 36. Rekrutacja, selekcja, szkolenie, warunki pracy i mobilność, jak również postępowanie w służbie personelu wykonującego dożywotnie i długoterminowe kary pozbawienia wolności powinny być powszechnie zgodne z zasadami zawartymi w Rekomendacji nr R (97) 12 o personelu zajmującym się wykonywaniem kar i środków karnych. 37. a. Ponieważ personel pracujący z dożywotnimi i długoterminowymi więźniami musi radzić sobie w specyficznie trudnych sytuacjach stwarzanych przez tych więźniów, powinien on otrzymywać szczególne przygotowanie zawodowe konieczne do podołania takim obowiązkom. 2 Jest to rekomendacja aktualnie opracowywana przez Rade Europy (A.Rz.). 8

9 37.b. Personel powinien w szczególności być szkolony w pełnym zrozumieniu dynamicznego podejścia do bezpieczeństwa, tak aby mógł stosować je w wypełnianiu codziennych obowiązków. 37.c. Członkowie personelu kierowniczego, specjalistycznego i nadzorczego powinni, w dodatku, być szkoleni w nadzorowaniu i wspomaganiu szeregowych członków personelu w stosowaniu dynamicznego bezpieczeństwa. 38. Biorąc pod uwagę ryzyko manipulowania personelem przez więźniów odbywających długoterminowe kary pozbawienia wolności, mobilność i rotacja personelu powinna być stosowana. 39. Regularne spotkania i dyskusje powinny być organizowane między różnymi kategoriami członków personelu w celu osiągania i utrzymania właściwego zrównoważenia między sympatyzującym zrozumieniem problemów więźniów a stanowczą kontrolą. Badania 40. Badania skutków dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności powinno być podejmowane ze szczególnym uwzględnieniem roli odgrywanej przez czynniki, które powstrzymują skutki negatywne oraz promują konstruktywną adaptację do życia więziennego. 41. Powinny być prowadzone i publikowane badania ewaluacyjne na temat skuteczności programów nastawionych na zwiększanie skuteczności postwięziennej adaptacji do społeczeństwa. Przekład z angielskiego i francuskiego Andrzej Rzepliński 9