Kreatywni na co dzień. Scenariusz lekcji wychowawczej

Transkrypt

1 Kreatywni na co dzień Scenariusz lekcji wychowawczej Opracowanie: Aleksandra Latocha, na potrzeby programu Mądre żywienie, zdrowe pokolenie Kraków, 2013

2 WSTĘP Szanowni Państwo, Oddajemy w Państwa ręce scenariusz lekcji wychowawczej na temat kreatywności, przygotowanej przez psychologa i doświadczonego trenera rozwoju osobistego oraz dostosowany do Podstawy Programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół podnadgimnazjalnych. Zajęcia opisane w niniejszym scenariuszy pomyślane są jako jednorazowe wydarzenie, mogące stanowić wprowadzenie do szerszych rozważań nad kreatywnością, treningu twórczości lub twórczych działań klasy np. przygotowań do konkursu, prezentacji na akademii itp. W związku z tym oraz z uwagi na krótki wymiar zajęć (jedna godzina lekcyjna w wersji podstawowej) zajęcia koncentrują się na przekazaniu uczniom podstawowych informacji z zakresu kreatywności oraz budzeniu motywacji do podejmowania aktywności twórczej. Głównym celem zajęć jest kształtowanie pozytywnych postaw wobec kreatywności oraz wzmacnianie motywacji do twórczego myślenia i działania. Cel ten obejmuje: 1. Wzrost wiedzy uczniów na temat kreatywności oraz warunków niezbędnych do generowania kreatywnych pomysłów. 2. Wzrost świadomości korzyści wynikających z kreatywnego myślenia i działania. 3. Dostarczenie uczniom okazji do twórczego działania w atmosferze dobrej współpracy i zabawy. 4. Rozwój umiejętności twórczego myślenia i działania. 5. Wzrost wiary we własne możliwości w zakresie kreatywnego działania. Przygotowany scenariusz zakłada zastosowanie aktywnych metod pracy i nauki, w której uczniowie sami, w oparciu o zaproponowane ćwiczenia oraz dyskusję grupową, zdobywają nową wiedzę i umiejętności. Aktywne metody są jednymi z najskuteczniejszych form rozwoju umiejętności i kształtowania postaw. Ponadto idealnie pasują do rozważań nad kreatywnością i twórczym działaniem czynnością często spontaniczną, nieprzymuszoną, wynikającą z wewnętrznej motywacji i odporną na ramy narzucane z zewnątrz. Rola prowadzącego/ nauczyciela stosującego aktywne metody nauczania koncentruje się na budowaniu dobrej atmosfery współpracy, proponowaniu zadań, monitorowaniu ich przebiegu oraz moderowaniu dyskusji i podsumowań. Ten ostatni element wymaga, aby prowadzący jasno określił, jakie treści chce przekazać w toku zajęć, jakie elementy w dyskusji akcentować, na jakie aspekty kreatywności zwracać szczególną uwagę uczniów. 2

3 Istnieje wiele teorii i definicji kreatywności. Niniejszy scenariusz opiera się egalitarnej koncepcji twórczości, rozumiejącej kreatywność jako właściwość przynależą każdemu człowiekowi (chociaż nie każdemu w tym samym stopniu), przejawiającą się w różnych działaniach człowieka i przede wszystkim podatną na rozwój i stymulację. W tym rozumieniu kreatywność jest zdolnością do produkowania wytworów (idei, pomysłów, dzieł materialnych) charakteryzujących się nowością, oryginalnością, wartościowością (E. Nęcka Psychologia twórczości, 2002). Tak rozumianej twórczości (a więc generowania kreatywnych pomysłów i rozwiązań) sprzyjają zasady kreatywnego działania: 1. ZASADA ILOŚCI I RÓŻNORODNOŚCI zgodnie z zasadą ilość przechodzi w jakość, teoretycy i badacze twórczości podkreślają, że dochodzeniu do prawdziwie oryginalnych i ciekawych rozwiązań sprzyja generowanie jak największej ich ilości. Czasem tylko takie, mechaniczne i wytrwałe produkowanie nowych pomysłów pozwala na przełamanie barier, utartych schematów, wychodzenie z przyzwyczajeń. 2. ZASADA ODROCZONEGO WARTOŚCIOWANIA zgodnie z tą zasadą, twórczości sprzyja odłożenie w czasie oceny generowanych pomysłów. Uwolnienie się od oceny, pozwolenie sobie na głupie pytania i głupie pomysły, szukanie pozytywów w każdym zaproponowanym rozwiązaniu pozwala na rozwinięcie skrzydeł kreatywności i oswobodzenie się z lęku przed oceną i krytyką. 3. ZASADA DOBREJ ZABAWY działanie kreatywne to działanie spontaniczne, pełne energii, radosne, bliskie zachowaniu się dziecka. W związku tym powstawaniu kreatywnych rozwiązań sprzyjać będzie budowanie ludycznego klimatu i częste sięganie po poczucie humoru. 4. ZASADA RACJONALNEJ IRRACJONALNOŚCI wiele twórczych i przełomowych rozwiązań na pierwszy rzut oka wydawało się zupełnie absurdalnymi. W związku z tym, aby pracować naprawdę kreatywnie, warto pozwolić sobie na fantazjowanie, zrywanie z przyzwyczajeniami, sięganie po najbardziej niezwykłe i magiczne rozwiązania. Racjonalność włączamy dopiero na ostatnim etapie, czyli wyboru rozwiązania, które chcemy wdrożyć. 5. ZASADA ZARODKA ostatnia zasada mówi nam o tym, że jeśli mamy kłopot z wygenerowaniem dobrego pomysłu, warto zacząć od czegoś najprostszego, nawet najbanalniejszego, od wymyślenia czegokolwiek. To cokolwiek będzie służyło jako zarodek kolejnych pomysłów i w końcu doprowadzi do ciekawego rozwiązania. Opracowana na podstawie: E. Nęcka, J. Orzechowski, A. Słabosz, B. Szymura Trening Twórczości, 2008 Czerpiąc z wymienionych zasad, podczas twórczej pracy z klasą warto budować klimat swobody, wolności od oceny i krytyki, zabawy, tolerancji dla niezwykłości i irracjonalności. Powstawaniu twórczych rozwiązań sprzyjać będzie również zachęcanie uczniów do wytrwałości i poszukiwania niezwykłości. Zasady te sprawdzą się zarówno podczas realizacji niniejszego scenariusza, jak i podczas pracy nad prezentacją, przedstawieniem oraz logotypem i hasłem na konkurs. 3

4 JAK KORZYSTAĆ ZE SCENARIUSZA? CZAS NIEZBĘDNY DO REALIZACJI ZAJĘĆ Podstawowa wersja scenariusza przygotowana została z myślą o jego realizacji w ramach jednej lekcji wychowawczej (45 min.) ze średniej wielkości klasą. Niemniej jednak, aby wyczerpać temat i dobrze przygotować uczniów do twórczego działania zachęcamy do wykorzystania dwóch godzin lekcyjnych na pracę z uczniami (można w tym celu wykorzystać zastępstwo ). Dla nauczycieli, którzy wybiorą ten wariant przygotowano dodatkowe ćwiczenia zawarte w zakładkach Podnosimy poprzeczkę!. Z drugiej strony doświadczenie pokazuje, że istnieją klasy bardzo aktywne, rozgadane lub po prostu bardzo liczne, z którymi każde ćwiczenie zabiera nieco więcej czasu. Dla wychowawców takich zespołów przygotowano propozycje krótszych ćwiczeń, zawarte w zakładkach Oszczędzamy czas!. GIMNAZJA I SZKOŁY ŚREDNIE Scenariusz przygotowano w dwóch wersjach: jeden dla uczniów szkół gimnazjalnych, drugi dla uczniów szkół średnich. W pierwszej wersji scenariusza zaproponowano nieco prostsze ćwiczenia wymagające mniejszego zaawansowania w posługiwaniu się abstrakcyjnymi formami myślenia. Niemniej jednak zapewne istnieją klasy gimnazjalne, obyte z treningiem twórczości i aktywnymi metodami pracy, którym swobodnie można zaproponować wybrane ćwiczenia ze scenariusza dla licealistów. Z drugiej strony początkującym uczniom szkół ponadgimnazjalnych, którzy nie mają dużego doświadczenia w ćwiczeniu własnego umysłu i kreatywności, łatwiej będzie rozpocząć tę przygodę od ćwiczeń zawartych w pierwszych scenariuszu. Oba scenariusze mają ten sam układ: każdy zawiera trzy bloki (wprowadzenie, dyskusję o kreatywności i podsumowanie o warunkach twórczego działania); struktura ćwiczeń i sposób wprowadzania instrukcji jest bardzo podobny. Dzięki temu wychowawca, najlepiej znający własną klasę, może skomponować swój własny scenariusz, wybierając odpowiednie ćwiczenia z obu wersji scenariusza. ROLA WYCHOWAWCY Tak jak zaznaczono we wstępie, rola prowadzącego w zajęciach opartych na aktywnych metodach pracy skupia się na budowaniu odpowiedniej atmosfery, proponowaniu i monitorowaniu ćwiczeń oraz moderowaniu dyskusji. Niemniej jednak, dla powodzenia zajęć niezwykle istotne znaczenie mają również modelowanie odpowiednich zachowań oraz wspieranie i motywowanie uczniów do działania. W ramach modelowania zachowań warto, aby nauczyciel wziął udział w ćwiczeniach wprowadzających, pokazując na własnych przykładzie twórcze rozwiązania, zaangażowanie i spontaniczność. Aby wspierać i motywować uczniów, warto nagradzać uwagą i pochwałą pomysły uczniów, nie tylko te najlepsze i najbardziej oryginalne, ale też te będące efektem przełamania impasu czy pokonania osobistych barier przez nieśmiałych uczniów. 4

5 KREATYWNI NA CO DZIEŃ scenariusz lekcji dla uczniów szkół gimnazjalnych PRZYGOTOWANIE Przed rozpoczęciem zajęć przygotowujemy salę i materiały. Twórczej pracy sprzyjać będzie ustawienie krzeseł w kole lub podkowie, w taki sposób, aby uczniów nie ograniczały ławki (możemy ustawić je pod ścianami) i aby wszyscy mogli się widzieć i swobodnie ze sobą rozmawiać. Przygotowanie wcześniej odpowiednich materiałów usprawni przebieg zajęć i zaoszczędzić cenny czas. Warto przygotować: 1. DUŻE KARTKI PAPIERU najlepiej sprawdzą się kartki z bloków do flipchartów. W zależności od wielkości klasy potrzebować będziemy kartek. 2. FLAMASTRY co najmniej 1 na osobę, ale na wszelki wypadek warto mieć zapas. Jeżeli skompletowanie mazaków będzie stanowić problem, możemy liczyć na to, że uczniowie będą mieli własne przybory do pisania. 3. TAŚMĘ MALARSKĄ LUB MASĘ MOCUJĄCĄ wykorzystamy ją do przymocowania do ścian zapisanych arkuszy papieru, by uczniowie mogli widzieć efekt swojej pracy. 4. ARKUSZE Z ZASADAMI PRACY (por. pkt. I.3.) 5. ZESTAW PRZEDMIOTÓW CODZIENNEGO UŻYTKU 8-10 prostych przedmiotów, które możemy zabrać z kuchni, garażu bądź skompletować w pokoju nauczycielskim lub klasie. Ważne, żeby przedmioty były bardzo zwykłe i spakowane do pudełka/ woreczka, za pomocą którego przeprowadzimy losowanie. 6. ZESTAW SYMBOLI karty z symbolami lub zestaw zabawek-symboli. Zestawy kart można kupić w wielu sklepach z zabawkami i materiałami edukacyjnymi. Zamiast nich można wykorzystać również karty z popularnej gry Dixit lub przygotować własny zestaw, wykorzystując np. zdjęcia, widokówki, wycinki z gazet (muszą być one różnorodne i pobudzać wyobraźnię). Zamiast kart można wykorzystać zestaw małych zabawek i gadżetów, które mogą pobudzać wyobraźnię (małe samochodziki, pamiątki z wakacji, niewielkie maskotki, małe przedmioty codziennego użytku, również szkolne). Ważne, żeby symboli było więcej niż uczniów biorących udział w zajęciach, tak by mieli oni możliwość wyboru. 5

6 PRZEBIEG ZAJĘĆ I. WPROWADZENIE Celem tej części zajęć jest wprowadzenie uczniów do tematu lekcji oraz do niecodziennych, kreatywnych form myślenia i działania. Ćwiczenie Jak się masz? oraz wprowadzenie zasad pomoże w zbudowaniu swobodnej, ludycznej atmosfery, niezbędnej do kreatywnego działania. 1. PRZYWITANIE: Witamy uczniów, przedstawiamy temat i cel zajęć: Witajcie, dzisiejszą lekcję poświęcimy kreatywności, czyli tej cudownej właściwości człowieka, która sprawia, że każdy z nas może wymyślać rzeczy nowe, niecodzienne i niezwykłe. Właściwości, dzięki której powstają idee i wynalazki zmieniające nasze życie i bieg historii. Zastanowimy się czym jest kreatywność, czemu może służyć i co możemy zrobić, by być bardziej kreatywnym. Warto w tym miejscu podkreślić, że lekcja poświęcona kreatywności jest przygotowaniem do twórczego działania, w którym klasa weźmie udział w najbliższej przyszłości (np. w konkursie na hasło i logo programu Mądre żywienie, zdrowe pokolenie, promującego zdrowy tryb życia). Element ten jest niezwykle istotny, z uwagi na wielką rolę jaką w procesach twórczego działania odgrywa motywacja. Jasny i ważny cel pomoże uczniom zaangażować się w ćwiczenia proponowane podczas lekcji. 2. JAK SIĘ MASZ? : Podajemy instrukcję: Zanim zaczniemy się zastanawiać czym jest kreatywność, chciałabym/ chciałbym was zapytać, jak się dzisiaj macie. Ponieważ nasza lekcja poświęcona jest kreatywności, chciałabym/ chciałbym, żebyście odpowiedzieli na to pytanie w niecodzienny, twórczy sposób. Teraz, każdy z Was dokończy zdanie Dzisiaj czuję się. lub Dzisiaj czuję się jak. używając słowa, zaczynającego się na tą samą literę, na którą zaczyna się wasze imię. Np. Ola może powiedzieć Dzisiaj czuję się optymistycznie, a Rafał Dzisiaj czuję się jak robotnik, bo jestem bardzo zmęczony". Zacznijmy ode mnie. 6

7 Zaczynamy ćwiczenie modelując twórcze działanie i zaangażowanie. Potem ćwiczenie wykonują kolejno wszyscy uczniowie. Jeżeli podczas zabawy któryś z uczniów będzie miał problem z wymyśleniem odpowiedzi, możemy poprosić klasę o podpowiedź w ten sposób budować będziemy atmosferę wsparcia i współpracy. Ważne jest jednak, aby uczeń, który potrzebował pomocy, sam zdecydował, którą z podpowiedzi wybierze i uzna za swoją. W ten sposób unikniemy sytuacji, w której któryś z uczniów zostanie przedstawiony w obraźliwy lub nieprzyjemny sposób. OSZCZĘDZAMY CZAS! Jeśli Twoja klasa jest liczna i należy do tych rozgadanych, a Ty obawiasz się, że nie zrealizujecie całego programu, zrezygnuj z ćwiczenia Jak się masz?. Zamiast niej możesz przeprowadzić, krótką zabawę ruchową, np. bardzo popularne Wszyscy, który tak jak ja. Zabawa polega na tym, że uczniowie siadają w kręgu, nauczyciel odstawia na bok swoje krzesło, staje na środku i mówi instrukcję: Osoba stojąca na środku, dokańcza zdanie Zmieniają miejsca wszyscy, którzy tak jak ja np. lubią coś, mają coś, gdzieś byli itp. Gdy osoba wypowie to zdanie, wszyscy, którzy spełniają tą właściwość zmieniają miejsca. Ta osoba, która nie zdąży (jest o jedno krzesło mniej!, staje na środku i ponownie kończy zdanie. Ważną zasadą w grze jest to, że możemy się przesiadać o co najmniej 2 krzesła. Nie możemy przesiadać się na krzesło obok. Zabawa daje dużo radości tworząc dobry, ludyczny nastrój, a przy bardzo pobudza i aktywizuje do działania. Jeśli Twoja klasa jest przyzwyczajona do aktywnych form pracy i zmotywowana do działania, możesz w ogóle zrezygnować z tego punku. 3. ZASADY: Przedstawiamy zasady, które będą obowiązywały podczas lekcji. Zasady warto wcześniej zapisać na kolorowych kartkach i w trakcie przedstawiania przykleić je do tablicy, by były widoczne dla wszystkich uczniów przez cały czas trwania zajęć.: Ponieważ nasza dzisiejsza lekcja dotoczy niezwykłego tematu, chciałabym/ chciałbym, aby obowiązywały podczas niej niezwykłe zasady. Są one niezbędne, abyśmy wszyscy mogli kreatynie działać. Po pierwsze chciałabym/ chciałbym się z Wami umówić na to, że podczas dzisiejszych ćwiczeń KAŻDY MA PRAWO ZGŁOSIĆ SWÓJ POMYSŁ. Obawy i skrępowanie są jednymi z największych przeszkód w twórczym działaniu, dlatego dzisiaj umówmy się na to, że nie ma głupich pomysłów i każdy z nas zostanie wysłuchany. Po drugie, przy kreatywnym działaniu bardzo ważne jest to, że NIE OCENIAMY I NIE KRYTYKUJEMY SWOICH POMYSŁÓW. W twórczości nie ma dobrych i złych odpowiedzi, liczy się tylko oryginalność i wyjątkowość. Im bardziej coś jest oryginalne, tym lepiej. Po trzecie WSPÓŁPRACUJEMY ZE SOBĄ I JESTEŚMY OTWARCI NA POMYSŁY INNYCH. Najbardziej kreatywne pomysły powstają wtedy, gdy grupa współpracuje ze sobą, a pomysł zaproponowany przez jedną osobę zostaje podchwycony i rozwinięty przed drugą. I na koniec WYTRWALE SZUKAMY NIEZWYKŁOŚCI. Koleją wielką barierą dla twórczości jest szybkie poddawanie się i pozostawanie przy banalnych rozwiązaniach. Badania jednak pokazują, że jeśli chcemy znaleźć oryginalne rozwiązanie, musimy poświęcić na trochę czasu by wystrzelać się z oczywistych i prostych pomysłów. Dopiero po przełamaniu pierwszego impasu, przychodzą nam do głowy naprawdę twórcze pomysły. 7

8 Po przedstawieniu zasad możemy się upewnić, czy zostały one dobrze zrozumiane. Jeśli klasa ma swój własny kontrakt możemy go w tym miejscu przywołać i podkreślić, że przyjęte przez klasę zasady dobrej współpracy również będą bardzo sprzyjać twórczemu działaniu. II. CZYM JEST KREATYWNOŚĆ? Celem tej części zajęć jest omówienie definicji oraz zastosowań kreatywności. Cel ten zostanie spełniony, jeśli uczniowie będą mieli szansę poczuć, że każdy z nich ma szansę być kreatywnym, a twórcze myślenie i działanie ma zastosowanie w wielu codziennych sytuacjach. Jednocześnie w tej części stymulujemy twórcze myślenie uczniów, proponując dwie techniki, tradycyjnie wykorzystywane w treningach twórczości oraz sesjach twórczego rozwiązywania problemów (gwiazdy/ łańcuchy skojarzeń oraz niezwykłe zastosowania). 1. CZYM JEST KREATYWNOŚĆ? dzielimy klasę na małe podgrupy (5-6 osobowe), każdej podgrupie dajemy dużą kartkę papieru z bloku do flipchartów oraz garść mazaków, poczym podajemy instrukcję: Na środku kartki, dużymi literami zapiszcie słowo KREATYWNOŚĆ (czekamy na wykonanie tej części zadania). Teraz, macie 4 minuty na to, żeby wypisać jak najwięcej skojarzeń z tym słowem. Każde skojarzenie zapiszcie, łącząc je linią z naszym głównym hasłem, tworząc w ten sposób Gwiazdę skojarzeń. Pamiętajcie, że w kreatywności nie ma złych i dobrych odpowiedzi, liczy się oryginalność i niezwykłość. Zobaczymy, której grupie uda się wypisać najwięcej skojarzeń. Czas start! Po upływie czasu prosimy uczniów o policzenie skojarzeń, które udało im się zapisać. Nagradzamy pochwałą grupę, która wypisała ich najwięcej, poczym odczytujemy wszystkie skojarzenia. Aby odczytanie przebiegło dynamicznie, a uczniowie słuchali się nawzajem, dobrze jest czytać skojarzenia pojedynczo: pierwsza grupa odczytuje jedno skojarzenie, potem kolejna i następna. Gdy wszystkie grupy przeczytają po jednym skojarzeniu, wracamy do pierwszej grupy i zaczynamy drugie kółko. Jednocześnie prosimy uczniów, żeby nie czytali skojarzeń, które już się pojawiły. Jeśli któreś z zaproponowanych przez uczniów haseł jest bardzo odległe, prosimy o krótkie wyjaśnienie. W ten sposób odczytujemy wszystkie z zapisanych skojarzeń. Ćwiczenie podsumowujemy krótką dyskusją o tym, czym jest kreatywność oraz podaniem definicji kreatywności. W definicji warto podkreślić egalitarne i utylitarne aspekty kreatywności. 8

9 PODNOSIMY POPRZECZKĘ! Jeśli masz więcej czasu lub Twoi uczniowie przyzwyczajeni się do aktywnych form pracy, burzy mózgów i gwiazd skojarzeń, możesz urozmaicić zajęcia wprowadzając łańcuchy skojarzeń (jako uzupełnienie lub zamiast gwiazdy). Zacznij od przekazania uczniom informacji, że w twórczych sesjach rozwiązywania problemów, stosuje się również Łańcuchy skojarzeń, jako ćwiczenie pozwalające wygenerować bardzo odległe, ale wiele wnoszące skojarzenia. Przekaż uczniom zasady tworzenia łańcuchów (możecie razem zrobić pierwszy łańcuch): łańcuchy tworzymy kojarząc słowa kolejno, dodając nowe skojarzenie do poprzednio zapisanego np. Kreatywność Pomysł Odkrycie Ameryka McDonald Jedzenie Posiłek Rodzina Wycieczka itd. Podnieście poprzeczkę i spróbujcie stworzyć jak najwięcej jak najkrótszych łańcuchów skojarzeń, wychodząc od dowolnego słowa, a dochodząc do kreatywności, np.: Szkoła Nauka Eksperyment - Odkrycie Kreatywność Szkoła Uczeń Plecak Wycieczka Odkrycie Kreatywność Szkoła Tablica Chemia Wybuch Eureka Kreatywność Lub: Śniadanie Jajko Narodziny Nowość - Kreatywność Śniadanie Pudełko Ciekawość Kreatywność Śniadanie Poranek Nowość Oryginalność Kreatywność Gdy skończycie zabawę, przyjrzyjcie się swoim łańcuchom i pojawiającym się w nich skojarzeniom. Na tej podstawie zbudujcie definicję kreatywności. 2. NIEZWYKŁE ZASTOSOWANIA Ćwiczenie rozpoczynamy od krótkiego wprowadzenia: Jak powiedzieliśmy wcześniej, kreatywność to umiejętność wymyślania niezwykłych pomysłów, niekonwencjonalnego myślenia, zadawania niecodziennych, przewrotnych pytań. Kreatywność to również umiejętność wymyślania niecodziennych zastosowań zwykłych przedmiotów lub urządzeń. Chciałbym/ chciałbym, abyście teraz spróbowali powymyślać takie niecodzienne zastosowania. Aby to zrobić, znowu podzielimy się na grupy, tym razem inne, po to aby zmienić punkt widzenia, zmienić składy. W ten sposób zadbamy o różnorodność, niezwykle ważną w każdym twórczym działaniu Ponownie dzielimy klasę na małe grupy. Możemy skorzystać z tradycyjnej metody odliczania. Możemy również urozmaicić podział, proponując uczniom literowanie jakiegoś słowa, związanego z twórczością (słowo musi mieć tyle liter, ile chcemy mieć grup, np. TWÓR, GRUPA, POMYSŁ). Uczniowie literują słowo, w taki sposób, że każdy z nich, kolejno, 9

10 wymienia tylko jedną literkę danego słowa. Gdy cała klasa odliczy w ten sposób, mówimy uczniom, żeby teraz znalazły się wszystkie literki T, wszystkie W, wszystkie Ó i wszystkie R. W ten sposób powstaną 4 grupy (przy słowie TWÓR). Gdy klasa jest już podzielona na grupy, przedstawiciel każdej z nich losuje jeden przedmiot z pudełka/ worka, w którym zgromadziliśmy przedmioty codziennego użytku. Poza przedmiotem każda grupa dostaje jedną dużą kartkę z bloku flipchartowego oraz garść mazaków. Gdy grupy mają już wszystkie niezbędne materiały, podajemy instrukcję: Macie w rękach zwykły przedmiot codziennego użytku. Chciałabym/ chciałbym, abyście teraz zastanowili się, do czego można go wykorzystać. Wypiszcie wszystkie możliwe zastosowania, jakie przyjdą Wam do głowy, szukając tych najbardziej oryginalnych. Wykonując ćwiczenie pamiętajcie o naszej zasadzie WYTRWALE SZUKAMY NIEZWYKŁOŚCI. Aby odnaleźć najbardziej niezwykłe zastosowania, warto wypisać ich jak najwięcej i nie poddawać się, kiedy będzie się Wam wydawać, że nie macie już żadnych pomysłów. Na wykonanie ćwiczenia macie 5 minut. (Jeśli mamy więcej czasu, warto dać grupom 7 minut) Po upływie czasu prosimy grupę, aby wybrały najbardziej oryginalne zastosowania jakie przyszły im do głowy (może to być 5, 7, 10 najbardziej niezwykłych zastosowań, w zależności od pomysłowości uczniów; liczbą warto dobrać w ten sposób, aby uczniowie mogli przeczytać wszystkie najbardziej oryginalne zastosowania, a jednocześnie nie tracić czasu na czytanie zastosowań banalnych). Czytamy najbardziej oryginalne zastosowania wszystkich przedmiotów. W ramach podsumowania warto zapytać uczniów jakimi kryteriami posługiwali się wybierając najbardziej oryginalne pomysły. W ten sposób, możemy uzupełnić definicję kreatywności o opis twórczego pomysłu. Następnie przechodzimy do dyskusji o zastosowaniach kreatywnego myślenia i działania. Dyskusję możemy rozpocząć w następujący sposób Wymieniliście wiele cudownych i niezwykłych zastosowań codziennych przedmiotów. A jak Waszym zdaniem możemy zastosować kreatywne myślenie i działanie w naszym codziennym życiu? Kiedy Waszym zdaniem warto być kreatywnym i sięgać po oryginalne, niezwykłe metody działania? W dyskusji warto akcentować znaczenie kreatywności w codziennym życiu uczniów i zachęcać ich do niekonwencjonalnego działania w ważnych dla nich sytuacjach. III. PODSUMOWANIE Podsumowując rozważania o kreatywności watro zwrócić uwagę, na warunki, jakie są niezbędne do kreatywnego myślenia i działania. W tym celu zaproponujemy uczniom własną, twórczą i kreatywną pracę nad Przepisem na kreatywne rozwiązanie. 10

11 1. CO JEST POTRZEBNE DO KREATYWNEGO MYŚLENIA I DZIAŁANIA? Ćwiczenie rozpoczynamy od ułożenia na podłodze pomiędzy uczniami kart lub przedmiotów symboli. Następnie podajemy instrukcję: Powiedzieliśmy sobie dzisiaj, że każdy z nas ma szansę być kreatywnym. Mówiliście też o wielu codziennych sytuacjach, w których warto być kreatywnym i szukać kreatywnych rozwiązań. Jednak kreatywne pomysły rzadko pojawiają się same z siebie. Pomyślcie sobie teraz co jest potrzebne, żebyśmy mogli być kreatywni, żeby możliwe było stworzenie kreatywnego pomysłu lub kreatywne rozwiązanie jakiegoś problemu. Przed sobą macie zestaw różnych symboli, wybierzcie spośród nich te, które Waszym zdaniem najlepiej symbolizują to, co jest nam potrzebne do twórczego działania. 2. PRZEPIS NA KREATYWNY POMYSŁ - Gdy uczniowie wybiorą swoje symbole, dzielimy klasę na małe grupy i proponujemy kolejną część ćwiczenia: Teraz, z wybranych symboli, stwórzcie swój własny, kreatywny Przepis na kreatywny pomysł. Pomyślcie o tym, co trzeba mieć i co trzeba zrobić, żeby na taki pomysł wpaść. Przygotujcie prezentację swojego przepisu. Zaprezentujcie go w taki sposób, w jaki sposób prezentuje się przepisy w programach kulinarnych. Na przygotowanie macie 5 minut. Gdy grupy skończą pracę, przechodzimy do prezentacji, w której każda z grup przedstawia swój Przepis na kreatyny pomysł. Po zakończeniu prezentacji przechodzimy do dyskusji, w której omawiamy to, co jest niezbędne do twórczego działania i myślenia. Warto w podsumowaniu akcentować takie aspekty kreatywnego działania jak otwartość, wytrwałość, wiarę we własne siły, przełamywanie utartych schematów i nawyków oraz dobrą zabawę i przyjemność działania. OSZCZĘDZAMY CZAS! By zaoszczędzić czas, możesz zrezygnować z symboli i od razu przejść do przygotowywania przepisu. Niemniej jednak zabawa z symbolami bardzo pobudza wyobraźnię i może bardzo pozytywnie wpłynąć na jakość wytworzonych przepisów. 3. PODSUMOWANIE zajęcia kończymy, życząc uczniom dobrej zabawy i ciekawych, kreatywnych pomysłów w nadchodzących działaniach. Jeśli czas nam pozwoli możemy zrobić tradycyjną rundkę zamykającą, pytając każdego ucznia, która część zajęć była dla niego najciekawsza lub który z pomysłów dnia dzisiejszego podobał mu się 11

12 najbardziej. W ten sposób docenimy najbardziej twórcze i zabawne pomysły oraz ich autorów, co może wzmocnić motywację uczniów do dalszych, twórczych poszukiwań. PODNOSIMY POPRZECZKĘ! Jeśli uznasz, że będzie to dla uczniów ciekawsze, możesz zaproponować im stworzenie krótkiej reklamy twórczości, zastanawiając się jednocześnie nad tym, jakie największe korzyści przynosi nam bycie kreatywnym. 12

13 KREATYWNI NA CO DZIEŃ scenariusz lekcji dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych PRZYGOTOWANIE Przed rozpoczęciem zajęć przygotowujemy salę i materiały. Twórczej pracy sprzyjać będzie ustawienie krzeseł w kole lub podkowie, w taki sposób, aby uczniów nie ograniczały ławki (możemy ustawić je pod ścianami) i aby wszyscy mogli się widzieć i swobodnie ze sobą rozmawiać. Przygotowanie wcześniej odpowiednich materiałów usprawni przebieg zajęć i zaoszczędzi cenny czas. Warto przygotować: 1. DUŻE KARTKI PAPIERU najlepiej sprawdzą się kartki z bloków do flipchartów. W zależności od wielkości klasy, potrzebować będziemy kartek. 2. FLAMASTRY co najmniej 1 na osobę, ale na wszelki wypadek warto mieć zapas. Jeżeli skompletowanie mazaków będzie stanowić problem, możemy liczyć na to, że uczniowie będą mieli własne przybory do pisania. 3. TAŚMĘ MALARSKĄ LUB MASĘ MOCUJĄCĄ wykorzystamy ją do przymocowania do ścian zapisanych arkuszy papieru, by uczniowie mogli widzieć efekt swojej pracy. 4. ARKUSZE Z ZASADAMI PRACY (por. pkt. I.3.) 5. KARTKI Z PYTANIAMI O NIEZWYKŁE KONSEKWENCJE opis pytań znajdziesz w opisie ćwiczenia IV.2. Ważne, aby każde z pytań znajdowało się na osobnej karteczce, tak by uczniowie mogli je rozlosować. 6. ZESTAW PRZEDMIOTÓW - małych zabawek i gadżetów, które mogą pobudzać wyobraźnię, oraz niewielkich przedmiotów codziennego użytku. Przedmioty te posłużą jako materiały do wykonania ostatniego zadania. Ważne, aby przedmioty znajdowały się w pudełeczku lub worku umożliwiającym losowanie. 7. TAŚMA KLEJĄCA/ SZNUREK do ostatniego zadania 13

14 PRZEBIEG ZAJĘĆ I. WPROWADZENIE Celem tej części zajęć jest wprowadzenie uczniów do tematu lekcji oraz do niecodziennych, kreatywnych form myślenia i działania. Ćwiczenie Dzisiaj jestem jak? oraz wprowadzenie zasad pomoże w zbudowaniu swobodnej, ludycznej atmosfery, niezbędnej do kreatywnego działania. 1. PRZYWITANIE: Witamy uczniów, przedstawiamy temat i cel zajęć: Witajcie, dzisiejszą lekcję poświęcimy kreatywności, czyli tej cudownej właściwości człowieka, która sprawia, że każdy z nas może wymyślać rzeczy nowe, niecodzienne i niezwykłe. Właściwości, dzięki której powstają idee i wynalazki zmieniające nasze życie i bieg historii. Zastanowimy się, czym jest kreatywność, czemu może służyć i co możemy zrobić, by być bardziej kreatywnymi. Warto w tym miejscu podkreślić, że lekcja poświęcona kreatywności jest przygotowaniem do twórczego działania, w którym klasa weźmie udział w najbliższej przyszłości (np. w konkursie na hasło i logo programu Mądre żywienie, zdrowe pokolenie, promującego zdrowy tryb życia). Element ten jest niezwykle istotny z uwagi na wielką rolę, jaką w procesach twórczego działania odgrywa motywacja. Jasny i ważny cel pomoże uczniom zaangażować się w ćwiczenia proponowane podczas lekcji. 2. DZISIAJ JESTEM JAK Podajemy instrukcję: Zanim zaczniemy się zastanawiać czym jest kreatywność, chciałabym/ chciałbym was zapytać, jak się dzisiaj macie. Ponieważ nasza lekcja poświęcona jest kreatywności, chciałabym/ chciałbym, żebyście odpowiedzieli na to pytanie w niecodzienny, twórczy sposób, wykorzystując analogię. Teraz, każdy z Was dokończy zdanie Dzisiaj jestem jak. używając analogii odwołującej się do świata zwierząt. Np. Dzisiaj jestem jak suseł, bo bardzo chce mi się spać. lub Dzisiaj jestem jak kangur, bo mam tyle energii, że aż chce mi się skakać. Zacznijmy ode mnie. 14

15 Zaczynamy ćwiczenie, modelując twórcze działanie i zaangażowanie. Potem ćwiczenie wykonują kolejno wszyscy uczniowie. Jeżeli podczas zabawy któryś z uczniów będzie miał problem z wymyśleniem odpowiedzi, możemy poprosić klasę o podpowiedź w ten sposób budować będziemy atmosferę wsparcia i współpracy. Ważne jest jednak, aby uczeń, który potrzebował pomocy, sam zdecydował, którą z podpowiedzi wybierze i uzna za swoją. W ten sposób unikniemy sytuacji, w której któryś z uczniów zostanie przedstawiony w obraźliwy, lub nieprzyjemny sposób. OSZCZĘDZAMY CZAS! Jeśli Twoja klasa jest liczna i należy do tych rozgadanych, a Ty obawiasz się, że nie zrealizujecie całego programu, zrezygnuj z ćwiczenia Dzisiaj jestem jak. Zamiast niego możesz przeprowadzić krótką zabawę ruchową, np. bardzo popularne Przekaż przedmiot. Zabawa polega na tym, że każdy z uczniów wyobraża sobie, że ma w rękach dowolny przedmiot codziennego użytku. Zadaniem całej klasy jest dokonanie jak największej ilości wymian tych przedmiotów w czasie 1 minuty. Wymiana polega na tym, że jeden uczeń daje drugiemu swój wyimaginowany przedmiot, zabierając od niego jego rzecz. Nie można wymieniać się dwa razy pod rząd z tą samą osobą. Po zakończeniu ćwiczenia sprawdzamy, kto ma jaki przedmiot, które z nich się pogubiły, a które w magiczny sposób rozmnożyły. Zabawa daje dużo radości tworząc dobry, ludyczny nastrój, a przy tym pobudza koncentrację i aktywizuje do działania. Jeśli Twoja klasa jest przyzwyczajona do aktywnych form pracy i zmotywowana do działania, możesz w ogóle zrezygnować z tego punku. 3. ZASADY: Przedstawiamy zasady, które będą obowiązywały podczas lekcji. Zasady warto wcześniej zapisać na kolorowych kartkach i w trakcie przedstawiania, przykleić je do tablicy, by były widoczne dla wszystkich uczniów przez cały czas trwania zajęć.: Ponieważ nasza dzisiejsza lekcja dotoczy niezwykłego tematu, chciałabym/ chciałbym, aby obowiązywały podczas niej niezwykłe zasady. Są one niezbędne, abyśmy wszyscy mogli kreatynie działać. Po pierwsze chciałabym/ chciałbym się z Wami umówić na to, że podczas dzisiejszych ćwiczeń KAŻDY MA PRAWO ZGŁOSIĆ SWÓJ POMYSŁ. Obawy i skrępowanie są jednymi z największych przeszkód w twórczym działaniu, dlatego dzisiaj umówmy się na to, że nie ma głupich pomysłów i każdy z nas zostanie wysłuchany. Po drugie, przy kreatywnym działaniu bardzo ważne jest to, że NIE OCENIAMY I NIE KRYTYKUJEMY SWOICH POMYSŁÓW. W twórczości nie ma dobrych i złych odpowiedzi, liczy się tylko oryginalność i wyjątkowość. Im bardziej coś jest oryginalne tym lepiej. Po trzecie WSPÓŁPRACUJEMY ZE SOBĄ I JESTEŚMY OTWARCI NA POMYSŁY INNYCH. Najbardziej kreatywne pomysły powstają wtedy, gdy grupa współpracuje ze sobą, a pomysł zaproponowany przez jedną osobę zostaje podchwycony i rozwinięty przed drugą. I na koniec WYTRWALE SZUKAMY NIEZWYKŁOŚCI. Koleją wielką barierą dla twórczości jest szybkie poddawanie się i pozostawanie przy banalnych rozwiązaniach. Badania jednak pokazują, że jeśli chcemy znaleźć oryginalne rozwiązanie, musimy poświęcić na trochę czasu by wystrzelać się z oczywistych i prostych pomysłów. Dopiero po przełamaniu pierwszego impasu, przychodzą nam do głowy naprawdę twórcze pomysły. 15

16 Po przedstawieniu zasad możemy się upewnić, czy zostały one dobrze zrozumiane. Jeśli klasa ma swój własny kontrakt, możemy go w tym miejscu przywołać i podkreślić, że przyjęte przez klasę zasady dobrej współpracy również będą bardzo sprzyjać twórczemu działaniu. IV. CZYM JEST KREATYWNOŚĆ? Celem tej części zajęć jest omówienie definicji oraz zastosowań kreatywności. Cel ten zostanie spełniony, jeśli uczniowie będą mieli szansę poczuć, że każdy z nich ma szansę być kreatywnym, a twórcze myślenie i działanie ma zastosowanie w wielu codziennych sytuacjach. Jednocześnie w tej części stymulujemy twórcze myślenie uczniów, proponując dwie techniki, tradycyjnie wykorzystywane w treningach twórczości oraz sesjach twórczego rozwiązywania problemów (analogie oraz poszukiwanie konsekwencji). 1. CZYM JEST KREATYWNOŚĆ? dzielimy klasę na małe podgrupy (5-6 osobowe), każdej podgrupie dajemy dużą kartkę papieru z bloku do flipchartów oraz garść mazaków, poczym podajemy instrukcję: Zajęcia rozpoczęliśmy dzisiaj od podawania swojego nastroju za pomocą analogii. Teraz proszę Was, abyście w ten sam sposób, zastanowili się, czym jest kreatywność. Na środku kartki, dużymi literami zapiszcie słowo KREATYWNOŚĆ (czekamy na wykonanie tej części zadania). Teraz, macie 4 minuty na to, żeby wypisać jak najwięcej analogii tego zjawiska. Nie musicie się ograniczać do świata zwierząt. Korzystajcie z dowolnych analogii i starajcie się szukać jak najbardziej oryginalnych i odległych skojarzeń. Np. Kreatywność jest jak wysypka, czasem przychodzi znienacka. Zobaczymy, której grupie uda się wypisać najwięcej analogii. Czas start! (Czasem wartościowe może być rozpoczęcie ćwiczenia od podania definicji i zasad tworzenia analogii. Może być to szczególnie istotne wówczas, gdy w pierwszym ćwiczeniu uczniowie stosowali płytkie analogie lub wręcz proste skojarzenia.) Po upływie czasu prosimy uczniów o policzenie analogii które udało im się zapisać. Nagradzamy pochwałą grupę, która wypisała ich najwięcej, poczym odczytujemy wszystkie pomysły. Aby odczytanie przebiegło dynamicznie, a uczniowie słuchali się nawzajem, dobrze jest czytać analogie pojedynczo: pierwsza grupa odczytuje jeden pomysł, potem kolejna i następna. Gdy wszystkie grupy przeczytają po jednym pomyśle, wracamy do pierwszej grupy i zaczynamy drugie kółko. W ten sposób odczytujemy wszystkie z zapisanych analogii. Ćwiczenie podsumowujemy krótką dyskusją o tym, czym jest kreatywność oraz podaniem definicji kreatywności. W definicji warto podkreślić egalitarne i utylitarne aspekty kreatywności. 16

17 PODNOSIMY POPRZECZKĘ! Jeśli masz więcej czasu, a Twoi uczniowie płynnie posługują się analogią, możesz urozmaicić zajęcia zadając uczniom dodatkowe zadanie. Po odczytaniu analogii zaproponowanych przez uczniów, poproś klasę aby podała Ci 10 dowolnych słów - mogą to być przedmioty codziennego użytku, zjawiska przyrodnicze, elementy świata przyrody, idee, wartości. Zapisując słowa zadbaj o to, by były one jak najbardziej różnorodne. Następnie zaproponuj uczniom, aby sprawdzili, czy można zbudować analogię do kreatywności, wykorzystując zaproponowane słowa, np. klasa podaje słowa: ławka, burza, miłość itp. Dalej szukamy analogi: kreatywność jest jak ławka, bo czasem jest bardzo pożyteczna. Kreatywność jest jak burza, bo czasem pojawia się znienacka i robi wiele zamieszania. Kreatywność jest jak miłość, bo rodzi uniesienie, ale potrafi też być zdradliwa. Ćwiczenie będzie bogatsze, gdy wykonacie je w małych podgrupach. Gdy skończycie zabawę przyjrzyjcie się swoim analogiom i pojawiającym się w nich treściom. Na tej podstawie zbudujcie definicję kreatywności. 2. CO BY BYŁO GDYBY? Ćwiczenie rozpoczynamy od krótkiego wprowadzenia: Jak powiedzieliśmy wcześniej, kreatywność to umiejętność wymyślania niezwykłych pomysłów, niekonwencjonalnego myślenia, zadawania niecodziennych, przewrotnych pytań i szukania na nie odpowiedzi. Teraz zaproponuję Wam ćwiczenie, w którym poszukamy niezwykłych odpowiedzi na niezwykłe pytanie. Aby to zrobić, znowu podzielimy się na grupy, tym razem inne, po to aby zmienić punkt widzenia, zmienić składy. W ten sposób zadbamy o różnorodność, niezwykle ważną w każdym twórczym działaniu Ponownie dzielimy klasę na małe grupy. Możemy skorzystać z tradycyjnej metody odliczania. Możemy również urozmaicić podział, proponując uczniom literowanie jakiegoś słowa, związanego z twórczością (słowo musi mieć tyle liter, ile chcemy mieć grup, np. TWÓR, GRUPA, POMYSŁ). Uczniowie literują słowo, w taki sposób, że każdy z nich, kolejno, wymienia tylko jedną literkę danego słowa. Gdy cała klasa odliczy w ten sposób, mówimy uczniom, żeby teraz znalazły się wszystkie literki T, wszystkie W, wszystkie Ó i wszystkie R. W ten sposób powstaną 4 grupy (przy słowie TWÓR). Gdy klasa jest już podzielona na grupy, każda z nich dostaje jedną dużą kartkę z bloku flipchartowego oraz garść mazaków. Później prosimy, aby przedstawiciel każdej z grupy, wylosował jedno niezwykle pytanie, z przygotowanego zestawu. Przykładowe pytania to: Co by było, gdyby przestało obowiązywać prawo ciążenia? Co by było, gdyby długopisy ożyły? Co by było, gdyby krajem rządziły dzieci? Co by było, gdyby zakazano handlu odzieżą? Co by było, gdyby śnieg był fioletowy? Co by było, gdyby ptaki przestały latać? Co by było, gdyby psy zaczęły latać? Następnie podajemy instrukcję: 17

18 Wylosowaliście właśnie dość niezwykłe pytanie, opisujące dość niezwykłe zjawisko. Teraz zastanówcie się, jakie mogą być konsekwencje takiej zmiany. Zapiszcie wszystkie pomysły, jakie tylko przyjdą wam do głowy. Wykonując ćwiczenie pamiętajcie o naszej zasadzie WYTRWALE SZUKAMY NIEZWYKŁOŚCI. Aby odnaleźć najbardziej niezwykłe i oryginalne konsekwencje, warto wypisać ich jak najwięcej i nie poddawać się, kiedy będzie się Wam wydawać, że nie macie już żadnych pomysłów. Na wykonanie ćwiczenia macie 5 minut. (Jeśli mamy więcej czasu, warto dać grupom 7 minut) Po upływie czasu, prosimy grupę aby wybrały najbardziej oryginalne konsekwencje jakie przyszły im do głowy (może to być 5, 7, 10 najbardziej niezwykłych pomysłów, w zależności od pomysłowości uczniów; liczbę warto dobrać w ten sposób, aby uczniowie mogli przeczytać wszystkie najbardziej oryginalne konsekwencje, a jednocześnie nie tracić czasu na czytanie banalnych pomysłów). Czytamy najbardziej oryginalne odpowiedzi na każde z pytań. W ramach podsumowania warto zapytać uczniów, jakimi kryteriami posługiwali się wybierając najbardziej oryginalne pomysły. W ten sposób możemy uzupełnić definicję kreatywności o opis twórczego pomysłu. Następnie przechodzimy do dyskusji o zastosowaniach kreatywnego myślenia i działania. Dyskusję możemy rozpocząć w następujący sposób: Wymieniliście wiele niesamowitych konsekwencji, niezwykłych zdarzeń. A co by było, gdyby zakazać kreatywnego myślenia i działania? Co by się Waszym zdanie wtedy stało? W dalszej części ćwiczenia warto zapytać wprost o zastosowanie kreatywności w życiu codziennym. W dyskusji warto akcentować znaczenie kreatywności w codziennym życiu uczniów i zachęcać ich do niekonwencjonalnego działania w ważnych dla nich sytuacjach. 3. PODSUMOWANIE Podsumowując rozważania o kreatywności watro zwrócić uwagę na warunki, jakie są niezbędne do kreatywnego myślenia i działania. W tym celu zaproponujemy uczniom własną, twórczą i kreatywną pracę nad Maszyną do kreatywnych pomysłów. 1. MASZYNA DO KREATYWNYCH POMYSŁÓW ćwiczenie rozpoczynamy od wylosowania przez uczniów przedmiotów z przygotowanego zestawu. Mogą to być przedmioty znalezione w kuchni, garażu, pokoju nauczycielskim, klasie szkolnej. Następnie dzielimy klasę na małe podgrupy i podajemy instrukcję: Powiedzieliśmy sobie dzisiaj, że każdy z nas ma szansę być kreatywnym. Mówiliście też o wielu codziennych sytuacjach, w których warto być kreatywnym i szukać kreatywnych rozwiązań. Jednak kreatywne pomysły rzadko pojawiają się 18

19 same z siebie. Pomyślcie sobie teraz, co jest potrzebne, żebyśmy mogli być kreatywni, żeby możliwe było stworzenie kreatywnego pomysłu lub kreatywne rozwiązanie jakiegoś problemu. Wylosowaliście przed chwilę różne przedmioty. Teraz, w podgrupach, zbudujcie z nich maszynę do tworzenia kreatywnych rozwiązań. Przygotujcie też prezentacje swojej maszyny, dzięki której poznamy jej największe zalety np. taką jaką często widzimy w telezakupach. Na wykonanie zadania macie 7 minut. Grupom możemy dać do pomocy taśmę klejącą lub sznurek, by możliwe było łączenie przedmiotów. Gdy grupy skończą pracę, przechodzimy do prezentacji, w której każda z grup przedstawia swoją maszynę. Po zakończeniu prezentacji przechodzimy do dyskusji, w której podsumowujemy zadanie, rozmawiając o tym, co jest niezbędne do twórczego działania i myślenia. Warto w podsumowaniu akcentować takie aspekty kreatywnego działania jak otwartość, wytrwałość, wiarę we własne siły, przełamywanie utartych schematów i nawyków oraz dobrą zabawę i przyjemność działania. PODNOSIMY POPRZECZKĘ! Jeśli pracujesz z kreatywnymi uczniami, przyzwyczajonymi do aktywnych form pracy, możesz zaproponować im stworzenie maszyny z samych siebie. Zadaniem uczniów jest wówczas stworzenie ze swoich ciał ruchomego pomnika maszyny, która generować będzie twórcze pomysły. Ćwiczenie to jest krótsze i ciekawsze, ale wymaga większej otwartości i dłuższej dyskusji, ponieważ o warunkach twórczego działania mówi w bardzo metaforyczny sposób. 2. PODSUMOWANIE zajęcia kończymy, życząc uczniom dobrej zabawy i ciekawych, kreatywnych pomysłów w nadchodzących działaniach. Jeśli czas nam pozwoli, możemy zrobić tradycyjną rundkę zamykającą, pytając każdego ucznia, która część zajęć była dla niego najciekawsza lub który z pomysłów dnia dzisiejszego podobał mu się najbardziej. W ten sposób docenimy najbardziej twórcze i zabawne pomysły oraz ich autorów, co może wzmocnić motywację uczniów do dalszych, twórczych poszukiwań. 19