Perspektywy i bariery rozwoju przedsiębiorczości w powiecie chełmskim

Transkrypt

1 PROJEKT SYSTEMOWY KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY Perspektywy i bariery rozwoju przedsiębiorczości w powiecie chełmskim Ekspertyza naukowa dr Maciej Piotrowski Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie mpiotrowski@wsiz.rzeszow.pl Magdalena Marciniak-Piotrowska magda-marciniak@wp.pl Paweł Pikor ppikor@gmail.com Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Spis treści Wstęp... 3 Przedmiot, kontekst badania i cele badawcze... 3 Opis sposobu zbierania danych, wykorzystanych technik i narzędzi badawczych... 3 Atrakcyjność inwestycyjna powiatu chełmskiego... 4 Rola powiatu w tworzeniu warunków do rozwoju gospodarczego na poziomie lokalnym... 7 Potencjał gospodarczy i znaczenie powiatu chełmskiego oraz powiatu m. Chełm w gospodarce województwa... 9 Struktura podmiotów gospodarczych w powiecie chełmskim Turystyka Bariery rozwoju przedsiębiorczości Analiza SWOT Analiza dobrych praktyk Podsumowanie badań Rekomendacje Lista dokumentów będących przedmiotem badania

3 Wstęp Niniejsza ekspertyza została sporządzona na zlecenie Województwa Lubelskiego w ramach realizowanego przez nie projektu systemowego: Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny " finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałanie Regionalne Strategie Innowacji". Ekspertyza powstała w oparciu o informacje dostępne na dzień r. Przedmiot, kontekst badania i cele badawcze Przedmiot i kontekst badania Celem projektu systemowego Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny jest dokonanie próby pomiaru kapitału intelektualnego województwa lubelskiego, a przez to zapewnienie podstaw do podejmowania kluczowych decyzji dotyczących przyszłości regionu i jego mieszkańców. Działania realizowane w projekcie mają na celu, przy zastosowaniu pomiaru kapitału ludzkiego, strukturalnego i relacji, zaobserwowanie kluczowych obszarów dynamiki zmian społeczno-gospodarczych oraz uruchomienie procesów społecznej partycypacji w zakresie polityki innowacyjnej na obszarze województwa. Wpłyną one również na ostateczny kształt lokalnych strategii innowacji, skierowanych na podniesienie konkurencyjności obszarów docelowych, a także będą pomocne w pracach nad rozwojem Regionalnego Systemu Innowacji. Cele badawcze Celem badań naukowych jest analiza sytuacji społeczno-gospodarczej w powiecie chełmskim i powiecie m. Chełm w kontekście występujących perspektyw i barier rozwoju przedsiębiorczości. Uwzględniają one perspektywy rozwoju w odniesieniu do funkcjonujących gałęzi gospodarki na danym terenie (z uwzględnieniem turystyki) oraz możliwości zainicjowania i rozwoju nowych gałęzi gospodarki i technologii (zwłaszcza tych najbardziej innowacyjnych). Opis sposobu zbierania danych, wykorzystanych technik i narzędzi badawczych Celem uzyskania możliwie pełnego obrazu sytuacji w zakresie istniejących perspektyw i barier rozwoju przedsiębiorczości w powiecie chełmskim i mieście na prawach powiatu jakim jest Chełm w badaniu przeprowadzono analizę desk research i web research danych zastanych. Analiza desk research to badanie bazujące na materiałach ogólnodostępnych, dokumentach, raportach, literaturze przedmiotu. Jest to kluczowy element badań, gdyż tworzy dla badacza podstawy wiedzy na temat badanego obszaru, pozwala weryfikować rzeczywiste działania w kontekście ich założeń oraz, jak w przypadku web research, daje obraz aktualnych efektów lub pozostałości zrealizowanych działań. Wiedza zgromadzona w trakcie tej analizy została wykorzystana przy formułowaniu rekomendacji, wniosków, oraz do realizacji podstawowych celów badania przy odpowiedzi na pytania badawcze. 3

4 Analiza danych wtórnych obejmowała m.in.: dane ze statystyki publicznej dotyczące powiatu i województwa oraz dla celów porównawczych kraju, pozwalające pośrednio scharakteryzować sytuację społeczno gospodarczą powiatu chełmskiego. Przede wszystkim korzystano z: o danych GUS, w tym Banku Danych Lokalnych, o danych Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych. inne dokumenty, takie jak raporty z badań dotyczące podobnej problematyki, dokumenty strategiczne i literaturę przedmiotu. 1 Atrakcyjność inwestycyjna powiatu chełmskiego Atrakcyjność inwestycyjna rozumiana jest jako zdolność skłonienia do inwestycji, poprzez oferowanie kombinacji korzyści lokalizacji możliwych do osiągnięcia w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej. Wynikają one ze specyficznych cech obszaru, w którym rozwijana jest działalność gospodarcza. Korzyści te określane są mianem czynników lokalizacji. O atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru decyduje zatem zestaw czynników lokalizacji. Obszary oferujące optymalną kombinację czynników lokalizacji są atrakcyjne inwestycyjnie, gdyż pozwalają na zmniejszenie ryzyka niepowodzenia inwestycji i osiągnięcie wyższej stopy zwrotu kapitału poprzez redukcję nakładów inwestycyjnych, bieżących kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, a także na zwiększenie przychodów. 2 Jednocześnie inwestycje są jednym z podstawowych czynników wzrostu gospodarczego. Zwiększają one zasoby kapitałowe przedsiębiorstw, przyczyniając się do wzrostu produktywności pracy, a ponadto za ich pomocą wdrażane są nowe technologie produkcji, zwiększające innowacyjność i konkurencyjność gospodarki. Dlatego promowanie inwestycji, zarówno polegających na rozbudowie istniejącej infrastruktury, jak i tworzeniu nowej stanowi jeden z podstawowych celów polityki gospodarczej. Lubelszczyzna, podobnie jak inne województwa Polski wschodniej, należy do regionów o bardzo niskim poziomie nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw. 3 1 Wykaz uwzględnionych w analizie pozycji zamieszczono w bibliografii. 2 M.Nowicki i inni: Atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Polski 2012, IBnGR. 3 K.Kieroń, K.Pogorzelski: Kierunki rozwoju przedsiębiorstw w województwie lubelskim, IBS

5 Rysunek 1. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów dla działalności przemysłowej w 2012 r. Źródło: M.Nowicki i inni: Atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Polski 2012, IBnGR 5

6 Rysunek 2. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów dla działalności usługowej w 2012 r. Źródło: M.Nowicki i inni: Atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Polski 2012, IBnGR Z powyżej zamieszczonych map wynika, że w skali kraju podregion chełmski należy do terenów o najniższej atrakcyjności inwestycyjnej zarówno dla działalności przemysłowej, jak działalności usługowej. Rozwój ekonomiczny i wzrost zatrudnienia stanowią centrum zainteresowania większości miast. Stąd też szereg instytucji i organizacji jak np. EUROCIES bada zagadnienia związane z funkcjonowaniem i rozwojem obszarów miejskich. Mają one na celu identyfikację kluczowych czynników rozwoju, a tym samym zrozumienie procesów dynamizujących wzrost, co powinno ułatwić prowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju i opracowaniu stosownej strategii dla miast. Powszechnie uznaje się cztery podstawowe czynniki wzrostu: warunki rozwoju: jakość siły roboczej, kapitał, wiedza i jej dostępność; zapotrzebowanie: skala i jakość rynku regionalnego; 6

7 przemysł dostawczy: dostawcy konkurencyjni w skali globalnej, specjalistyczne usługi; strategia biznesu: rywalizacja pomiędzy lokalnymi firmami lecz również wola kooperacji w dziedzinie badań, sprzedaży i marketingu. 4 W przypadku powiatu chełmskiego działania prowadzone w ramach polityki rozwoju regionalnego skupiają się na poniższych priorytetach: misją jest podniesienie poziomu życia mieszkańców poprzez zrównoważony rozwój oraz poprawę konkurencyjności powiatu. W przyjętej uchwałą Rady Powiatu nr X/71/108 z 22 lutego 2008r. Strategii Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata , wszystkie cztery cele strategiczne polityki rozwoju regionalnego odnoszą się bezpośrednio lub pośrednio do przedsiębiorców i obejmują: zwiększenie konkurencyjności lokalnej gospodarki poprawę atrakcyjności turystycznej powiatu wzrost poziomu zatrudnienia mieszkańców powiatu poprawę jakości kapitału ludzkiego oraz ograniczenie wykluczenia społecznego 5 Chełm posiada odrębną Strategię Rozwoju na lata przyjętą uchwałą Rady Miasta Chełm nr XXXVII/340/09 z dnia 25 czerwca 2009r. Misją miasta Chełm jest stworzenie środowiska przyjaznego dla mieszkańców poprzez podnoszenie poziomu i warunków życia przy poszanowaniu dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego, a także umacnianie funkcji miasta jako subregionalnego ośrodka koncentrującego instytucje obsługi ruchu granicznego. Wśród celów strategicznych odnoszących się do rozwoju przedsiębiorczości można wymienić: rozbudowę oraz unowocześnienie infrastruktury technicznej rozwój przedsiębiorczości, przemysłu, usług i turystyki 6 Rola powiatu w tworzeniu warunków do rozwoju gospodarczego na poziomie lokalnym Nie podlega kwestionowaniu znaczenie organów samorządowych w kształtowaniu zjawisk i procesów zachodzących w gospodarce, w tym w handlu, produkcji i usługach. Na przebieg procesów rozwojowych wpływają uwarunkowania regionalne, popyt, współpraca i sieciowanie przedsiębiorstw oraz działania samorządów i administracji rządowej. Jednym z warunków harmonijnego rozwoju gospodarczego jest aktywna polityka samorządu terytorialnego, której działania nakierowane są na rozwój przedsiębiorczości, a także likwidowanie dotychczasowych barier w tym zakresie. O rozwoju gospodarczym świadczą m.in. takie zjawiska jak: wzrost produktu krajowego brutto; wyższy niż stopa inflacji wzrost dochodów ludności; wzrost wskaźnika zatrudnienia; wzrost wskaźnika aktywności gospodarczej; 4 Analiza Porównawcza Czynników Dynamizujących Rozwój na Przykładzie Miast Europejskich, Dr inż. Bogdan Sedler, Fundacja Naukowo-Techniczna Gdańsk, Rzeszów, wrzesień 1999r. 5 Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata , Chełm Strategia Rozwoju Miasta Chełm na lata , Chełm

8 Innymi miarami rozwoju może być np.: przyrost ludności; wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców; spadek bezrobocia; poprawa zaspokojenia określonych potrzeb albo wzrost standardów. Lokalna gospodarka musi być analizowana, rozumiana i wspierana w sposób uwzględniający specyficzne miejscowe warunki. Rozwój (jeśli tylko jest osiągany) jest niewątpliwie najlepszym sposobem rozwiązania większości problemów, przed jakimi staje władza lokalna. Rozwój gospodarczy na szczeblu lokalnym oznacza przyrost środków i możliwości, które pozwalają lokalnej władzy i mieszkańcom lepiej zaspokajać większą liczbę potrzeb na wyższym poziomie. Rozwój nie jest wolny od zagrożeń. Może spowodować wzrost zanieczyszczeń albo zmienić sposób życia, który dotychczas był ceniony przez mieszkańców. Może też wpłynąć ujemnie na dotychczasowe dziedziny gospodarowania. Warunki, których spełnienie jest konieczne, aby nastąpił rozwój, są następujące: wolny dostęp do rynku i konkurencja; dominacja sektora prywatnego; otwartość na świat zewnętrzny; prorozwojowy, elastyczny rynek pracy; niskie obciążenia zysku i płac; stabilność polityczna i makroekonomiczna 7 Zagadnienia związane ze wzrostem i rozwojem gospodarczym, zaspokajaniem potrzeb i inwestycjami są nieodłącznie związane z pojęciem przedsiębiorczości, szczególnie w wymiarze bezpośrednio związanym z tworzeniem przedsiębiorstw, zarządzaniem nimi i ich rozwojem. Pojęcie przedsiębiorczości nie zostało jednoznacznie zdefiniowane w literaturze przedmiotu. Wielowymiarowość przedsiębiorczości jako zjawiska społeczno-ekonomicznego wymaga analizy w różnych aspektach. W najbardziej rozpowszechnionym ujęciu przedsiębiorczość wiązana jest z określeniami przedsiębiorstwo i przedsiębiorca. W tradycyjnym ujęciu przedsiębiorczość jest postrzegana przede wszystkim z perspektywy zakładania nowych firm. Definiuje się ją jako proces obejmujący etapy od założenia firmy do zarządzania nią, od koncepcji do tworzenia wartości. Współcześnie przedsiębiorczość określa się na podstawie takich cech, jak: wyjątkowość idei, podejmowanie ryzyka, innowacje, tworzenie wartości. 8 Przedsiębiorczość to przede wszystkim stan umysłu, proces tworzenia i rozwijania aktywności gospodarczej poprzez podejmowanie ryzyka, bycie kreatywnym, innowacyjnym i zarządzanie w ramach nowej lub istniejącej organizacji. Cechy charakterystyczne dla postawy przedsiębiorczej obejmują: gotowość do podejmowania ryzyka, upodobanie do niezależności i samorealizacji. Badania wykazują, że oprócz motywacji materialnej ludzie zostają przedsiębiorcami również ze względu na to, że ich własne przedsiębiorstwo jest dla nich źródłem spełnienia, daje poczucie wolności i stanowi osobiste wyzwanie 9. Z 7 Jak Władze Lokalne Mogą Wspierać Przedsiębiorczość, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Polska Fundacja Promocji Małych I Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa K. Leszczewska, Zasoby kapitału ludzkiego a rozwój przedsiębiorczości w Polsce. 9 Przedsiębiorczość w Polsce 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa,

9 przedsiębiorczością związane jest całe prawie całe otoczenie działalności gospodarczej m.in. prawo gospodarcze, prawo bankowe, prawo podatkowe, wykorzystanie funduszy unijnych na rozwój przedsiębiorstw, prawo celne, prawo cywilne, prawo administracyjne, prawo pracy, system ubezpieczeń społecznych, prawo autorskie i wynalazcze, przepisy w zakresie ochrony środowiska itd. w tej części w jakiej sprzyjają lub hamują aktywność gospodarczą jednostek 10. Rozwój przedsiębiorczości ma fundamentalne znaczenie dla sukcesu gospodarczego regionu. Realizacja nowych przedsięwzięć, zarówno przez przedsiębiorstwa nowo powstałe, jak i te restrukturyzowane prowadzi do wzrostu produktywności i konkurencyjności na rynku, co zmusza również inne firmy do realizacji inicjatyw poprawiających ich efektywność lub reorientacji ich działalności. Poprawa konkurencyjności poszczególnych firm pozytywnie oddziałuje na całą gospodarkę lokalną. Jej skutki odczuwają również inni uczestnicy rynku. Rozwój przedsiębiorczości jest więc kluczowy dla osiągnięcia wysokiego tempa rozwoju gospodarczego w długim okresie, wzrostu międzynarodowej konkurencyjności całej gospodarki, a także osiągnięcia wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiego poziomu bezrobocia 11. Potencjał gospodarczy i znaczenie powiatu chełmskiego oraz powiatu m. Chełm w gospodarce województwa Powiat chełmski położony jest we wschodniej części województwa lubelskiego. W jego skład wchodzi 15 gmin, w tym: 1 miejska i 14 gmin wiejskich. Zajmuje obszar 1885,84 km², który zamieszkuje 79,8 tys. osób, średnia gęstość zaludnienia to 43 osoby na km² 12 Tabela 1. Liczba ludności w powiecie chełmskim Gminy Ogółem Miasto Wieś Powiat chełmski M.Rejowiec Fabryczny G.Białopole G.Chełm G.Dorohusk G.Dubienka G.Kamień G.Leśniowice G.Rejowiec Fabryczny G.Ruda-Huta G.Sawin G.Siedliszcze G.Wierzbica G.Wojsławice G.Żmudź G.Rejowiec Przedsiębiorczość w Polsce 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa

10 Źródło: GUS, stan w dniu 31 marca 2011 r. - wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r. Jednym z największych atutów powiatu chełmskiego jest bezpośrednie sąsiedztwo i bardzo dobre połączenia komunikacyjne z Ukrainą poprzez graniczne przejście drogowe i kolejowe w Dorohusku. Położenie powiatu i posiadana infrastruktura stanowią dogodne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej i nawiązywania kontaktów z partnerami gospodarczymi Ukrainy i innych krajów wschodnich. Przez teren powiatu przebiega szlak tranzytowy o znaczeniu międzynarodowym łączący Warszawę z Kijowem poprzez Lublin, Chełm, Łuck, Równe, Żytomierz. Dzięki prowadzeniu przez samorząd powiatu wielu inwestycji drogowych istnieje dobra łączność drogowa między gminami. Powiat chełmski jest regionem o charakterze rolniczym. Gleby uprawne zajmują ha. Ich jakość jest bardzo zróżnicowana. Gospodarstwa rolne znajdują się głównie w rękach rolników indywidualnych, a dominującą grupę stanowią gospodarstwa do 10 ha. W produkcji roślinnej największy udział mają zboża, ziemniaki i buraki cukrowe. Produkcja zwierzęca to przede wszystkim hodowla bydła i trzody chlewnej. Możliwości działalności gospodarczej w obszarze rolnictwa poza produkcją roślinną i zwierzęcą leżą w takich dziedzinach jak: rozwój rolnictwa ekologicznego i przetwórstwo rolno-spożywcze. Działalność produkcyjna i usługowa skoncentrowana jest wokół miasta Chełm oraz w mieście Rejowiec Fabryczny. Powiat chełmski stanowi dużą bazę surowców pochodzenia roślinnego. Dlatego największe możliwości inwestowania daje przemysł rolno-spożywczy. Niskie zanieczyszczenie środowiska naturalnego i malejący stopień zużycia nawozów sztucznych sprzyjają produkcji zdrowej żywności. Udokumentowane i w niewielkim stopniu wykorzystane złoża surowców mineralnych stanowią potencjalną szansę rozwoju przemysłu wydobywczego i materiałów budowlanych. 13 Samo miasto Chełm jest miastem na prawach powiatu, w którym zamieszkuje około 66 tys. 14 mieszkańców na obszarze 35,28 km2. Jako miasto przygraniczne pełni rolę centrum przemysłowo - usługowo - tranzytowego. Chełm położony jest w odległości 29 km od przejścia granicznego z Ukrainą w Dorohusku, 72 km od przejścia granicznego w Zosinie oraz 92 km od przejścia granicznego w Hrebennem. Miasto jest ważnym węzłem komunikacyjnym - tędy przebiega międzynarodowy szlak komunikacyjny: Paryż - Berlin - Warszawa - Chełm - Kijów, łączący najkrótszą trasą Europę Zachodnią z Ukrainą. Zdecydowanie dominującą branżą w gospodarce Chełma jest handel i usługi. Innymi branżami na rynku chełmskim są: obsługa nieruchomości i firm, transport, gospodarka magazynowa i łączność, przemysł i budownictwo. 15 Struktura podmiotów gospodarczych w powiecie chełmskim Podejmując próbę oceny perspektyw rozwoju przedsiębiorczości trzeba poddać analizie potencjał rozwojowy badanego obszaru. W związku z powyższym na wstępie dokonana została analiza ilościowa podmiotów funkcjonujących w powiecie, zarejestrowanych w systemie REGON. Rejestr REGON to narzędzie rejestrujące podmioty gospodarki narodowej prowadzone przez Ośrodek Elektroniczny Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Rejestr REGON jest bieżąco aktualizowanym zbiorem informacji o podmiotach gospodarki narodowej prowadzonym w systemie informatycznym w postaci centralnej bazy danych oraz terenowych baz danych. 13 Op.cit

11 Na koniec 2012 r. na obszarze powiatu chełmskiego zarejestrowanych było 6886 podmiotów gospodarczych, zaś w powiecie m. Chełm Analiza ilościowa podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON dowodzi, że na przestrzeni lat miał miejsce stały wzrost ich liczebności. W 2012 r. w powiecie chełmskim podmiotów zarejestrowanych było o 3,77 % więcej niż w roku poprzednim, zaś w Chełmie o 1,44 % więcej, przy czym w tym samym czasie w województwie lubelskim liczba wpisanych podmiotów do rejestru REGON zwiększyła się o 2,43 %, zaś w kraju o 2,73 %.Potwierdzają to także dane statystyczne zamieszczone w Tabela 3. Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON (w przeliczeniu na 10 tys. ludności). i Tabela 4. Podmioty nowo zarejestrowane (sektor prywatny).tabela 6. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON (w przeliczeniu na 10 tys. ludności). Należy zatem uznać, że w badanym okresie miał miejsce trwały rozwój przedsiębiorczości. Tabela 2. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON (ogółem). Jednostka terytorialna Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Bank Danych Lokalnych ( Tabela 3. Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON (w przeliczeniu na 10 tys. ludności). Etykiety wierszy Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Tabela 4. Podmioty nowo zarejestrowane (sektor prywatny). Jednostka terytorialna Polska Woj. lubelskie Powiat m. Chełm Powiat chełmski Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Za wskaźnik kondycji gospodarki można także uznać zestawienie podmiotów nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON i podmiotów wykreślonych z przedmiotowego rejestru. Na przestrzeni ostatnich ośmiu lat liczba podmiotów nowo zarejestrowanych w powiecie chełmskim i Chełmie oraz podmiotów wyrejestrowanych różniła się nieznacznie, przy czym częściej liczba podmiotów nowo zarejestrowanych była wyższa niż liczba podmiotów wyrejestrowanych. Daje to asumpt do twierdzenia, że dalszy rozwój gospodarczy powiatu i miasta na prawach powiatu Chełma nie jest zagrożony. Niepokój budziłaby sytuacja, w której przez kilka kolejnych lat z rzędu liczba podmiotów wyrejestrowanych przewyższałaby liczbę podmiotów nowo zarejestrowanych. 11

12 Tabela 5. Jednostki wykreślone z rejestru REGON (w przeliczeniu na 10 tys. ludności). Jednostka terytorialna Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Trzeba jednak zwrócić uwagę, że wskaźnik przedsiębiorczości w powiecie chełmskim (mierzony liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na 10 tys. mieszkańców) jest nieco niższy niż wynosi średnia w województwie lubelskim, ale jednocześnie jest aż o 58% niższy w stosunku do wskaźnika przedsiębiorczości dla kraju. Wskaźnik ten wskazuje na małą aktywność i zaangażowanie lokalnego środowiska w realizację procesu przedsiębiorczości. W przypadku powiatu miejskiego wskaźnik przedsiębiorczości jest wyższy niż średnia dla województwa (o 12,78%), ale niższy niż wynosi średnia dla kraju (o 16,9%). Na pewno pozytywnym aspektem jest fakt, że współczynnik przedsiębiorczości liczony dla powiatu chełmskiego i dla powiatu m. Chełm wykazuje tendencję rosnącą. Nie zmienia to faktu, że dane te obrazują, iż statystycznie dosyć niska jest aktywność gospodarcza mieszkańców opisywanego regionu. Wynikiem tej sytuacji mogą być liczne bariery w rozwoju przedsiębiorczości opisane w dalszej części ekspertyzy (jednakowe dla całego kraju, jak i charakterystyczne dla regionu) jak np. niska atrakcyjność inwestycyjna obszaru powiatu, o czym była mowa w jednym z powyższych rozdziałów. Tabela 6. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON (w przeliczeniu na 10 tys. ludności). Etykiety wierszy Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Z porównania liczby podmiotów gospodarczych w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego, wynika że powiat chełmski jest powiatem o najniższym wskaźniku ilości jednostek na 10 tys. mieszkańców. Natomiast powiat m. Chełm jest czwartym (po Lublinie, Zamościu i Białej Podlasce) z największą liczbą podmiotów wpisanych do rejestru REGON. 12

13 Rysunek 3. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców. Powiat chełmski Powiat krasnostawski Powiat łęczyński Powiat zamojski Powiat bialski Powiat opolski Powiat kraśnicki Powiat hrubieszowski Powiat radzyński Powiat lubartowski Powiat parczewski Powiat rycki Powiat włodawski Powiat janowski Powiat biłgorajski Powiat lubelski Powiat łukowski Powiat świdnicki Powiat tomaszowski Powiat puławski Powiat m.chełm Powiat m.biała Podlaska Powiat m.zamość Powiat m.lublin Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( W powiecie chełmskim i powiecie m. Chełm mikroprzedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 pracowników i których roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 milionów euro, zdecydowanie dominują wśród wszystkich podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON, a zatem są one najliczniejszą grupą podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie powiatu. Przy czym tendencja ta jest charakterystyczna także dla pozostały powiatów województwa lubelskiego. Jednocześnie świadczy to o istotności tej grupy podmiotów dla rozwoju gospodarki jako całości. Można założyć, iż trwały rozwój przedsiębiorczości w powiecie chełmskim i samym Chełmie w znacznej mierze zależy od skuteczności inicjatyw rynkowych podejmowanych przez mikroprzedsiębiorców. 13

14 Tabela 7. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON (0 9 zatrudnionych). Jednostka terytorialna Lubelskie Polska Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Bank Danych Lokalnych ( Rysunek 4. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON wg klas wielkości (powiat chełmski) Źródło: Bank Danych Lokalnych ( Uwaga: Ze względu na znaczne dysproporcje pomiędzy liczbą małych, średnich i dużych podmiotów użyto skali logarytmicznej o podstawie 10 dla osi pionowej. 14

15 Rysunek 5. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON wg klas wielkości (powiat m. Chełm) Źródło: Bank Danych Lokalnych ( Uwaga: Ze względu na znaczne dysproporcje pomiędzy liczbą małych, średnich i dużych podmiotów użyto skali logarytmicznej o podstawie 10 dla osi pionowej. Zarówno w powiecie chełmskim, jak i w powiecie m. Chełm wśród osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w podziale na sekcje największą liczebność wykazuje Sekcja G, tj. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, a także F, tj. Budownictwo. Rezultaty badań pozwalają na stwierdzenie, że wśród podmiotów gospodarczych dominują firmy usługowe. Na tle województwa widoczne jest także skoncentrowanie w powiecie chełmskim i powiecie m. Chełm podmiotów gospodarczych, które prowadzą działalność związaną z transportem i gospodarką magazynową, czyli Sekcja H. Tabela 8. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD (2012 rok). Sekcja PKD Polska Lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Sekcja A 2,57% 2,81% 5,84% 0,72% Sekcja B 0,07% 0,13% 0,38% 0,12% Sekcja C 9,35% 8,42% 8,93% 6,70% Sekcja D 0,06% 0,09% 0,11% 0,05% Sekcja E 0,25% 0,24% 0,41% 0,23% Sekcja F 13,80% 13,97% 19,85% 12,07% Sekcja G 28,81% 32,35% 33,45% 32,16% Sekcja H 7,84% 8,23% 8,51% 9,52% Sekcja I 3,31% 2,73% 2,49% 3,31% Sekcja J 2,71% 2,05% 0,90% 1,84% Sekcja K 3,86% 3,87% 3,43% 4,67% Sekcja L 1,15% 0,77% 0,38% 0,89% Sekcja M 9,79% 8,32% 4,78% 9,15% Sekcja N 2,82% 2,29% 2,18% 2,17% Sekcja O 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Sekcja P 2,23% 1,99% 1,13% 2,54% Sekcja Q 6,20% 6,70% 3,28% 8,24% 15

16 Sekcja R 1,05% 0,92% 0,64% 1,07% Sekcje S, T, U 4,12% 4,11% 3,31% 4,55% Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( 16 Warto zwrócić także uwagę na procentowy udział nowo zarejestrowanych podmiotów według sekcji PKD, bowiem wyższy procent można interpretować, że dużo podmiotów z danego sektora jest tworzonych. Zatem należy poddać pod rozwagę czy władze powiatu nie powinny wspierać przedsiębiorczość w tychże obszarach, zwłaszcza w kontekście polityki inteligentnej specjalizacji regionu. W przypadku powiatu chełmskiego uwagę zwracają: Sekcja G, Sekcja F, Sekcja C, Sekcja H, oraz Sekcja SiT. W powiecie m. Chełm są to: Sekcja G, Sekcja F, Sekcja M oraz Sekcja SiT. Jest to tym bardziej istotne, że Komisja Europejska oczekuje od władz krajowych i regionalnych w całej Europie przygotowania strategii badawczych i innowacyjnych na rzecz inteligentnej specjalizacji w celu umożliwienia wykorzystania unijnych funduszy strukturalnych w sposób bardziej efektywny i zwiększenia synergii między różnymi politykami unijnymi, krajowymi i regionalnymi, a także inwestycjami publicznymi i prywatnymi. Inteligentna specjalizacja oznacza identyfikowanie wyjątkowych cech i aktywów każdego kraju i regionu, podkreślanie przewagi konkurencyjnej każdego regionu oraz skupianie regionalnych partnerów i zasobów wokół wizji ich przyszłości ukierunkowanej na osiągnięcia. Oznacza także wzmacnianie regionalnych systemów innowacji, maksymalizowanie przepływów wiedzy oraz rozpowszechnianie korzyści wynikających z innowacji w obrębie całej gospodarki regionalnej. 17 Z drugiej strony znaczna liczba nowotworzonych podmiotów w danej sekcji może oznaczać większe nasycenie lokalnego rynku. Zatem nowe przedsiębiorstwa w danym sektorze będą musiały liczyć się z dużą konkurencją. Tabela 9. Podmioty nowo zarejestrowane wg sekcji PKD (sektor prywatny, łącznie dla lat ). Sekcja PKD Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Sekcja A 1,24% 1,41% 3,69% 0,30% Sekcja B 0,10% 0,10% 0,07% 0,04% Sekcja C 8,02% 7,37% 7,77% 5,39% Sekcja D 0,25% 0,27% 0,20% 0,17% Sekcja E 0,30% 0,24% 0,40% 0,43% Sekcja F 14,48% 15,44% 23,78% 13,48% Sekcja G 27,27% 29,62% 28,39% 32,30% Sekcja H 5,10% 5,46% 7,05% 5,87% 16 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne. 17 Polityka spójności na lata , KE. 16

17 Sekcja I 4,25% 3,59% 3,10% 4,87% Sekcja J 3,78% 3,03% 1,52% 2,65% Sekcja K 3,90% 3,70% 3,23% 3,78% Sekcja L 2,43% 1,48% 0,92% 2,00% Sekcja M 9,09% 7,43% 3,69% 7,91% Sekcja N 3,74% 3,36% 2,70% 3,04% Sekcja O 0,03% 0,05% 0,20% 0,00% Sekcja P 3,71% 3,77% 1,98% 5,04% Sekcja Q 4,56% 5,12% 2,24% 4,57% Sekcja R 1,55% 1,61% 1,52% 1,52% Sekcja U 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Sekcje S i T 6,22% 6,95% 7,58% 6,61% Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Żadna z firm z terenu powiatu chełmskiego nie znalazła się na liście 500 największych polskich firm z sektora przemysłu, usług i handlu. 18 Powszechnie stosowanym miernikiem tempa wzrostu gospodarczego jest dynamika produkcji sprzedanej przemysłu. W powiecie chełmskim w 2011 r. stanowiła ona zaledwie 0,39% produkcji sprzedanej przemysłu liczonej w mln zł w województwie lubelskim, zaś w powiecie m. Chełm: 1,8%. Optymistycznym za to zjawiskiem jest fakt, iż w powiecie chełmskim w przeliczeniu na jednego mieszkańca nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wzrosły w 2011r. w stosunku do 2000r. o ok. 74,9 %. Spadła natomiast wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na jednego mieszkańca o ok. 3,1%, co jest zjawiskiem niepokojącym. W powiecie m. Chełm zarówno nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach oraz wartość brutto środków trwałych wzrosły o odpowiednio 18,4% i 47,4%. Tabela 10 Wybrane dane o powiecie chełmskim i województwie lubelskim Powiat/ Miasto na prawach powiatu Produkcja sprzedana przemysłu (ceny bieżące) w 2011r.* w mln zł na 1 mieszkańca w zł Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach** (ceny bieżące) w mln zł na 1 mieszkańca w zł Wartość brutto środków trwałych cd (bieżące ceny ewidencyjne) w mln zł na 1 mieszkańca w zł województwo 26145, ,3 4399, , , chełmski 102, ,6 34, ,4 271, Chełm 472, ,8 73, ,8 1918, Źródło: Wybrane dane o podregionach i regionach, GUS. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjnego sprawia, że rola zasobów ludzkich w kreowaniu procesów rozwojowych we współczesnej gospodarce wzrasta. Na podstawie badań zrealizowanych w 2012 roku w ramach III edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego można określić częstość, z jaką w grupie osób w wieku produkcyjnym 18 Lista największych polskich firm sektora przemysłu, handlu i usług przygotowanego przez redakcję Polityki, a tworzonego na podstawie przychodów ze sprzedaży. materiały źródłowe czasopisma Polityka: 17

18 występują różne formy zatrudnienia, co przedstawiono w poniższej tabeli, uwzględniając przy tym różnice związane z płcią i wiekiem. Można stwierdzić, że największy odsetek przedsiębiorców jest w wieku lata. Źródło: Czarnik Sz., Turek K., Wykształcenie, praca, przedsiębiorczość Polaków. Analizując strukturę wieku ludności w powiecie chełmskim i powiecie m. Chełm można prognozować, że w najbliższych 25 latach liczba osób w wieku spadnie odpowiednio o ok. 23,16% i 32,03%, co jest bardzo niepokojącym zjawiskiem. Tabela 11. Prognozy dotyczące liczby osób w wieku lat. Powiat chełmski. Rok kobiety mężczyźni ogółem

19 Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognoz GUS ( Rysunek 6. Prognozy dotyczące liczby osób w wieku lat. Powiat chełmski kobiety mężczyźni ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognoz GUS ( Tabela 12. Prognozy dotyczące liczby osób w wieku lat. Chełm. Rok kobiety mężczyźni ogółem

20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognoz GUS ( Rysunek 7. Prognozy dotyczące liczby osób w wieku lat. Powiat m. Chełm kobiety mężczyźni ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognoz GUS ( Obecnie liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (w przeliczeniu na 100 osób w wieku produkcyjnym) w powiecie chełmskim jest o ok.58 % niższa niż w kraju i o 25% niższa niż w województwie lubelskim. Natomiast w powiecie m. Chełm liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (w przeliczeniu na 100 osób w wieku produkcyjnym) jest wyższa o 11% niż średnia w województwie i jedynie o ok. 26% niższa niż w kraju. 20

21 Tabela 13. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w przeliczeniu na 100 osób w wieku produkcyjnym). Etykiety wierszy Polska Woj. lubelskie Powiat chełmski Powiat m. Chełm Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Kolejna tabela zawiera analizę poziomu wynagrodzeń. Niskie wynagrodzenia można pośrednio interpretować, jako sprzyjające odpływowi ludzi z danego regionu i mogące przez to (pośrednio) niekorzystnie wpływać na rozwój przedsiębiorczości (np. odpływają osoby młode, kreatywne, kompetentne), które nie widzą szans na przyzwoite źródło dochodów w miejscu zamieszkania (wśród których część mogłaby by być zainteresowana założeniem przedsiębiorstwa). Z kolei zarobki znacznie powyżej średniej mogą stanowić bodziec do napływu osób z innych terenów oraz zakładania własnych przedsiębiorstw. W powiecie chełmskim poziom wynagrodzeń kształtuje się poniżej średniej dla województwa lubelskiego i jest on jednocześnie o ok. 21% niższy niż wynosi średnia dla kraju. W powiecie m. Chełm różnica ta wynosi ok. 18%. Tabela 14. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) Polska 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Lubelskie 87,0 86,9 86,7 87,8 87,2 90,2 89,8 Powiat chełmski 80,5 76,0 76,2 75,1 76,0 76,6 78,6 Powiat m. Chełm 79,3 78,8 79,0 79,8 80,9 82,4 81,2 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( Sytuacja na rynku pracy jest kluczowym czynnikiem rozwoju gospodarczego zarówno z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorstw, jak i jakości życia mieszkańców. Zatem wskaźnikiem rozwoju przedsiębiorczości jest także poziom bezrobocia rejestrowanego na danym obszarze. Rozwój przedsiębiorczości bezpośrednio wpływa na spadek bezrobocia. Istnieje wprost proporcjonalna zależność pomiędzy tymi dwoma wartościami. Im niższe bezrobocie, tym dynamiczniejszy rozwój przedsiębiorczości i odwrotnie. W sytuacji, kiedy powstaje więcej podmiotów gospodarczych, zaangażowany jest w ten proces automatycznie kapitał ludzki w postaci przedsiębiorców bądź pracowników najemnych. 19 Tabela 15. Stopa bezrobocia rejestrowanego (jako udział liczby bezrobotnych w liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo wyrażony w %). Jednostka terytorialna Polska 17,6 14,8 11,2 9,5 12,1 12,4 12,5 13,4 Lubelskie 17,0 15,5 13,0 11,2 12,9 13,1 13,2 14,1 Powiat chełmski 22,3 23,8 21,1 16,1 16,4 17,7 18,1 19,4 Powiat m. Chełm 24,2 23,1 17,5 14,8 16,0 15,3 16,5 17,4 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych ( 19 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1992r. 21

22 Analizując bezrobocie w powiecie chełmskim na przestrzeni ostatnich ośmiu lat, można założyć, że jego wielkość stanowi wyznacznik rozwoju przedsiębiorczości w danym czasie. W badanym okresie, stwierdzono, że na przestrzeni ostatnich dwóch lat zarówno w powiecie chełmskim, jak i powiecie m. Chełm odnotowane wzrost stopy bezrobocia, co zapewne jest wynikiem spowolnienia gospodarczego, jakie ma miejsce w Polsce. System wspierania przedsiębiorczości i przedsiębiorstw Rozwój instytucji otoczenia biznesu w regionie stanowi ważny czynnik jego atrakcyjności inwestycyjnej. Natomiast barierą negatywnie wpływającą na rozwój przedsiębiorczości jest brak dostępu do informacji gospodarczych. System wspierania przedsiębiorczości i przedsiębiorstw w Polsce obejmuje podmioty działające na trzech poziomach: krajowym (m.in. Ministerstwo Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości), wojewódzkim (m.in. Urzędy Marszałkowskie, Regionalne Instytucje Finansujące) i lokalnych usługodawców. Ostatni poziom obejmuje organizacje zarejestrowane w Krajowym Systemie Usług dla MSP. Podmioty te są odpowiedzialne za formułowanie strategii, programów i wdrażanie działań na rzecz wsparcia przedsiębiorczości. Jak była o tym mowa powyżej na poziomie regionalnym istotne ogniwo wsparcia stanowią także instytucje samorządowe. Działania wdrożeniowe są realizowane przez Urzędy Marszałkowskie lub podległe im instytucje. Ich głównym celem, oprócz promocji przedsiębiorczości w regionach, jest zapewnienie przedsiębiorcom oraz osobom planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej rzetelnych informacji w zakresie: programów wsparcia wdrażanych na szczeblu centralnym i regionalnym; podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej; możliwości korzystania z pomocy o charakterze doradczym, szkoleniowym i finansowym. Na szczeblu wykonawczym funkcjonują bezpośredni usługodawcy, czyli instytucje i organizacje wyspecjalizowane we wdrażaniu instrumentów wsparcia przedsiębiorczości. Szczególną rolę w tym systemie odgrywa Krajowy System Usług (KSU). Jest to koordynowana przez PARP sieć ok. 150 współpracujących ze sobą organizacji świadczących usługi dla przedsiębiorców i osób planujących rozpoczęcie działalności gospodarczej. Misją KSU jest rozwój przedsiębiorczości poprzez zapewnienie wysokiej jakości usług w kluczowych obszarach wymagających wsparcia państwa. Zadaniem KSU jest udzielanie kompleksowych usług dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej oraz możliwości korzystania z zewnętrznych źródeł na jej finansowanie. W skład sieci KSU wchodzą Punkty Konsultacyjne, Krajowa Sieć Innowacji oraz fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Punkty Konsultacyjne KSU świadczą bezpłatne usługi informacyjne oraz dofinansowane usługi doradcze dla przedsiębiorców oraz osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą z zakresu szeroko rozumianego rozwoju przedsiębiorczości oraz instrumentów wsparcia dla przedsiębiorców. W sieci PK KSU funkcjonuje aktualnie 51 Punktów Konsultacyjnych KSU. 20 Na terenie powiatu m. Chełm siedzibę ma tylko jeden ośrodek KSU. Inne ośrodki KSU w woj. lubelskim to: 20 Polska 2012, Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa

23 Tabela 16 Ośrodki KSU w województwie lubelskim. Lp. Nazwa Miejscowość Ulica 1 Biłgorajska Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. 2 Fundacja Puławskie Centrum Przedsiębiorczości Biłgoraj Kościuszki 65 Puławy Mościckiego 1 3 Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny Lublin Lubartowska 74 A, I p 4 Lubelska Fundacja Rozwoju Lublin Rynek 7 5 Netrix Group Sp. z o.o. Lublin Al. Wicentego Witosa 3 6 Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego "OIC Poland" 7 Stowarzyszenie Rozwoju Aktywności Społecznej 8 Wschodni Klub Techniki i Racjonalizacji Lublin Mełgiewska 7 Chełm Wojsławicka 7 Zamość Piłsudskiego 33 Źródło: Instytucje wsparcia to ta grupa instytucji, które prowadzą aktywną działalność na rzecz rozwoju lokalnego i gospodarki regionu, szczególnie poprzez świadczenie usług dla małych i średnich przedsiębiorstw. Główne obszary usług oferowanych przez instytucje wsparcia obejmują: doradztwo; szkolenia; usługi informacyjne; certyfikację; usługi finansowe. Jednostki, których przedmiotem działania jest wspieranie innowacyjności oraz przedsiębiorczości określane są również Ośrodkami Innowacji i Przedsiębiorczości (OIP). Kompleksowa analiza istniejącej w regionie infrastruktury wspierania przedsiębiorczości i innowacji była przedmiotem specjalistycznej ekspertyzy. 21 Korzystając z wyszukiwarki OIP zamieszczonej na stronie PARP, można zidentyfikować trzy podmioty świadczące tego typu usługi, które mają swoją siedzibę w powiecie m. Chełmie i są to: Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego, Filia Fundacji Rozwoju Lubelszczyzny oraz Agencja Rozwoju Lokalnego Świdzińska A. - Analiza istniejącej infrastruktury wspierania przedsiębiorczości i innowacji. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w ramach projektu Kapitał intelektualny Lubelszczyzny

24 Oprócz wyżej wymienionych na terenie powiatu m. Chełm działają takie instytucje otoczenia biznesu jak: Cech Rzemiosł Różnych; Chełmskie Stowarzyszenie Kupieckie; Związek Kupców Bazarowych; Chełmskie Towarzystwo Samorządowe; Chełmskie Stowarzyszenie Samorządowe; Centrum Aktywizacji Młodych; Stowarzyszenie Rolników Spółdzielców; Stowarzyszenie Producentów Roślin Ogrodniczych; Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości w Chełmie, Stowarzyszenie PASMO - Aktywni i Bezrobotni. 23 Działalność produkcyjna i usługowa skoncentrowana jest wokół miasta Chełm oraz w mieście Rejowiec Fabryczny. Zapewne z tego powodu to tam zostały zlokalizowane w głównej mierze instytucje istotne dla biznesu. Niestety znaczna część z wyżej wymienionych instytucji nie posiada nawet własnej strony internetowej, na której zamieszczona byłaby oferta świadczonych przez nie usług. Przedsiębiorcy bardzo często zwracają uwagę, że nie znają także oferty badawczo-rozwojowej placówek naukowych, a także napotykają trudności w uzyskaniu wyczerpującej informacji na temat potencjału badawczego uczelni. Barierą jest także niewysoka świadomość przedsiębiorców na temat korzyści, jakie mogą osiągnąć poprzez współpracę ze środowiskiem naukowym. 24 Warto zatem w dalszym ciągu rozwijać sieć instytucji otoczenia biznesu, a przede wszystkim konieczne jest promowanie współpracy przedsiębiorców z tego typu podmiotami. Większość dużych banków komercyjnych ma w Chełmie zlokalizowane swoje oddziały, co ma istotne znaczenie w przypadku chociażby pozyskiwania kapitału na przedsięwzięcia rozwojowe. 23 Strategia Rozwoju Miasta Chełm na lata , Chełm Bednarz P., Szcześniak A. Oczekiwania przedsiębiorców wobec świata nauki w zakresie prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej., 2009; Poszewiecki A. 2009, Współpraca nauki i przedsiębiorstw w świetle badań oczekiwań przedsiębiorców i pracowników naukowych. Synteza wyników 24

25 Rysunek 8 Przestrzenne rozmieszczenie OIP na Lubelszczyźnie Źródło: Świdzińska A. - Analiza istniejącej infrastruktury wspierania przedsiębiorczości i innowacji. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w ramach projektu Kapitał intelektualny Lubelszczyzny W skali lokalnej ważną rolę w kształtowaniu atrakcyjności inwestycyjnej, szczególnie rzeczywistej, odgrywają specjalne strefy ekonomiczne, zwłaszcza jeśli towarzyszą im inne formy wspierania przedsiębiorczości (parki przemysłowe, parki naukowo - technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości). Na obszarze województwa lubelskiego działa 6 Podstref Specjalnych Stref Ekonomicznych: Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK MIELEC - Podstrefa Lublin Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK WISŁOSAN Podstrefa Janów Lubelski STARACHOWICE S.A. - Podstrefa Puławy Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK MIELEC - Podstrefa Zamość Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK WISŁOSAN Podstrefa Łuków Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK WISŁOSAN Podstrefa Tomaszów Lubelski Przedsiębiorcy inwestujący w SSE mogą liczyć na pomoc publiczną w formie zwolnień podatkowych oraz pro-przedsiębiorczą politykę władz lokalnych, które z kolei liczą na to, że nowi inwestorzy przyczynią się do wzrostu zatrudnienia w regionie oraz umożliwią zwiększenie konkurencyjności Lubelszczyzny w skali kraju. 25

26 W skali kraju w 2011 r. do specjalnych stref ekonomicznych napłynęło blisko 7,4 mld zł. Pod względem przyciągania kapitału inwestycyjnego, wyrażonego wartością deklarowanych nakładów, w rankingu obejmującym wszystkie 14 SSE, strefy funkcjonujące na Lubelszczyźnie zajęły pozycje: 6-Tarnobrzeska, 7-Starachowiska, 9-Mielecka 25. Niestety żadna ze stref położonych na terenie województwa lubelskiego nie obejmuje swoim zasięgiem ani powiatu chełmskiego ani powiatu m. Chełm. Klastry, inicjatywy klastrowe, grupy producenckie Rozwój klastrów, jako sposobu kreowania konkurencyjności przedsiębiorstw i wzrostu gospodarczego, coraz bardziej zyskuje na znaczeniu stając się elementem strategii i programów realizowanych nie tylko na poziomie krajowym, ale też na forum międzynarodowym UE (Strategia Europa 2020) i OECD (tzw. koncepcja polityki rozwoju opartej o klastry). Klastry to silne i wysoce konkurencyjne skupiska przedsiębiorstw o określonym profilu działalności wraz z otaczającymi instytucjami (naukowymi, usługowymi, administracyjnymi). Nadal największym problemem jest przełamanie braku wiary w sens zrzeszania się, braku zaufania i niechęci do współpracy pomiędzy aktorami sektora przedsiębiorstw. Firmy działające na terenie powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm są członkami takich klastrów jak: Klaster restauratorów i hotelarzy (np. dom pielgrzyma EWA s.c. Jacek Samonek i Mariola Kosmowska, Restauracja Kandariya (firma Zepelin ), Nasza Chata (PHU Pierrot Agnieszka Szabała), Bar u Zosi, TAURUS TEAM Sp. z o.o., F.P.H.U. Bud- Rol) oraz Wschodni Klaster Ekologiczny Dom Energooszczędny (Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe DREWNOBUD Ewa Dziekan). 26 Jednym ze sposobów na zwiększanie konkurencyjności gospodarstw rolnych jest także zakładanie grup producenckich. Zrzeszanie się producentów w grupy umożliwia koncentrację podaży i zmniejszenie liczby pośredników, co znajduje przełożenie na zmniejszenie kosztów produkcji w gospodarstwie, m.in. przez wspólne zakupy, przygotowanie produktów do handlu czy transport. Jest to o tyle ważne w przypadku gospodarstw rolnych, że działają one w sektorze rozproszonym, a ich oddziaływanie na rynek jest niewielkie. W rejestrze grup producentów rolnych prowadzonym przez marszałka województwa lubelskiego oraz w rejestrze wstępnie uznanych grup producentów, uznanych organizacji producentów i ich zrzeszeń oraz ponadnarodowych organizacji producentów i ich zrzeszeń woj. lubelskiego widnieje tylko jeden podmiot, który ma siedzibę na terenie powiatu chełmskiego bądź powiatu m. Chełm i jest to. CHEŁMSKI CUKIER Sp. z o.o. z siedzibą w Chełmie. W związku z powyższym istotne jest wskazanie przedsiębiorcom potrzeby organizowania się, ze względu na to, że jest to najefektywniejsza z możliwych forma gospodarowania. Wykorzystania środków Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Polityka inwestycyjna przedsiębiorstw jest jednym z podstawowych obszarów decydujących o ich rozwoju. Pewnym wskaźnikiem aktywności proinnowacyjnej podmiotów gospodarczych powiatu chełmskiego jest ocena wykorzystania środków Programu Operacyjnego Innowacyjna 25 Por. Do stref trafiły inwestycje warte prawie 7,4 mld zł, Rzeczpospolita, :Ekonomia & Rynek, Nr 296 (9112), 26 Klastry w województwie lubelskim, PARP

27 Gospodarka. którego głównym celem jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W gospodarce opartej na wiedzy innowacyjność jest jednym z czynników przewagi konkurencyjnej, a projektowanie nowych produktów i technologii jest niezbędne do konkurowania na globalnym rynku. W ramach PO IG wspierane są przede wszystkim inwestycje, w wyniku których powstaną nowe lub znacząco ulepszone produkty. Wsparcie udzielane jest głównie na inwestycje w zakresie innowacji produktowych oraz procesowych. Poniższa tabela przedstawia liczbę, wartości oraz wysokość dofinansowania z funduszy europejskich projektów realizowanych w ramach PO IG. Tabela 17 Zestawienie liczby, wartości oraz dofinansowania projektów finansowanych z programu POIG w powiecie chełmskim Nazwa funduszu Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Wartość projektu [zł] Dofinansowanie z EU [zł] Liczba Średnia Łączna Średnia Łączna , , , ,76 W ramach PO IG czternaście projektów dotyczyło powiatu chełmskiego i miasta Chełm, z których największym był dotyczący tworzenia sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu. Warto zauważyć, że w ramach programów współfinansowanych z PO IG, niespełna 50% wydatków kwalifikowanych jest objętych dotacją. Tabela 18 Największe projekty dotyczące rozwoju firm Lp Tytuł projektu WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA HULANICKI BEDNAREK SP. Z O.O. POPRZEZ ZAPEWNIENIE NAJLEPSZYCH WARUNKÓW DO PRAWIDŁOWEGO PROCESU PRODUKCJI INNOWACYJNYCH ROZWIĄZAŃ. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez zakup innowacyjnych środków trwałych Zakup Innowacyjnego ekstrudera do produkcji wyrobów bezpośrednio ekspandowanych podstawą do wprowadzenia na rynek innowacyjnych produktów z grupy "zdrowej żywności" Wprowadzenie nowej generacji betonów - ultra szczelnych technicznych oraz lekkich keramzytowych Nazwa beneficjenta HULANICKI BEDNAREK SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALN OŚCIĄ Wartość projektu [zł] Dofinansowanie z EU [zł] , ,07 LEDA Sp. z o.o , ,02 OBST SPÓŁKA AKCYJNA PRZEDSIĘBIORST WO PRODUKCYJNO- HANDLOWE "BUDOMEL" SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALN OŚCIĄ , , , ,00 27

28 5 Dywersyfikacja działalności Integer.pl SA poprzez wdrożenie nowej usługi w oparciu o innowacyjną sieć paczkomatów w województwie lubelskim 6 Czas na biznes! Budowa i wyposażenie Okręgowej Stacji Kontroli Pojazdów" Utworzenie ekologicznego centrum mycia pojazdów Budowa silnej pozycji konkurencyjnej firmy Dentado poprzez dywersyfikację usług oraz rozbudowę siedziby. Wzrost konkurencyjności firmy Zakład Usługowy Hydrokret Jacek 10 Zarek poprzez zakup innowacyjnych technologii Źródło: Integer.pl spółka akcyjna Lubelska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorstwo Wielobranżowe "MELIX" Sp. z o.o. w Chełmie CENTRUM MYCIA BEZDOTYKOWEG O Kościuk Łukasz Dentado A. i T. Galek Grupowa Praktyka Lekarsko- Dentystyczna Spółka Jawna Zakład Usługowy HYDROKRET Jacek Zarek , , , , , , , , , , , ,96 Turystyka Rozwój sektora turystyki to jedna z form wzmacniania lokalnej gospodarki i dywersyfikacji jej dochodów. Natomiast promocja i rozwój sektora agroturystycznego umożliwia poprawę wykorzystania posiadanych przez region walorów. Kierunki rozwoju turystyki oraz produkty turystyczne na terenie powiatu chełmskiego i miasta Chełm określone zostały w dokumencie pt. Plan rozwoju turystyki i współpracy międzyregionalnej. Dokument ten stanowi koncepcję modernizacji turystyki na obszarze powiatu chełmskiego i miasta Chełm. Uwzględnia on uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne rozwoju turystyki, źródła finansowania i kierunki jej rozwoju. Powiat chełmski i miasto Chełm należą do obszarów o wysokiej atrakcyjności turystycznej. Kluczowe znaczenie w kontekście rozwoju turystyki na obszarze Ziemi Chełmskiej mają produkty turystyczne, rozumiane jako unikalne kompozycje dóbr, usług i atrakcji turystycznych, umożliwiają-ce planowanie oraz gromadzenie wrażeń związanych z podróżą turystyczną. 27 Należy zauważyć, że dokument ten wpisuje się w proces strategicznego myślenia o rozwoju. Chełm jest ośrodkiem turystycznym o znaczeniu ponadregionalnym, w którym koncentruje się turystyka przygraniczna. Warunkiem rozwoju turystyki jest posiadanie dobrze rozwiniętej i różnorodnej infrastruktury turystycznej (bazy noclegowo-gastronomicznej). Tymczasem jeśli chodzi o powiat chełmski to przypada na niego jedna z najmniejszych liczb zlokalizowanych turystycznych obiektów noclegowych (0,9% ogółu obiektów w województwie). 28 Poniższa mapa przedstawia porównanie liczby korzystających z obiektów noclegowych w powiecie chełmskim i powiecie m. Chełm na tle pozostałych powiatów województwa lubelskiego: 27 Plan rozwoju turystyki i współpracy międzyregionalnej powiatu chełmskiego i miasta Chełm 28 Turystyka w województwie lubelskim w 2012r., GUS 28

29 Rysunek 9 Korzystający z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych według powiatów w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie lubelskim w 2012r., GUS Bariery rozwoju przedsiębiorczości W literaturze przedmiotu wśród barier przyczyniających się do ograniczenia swobody działania przedsiębiorstw i utrudniających procesy rozwojowe zidentyfikowano przykładowe grupy zagrożeń: Tabela 19. Bariery rozwoju przedsiębiorstw Lp. Kryterium podziału Kategorie barier 1. Okres występowania w trakcie działalności 2. Kierunek występowania bariery wejścia bariery bieżącej działalności bariery rozwoju bariery wyjścia (z inwestycji, z branży, z rynku, związane z zakończeniem działalności) bariery zewnętrzne o charakterze ogólnym bariery zewnętrzne o charakterze konkurencyjnym bariery wewnętrzne 29

30 3. Kontekst ekonomiczny bariery popytowe bariery podażowe 4. Poziom bariery na poziomie makro(globalne, międzynarodowe, krajowe), 5. Kryterium podmiotowe według wielkości bariery na poziomie mezo (sektorowe, branżowe, regionalne, lokalne) bariery na poziomie mikro bariery mikroprzedsiębiorstw bariery małych firm bariery średnich firm bariery dużych przedsiębiorstw 6. Aktywność bariery bierne (pasywne) bariery aktywne 7. Dynamika bariery statyczne bariery dynamiczne 8. Sposób powstawania bariery naturalne bariery sztuczne 9. Kryterium skuteczności bariery możliwe do pokonania bariery niemożliwe do pokonania 10. Czas trwania bariery długoterminowe (względnie trwałe) bariery średnioterminowe bariery krótkoterminowe (przejściowe) 11. Kryterium rodzajowe bariery rynkowe, bariery kadrowe, bariery społeczne, bariery finansowe, bariery polityczne, bariery gospodarcze, bariery prawne, bariery związane z przestępczością, bariery związane z dostępem do rynku zamówień publicznych, bariery techniczno-technologiczne bariery informacyjne i edukacyjne, bariery związane z infrastrukturą, bariery środowiska naturalnego, bariery międzynarodowe, słabości zarządzania, słabości kompetencji, wiedzy i kwalifikacji, bariery psychologiczne, słabości produkcyjne, bariery związane z rozmiarami działalności, bariery innowacyjności, bariery internacjonalizacji, ewentualnie inne według rozważań teoretycznych Źródło: M. Matejun, Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia małych i średnich przedsiębiorstw, Wrocław

31 Polska zajmuje 55 miejsce wśród 185 państw w rankingu Doing Business Banku Światowego, który ocenia łatwość prowadzenia działalności gospodarczej 29, i 57 miejsce wśród 177 krajów w rankingu Heritage Foundation, który ocenia poziom wolności gospodarczej. To oznacza, że w ponad 50 państwach przedsiębiorcom stworzono lepsze warunki. W maju 2013r. ukazał się raport przygotowany przez Konfederację Lewiatan zatytułowany: Czarna lista barier dla rozwoju przedsiębiorczości w 2013r. Jak wynika z najświeższych analiz barierami w rozwoju przedsiębiorczości są takie czynniki jak: Zbyt wysokie, biorąc pod uwagę obecny poziom rozwoju gospodarczego i jakość otoczenia biznesu, podatki i składki na ubezpieczenia społeczne. A do tego niejasne przepisy podatkowe prowadzące do licznych konfliktów między przedsiębiorcami i organami skarbowymi Nadmierne obciążenia administracyjne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w szczególności związane z zatrudnianiem pracowników i wypełnianiem obowiązków podatkowych. Zbyt sztywne, jak na obecny poziom rozwoju gospodarczego, prawo pracy, szczególnie w zakresie organizacji czasu pracy. Niedopasowanie systemu edukacji do bieżących potrzeb i trendów gospodarki. Niewystarczająca współpraca PUP z przedsiębiorcami. Nadmiernie rozbudowane obowiązki sprawozdawcze w zakresie ochrony środowiska. Niska efektywność zamówień publicznych. Przewlekłe i kosztowne dochodzenie należności. Przewlekły i nieefektywny proces upadłości. Utrudniony dostęp przedsiębiorców prywatnych do rynku usług publicznych: komunalnych, zdrowotnych, pocztowych... Niska efektywność wykorzystania finansowej pomocy z UE. Bariery utrudniające realizację inwestycji budowlanych i racjonalne zagospodarowanie przestrzeni jak brak planów zagospodarowania przestrzennego Wszystkie powyżej zidentyfikowane bariery mają bezpośrednie bądź pośrednie przełożenie na rozwój przedsiębiorczości, sytuację gospodarczą i jej progres w powiecie chełmskim. Dodatkowo należy wskazać, że powiat chełmski ma wiele barier tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które hamują prawidłowy i stabilny jego rozwój. Do cech, które w sposób wyraźny i zasadniczy ograniczają rozwój powiatu, w tym rozwój przedsiębiorczości należą: Emigracja młodych ludzi za granicę, co ma negatywny wpływ m.in. na jakość kadr. Prognozowana coraz mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym, a tym samym przedsiębiorców. Nikły stopień rozwoju instytucji otoczenia biznesu na terenie powiatu, niedostateczny w stosunku do potrzeb. Trzeba również zwrócić uwagę na niski poziom konsolidacji instytucji wspierających oraz brak liderów. Podmioty działające na terenie powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm rzadko podejmują wspólne przedsięwzięcia, brak jest regionalnej platformy współpracy. Kiepski dostęp do informacji gospodarczej i informacji o instytucjach otoczenia biznesu. Niechęć do zrzeszania się, sieciowania. 29 World Bank Doing Business 2013: Smarter Regulations for Small and Medium-Size Enterprises. Washington, DC: World Bank Group. DOI: /

32 Wzrastająca stopa bezrobocia, utrwalanie się marginalizacji i ubóstwa. Niska atrakcyjność inwestycyjna powiatu. Analiza SWOT Aby firmy powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm mogły umacniać swoją pozycję na rynku, przeprowadzono analizę SWOT (oszacowano mocne i słabe strony rozwoju przedsiębiorczości w regionie na tle możliwości i zagrożeń ze strony otoczenia). Elementy analizy SWOT przedstawione poniżej zostały zidentyfikowane na podstawie przeglądu źródeł wtórnych (prasa, literatura ekonomiczna, strony WWW, itp.) i analizy danych statystycznych. Głównym celem analizy SWOT było określenie barier i perspektyw rozwoju przedsiębiorczości, a także prognoza i stworzenie rekomendacji w zakresie rozwoju gospodarczego badanego obszaru. Zakres rodzajowy czynników, które miały wpływ na przedmiot analizy był bardzo szeroki. Były to zarówno czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, jak również czynniki pozytywne i negatywne. Określając słabe i mocne strony analizie poddano gospodarkę, infrastrukturę techniczną i infrastrukturę społeczną. Szanse i zagrożenia rozwoju zostały określone łącznie dla wszystkich powyższych obszarów. Analiza koncentruje się na ocenie wewnętrznych zasobów powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm, jego atutów i zidentyfikowanych problemów. Przedstawia ona najważniejsze wyzwania stojące przed przedsiębiorcami z tego obszaru. Jej wyniki winny stanowić motywację do podjęcia dalszych działań, które mogłyby prowadzić do łagodzenia słabych stron, lepszego wykorzystania szans oraz eliminacji zagrożeń. MOCNE STRONY korzystne położenie względem Lublina dogodne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej i nawiązywania kontaktów z partnerami gospodarczymi Ukrainy i innych krajów wschodnich szlak tranzytowy o znaczeniu międzynarodowym dobra łączność drogowa między gminami dostępność uzbrojonych terenów inwestycyjnych korzystne warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa i turystyki, w tym agroturystyki posiadanie Planu rozwoju turystyki zaplecze surowcowe dla przemysłu rolnospożywczego rozwijająca się tendencja do tworzenia struktur obywatelskich występowanie licznych obszarów chronionych funkcjonowanie na terenie powiatu Euroregionu Bug realizowane projekty scalenia gruntów SŁABE STRONY mała gęstość zaludnienia niska atrakcyjność inwestycyjna niski poziom zaufania społecznego przeludnienie agrarne wsi zbyt duża liczba ludności utrzymującej się z rolnictwa słaby stopień rozwoju instytucji otoczenia biznesu na terenie powiatu niechęć do zrzeszania się uzależnienie od dopłat asekuracyjne podejście do rozwoju niski poziom zaawansowania nowych technologii oraz wdrożeń postępu technicznego słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna wzrastająca stopa bezrobocia mała liczba dużych firm 32

33 SZANSE rozwój turystyki i agroturystyki, jako alternatywnych form zatrudnienia niewykorzystany potencjał produkcyjny gospodarstw rolnych modernizacja i specjalizacja rolnictwa perspektywa trwałego rozwoju gospodarczego możliwość korzystania ze środków pomocy europejskiej, napływ środków finansowych na prace rozwojowe, w tym finansowanie innowacji w przyszłym okresie programowania przyciągnięcie inwestorów. szersze włączenie regionu do sieci współpracy naukowej, oświatowej i kulturalnej. lokalizacja inwestycji oferujących lepiej płatne miejsca pracy wspieranie inicjatyw aktywności gospodarczej w regionie, np. tworzenie grup producenckich. większy napływ zewnętrznych środków finansowych na cele rozwojowe (zwłaszcza na wzrost konkurencyjności i tworzenie nowych miejsc pracy), zarówno krajowych, jak i unijnych oraz większa efektywność ich wykorzystania bliskość bazy naukowo technologicznej w Lublinie możliwość specjalizacji w niszowych sektorach produkcji: produkcja zdrowej żywności, produkty regionalne wykorzystanie Euroregionu Bug w kreowaniu strategii współpracy transgranicznej i realizacji projektów międzyregionalnych ZAGROŻENIA utrzymanie się stopy bezrobocia pogarszająca się struktura demograficzna mieszkańców powiatu, mogąca w przyszłości skutkować odpływem kadr, szczególnie z rolnictwa trwałe migracje i odpływ kadry wykwalifikowanej z regionu (brain drain) bariery finansowe powiatu obniżające szanse w nadrabianiu zaległości, nieefektywne wykorzystanie środków strukturalnych na działalność innowacyjną silna konkurencyjność pozostałych powiatów zmniejszenie możliwości finansowania inwestycji publicznych i pogarszająca się kondycja finansowa gmin rosnące usieciowienie gospodarek UE przy niskim poziomie zaangażowania polskich podmiotów brak postępów w integrowaniu Ukrainy z Unią Europejską sezonowość ruchu turystycznego mała aktywność gospodarcza mieszkańców Analiza dobrych praktyk Jednym z kluczowych czynników sukcesu jest dobry pomysł na przedsięwzięcie bądź projekt, który stanowi odpowiedź na realne problemy biznesowe przedsiębiorstw bądź regionu. Działanie takie powinno być więc odpowiedzią na jasno sprecyzowaną potrzebę i być częścią rzeczywistej strategii działalności czy to przedsiębiorstwa czy też innej organizacji, a nie być opracowywany tylko pod kątem pozyskania dotacji. Należy jednak pamiętać, że wiele projektów czy działań stanowi odpowiedź na specyficzne problemy z punktu widzenia danego regionu bądź podmiotu, więc nie może być wprost powielona. Przykład dobrej praktyki w zakresie zrzeszeń i działań partnerskich: 33

34 Projekt Współpraca międzyregionalna powiatu chełmskiego i miasta Chełm szansą rozwoju turystyki ziemi chełmskiej jako atrakcji wschodniej granicy Unii Europejskiej projekt był wspólnym przedsięwzięciem powiatu chełmskiego, miasta Chełm i miasta Trebiaszów na Słowacji, realizowanym w ramach Działania 7.3 Współpraca międzyregionalna, Kategoria I Partnerskie inicjatywy międzyregionalne RPO WL na lata Celem projektu było ustalenie atrakcji, które przyciągną turystów na Ziemię Chełmską. W związku z tym zorganizowano m. in. wizyty studyjne, których zadaniem była wymiana doświadczeń ze słowackim partnerem. Po konsultacjach z przedstawicielami gmin oraz specjalistami od turystyki i promocji określony został "Szlak kredą pisany" łączący atrakcje turystyczne powiatu i Chełma. W ramach projektu powstała strona internetowa promująca Szlak. Znajdują się na niej: wirtualny spacer i zwiastun filmowy oraz mapa z zaznaczonymi atrakcjami i obiektami infrastruktury turystycznej. Wydany został także wielojęzyczny przewodnik turystyczny, prezentujący odsłony Szlaku kredą pisanego i praktyczne informacje zarówno o powiecie chełmskim, Chełmie, jak i Trebiszowie. 30 Przykład dobrych praktyk w zakresie pozyskania funduszy unijnych: Projekt "Centrum aktywności społeczno-gospodarczej "Stara Kotłownia "w Rejowcu Fabrycznym to główny element kompleksu obiektów planowanych do ulokowania w rewitalizowanym obszarze. Celem projektu jest także utworzenie infrastruktury publicznej na potrzeby kultury, edukacji i rekreacji, poprawiającej jakość życia w mieście i umożliwiającej wsparcie środowiska lokalnego przy podejmowaniu aktywności społecznej i zawodowej poprzez szkolenia, doradztwo i przekwalifikowanie zawodowe. Przewidziano również utworzenie osi wsparcia osób fizycznych planujących podjęcie działalności gospodarczej lub prowadzących taką działalność, poprzez przygotowanie pomieszczeń użytkowych do prowadzenia z góry przewidzianych rodzajów działalności gospodarczej tj.: klub fitness z siłownią i rehabilitacją ruchową, usługi z zakresu technik biurowych i obsługi małych podmiotów gospodarczych. 31 Podsumowanie badań. Kryzys roku 2009 na nowo postawił pytania związane z rozwojem społecznym, aktywnością ekonomiczną ludności, bezrobociem. Przedsiębiorczość i postawy społeczne odnoszące się do tego zjawiska mają kluczowe znaczenie w rozwoju gospodarczym regionu, województwa i kraju. To między innymi przedsiębiorczość wpływa na tworzenie nowych produktów i usług, kreowanie nowych rynków, zmiany funkcjonowania obecnych przedsiębiorstw, w konsekwencji jest jednym z rozwiązań stymulujących większą aktywność zawodową ludności również obniżając bezrobocie. Dlatego istotną determinantą rozwoju regionów w aspekcie gospodarczym i społecznym jest przedsiębiorczość mieszkańców. Analiza poziomu przedsiębiorczości jest jednym z elementów opisujących poziom gospodarki danego terytorium. Przedstawione w ekspertyzie wyniki badań posłużyły do sporządzenia diagnozy uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorstw oraz barier i perspektyw rozwoju przedsiębiorczości w powiecie chełmskim oraz w powiecie m. Chełm. Rozwój ten warunkuje w znacznym stopniu atrakcyjność badanego obszaru pod względem perspektyw rozwoju społecznego. Podsumowując rezultaty przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że przedsiębiorcy z terenu powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm napotykają w swojej działalności wiele barier, przy czym znaczna część z nich jest charakterystyczna dla całego kraju, jak np. wysokie koszty prowadzenia działalności (podatki, składki na ubezpieczenie) Op.cit 34

35 czy zbyt sztywne przepisy prawa pracy, tudzież niska efektywność wykorzystania finansowej pomocy z UE. Występują też bariery, które charakterystyczne dla regionu np. emigracja młodych ludzi za granicę, prognozowana coraz mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym, czy niska atrakcyjność inwestycyjna powiatów, jak i wzrost stopy bezrobocia. Wśród perspektyw rozwoju przedsiębiorczości na pewno należy wskazać transgraniczne położenie powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm. Bardzo istotnym działaniem jest także prowadzenie prac scaleniowych, co umożliwi poprawę obszarową gospodarstw rolnych. Jest to niezwykle istotne, bowiem sektor rolny odgrywa ważną rolę w gospodarce powiatu chełmskiego. Na pewno czynnikiem stymulującym rozwój przedsiębiorczości są realizowane na terenie powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm projekty i inwestycje finansowane ze środków unijnych. Jeśli dodatkowo wziąć po uwagę wzrost liczby podmiotów gospodarczych i przewagę liczebną nowo powstałych przedsiębiorstw nad przedsiębiorstwami wykreślonymi z ewidencji REGON to wszystko to daje to asumpt do ostrożnego twierdzenia, że dalszy rozwój gospodarczy powiatu i miasta na prawach powiatu Chełma nie jest zagrożony. Rekomendacje W zakresie sprawnego funkcjonowania systemu doradztwa dla przedsiębiorstw w dalszym ciągu istnieje dość duża potrzeba poprawy. Warto zadbać o lepszą promocję świadczonych usług przez instytucje otoczenia biznesu, a także o lepszą współpracę z ośrodkami naukowymi. Zauważalny jest też niski poziom konsolidacji instytucji wspierających oraz brak liderów. Podmioty te, działające na terenie powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm, rzadko podejmują wspólne przedsięwzięcia, brak jest regionalnej platformy współpracy. Postuluje się zwiększenie nakładów na rozwój i wzmocnienie potencjału instytucji otoczenia biznesu, aby zapewniane wsparcie było na najwyższym poziomie merytorycznym, co winno przekładać się na generowanie jak największych korzyści w praktyce. Rozważyć można stworzenie profesjonalnego systemu obsługi inwestora oraz pakietu zachęt inwestycyjnych i ulg podatkowych. Z uwagi na położenie przygraniczne powiatu chełmskiego i powiatu m. Chełm perspektywą zwiększenia konkurencyjności i rozwoju jest otwartość na współpracę z zagranicą, zwłaszcza Ukrainą i Białorusią, wspieranie współpracy gospodarczej i ułatwianie nawiązywania transgranicznych kontaktów biznesowych, co winno stać się domeną przynajmniej części ośrodków OIP. Celem pobudzania przedsiębiorczości w obszarze turystyki rekomenduje się realizację założeń określonych w Planie rozwoju turystyki i współpracy międzyregionalnej powiatu chełmskiego i miasta Chełm. Promocja i rozwój sektora agroturystycznego umożliwi poprawę wykorzystania posiadanych przez region walorów oraz stworzenie szerokiej oferty markowych produktów tejże turystyki. Kreowanie produktów turystycznych na obszarach wiejskich pozwala na zmniejszenie bezrobocia, uzyskanie dodatkowych dochodów z działalności pozarolniczej, stymulowanie przekształceń strukturalnych i nowoczesnych form działalności oraz umożliwia rozwój gospodarczy gmin o charakterze wiejskim. Rozwój rolnictwa ekologicznego- powiat chełmski jest regionem o charakterze rolniczym, a niskie zanieczyszczenie środowiska naturalnego i malejący stopień zużycia nawozów sztucznych sprzyjają produkcji zdrowej żywności. Branża ta odwołuje do tradycyjnych receptur i sposobów produkcji, ale bazuje także na ekoinnowacjach. Branża ta jest branżą przyszłościową ze względu na rosnącą świadomość ekologiczną społeczeństwa i rozwijającą się zieloną gospodarkę, którą 35

36 niektórzy uznają za kolejną fazę rozwoju gospodarczego społeczeństwa (po gospodarce agrarnej, przemysłowej oraz opartej o usługi i informację). Ważnym czynnikiem umożliwiającym wykorzystanie potencjału powiatu chełmskiego i jednocześnie perspektywą na rozwój przedsiębiorczości jest poziom integracji poziomej i pionowej w sektorze przedsiębiorstw. Zrzeszanie się przedsiębiorców w klastrach czy rolników w grupach producenckich daje lepszą i długotrwałą możliwość rozwoju, dlatego warto rozważyć zintensyfikowanie systemu wsparcia tych grup oraz rozwoju sieci dystrybucji i eksportu. Trzeba mieć jednak na uwadze, że dobrowolna współpraca między firmami, jednostkami badawczo-rozwojowymi i samorządem terytorialnym opiera się przede wszystkim na samych podmiotach zrzeszonych w grupie czy klastrze. Powiązania wewnątrz grup producenckich i klastrów nie mogą być przedmiotem zbyt głębokiej interwencji władz. Nowe klastry można tworzyć pod warunkiem, że będą one kluczowe z punktu widzenia realizacji wizji samorządu terytorialnego w regionie i jako takie będą mogły liczyć na silne wsparcie w przyszłości. W przeciwnym razie należy raczej unikać tworzenia nowych klastrów. Fragmentacja i mnożenie się klastrów niejednokrotnie prowadzi do rozproszenia sił i środków finansowych, a także negatywnie wpływa na poziom współpracy między klastrami i efekty synergii. 32 Władze powinny jedynie stymulować rozwój klastrów i grup producenckich, a nie je tworzyć. Powinna to być inicjatywa oddolna, a nie odgórna. Antidotum na brak zainteresowania współpracą może być promowanie współpracy i np. poprzez wspólny udział w targach, misjach handlowych czy odpowiednio zindywidualizowanych szkoleniach. Impulsem może być również uwzględnianie w przetargach i konkursach publicznych czynnika współpracy. Istotne jest wskazanie przedsiębiorcom potrzeby organizowania się, ze względu na to, że jest to najefektywniejsza z możliwych forma gospodarowania. W kontekście propozycji Komisji Europejskiej, aby warunkiem ex ante wspierania inwestycji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego była inteligentna specjalizacja, rekomenduje się podjęcie prac badawczych mających na celu zidentyfikowanie obszarów inteligentnych specjalizacji w zakresie dwóch kluczowych założeń, tj. wzmacniania badań, rozwoju technologicznego i innowacji oraz poprawy dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych i korzystania z technologii wysokiej jakości. Lista dokumentów będących przedmiotem badania Bibliografia: 1. Bednarz P., Szcześniak A. Oczekiwania przedsiębiorców wobec świata nauki w zakresie prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej., 2009; Poszewiecki A. 2009, Współpraca nauki i przedsiębiorstw w świetle badań oczekiwań przedsiębiorców i pracowników naukowych. Synteza wyników 2. Czarnik Sz., Turek K., Wykształcenie, praca, przedsiębiorczość Polaków 3. P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1992r. 32 Przewodnik strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS 3) 36

37 4. Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Polska Fundacja Promocji Małych I Średnich Przedsiębiorstw: Jak Władze Lokalne Mogą Wspierać Przedsiębiorczość, Warszawa Klastry w województwie lubelskim, PARP K.Kieroń, K.Pogorzelski: Kierunki rozwoju przedsiębiorstw w województwie lubelskim, IBS K. Leszczewska, Zasoby kapitału ludzkiego a rozwój przedsiębiorczości w Polsce. 8. M. Matejun, Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia małych i średnich przedsiębiorstw, Wrocław M.Nowicki i inni: Atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Polski 2012, IBnGR. 10. Dr inż. Bogdan Sedler: Analiza Porównawcza Czynników Dynamizujących Rozwój na Przykładzie Miast Europejskich, Fundacja Naukowo-Techniczna Gdańsk, Rzeszów, wrzesień 1999r. 11. Plan rozwoju turystyki i współpracy międzyregionalnej powiatu chełmskiego i miasta Chełm 12. Przedsiębiorczość w Polsce 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, Polska Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa Polityka spójności na lata , KE. 15. Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata , Chełm Strategia Rozwoju Miasta Chełm na lata , Chełm Świdzińska A. Analiza istniejącej infrastruktury wspierania przedsiębiorczości i innowacji. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w ramach projektu Kapitał intelektualny Lubelszczyzny Do stref trafiły inwestycje warte prawie 7,4 mld zł, Rzeczpospolita, :Ekonomia & Rynek, Nr 296 (9112), 19. Turystyka w województwie lubelskim w 2012r., GUS 20. M. Matejun, Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia małych i średnich przedsiębiorstw, Wrocław World Bank Doing Business 2013: Smarter Regulations for Small and Medium-Size Enterprises. Washington, DC: World Bank Group. DOI: / Przewodnik strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS 3). Wykaz stron internetowych:

38 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 38