Raport końcowy. Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata

Transkrypt

1 Raport końcowy Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Katowice, 27 listopada 2012 r. Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach

2 Raport końcowy z realizacji badania: Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Wykonawca: PSDB Sp. z o.o. Redaktor naukowy monografii: Korneliusz Pylak Autorzy: Marta Bochniewicz Korneliusz Pylak Krzysztof Piróg Barbara Leszczyńska Beata Płonka Adam Miller Natalia Jaworska Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, Katowice Wydział Rozwoju Regionalnego tel.(+48) fax. (+48) fundusze@slaskie.pl Miejsce i rok wydania: Katowice 2012 ISBN Egzemplarz bezpłatny 2

3 Spis treści 1. Cele i koncepcja badania Uzasadnienie wykonania badania Cel główny badania Zakres badania Koncepcja realizacji badania Wstępna ocena skuteczności i efektów realizacji celów RPO WSL (Korneliusz Pylak) Realizacja celów RPO WSL Niwelowanie słabych stron i zagrożeń oraz wykorzystanie szans i mocnych stron przez projekty RPO WSL Spójność wskaźników z celami priorytetów RPO WSL Możliwość osiągnięcia celów RPO WSL Wspieranie projektów o charakterze innowacyjnym w ramach RPO WSL Efektywność wdrożonych projektów w ramach RPO WSL Dodatkowe efekty wdrażania RPO WSL Wyrównywanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym dzięki RPO WSL Efekt dodatkowości i efekt dźwigni Efekt zachęty Efekt doświadczenia Efekt mnożnikowy Efekt zastąpienia (substytucji) Efekt przemieszczenia (przeciekania lub przesiąkania) Ocena trafności wsparcia oferowanego w ramach RPO WSL Ocena i prognoza trwałości wsparcia udzielonego w ramach RPO WSL Stosowanie cross-financingu Poziom i zakres stosowania cross-financingu w projektach RPO WSL Możliwość stosowania cross-financingu w RPO WSL w porównaniu do innych RPO Stosowanie cross-financingu w przyszłej perspektywie finansowej Czynniki wpływające na realizację Programu Wpływ zmian w dokumentach programowych na zwiększenie efektywności i skuteczności osiągania celów RPO WSL Brak zainteresowania aplikowaniem o środki w ramach RPO WSL Kwestie horyzontalne w procesie wdrażania RPO WSL (Marta Bochniewicz, Beata Płonka, Adam Miller) Sposób realizacji zasady równości szans i partnerstwa w RPO WSL Dobre praktyki realizacji zasady równości szans i zasady partnerstwa Projekty RPO WSL Rozwiązania w innych RPO Sposób realizacji pozostałych zasad w RPO WSL Poziom osiągnięcia wskaźników horyzontalnych produktu i rezultatu przez projekty RPO WSL Identyfikacja problemów w realizacji polityk horyzontalnych w ramach RPO WSL Analiza systemu realizacji RPO WSL w ramach IZ oraz IP2 (Krzysztof Piróg, Barbara Leszczyńska, Natalia Jaworska) Analiza procesów, zadań i procedur w IZ i IP Analiza procesów, zadań i procedur na poziomie Programu i instytucji

4 Procedury określające współpracę IZ i IP Sprawność komunikacji wewnętrznej (pionowej i poziomej) w IZ i IP Ocena środowiska pracy w IZ i IP Czynniki motywujące i demotywujące pracowników IZ i IP2 do pracy Podnoszenie kwalifikacji i rozwój zawodowy pracowników IZ i IP Wnioski i rekomendacje z badania Bibliografia Załączniki Analiza SWOT poddana badaniu

5 Streszczenie CELE BADANIA Głównym celem badania była ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w odniesieniu do założeń Programu. Cel ten został zrealizowany poprzez sprawdzenie: stopnia osiągnięcia założonych celów Programu, ocenę uwzględnienia polityk horyzontalnych oraz funkcjonowania systemu zarządzania i wdrażania RPO WSL. Badaniem objęto wszystkie Priorytety/działania/poddziałania, analizę SWOT, system wskaźników oraz strukturę instytucjonalną i organizacyjną Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Ponadto, w zakresie odpowiedzi na dwa problemy badawcze dotyczące finansowania krzyżowego oraz polityk horyzontalnych analiza objęła także porównanie wskazanych kwestii z rozwiązaniami w pozostałych 15 regionalnych programach operacyjnych. Zakres badania objął obszary badawcze dotyczące wstępnej oceny skuteczności i efektów realizacji celów RPO WSL, oceny trafności wsparcia oferowanego w ramach RPO WSL, oceny i prognozy trwałości wsparcia udzielonego w ramach RPO WSL, kwestii horyzontalnych w procesie wdrażania RPO WSL i analizy systemu realizacji Programu pod kątem adekwatności i efektywności zastosowanych rozwiązań instytucjonalnych, organizacyjnych i proceduralnych. W badaniu wykorzystano następujące metody i techniki badawcze: analizę dokumentów źródłowych, standaryzowaną i pogłębioną analizę dokumentacji projektowej, 4 wywiady pogłębione z przedstawicielami IZ i IP2 RPO WSL, benchmark 15 RPO (analizę porównawczą 16 RPO i ich uszczegółowień, pogłębione wywiady telefoniczne z przedstawicielami 15 IZ RPO), internetowe badanie ankietowe pracowników IZ i IP2 (uzyskano zwrotność na poziomie 57% i 81% odpowiednio), 346 wywiadów telefonicznych z beneficjentami RPO WSL 6 studiów przypadku projektów stosujących cross-financing, zasadę równości szans i partnerstwa (po 2 dla każdego przypadku), 3 wywiady zogniskowane z przedstawicielami: IZ i IP2 RPO WSL, beneficjentów i członków KOP. GOALS OF THE RESEARCH The main goal of the research was assessment of execution and effects of the Regional Operational Programme of the Silesia Voivodeship for the years with regards to Programme assumptions. The goal was achieved by verifying: the level of achievement of assumed goals of the Programme, the assessment of taking into account horizontal policies, and functioning of the system of management and implementation of the ROP SV. The study covered all Priorities/measures/submeasures, the SWOT analysis, the system of indices and the institutional and organisational structure of the Regional Operational Programme of the Silesia Voivodeship for the years Moreover, with regard to reply to two research questions pertaining to cross-financing and horizontal policies, the analysis also covered comparison of indicated issues together with solutions in the remaining 15 regional operational programmes. The scope of the research covered research areas pertaining to the initial assessment of effectiveness and effects of execution of the goals of the ROP SV, assessment of correctness of support offered within the ROP SV, assessment and prognosis of durability of the support granted within the ROP SV, horizontal issues in the process of implementation of the ROP SV and the analysis of the system of execution of the Programme in terms of appropriateness and effectiveness of the institutional, organisational and procedural solutions applied. The following research methods and techniques were used in the research: analysis of source documents, standard and in-depth analysis of project documentation, 4 in-depth interviews with representatives of MA and IB2 of the ROP SV, benchmark of 15 ROPs (comparative analysis of 16 ROPs and their detailing, in-depth telephone interviews with representatives of 15 ROP MA), internet marketing research of employees of MA and IB2 (return of 57% and 81%, respectively), 346 telephone interviews with beneficiaries of the ROP SV, 6 case studies in the case of projects under which crossfinancing and the principle of equal opportunities and partnership are used (2 for each case), 3 focus group interviews with representatives of MA and IB2 of the ROP SV, beneficiaries and members of Project Assessment Commissions. WYNIKI BADANIA REALIZACJA CELÓW RPO WSL Pierwszym elementem badania była ocena, na ile RPO WSL niwelowało słabe i wykorzystywało mocne strony województwa. Problemem tej analizy było jednak to, że analiza SWOT nie była podstawą przygotowania wskaźników, ani kontekstowych, ani programowych, ani projektowych. Dlatego silne i słabe strony nie były dobrze odwzorowane w zestawach wskaźników. Okazało się, że wiele obszarów nie jest wspieranych w ramach RPO WSL, a te, które Program wspiera w większości nie zmieniają się w znaczący sposób. Inaczej mówiąc, wpływ RPO WSL na zmiany w obrębie silnych i słabych stron jest mały (w wielu przypadkach nie przekraczający 5%), w wielu przypadkach dalece niewystarczający, szczególnie w obszarze gospodarki. Jedyny znaczący wpływ można natomiast zauważyć w przypadku obszaru turystyki i kultury oraz społeczeństwa informacyjnego. FINDINGS OF THE RESEARCH ACHIEVEMENT OF GOALS OF THE ROP SV The first element of the research was assessment to what extent the ROP SV eliminated the weaknesses and took advantage of the strengths of the voivodeship. However, a problem linked with this analysis was that the SWOT analysis was not the basis for developing context, programme and project indices. Thus, strengths and weaknesses were not well reflected in the sets of indices. It turned out that many areas are not supported within the ROP SV, and those that are supported by the Programme generally do not change in any significant manner. In other words, the impact of the ROP SV on the changes of the strengths and weaknesses is minor (in many cases it does not exceed 5%), in many cases it is by far insufficient, in particular in the area of economy. The only significant influence may be, however, noticed in the case of tourism and culture and information society. 5

6 Również po analizie spójności wskaźników programowych z celami szczegółowymi okazało się, że wiele obszarów nie jest opisywana przez wskaźniki, szczególnie wskaźniki produktu. Nie licząc wskaźników liczby projektów (które nie mierzą produktów w odpowiedni sposób), żadne wskaźniki produktu nie opisują takich osi priorytetowych jak: oś III ( Turystyka ), Oś IV ( Kultura ) w zakresie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie oraz wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu, następnie całej osi V ( Środowisko ) oraz osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ), a także w Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ). W przypadku rezultatów, żaden wskaźnik nie opisuje tylko jednego Działania 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ). Analizą objęto również wskaźniki oddziaływania zaproponowane w badaniu Analiza systemu wskaźników Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata ". Po pierwsze, korzystanie z danych GUS dotyczących wartości tych wskaźników budzi sprzeciw. Przy wskaźnikach oddziaływania Programu sfera zainteresowań powinna obracać się bowiem wokół efektów działań zapisanych w Programie, a nie całego regionu. Po drugie, należy się zgodzić z samą istotą tych wskaźników powinny one opierać się na tożsamej metodologii, co wskaźniki ze statystyki publicznej. Wówczas porównywanie oddziaływania Programu z osiągnięciami regionu monitorowanymi przez wskaźniki kontekstowe będzie logiczne, uporządkowane, a przede wszystkim użyteczne. Po trzecie, analiza wykazała, że zestaw wskaźników oddziaływania generalnie dobrze odwzorowuje cele szczegółowe, chociaż w niektórych obszarach nie monitoruje całych obszarów (jak w przypadku środowiska, transportu, czy zdrowia). Wartości wskaźników często dotyczą całego regionu, co powoduje, że wskaźniki nie mierzą tego, do czego zostały powołane (oddziaływania Programu). Dodatkowo, sposób ich pomiaru jest bardzo trudny i wymaga prowadzenia w wielu przypadkach oddzielnych badań ewaluacyjnych. Kolejnym elementem analizy była możliwość osiągnięcia celów Programu. Możliwość osiągnięcia celu głównego zbadano za pomocą wskaźnika Utworzonych miejsc pracy brutto. Niestety zarówno biorąc pod uwagę projekty zakończone, jak i również realizowane nie uda się osiągnąć wartości docelowej tego wskaźnika (w pierwszym przypadku szacuje się realizację wskaźnika na poziomie 59%, a w drugim 75%). W przypadku celów szczegółowych, generalnie, projekty w ramach RPO WSL realizują wskaźniki w większym stopniu niż zakładano średni procent realizacji wszystkich badanych wskaźników kształtuje się na poziomie 414% (a mediana na poziomie 106%). Problemem nie jest zatem słaba realizacja wskaźników przez projekty, ale nierównomierny rozkład rodzajów wskaźników w projektach. Wskaźniki najbardziej efektywnie osiągają projekty z osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) i VII ( Transport ). W osi V ( Środowisko ) wskaźnik efektywności osiągnął 136%. Jednakże widać tu szereg problemów, które mogą uniemożliwić osiągnięcie wartości docelowych. Problematyczne wydają się przede wszystkim wskaźniki rezultatu z Działań Podobne miejsce pod względem efektywności uzyskiwania wskaźników zajęła oś priorytetowa II ( Społeczeństwo informacyjne ), głównie za sprawą dużej liczby projektów, w tym w szczególności dotyczących e-usług. Ostatnie dwie osie priorytetowe, które uzyskują wyższy od 100% poziom efektywności, to oś I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) i oś IV ( Kultura ). Pozostałe trzy osie priorytetowe (III, VI i IX) można uznać za zagrożone w kontekście realizacji celów szczegółowych. W ramach analizy określono również efektywność poszczególnych typów projektów, a także przeanalizowano mechanizmy wspierania preferowanych inwestycji określono w zakresie odpowiedniej alokacji przeznaczonej na dane Działania / Poddziałania wspierające realizację określonych wskaźników, ogłaszania konkursów preferujących dany typ projektów i kryteriów wyboru projektów preferujących dane typy projektów. Na zakończenie określono typy projektów, które powinny być wspierane w przyszłym okresie programowania w kontekście Założeń do nowego RPO WSL. Analiza efektywności całych Działań pokazała, że mamy do czynienia z trzema grupami efektywnościowymi. Pierwszą grupę Also, when the analysis of coherence of programme indices with detailed goals was conducted, it turned out that many areas are not described by indices, in particular product indices. Except the number of projects indices (which do not measure projects in an adequate manner), no product indices describe such priority axes as: axis III ( Tourism ), axis IV ( Culture ) with regards to access to information on resources and cultural events in the region and increase in recognition of cultural offer of the region, and then the entire axis V ( Environment ) and axis VI ( Sustainable urban development ), as well as in Measure 9.3 ( Local sports infrastructure ). In the case of effects, none of the indices describes only one Measure 5.4 ( Environmental management ). The analysis also covered impact indices suggested in the research Analysis of the system of indices of the Regional Operational Programme of the Silesia Voivodeship for the years ". First of all, using the data of the Central Statistical Office pertaining to the values of those indices raises objections. Given the indices of impact of the Programme, the interest should focus on the effects of actions envisaged within the Programme, and not on the entire region. Secondly, one needs to agree with the very nature of those indices they should be based on identical methodology as public statistics indices. Then, comparison of impact of the Programme with achievements of the region monitored by context indices will be logical, ordered and above all useful. Thirdly, the analysis showed that the set of impact indices generally reflects well detailed goals, although in some areas it does not monitor entire areas (as in the case of environment, transport or health). The values of indices often pertain to the entire region, which leads to the fact that indices do not measure what they were designed for (impact of the Programme). Moreover, it is difficult to measure them and in many cases it requires separate evaluation studies. Another element of the analysis was the possibility of achieving the goals of the Programme. The possibility of achieving the main goal was assessed by means of the index of gross job creation. Unfortunately, given both the projects terminated and pending it is not possible to achieve the target value of this index (in the first case the index execution is assessed at the level of 59%, in the second 75%). In the case of detailed goals, projects within the ROP SV generally execute indices to a greater extent than assumed an average percentage of execution of all researched indices stands at 414% (and median at 106%). Thus, the problem is not poor execution of indices by projects but uneven distribution of types of indices in projects. Indices which are most effective are observed in projects in axis VIII ( education ) and VII ( Transport ). In axis V ( Environment ) the effectiveness index stood at 136%. However, a number of problems are observed here, which could prevent achievement of target values. Problematic are above all result indices from Measures Similar place in terms of effectiveness of achievement of indices was achieved by the priority axis II ( Information society ), mainly due to a large number of projects, including projects pertaining to e-services. The last two priority axes which obtain effectiveness level higher than 100% include axis I ( Technological research and development, innovation and entrepreneurship ) and axis IV ( Culture ). The three remaining priority axes (III, VI and IX) may be threatened in the context of execution of detailed goals. Within the analysis, the effectiveness of individual types of projects was also determined. Moreover, mechanisms of support for preferred investments were analysed in terms of proper allocation designed for given Measures/Submeasures supporting execution of given indices, announcing tenders preferring a given type of projects and project selection criteria preferring given types of projects. At the end, types of projects were defined, which should be supported in the subsequent programming period in the context of Assumptions for the new ROP SV. The analysis of effectiveness of entire Measures showed that there are three effectiveness groups. The first group is composed of Measures 6

7 stanowią Działania, w których większość projektów jest wysoce efektywna. Drugą grupę stanowią Działania, w których występują pojedyncze projekty o wysokiej efektywności, natomiast reszta jest przeciętna lub bardzo słaba pod tym względem. Trzecią grupę stanowią Działania, które z powodu niewpisywania się we wskaźniki programowe, wykazują efektywność bliską zeru. Oprócz efektywności typów projektów przeanalizowano również efektywność poszczególnych ścieżek wyboru. Najbardziej efektywną ścieżką wyboru okazały się Programy Rozwoju Subregionów. Ponad dwukrotnie mniej efektywne są projekty konkursowe, natomiast najmniej efektywne okazały się projekty kluczowe. Dogłębna analiza przyczyn takiego stanu rzeczy wykazała, że PRS-y są bardziej efektywne w przypadku pewnych projektów sieciowych, w których współpraca i wzajemna komplementarność są kluczowe podczas realizacji(np. turystyka, rewitalizacja). Projekty konkursowe są bardziej skuteczne w przypadku projektów rozproszonych, w tym również projektów liniowych, ale bardziej niezależnych od siebie (np. sieci wodnokanalizacyjne). W ramach badania efektywności przeanalizowano również kryteria wyboru projektów. Analiza wykazała, że słabo odnoszą się one do efektywności osiągania wskaźników programowych. Mimo istnienia odpowiednich kryteriów pośród kryteriów zasadniczych podstawowych (punktowanych), ich waga i znaczenie rozmywa się w ogólnej liczbie i wartości pozostałych kryteriów. Ciekawym aspektem badania była ocena wspierania projektów o charakterze innowacyjnym przez system wyboru projektów. Okazuje się, że sprzyjał on wyłanianiu projektów innowacyjnych. Po pierwsze, w połowie Działań / Poddziałań występują typy projektów sprzyjające powstawaniu innowacji, a kryteria premiują takie projekty w dwóch na trzy Działania / Poddziałania. Również wskaźniki opisują działania i efekty innowacyjne, dzięki czemu wiemy, że jedna piąta osiągniętych wartości wskaźników może dotyczyć działań innowacyjnych. To w dużym stopniu powoduje, że poziom innowacyjności projektów w ramach RPO WSL jest wysoki. Beneficjenci wskazują na powstawanie w projektach wiele więcej innowacji niż wynika to z analizy dokumentacji projektowej. Najwięcej pojawia się innowacji produktowych (64%), następnie procesowych (48,5%), znacząco mniej natomiast jest innowacji organizacyjnych i marketingowych, które z reguły towarzyszą dwóm kluczowym rodzajom innowacji. DODATKOWE EFEKTY WDRAŻANIA RPO WSL RPO WSL zakłada równomierne wsparcie dla wszystkich obszarów województwa, zarówno tych problemowych, jak i ośrodków wzrostu. W ramach Programu ok. 20% środków skierowanych jest na wsparcie obszarów wiejskich. Na rozwój sfery gospodarczej przeznaczonych zostało natomiast ok. 40% wsparcia z EFRR. Taki podział środków finansowych w ramach Programu miał pozwolić na zintegrowany rozwój całego regionu. W ramach Programu zastosowano dwa mechanizmy wsparcia mniej uprzywilejowanych obszarów: wsparcie gmin do 50 tys. mieszkańców oraz Program Rozwoju Subregionów (pośrednio wspierający słabsze subregiony). Niestety nie zadziałały one w wystarczającym stopniu. Po pierwsze, w skali całego Programu fundusze unijne mogły przyczynić się do pogłębienia się różnic pomiędzy gminami poniżej 50 tys. mieszkańców a gminach powyżej 50 tys. mieszkańców. Biorąc pod uwagę osie priorytetowe, niwelowanie różnic mogło mieć miejsce jedynie w przypadku projektów turystycznych i środowiskowych, chociaż w przypadku tych ostatnich nie udało się zaspokoić 76% potrzeb gmin poniżej 50 tys. mieszkańców (taki odsetek projektów odrzucono podczas oceny). Po drugie, biorąc pod uwagę rozwój subregionów (PKB i stopę bezrobocia) wsparcie z RPO WSL pogłębia różnice pomiędzy lepiej a słabiej rozwiniętymi obszarami. Subregiony lepiej rozwinięte uzyskują wyższe dofinansowanie (na głowę mieszkańca) niż subregiony słabiej rozwinięte (nawet biorąc pod uwagę również projekty z PRS-ów). W ramach badania przeanalizowano również wielkość efektów dodatkowości i dźwigni. Oś VII ( Transport ) jest osią, w której in which most of the projects are highly effective. The second group is composed of Measures in which there are individual projects of high effectiveness, with the remaining projects being average or very weak in this respect. The third group is composed of Measures whose effectiveness is close to null due to failure to comply with programme indices. Apart from effectiveness of types of projects, effectiveness of individual choices was also analysed. The most effective choice were Subregion Development Programmes. Over twice less effective were tender projects, and the least effective were key projects. An in-depth analysis of the problem showed that SDPs are more effective in the case of certain network projects in which cooperation and mutual complementariness are key during execution (e.g. tourism, revitalisation). Tender projects are more effective in the case of dispersed projects, including line projects, but more independent of one another (e.g. water and sewage systems). Within effectiveness research selection criteria were analysed. The analysis proved that they are not directly related to effectiveness of achieving programme indices. Despite existence of proper criteria among basic key criteria (for which points are granted), their weight and importance loses in significance as compared with the general number and value of the other criteria. An interesting aspect of the study was assessment of supporting innovative projects by the system of project selection. It turns out that it favoured selection of innovative projects. First of all, halfway through Measures/Submeasures there appear projects which favour innovation and criteria favour such projects in two out of three Measures/Submeasures. Indices also describe actions and innovative effects owing to which we know that 20% of values of indices may pertain to innovative actions. This to a great extent makes the level of innovativeness of projects within the ROP SV high. Beneficiaries point to development of a lot more innovativeness in projects than it results from the analysis of project documentation. Product innovation is most frequent (64%), then comes process innovation (48.5%), with organisational and marketing innovation less marked, as they are usually accompanied by two key types of innovation. ADDITIONAL EFFECTS OF IMPLEMENTING THE ROP SV The ROP SV involves equal support for all areas of voivodeship, both problem areas and growth areas. Within the Programme, approximately 20% of means are allocated for support for rural area. Approximately 40% of support under the ERDF is allocated for development of economy. Such allocation of financial means within the Programme was to allow for integrated development of the entire region. Within the Programme, two mechanisms of support for less privileged areas were applied: support for communes of up to 50 thousand inhabitants and Subregion Development Programme (which indirectly supports poorer subregions). Unfortunately, they were not as effective as envisaged. First of all, under the entire Programme, European funds could have contributed to deepening the differences between communes of fewer than 50 thousand inhabitants and communes of more than 50 thousand inhabitants. Given priority axes, eliminating the differences could have occurred only in the case of tourism and environmental projects, although in the case of the latter as much as 76% of needs of communes of fewer than 50 thousand of inhabitants were not satisfied (this is the percentage of projects rejected during assessment). Secondly, given the development of subregions (GDP and unemployment rate), support from the ROP SV deepens differences between the more and less developed areas. More developed subregions obtain bigger funding (per capita) than less developed subregions (even taking into account SDP projects). Within the research, the additionality and leverage effects were also studied. Axis VII ( Transport ) is an axis with the largest public 7

8 występuje największy krajowy wkład publiczny i największy efekt dodatkowości brutto. Bardzo wysoki poziom efektu dodatkowości występuje również w osi IX ( Zdrowie i rekreacja ), ale wartościowo nie jest to duża oś. Jeżeli chodzi natomiast o efekt dodatkowości netto, można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że zasada dodatkowości jest spełniona (dzięki środkom z RPO WSL jednostki samorządowe województwa przeznaczały większe środki na inwestycje niż miało to miejsce przed interwencją). Efekt dźwigni wystąpił praktycznie w każdej osi priorytetowej, jednakże zauważalny jest on jedynie w dwóch osiach osi I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ), w której wielkość środków prywatnych dzięki interwencji z RPO WSL wyniosła 780 mln zł i osi III ( Turystyka ), w której wielkość ta wyniosła 248 mln zł. W pozostałych osiach efekt ten wyniósł w większości przypadków w granicach mln zł, jedynie w Osi II ( Społeczeństwo informacyjne ) wyniósł 0,5 mln zł. W osi I dotyczącej przedsiębiorczości 1 złotówka środków publicznych powoduje zaangażowanie aż 0,90 zł środków prywatnych. Znacznie mniej angażują środków prywatnych projekty w ramach osi III (0,50 zł). W pozostałych osiach poziom angażowania środków prywatnych jest minimalny (od 0,00 zł do 0,06 zł). Zbadano również efekt zachęty. Okazuje się, że realizacja przedsięwzięć w przypadku braku wsparcia w ramach RPO WSL byłaby możliwa niemal w co drugim przypadku. Jest to bardzo duży odsetek tym bardziej, że co trzeci projekt mógłby być zrealizowany w takim samym zakresie i czasie. Pozostałe projekty byłyby zrealizowane 1-3 lata później w zakresie od 30 do 50% mniejszym niż obecnie. Ilościowy efekt doświadczenia dotyczący oceny formalnej (ilości razy poprawianej dokumentacji) nie wystąpił w skali globalnej tzn. nie jest widoczny we wszystkich konkursach, a także we wszystkich składanych wnioskach. Jest on zauważalny jedynie u co piątego beneficjenta w IZ RPO WSL i co dziesiątego w IP2 składającego więcej niż jeden projekt w IZ RPO WSL bez względu na Działanie / Poddziałanie oraz u co trzeciego beneficjenta w IZ RPO WSL składającego kolejne projekty w tym samym Działaniu / Poddziałaniu w IZ RPO WSL (ale jedynie u co siódmego beneficjenta w IP2). Ważniejszy jest jakościowy efekt doświadczenia, zgodnie z którym liczba poprawek oraz ich waga ulegały znaczącemu zmniejszeniu. Podczas oceny merytorycznej w IZ RPO WLS ilościowy efekt doświadczenia wystąpił u dwóch na pięciu beneficjentów w IZ RPO WSL i u co drugiego beneficjenta w przypadku IP2. W przypadku tej oceny widać też delikatny trend wzrostowy punktów zdobywanych przez projekty w kolejnych konkursach, ale tylko w IZ RPO WSL. Jego powodem było wystąpienie u 44-49% beneficjentów poprawy punktacji z konkursu na konkurs, przy czym nie miało większego znaczenia, czy wnioski były składane do jednego czy też wielu różnych Działań / Poddziałań. Beneficjenci wykazują też większe zainteresowanie konkursami. Chociaż widać, że beneficjenci dostosowują liczbę składanych projektów do istniejącej w konkursie alokacji, dlatego w ostatnich konkursach o stosunkowo niewielkiej alokacji widać zmniejszenie liczby składanych wniosków. Znaczący jest też efekt mnożnikowy. Z każdej złotówki z EFRR zainwestowanej w realizację projektu z RPO WSL powstało 31 groszy dodatkowych efektów inwestycyjnych. Tak wysoki wskaźnik mnożnikowy wynika z dużego odsetka projektów pobudzających nowe inwestycje (połowa projektów). Dodatkowo, 87% powstałych inwestycji jest komplementarna z innymi projektami, co może powodować dodatkowe efekty synergii. Z kolei efekt zastąpienia (substytucji) praktycznie nie wystąpił w badanych projektach, w szczególności chodzi tu o substytucję grup docelowych oraz produktów i usług. Jedynie w przypadku co ósmego projektu wystąpił efekt substytucji innych inwestycji. contribution and the greatest gross additionality effect. A very high level of the additionality effect occurs also in axis IX ( Health and recreation ) but in value terms this is not a big axis. In terms of the net additionality effect, it is highly likely that the additionality principle is fulfilled (owing to means from the ROP SV local government units in the voivodeship allocated greater means for investment than before the intervention). The leverage effect occurred practically in each priority axis, however it is observable only in two axes axis I ( Technological research and development, innovation and entrepreneurship ) in which the amount of private means, owing to ROP SV intervention, was PLN 780 million, and axis III ( Tourism ) in which it amounted to PLN 248 million. In the other axes, the effect amounted to, in the majority of cases, PLN million, and only in axis II ( Information society ) it amounted to PLN 0.5 million. In axis I pertaining to entrepreneurship, PLN 1 of public means leads to involvement of as much as PLN 0.9 of private means. Projects within axis III involve significantly less private funds (PLN 0.5). In the other axes, the level of involvement of private funds is minimum (from PLN 0.00 to PLN 0.06). The incentive effect was also studied. It turns out that execution of enterprises in the case of no support under the ROP SV would be possible in half of the cases. This is a very high percentage, in particular given that every third project could be executed in the same time and scope. The other projects would be executed 1-3 years later to the extent 30 to 50% smaller than currently. The quantitative experience effect pertaining to the formal assessment (how many times documentation needed to be corrected) was not observed globally, i.e. it is not observable in all tenders or in all applications. It is notable only in one out of five beneficiaries at ROP SV MA and in one out of ten at IB2 entity filing more than one project at ROP SV MA regardless of the Measure/Submeasure and in one beneficiary out of three at ROP SV MA filing subsequent projects within the same Measure/Submeasure at ROP SV MA (but only in one beneficiary out of seven at IB2). The qualitative experience effect is more important, in accordance with which the number of corrections and their importance significantly changed. During substantive assessment at ROP SV MA, the quantitative experience effect occurred in two beneficiaries out of five at ROP SV MA and in half of beneficiaries in the case of IB2. In the case of this assessment, there is observed a slight inward trend of points achieved by projects in subsequent tenders, but only at ROP SV MA. The reason for this was an increase in 44-49% beneficiaries of points awarded in the case of each subsequent tender, regardless of whether applications were filed within one or many Measures/Submeasures. Beneficiaries also show greater interest in tenders. It is notable that they adjust the number of projects they file to the allocation provided for within a given tender, that is why the number of applications in recent tenders of relatively small allocation has decreased. The multiplier effect is also of significance. Each Polish zloty from the ERDF invested in execution of a project under ROP SV generated PLN 0.31 of additional investment effects. Such a high multiplier effect results from high percentage of projects which generate new investments (half of the projects). Moreover, 87% of new investments are complementary with other projects, which may lead to additional synergy effects. On the other hand, the substitution effect was practically not observed in the projects studied, in particular with regard to substitution of target groups as well as products and services. The substitution effect of other investments occurred only in the case of every eighth project. Generalnie badane projekty charakteryzują się pozytywnymi efektami. Jedynie w 7% nastąpiła poprawa w miejscu realizacji projektu kosztem innych obszarów (negatywny efekt przeciekania).z drugiej strony aż w blisko 60% projekty, oprócz pozytywnych efektów w miejscu realizacji, powodowały takie efekty poza tym obszarem (pozytywny Generally, the projects studied characterise by positive effects. Improvement in the area of project execution to the detriment of other areas occurred in the case of 7% (negative leakage effect). On the other hand, as much as 60% of projects, apart from positive effects in the area of execution, led to such effects outside this area (positive 8

9 efekt przesiąkania). STOSOWANIE CROSS-FINANCINGU Mechanizm cross-financingu został wprowadzony w okresie do Programów Operacyjnych po to, aby finansować poszczególne projekty, ich części lub grupy projektów, objętych wsparciem EFRR, przy pomocy środków innego funduszu (EFS). Stosowanie cross-financingu w ramach RPO WSL zaplanowano tylko w trzech kategoriach interwencji (Działaniach). W przypadku typów projektów, w których literalnie wskazano na działania miękkie (akcje promocyjne), wszyscy beneficjenci zaplanowali wykorzystanie mechanizmu cross-financingu. Ale z drugiej strony beneficjenci trzymali się ściśle zapisanego obszaru cross-financingu. Trudno jest obiektywnie ocenić wpływ cross-financingu na efektywność projektu, bowiem w dwóch z trzech analizowanych Działań nie ma projektów do porównań (niewykorzystujących tego mechanizmu). Możliwe to było jedynie w przypadku Działania 2.2, w którym cross-financing wpłynął na skuteczność uruchamiania e-usług, a więc ułatwił i rozszerzył ich zakres. Generalnie mechanizm cross-financingu wpływał na funkcjonowanie podmiotów beneficjentów, usprawniając ich pracę, czyniąc ją bardziej efektywną i użyteczną dla klientów, a także bezpieczną, czasami również umożliwiając wykorzystywanie produktów powstałych w projekcie. Na zewnętrz mechanizm służył poszerzaniu zakresu produktów, klientów, dostawców, poprawie wizerunku i świadomości otoczenia. Warto zatem wykorzystywać jego możliwości w maksymalnym zakresie. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REALIZACJĘ PROGRAMU Podczas analizy dokumentów źródłowych pogrupowano wprowadzone zmiany oraz oceniono ich znaczenie ze względu na zwiększenie efektywności/skuteczności wdrażania Programu. Zmiany zostały podzielone na kilka grup: kosmetyczne, niezależne od IZ RPO WSL, poprawiające bieżące wdrażanie, zwiększające stopień osiągania celów Programu oraz zmiany o charakterze strategicznym. Okazuje się, że zmiany wprowadzone do RPO miały faktycznie wpływ na zwiększenie stopnia osiągania celów Programu w dwóch przypadkach. W przypadku zmian URPO WSL nasza ocena jest ambiwalentna. Z jednej strony analiza zmian wykazała dużą dbałość IZ RPO WSL o zgodność dokumentów ze zmianami przepisów prawnych, uszczelnienie i usprawnienie wdrażania Programu, uproszczenie dokumentacji projektowej oraz zwiększenie możliwości realizacji celów (przesunięcia alokacji, doprecyzowanie kryteriów i wskaźników). Z drugiej jednak strony dla beneficjentów zmiany te często okazywały się dodatkowym utrudnieniem podczas składania i realizacji projektów. KWESTIE HORYZONTALNE W PROCESIE WDRAŻANIA RPO WSL Zasada równości szans była realizowana poprzez powszechną możliwość uczestnictwa w konsultacjach kolejnych wersji programu (chociaż w tym zakresie były pewne niedociągnięcia), uczestnictwa w konsultacjach. Zachowano równy dostęp beneficjentów do środków z RPO WSL, w tym do informacji o ogłaszanych konkursach. Również mechanizm stymulowania beneficjentów do przygotowywania projektów wpływających pozytywnie na politykę równości szans zadziałał zatem bardzo skutecznie. Warto również wspomnieć o specjalnych typach projektów, których celem jest usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. Na etapie monitorowania kluczową kwestią jest reprezentatywny skład Komitetu Monitorującego (KM). Kolejną kwestią jest monitorowanie zasady równości szans. W RPO WSL każdy z priorytetów zakłada monitorowanie równego traktowania kobiet i mężczyzn poprzez przyjęte programowe wskaźniki rezultatu, głównie w odniesieniu do tworzenia nowych miejsc pracy. Na etapie programowania zasada partnerstwa powinna być realizowana poprzez proces konsultacji dokumentów programowych. Na etapie wdrażania partnerstwo objawia się bezpośrednio w projektach realizowanych przez kilka podmiotów. Obecnie wśród realizowanych projektów 7% stanowią projekty partnerskie. Analiza wykazała jednak, że beneficjenci nie realizują w projektach zasady partnerstwa w leakage effect). USING CROSS-FINANCING The mechanism of cross-financing was introduced to the Operational Programmes in the period of to finance individual projects, their parts or groups of projects covered by the support under the ERDF by means of funds from another fund (ESF). Using cross-financing within the ROP SV was envisaged only in three intervention categories (Measures). In the case of types of projects in which soft measures were directly indicated (promotional campaigns), all the beneficiaries planned using the mechanism of cross-financing. However, on the other hand, beneficiaries closely followed the crossfinancing area provided for. It is difficult to objectively assess the impact of cross-financing on project effectiveness, as in two out of three Measures analysed there are no projects that could be used for comparison purposes (projects which do not use this mechanism). It was only possible in the case of Measure 2.2, in which cross-financing affected the effectiveness of launching e-services, that is it facilitated and expanded their scope. Generally, the mechanism of cross-financing affected the functioning of entities/beneficiaries by improving their work and making it more effective and useful for clients, as well as safer and sometimes even allowed for using the products developed under a project. Externally, the mechanism was used to extend the range of projects, clients, suppliers, to improve the image and awareness of the surrounding. Thus, it is recommendable to fully use the opportunities it offers. FACTORS AFFECTING PROGRAMME EXECUTION In the course of analysis of source documents, the changes introduced were grouped and their importance was assessed in terms of increasing effectiveness/efficiency of Programme implementation. The changes were divided into a few groups: cosmetic, independent of ROP SV MA, improving current implementation, increasing the level of achievement of Programme goals and changes of strategic nature. It turns out that changes introduced to the ROP led to increasing the level of achieving of Programme goals in two cases. In the case of changes of the DROP SV, our assessment is ambivalent. On the one hand, the analysis of changes showed great attention of ROP SV MA to have documents in compliance with amendments of law, detailing and improvement of Programme implementation, simplification of project documentation and increasing the possibility of goal execution (moving allocation, detailing criteria and indices). On the other hand, those changes often meant additional burden for beneficiaries in the course of filing and executing of projects. HORIZONTAL ISSUES IN THE PROCESS OF IMPLEMENTING THE ROP SV The principle of equal opportunities was adhered to by means of the common possibility of participation in consultations of subsequent programme versions (although there were some shortcomings in this respect). Equal access of beneficiaries to the funds within the ROP SV was maintained, including access to information on tenders announced. Also, the mechanism of stimulating the beneficiaries to prepare project positively affecting the equal opportunities policy was most effective. Special types of projects need to be mentioned, whose goal is to remove architectural barriers for handicapped people. At the monitoring stage, the key issue is representative composition of the Monitoring Committee (MC). Another issue is monitoring the equal opportunities principle. Within the ROP SV each priority involves monitoring equal treatment of men and women through adopted programme result indices, mainly with regards to creating new jobs. At the programming stage, the partnership principle should be fulfilled through the process of consultation of programme documents. At the implementation stage, the partnership is directly manifested in projects executed by a few entities. Currently, 7% of projects executed constitute partner projects. The analysis showed, however, that beneficiaries do not follow in the project the partnership principle to sufficient extent, as only 9

10 wystarczającym stopniu, bowiem jedynie co piąty beneficjent konsultuje działania w projekcie zawsze wtedy, gdy jest to uzasadnione potrzebami. Na etapie monitorowania podstawowym narzędziem stosowania zasady partnerstwa jest Komitet Monitorujący. W składzie Komitetu Monitorującego powinna być zachowana równowaga podziału miejsc pomiędzy przedstawicieli strony samorządowej, rządowej oraz partnerów społeczno-gospodarczych. W ramach badania przeanalizowano również pozostałe polityki horyzontalne: środowiska, obszarów miejskich i wiejskich, społeczeństwa informacyjnego i polityki konkurencji. Oceniono również poziom realizacji wskaźników horyzontalnych. Według planowanych w realizowanych projektach wartości wskaźników horyzontalnych wszystkie zostaną osiągnięte, a w dwóch przypadkach kilkukrotnie przekroczone. ANALIZA SYSTEMU REALIZACJI RPO WSL W IZ I IP2 Analiza wykazała, że procedury zawierają wszystkie wymagane dokumentami unijnymi i krajowym procesy i zadania. Jednakże analiza procedur IZ RPO WSL i IP2 wykazała, że wiele z nich jest opisanych nieprecyzyjnie, w największym stopniu brakuje zdefiniowanego czasu na realizację procedury oraz kto konkretnie ma ją wykonywać. Z jednej strony zapewne powoduje to dużą elastyczność pracy, ale z drugiej powoduje niższą efektywność.. Mimo tego, zdecydowana większość pracowników IZ i IP2 uważa, że procedury w ramach realizowanych przez te instytucje zadań są wystarczająco precyzyjne i szczegółowe. Wykryto kilka przypadków nakładania się zadań referatów oraz nieprzypisania (niejasnego przypisania) zadań do żadnego referatu. Przeanalizowano również współpracę pomiędzy IZ a IP2. Ogólna ocena komunikacji jest dobra, podobnie jak ocena współpracy. Również kompetencje obu instytucji zostały rozdzielone precyzyjnie. Wśród czynników najbardziej motywujących pracowników IZ do wykonywania obecnej pracy można wskazać dobrą atmosferę w pracy, poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa, możliwość osobistego rozwoju i doskonalenia zawodowego. Dla pracowników IP2 najważniejsze motywatory to dobra atmosfera w pracy, poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa oraz stosunkowo wysoka pensja w porównaniu do podobnych stanowisk w administracji publicznej. Za najbardziej demotywujące do aktualnej pracy, przedstawiciele IZ wymieniają brak możliwości uzyskania podwyżki, wysokość wynagrodzenia oraz brak perspektyw awansu. Dla pracowników IP2 najbardziej demotywujące są brak możliwości uzyskania podwyżki, brak perspektyw awansu oraz wysokość wynagrodzenia. REKOMENDACJE Z BADANIA W ramach badania wypracowano wiele rekomendacji. Zaczynając od początku analizy SWOT rekomenduje się odnosić się w analizie silnych i słabych stron jedynie do tych elementów gospodarki, na które przyszłe RPO może oddziaływać. Rekomenduje się również zintegrować proces tworzenia wskaźników z całym procesem tworzenia logiki interwencji i zaplanować również logikę zasilania wskaźników wyższego rzędu. Każdy typ projektu powinien mieć przynajmniej po jednym wskaźniku produktu (nie licząc wskaźnika liczby projektów) i rezultatu. Powinny one obejmować w największym stopniu kluczowe aspekty zapisane w celu odnoszącym się do danego typu projektu. Jeżeli jeden wskaźnik nie może objąć wszystkich aspektów, należy dołożyć kolejny wskaźnik. Wskaźniki oddziaływania są użyteczne w procesie monitorowania, ale powinny stanowić wskaźniki celu głównego, dzięki czemu wpływ RPO na realizację celu głównego będzie bardziej przejrzysty i lepiej mierzalny. Przy wskaźnikach oddziaływania Programu sfera zainteresowań powinna obracać się wokół efektów działań zapisanych w Programie, a nie całego regionu. Należy dążyć do osiągnięcia jak największych efektów synergii z realizowanych projektów (aby zwiększyć pozytywne efekty interwencji). Projekty generalnie powinny tworzyć ramy do rozwoju poszczególnych gałęzi i obszarów. Tak słabe wsparcie zmian w regionie every fifth beneficiary consults project actions always when it is justified by the needs. At the monitoring stage the basic tool for application of the partnership principle is the Monitoring Committee. The Committee should be composed of an equal number of representatives of the local government, government and social and economic partners. Within the research, the other horizontal policies were also analysed: environmental, urban and rural areas, information society and competition policy. The level of execution of horizontal indices was also assessed. In accordance with the horizontal indices values planned in the projects executed, all are achieved, and in two cases exceeded a few times. ANALYSIS OF THE SYSTEM OF EXECUTION OF THE ROP SV AT MA AND IB2 The analysis showed that the procedures include all the processes and tasks required by the European and national documents. However, the analysis of procedures of the ROP SV MA and IB2 revealed that many of them are described inaccurately and what lacks most is specified time for execution of a procedure and who should follow it. On the one hand, that is likely to lead to high flexibility of work, and on the other it causes lower effectiveness. Despite that, significant majority of employees of MA and IB2 believe that procedures within the tasks executed by those institutions are precise and detailed enough. A few cases of overlapping of tasks of offices and failure to allocate (or unclear allocation) of tasks to any office. Cooperation between MA and IB2 was also analysed. General assessment of communication is good, just as assessment of cooperation. Competencies of both institutions were also carefully separated. The factors which motivate most the employees of MA to perform their current work include good atmosphere in the place of work, feeling of stability and security, personal and professional development opportunities. The most important motivators for the employees of IB2 included good atmosphere in the place of work, feeling of stability and security and relatively high salary as compared with similar positions in public administration. The most demotivating aspects of the current work for the representatives of MA include lack of possibility of a rise and no promotion prospects. The employees of IB2 find most demotivating no possibility to obtain a rise, no promotion prospects and remuneration. RESEARCH RECOMMENDATIONS Within the research many recommendations were developed. With regard to the SWOT analysis, it is recommended to refer in the strengths and weaknesses analysis only to those elements of economy which may be affected by the future ROP. It is also recommended to integrate the process of developing indices with the entire process of development of intervention logic and to plan also the logic of affecting indices of higher priority. Each project type should have at least one product index (except the project number index) and result index. They should cover to the largest extent possible key aspects provided for in the goal referring to a given project type. If one index may not cover all the aspects, another index needs to be added. Impact indices are useful in the process of monitoring but they should constitute indices of the main goal, owing to which the impact of the ROP on the execution of the main goal will be more transparent and easier to measure. With regard to Programme impact indices the interest should focus on the effects of measures set out in the Programme, and not the entire region. It is advisable to strive to achieve the greatest synergy effects of the projects executed (to increase positive intervention effects). Projects should generally provide for framework for development of individual branches and areas. Such weak support for changes in the region mainly 10

11 wynika bowiem głównie z powodu zbyt małych środków, którymi dysponuje Program (w porównaniu do potrzeb). Zatem im więcej efektów synergicznych i mnożnikowych uda się wygenerować, tym wpływ ten będzie wyższy. Rekomenduje się powiązać ocenę projektów ze wszystkimi kryteriami ewaluacyjnymi (w szczególności z efektywnością, skutecznością i użytecznością), a więc wprowadzić nie tylko kryteria jakościowe, ale również ilościowe, stojące na straży wydatkowania środków. Całość musi tworzyć równowagę pomiędzy jakością rozwiązań a ilością wydatkowych środków. Rekomenduje się stworzenie takiego zestawu kryteriów, które będą przewidywalne tzn. które pozwolą beneficjentom na wstępną ocenę swoich projektów, a także które dokonanie takiej samej oceny przez dwóch różnych członków KOP. Rekomenduje się zwiększenie zakresu i poziomu zastosowania cross-financingu. Analiza wykazała, że cross-financing może zwiększyć poziom osiąganych celów Programu. Działania miękkie powodują, że efekt realizacji jest zdecydowanie lepszy. Rekomenduje się poprawić sposób realizacji zasady partnerstwa podczas fazy programowania: w zakresie konsultacji Programu, a także podczas fazy wdrażania: w zakresie kryteriów wyboru, a także podczas fazy monitorowania Programu: w zakresie składu Komitetu Monitorującego i wskaźników horyzontalnych. Rekomenduje się wspierać i premiować realizację projektów w partnerstwie, a podczas realizacji projektów weryfikować stosowanie zasady partnerstwa. Mimo, iż skład Komitetu został wybrany zgodnie z Wytycznymi MRR, warto zastanowić się nad wyrównaniem podziału przynajmniej pomiędzy stroną samorządową a partnerami społeczno-gospodarczymi. Rekomenduje się wprowadzić kryteria wyboru projektów weryfikujące różne aspekty polityki ochrony środowiska. Jeżeli chodzi o ostatni obszar badania, a więc sposób opisywania procedur, rekomenduje się przygotowując Podręcznik procedur sięgnąć do doświadczeń innych województw i dokładnie i precyzyjnie opisać każdy element procesów zachodzących w instytucjach. stems from too little means available within the Programme (as compared with the needs). Thus, the more synergic and multiplier effects may be generated, the greater the impact. It is recommended to combine project assessment with all evaluation criteria (in particular with effectiveness and usefulness), which means introduction of not only quality criteria, but also quantity ones, necessary to supervise over expenditure of funds. It all needs to lead to balance between the quality of solutions and the amount of funds spent. It is recommended to create such a set of criteria which will be predictable, i.e. such that will allow beneficiaries to make an initial assessment of their projects as well as making the same assessment by two different members of the Project Assessment Commission. It is recommended to increase the scope and level of application of cross-financing. The analysis showed that cross-financing may increase the level of goals achieved within the Programme. Soft measures mean significantly better effects. It is recommended to improve the manner of execution of the partnership principle during the programming stage: in terms of Programme consultation as well as during implementation stage: in terms of composition of the Monitoring Committee and horizontal indices. It is recommended to support and award execution of projects in partnership and in the course of project execution to verify application of the partnership principle. Despite the fact that the composition of the Committee has been established in accordance with the Guidelines of the Ministry of Regional Development, it is worth considering overcoming divisions between the local government and social and economic partners. It is also recommended to introduce selection criteria of projects that verify various aspects of environmental protection policy. With regard to the last research field, that is the manner of describing procedures, it is recommended to when developing the Manual of Procedures use the experience of other voivideships and describe each element of the processes that take place in institutions accurately and precisely. 11

12 Wykaz skrótów B+R ICT IP2 IP2 RPO WSL IZ IZ RPO WSL JST MŚP POIG POKL Sektor badawczo-rozwojowy Technologie informacyjne i komunikacyjne (ang. Information and Communication Technologies) Instytucja Pośrednicząca II stopnia (Śląskie Centrum Przedsiębiorczości) Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Śląskiego na lata Jednostki samorządu terytorialnego (mikro), małe i średnie przedsiębiorstwa Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki RPO WSL Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata URPO WSL Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata

13 1. Cele i koncepcja badania 1.1. Uzasadnienie wykonania badania Celem głównym jest stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. W 2007 roku, uwzględniając wyniki diagnozy sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa śląskiego i analizy SWOT Programu zdecydowano, iż do osiągnięcia celu głównego prowadzić będzie realizacja 9 priorytetów, z których każdy jest zorientowany na osiągnięcie jednego z dziewięciu celów szczegółowych Programu. Obecny stan zaawansowania procesu wdrażania RPO WSL pozwala na wstępną ocenę efektów jego realizacji oraz oszacowanie możliwości osiągnięcia założonych celów szczegółowych i celu głównego Programu. Ocena skuteczności realizacji założeń RPO WSL wiąże się jednocześnie z koniecznością ewaluacji stopnia uwzględnienia kwestii horyzontalnych w procesie wdrażania Programu. Ocenie poddano wszystkie polityki określone w strategii wdrażania RPO WSL, w tym w szczególności zasadę równości szans oraz zasadę partnerstwa. Ewaluując efekty realizacji RPO WSL należało także ocenić, jaki wpływ na jego wdrażanie miał przyjęty system zarządzania i wdrażania Programu. Ocenie poddano funkcjonowanie oraz współdziałanie Instytucji Zarządzającej RPO WSL (IZ), której rolę pełni Zarząd Województwa Śląskiego, oraz Instytucji Pośredniczącej drugiego stopnia (IP2), której zadania wykonuje Śląskie Centrum Przedsiębiorczości Cel główny badania Głównym celem badania była ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w odniesieniu do założeń Programu. Cel ten został zrealizowany poprzez sprawdzenie: stopnia osiągnięcia założonych celów Programu, ocenę uwzględnienia polityk horyzontalnych oraz funkcjonowania systemu zarządzania i wdrażania RPO WSL. W wyniku badania uzyskano pogłębioną wiedzę na temat efektów i doświadczeń związanych z wdrażaniem wsparcia oraz zidentyfikowano dobre praktyki. Ostatecznym efektem ewaluacji był zestaw rekomendacji służących programowaniu wsparcia i kształtowaniu systemu instytucjonalnego i organizacyjnego w przyszłym okresie finansowania. Wnioski z badania uwzględniają planowane kierunki polityki regionalnej oraz założenia perspektywy finansowej na lata Rekomendacje zawierają opis pożądanego stanu oraz propozycję (propozycje) sposobu(ów) osiągnięcia tego stanu (wdrożenia rekomendacji) Zakres badania Zakres przedmiotowy badania Badaniem objęto wszystkie Priorytety/działania/poddziałania, analizę SWOT, system wskaźników oraz strukturę instytucjonalną i organizacyjną Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Ponadto, w zakresie odpowiedzi na dwa problemy badawcze dotyczące finansowania krzyżowego oraz polityk horyzontalnych analiza objęła także porównanie wskazanych kwestii z rozwiązaniami w pozostałych 15 regionalnych programach operacyjnych. Zakres tematyczny badania Zakres badania objął następujące obszary badawcze: I. Wstępna ocena skuteczności i efektów realizacji celów RPO WSL. II. Ocena trafności wsparcia oferowanego w ramach RPO WSL. 13

14 III. Ocena i prognoza trwałości wsparcia udzielonego w ramach RPO WSL. IV. Kwestie horyzontalne w procesie wdrażania RPO WSL. V. Analiza systemu realizacji Programu pod kątem adekwatności i efektywności zastosowanych rozwiązań instytucjonalnych, organizacyjnych i proceduralnych Koncepcja realizacji badania Badanie przeprowadzono w podziale na trzy zasadnicze fazy. Jego przebieg prezentuje poniższy diagram: STRUKTURYZACJA: Wstępna analiza dokumentów źródłowych Opracowanie narzędzi badawczych Raport metodologiczny GROMADZENIE DANYCH: Analiza dokumentów źródłowych Standaryzowana analiza danych z dokumentacji projektowej Pogłębiona analiza dokumentacji projektowej RPO WSL Wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ i IP2 RPO WSL Analiza porównawcza zapisów 16 RPO i ich uszczegółowień Ankieta internetowa z pracownikami IZ i IP2 Badanie kwestionariuszowe CATI beneficjentów RPO WSL Studia przypadku projektów wybranych do dofinansowania Indywidualne Wywiady Telefoniczne (ITI) z 15 IZ RPO Zogniskowane wywiady grupowe ANALIZA I OCENA: Analiza danych jakościowych i ilościowych Analiza danych statystycznych Analiza efektywności wdrożonych inwestycji Raport końcowy Rysunek 1. Źródło: Przebieg badania w podziale na fazy. opracowanie własne. Realizację badania rozpoczęła wstępna analiza dokumentów programowych oraz raportów z badań, czego wynikiem było przygotowanie raportu metodologicznego wraz z narzędziami badawczymi. Pierwszym etapem badania właściwego była kontynuacja rozpoczętej już w początkowej fazie analizy danych zastanych: pogłębiona analiza dokumentów strategicznych, programowych i prawnych oraz raportów, podręczników i danych statystycznych. Równolegle przeprowadzono analizę danych dotyczących pozostałych IZ RPO (analiza programów operacyjnych i ich uszczegółowień oraz wywiady telefoniczne z dyrektorami). Następnie przeprowadzono standaryzowaną analizę danych z dokumentacji projektowej wszystkich projektów realizowanych w ramach RPO WSL, w tym przeprowadzono pogłębioną analizę dokumentacji projektowej RPO WSL w odniesieniu do 815 projektów, z czego 350 wpisywało się w I pole strategiczne, 153 w II, 117 w III, a 195 w IV 1 ). Zrealizowano również badanie CAWI skierowane do pracowników IZ i IP2, CATI skierowane do beneficjentów oraz ITI z przedstawicielami dyrekcji pozostałych 15 IZ RPO. 1 Pola strategiczne to: I. Gospodarka i innowacje; II. Ochrona środowiska i przestrzeń; III. Infrastruktura transportowa oraz IV. Infrastruktura społeczna. 14

15 W przypadku CAWI ankieta internetowa została przeprowadzona z wszystkimi pracownikami IZ (próba 210) i IP2 (próba 100). Ostatecznie uzyskano następujący zwrot ankiet: IZ 120 ankiet (zwrotność na poziomie 57%), IP2 81 ankiet (zwrotność na poziomie 81%). Liczebność próby CATI wyniosła 345 projektodawców. Ostatecznie otrzymano następującą strukturę próby: Tabela 1. Struktura próby badania techniką CATI. Osie priorytetowe Liczba umów Odsetek umów w całej populacji Próba Odsetek umów w próbie Waga I , ,29 2,13 II 131 0, ,07 0,54 III 355 0, ,20 0,54 IV 131 0, ,07 0,54 V 179 0, ,10 0,54 VI 85 0, ,05 0,54 VII 164 0, ,09 0,54 VIII 79 0, ,04 0,54 IX 168 0, ,09 0,54 Suma końcowa , ,00 1,00 Źródło: wynika badania CATI. Wyniki badań CATI i CAWI przekazano do analizy wyznaczonym do tego zadania ekspertom. Wstępne wyniki z badania CATI wykorzystano do doprecyzowania scenariuszy FGI. Materiał informacyjny pozyskany w wyniku realizacji badań CATI i CAWI został zakodowany w postaci baz wynikowych. Zakodowany materiał następnie poddano obróbce statystycznej i opracowaniu analitycznemu. Wykorzystano do tego program SPSS. Z przeprowadzonych wywiadów telefonicznych ITI z 15 IZ sporządzono notatki. Dane z wywiadów ITI zgodnie z przedstawionym powyżej podejściem do organizacji badania poddano analizie bezpośrednio po ich wykonaniu. Niezwłocznie po uzyskaniu wstępnych danych z analizy projektów przystąpiono do wytypowania sześciu projektów, na podstawie których przeprowadzono studia przypadków, po dwa w następujących obszarach: stosowania cross-financingu, partnerstwa oraz realizacji zasady równych szans. Dobór projektów został dokonany na podstawie analizy danych projektowych. Studia przypadku służyły identyfikacji i opisaniu dobrych praktyk we wskazanych obszarach. Ostatnim etapem badań terenowych były podsumowujące cztery wywiady pogłębione w IZ i IP2 (po dwa na instytucję). Dane uzyskane z tych wywiadów wykorzystano również do weryfikacji projektów narzędzi do badania FGI. Zogniskowane wywiady grupowe przeprowadzono z trzema grupami respondentów: przedstawicielami IZ i IP2, beneficjentów oraz ekspertami oceniającymi projekty. Zrealizowanie tych wywiadów w końcowym etapie prac badawczych umożliwiło wykorzystanie ich do pogłębienia i zinterpretowania informacji uzyskanych we wcześniejszych etapach badania przez tych respondentów, których perspektywa była bardzo istotna w badaniu. Następnie dokonano całościowej analizy danych, poczynając od ostatecznej analizy danych zebranych poszczególnymi metodami, a następnie dokonując syntezy i interpretacji uzyskanych wyników w odniesieniu do poszczególnych problemów badawczych. Na tej podstawie opracowano odpowiedzi na problemy badawcze określone dla wszystkich obszarów badawczych. Po analizie wyników, przygotowano projekt raportu końcowego, który następnie uzgodniono z Zamawiającym. 15

16 2. Wstępna ocena skuteczności i efektów realizacji celów RPO WSL (Korneliusz Pylak) 2.1. Realizacja celów RPO WSL Niwelowanie słabych stron i zagrożeń oraz wykorzystanie szans i mocnych stron przez projekty RPO WSL Czy i w jakim stopniu realizowane projekty przyczyniają się do niwelowania słabych stron oraz zagrożeń wskazanych w analizie SWOT RPO WSL i/lub wykorzystania szans i mocnych stron tam wskazanych? W ramach którego z pół strategicznych zniwelowano aspekty negatywne oraz wzmocniono pozytywne w największym stopniu? Jakie czynniki zadecydowały o zdiagnozowanej sytuacji? W wyniku przeprowadzonego badania udało się wskazać elementy analizy SWOT zawartej w RPO WSL 2, na które realizacja Programu miała wpływ. Ponieważ siłą rzeczy wpływ ten był zerowy na szanse i zagrożenia (co potwierdziła też weryfikacja powiązań wsparcia z elementami analizy), badaniem objęto jedynie silne i słabe strony. Ocena tych powiązań pokazała, które z ujętych w niej słabych stron zostały osłabione dzięki realizacji Programu, które silne strony zostały wzmocnione lub wykorzystane, a w których obszarach sytuacja się nie zmieniła, wraz z wyjaśnieniem potencjalnych powodów takiej sytuacji. Analiza objęła trzy grupy wskaźników: 39 wskaźników kontekstowych 3 (zebranych z GUS-u i innych źródeł zewnętrznych), 107 wskaźników programowych 4 oraz 733 wskaźniki z poziomu projektów 5. Dzięki wykorzystaniu takich danych możliwe było określenie wpływu RPO WSL na obecne i przyszłe zmiany w gospodarce województwa. Wskaźniki kontekstowe określono na 2009/2010 rok (są to najbardziej aktualne i dostępne dane na dzień prowadzenia badania), wskaźniki programowe dotyczą wskaźników faktycznie osiągniętych (tylko w projektach zakończonych na dzień 30 czerwca 2012 roku), natomiast wskaźniki z poziomu projektów dotyczą zaplanowanych do realizacji wskaźników (we wszystkich projektach z podpisaną umową) w przyszłości. Warto na początku ogólnie podsumować powiązanie wskaźników z elementami analizy SWOT. Okazuje się, że wskaźniki bardzo nierównomiernie opisują silne i słabe strony województwa. Można znaleźć aż 27 (spośród 55) elementów analizy, które nie są opisywane przez żadne wskaźniki kontekstowe, 15 elementów nie opisywanych przez żadne wskaźniki programowe i 16 elementów przez wskaźniki z poziomu projektu. Wiele elementów jest opisywanych tylko przez jeden wskaźnik (14 elementów w przypadku wskaźników kontekstowych, 9 wskaźników programowych i 2 wskaźników projektowych). W takich sytuacjach trudno jest przeanalizować wpływ RPO WSL na zmianę silnych lub słabych stron. Szczególnie jest to widoczne w przypadku silnych stron, odnośnie których powiązań ze wskaźnikami jest znacząco mniej. Co więcej, często wskaźniki były przyporządkowywane przez nas na zasadzie umownej tzn. jedynie pośrednio mogły wpływać na zmiany w obrębie danej cechy. Z drugiej strony należy powiedzieć, że niektóre silne i słabe strony zostały określone zbyt wąsko i zbyt technicznie, nie definiując rzeczywistych problemów wynikających np. z braku infrastruktury lub jej złej jakości. Można odnieść wrażenie, że analiza SWOT nie była podstawą przygotowania wskaźników, ani kontekstowych, ani programowych, ani projektowych Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku (przyjęta przez Komisję Europejską decyzją K(2011)9027 zmieniająca decyzję K(2007)4208), s Analiza SWOT została przytoczona również w załączniku 7.1 do niniejszego raportu. wartości wskaźników kontekstowych są zebrane z lat , wskaźniki dotyczące PKB i wartości dodanej brutto z lat (źródło: Załącznik nr V do Sprawozdania rocznego z realizacji RPO WSL w 2011 roku). wartości wskaźników programowych dotyczą stanu faktycznie zrealizowanego na dzień 30 czerwca 2012 roku oraz stanu biorącego pod uwagi szacunki ich realizacji do końca 2012 roku (szacunki na podstawie zapisów Załącznika nr II e do Sprawozdania okresowego z realizacji RPO WSL w I półroczu 2012 roku). do analizy odseparowano jedynie te wskaźniki, których wartość planowana do realizacji (w podpisanych umowach o dofinansowanie) była wyższa od zera na dzień prowadzenia badań. Część wskaźników analogicznych z różnych działań, jak również wskaźników występujących w systemie informatycznym pod niemal identycznymi nazwami zsumowano ze sobą. 16

17 Trzeba tu podkreślić, że dotyczy to jedynie niewłaściwego przygotowania zestawu wskaźników, a nie całej filozofii określania celów ogólnych i szczegółowych priorytetów, które wynikają z przeprowadzonej analizy SWOT (będzie o tym mowa w kolejnym punkcie). Wskaźniki programowe dla poszczególnych priorytetów powinny być określane w taki sposób, aby weryfikowały wzmocnienie silnych lub ograniczanie słabych stron województwa. Przykłady takich propozycji zostaną przedstawione w poniższej analizie. Gospodarka i innowacje (Priorytety I, II, III, IV) Mocne strony Pierwszą silną stroną regionu jest zdywersyfikowana działalność gospodarcza przejawiająca się w zróżnicowanej strukturze branżowej i własnościowej. Pod względem gospodarczym region jest bardzo silnie zróżnicowany, co uwidacznia się zarówno w przekroju przestrzennym (subregionalnym), jak i branżowym. Na bazie zasobów surowcowych (węgiel kamienny, złoża rud żelaza oraz metali nieżelaznych i inne) w województwie rozwinęło się górnictwo i kopalnictwo, a także przemysł związany z hutnictwem i energetyką. 6 Zróżnicowanie to jest opisywane przez jeden wskaźnik kontekstowy: struktura pracujących wg sektorów ekonomicznych. Struktura ta do 2010 roku niewiele się zmieniła, przy czym zmiany te nie do końca były zgodne z wizją zmian zawartą w analizie. O ile spadł udział zatrudnionych w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i rybołówstwie (o 0,12 pp.) oraz w usługach (o 0,17 pp.), to jednak wzrost nastąpił w przemyśle i budownictwie (o 0,29 pp.). Nie widać tu zatem żadnego wpływu RPO WSL i żadnych pozytywnych zmian w strukturze pracujących. W ramach RPO WSL promowany jest rozwój gospodarki zdywersyfikowanej i zrównoważonej, gdzie obok unowocześniania tradycyjnych sektorów kreowane miały być przyszłościowe sektory wykorzystujące wiedzę i informację jako podstawę swojej działalności. Nie jest jednak możliwe monitorowanie tych aspektów za pomocą istniejących wskaźników programowych i projektowych. Warto byłoby wprowadzić wskaźniki określające zmianę profilu firm z sektorów tradycyjnych na nowoczesne lub określające profil nowych firm zgodny z przyszłościowymi sektorami. Duża koncentracja obszarów działalności gospodarczej i przemysłowej nie jest opisywana przez wskaźniki kontekstowe, bowiem nie zawierają one podziału np. na obszary miejskie i wiejskie. Należałoby określić wskaźnik kontekstowy np. struktura zatrudnionych ze względu na miejsce zamieszkania (miasto / wieś), a najlepiej obszarowo określić współczynnik zatrudnienia (np. w podziale na subregiony). Z drugiej strony analizując tą silną stronę, można dojść do wniosku, że nie została ona poprawnie sformułowana, bowiem ważniejsze jest to, co z wynika z dużej koncentracji działalności, np. duży rynek, niskie koszty transportu, lepsza wymiana wiedzy itp. Natomiast analiza zawarta w RPO WSL podaje jedynie, że najwięcej przedsiębiorstw w skali regionu zarejestrowanych jest w subregionie centralnym. Wskaźniki programowe, które przyporządkowano do tej silnej cechy, służące wzmacnianiu koncentracji działalności gospodarczej, to powierzchnia przygotowanych terenów inwestycyjnych i inkubatorów / parków technologicznych, a także liczba przedsiębiorstw zlokalizowanych w tych obiektach. Jak dotąd (do końca czerwca 2012 roku) niestety przygotowano jedynie 12,4 ha, a udostępniono 30 ha terenów inwestycyjnych 7. Nie udało się stworzyć inkubatorów i parków technologicznych, ale 350 przedsiębiorstw skorzystało z infrastruktury parków przemysłowotechnologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii w wyniku realizacji projektu. Działania prowadzone w ramach RPO WSL są zatem dalece niewystarczające tym bardziej, że planowano utworzyć 250 ha terenów inwestycyjnych oraz stworzyć 11 tys. m 2 inkubatorów i parków, w których zlokalizowanych byłoby co najmniej 50 przedsiębiorstw. Zgodnie z zapisami RPO WSL czynnikami wpływającymi na wysoki potencjał inwestycyjny regionu były: wysoka w skali kraju dostępność transportowa, bogate zasoby ludzkie, duży rynek zbytu oraz dobrze rozwinięta infrastruktura gospodarcza i trochę słabiej społeczna. Jednak w rankingu aktywności województw wobec inwestorów, region śląski zajął dopiero siódme miejsce działalność informacyjno-promocyjna oraz stopień przygotowania ofert dla inwestorów znajdowały się przed 6 7 Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s. 15. zgodnie z wartością wskaźnika Powierzchnia terenów inwestycyjnych dostępnych w wyniku realizacji przedsięwzięcia. 17

18 rozpoczęciem realizacji RPO WSL na niewystarczającym poziomie. 8 Tego typu wskaźników nie ma jednak wśród wskaźników kontekstowych, dlatego do tego obszaru przyporządkowano jedynie: PKB per capita i nakłady inwestycyjne per capita jako efekt wysokiego potencjału inwestycyjnego. Oczywiście oba wskaźniki pośrednio nawiązują do tej silnej strony. Warto tu zauważyć, że PKB per capita dla województwa było w 2007 roku o 1,7 tys. wyższy niż średnio dla Polski 2009 roku przewaga wynosiła już tylko 0,9 tys. zł (przy odniesieniu do średniej unijnej jest to przewaga kilku procent). Przez wiele lat województwo śląskie mieściło się w grupie najsilniejszych gospodarczo regionów Polski, jednak w ciągu ostatnich 15 lat zaczęło tracić pozycję. Ta sytuacja trwa nadal, bowiem wzrost PKB per capita w okresie był niższy niż w Polsce (22,5% wobec 26,7%). Nakłady inwestycyjne na mieszkańca w 2007 roku były w województwie wyższe o 0,3 tys. zł od nakładów dla Polski, natomiast w 2010 roku zrównały się ze sobą (wynosząc 5,7 tys. zł/os.). To oznacza, że w tym względzie ta silna strona nie została wystarczająco wzmocniona. Duża koncentracja inwestycji zagranicznych nie ma żadnych odniesień ani we wskaźnikach kontekstowych, ani we wskaźnikach programowych, czy projektowych. Jeżeli chodzi o pierwszą grupę wskaźników, można było wykorzystać chociażby wskaźnik kapitał zagraniczny według krajów (z GUS BDL). W przypadku wskaźników wykorzystywanych w programie można było chociażby określić liczbę nowych / wspartych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Nie ma też odniesień do warunków, jakie stwarza województwo tym podmiotom, a więc m.in. do warunków i lokowania się w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (KSSE) zajmującej ponad ha, składającej się z 4 podstref zlokalizowanych w różnych częściach regionu. Wysoki udział firm wprowadzających nowe rozwiązania w zakresie produktu, metody produkcji lub organizacji nie ma odniesień we wskaźnikach kontekstowych co może dziwić tym bardziej, że w GUS BDL można odnaleźć cały dział Działalność innowacyjna. Przy czym warto też usprawiedliwić brak takich wskaźników na moment tworzenia zestawu wskaźników kontekstowych, nie były one zbierane przez GUS i ich dostępność (poprzez konieczność realizacji oddzielnych badań) była utrudniona. Niemniej jednak ta silna strona powstała na bazie badań, z których wynika, że w 2003 roku w województwie śląskim udział firm wprowadzających nowe rozwiązania w zakresie produktu, metody produkcji lub organizacji był wyższy od średniego w kraju, choć z drugiej strony w okresie wzrósł też udział firm nieinnowacyjnych. Zatem wsparcie RPO WSL mogłoby się przyczynić do ograniczenia tej niekorzystnej tendencji. W ramach RPO WSL szacuje się, że do końca 2012 roku zostanie wspartych 236 przedsiębiorstw w zakresie innowacji, nie ma jednak projektów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi, co może być dodatkowym utrudnieniem. Nawiązanie współpracy może bowiem przynieść rezultaty długofalowe, podczas gdy jednorazowe wsparcie w zakupie lub wdrożeniu nowych rozwiązań, może się zakończyć wraz z końcem dofinansowywania tego typu projektów. Wskaźniki projektowe pokazują nam więcej szczegółów (ale dotyczą wszystkich realizowanych i niezakończonych jeszcze projektów): m.in. 1 zakupiony patent, wsparto 285 firm opartych na nowych technologiach, ale wsparto tylko 1 przedsiębiorstwo prowadzące działalność B+R. Porównując te efekty RPO WSL do skali przedsiębiorczości w regionie (w 2010 roku funkcjonowało tam 451,6 tys. przedsiębiorstw), są one dalece niewystarczające. Również duży potencjał intelektualny sektora B+R nie ma odniesień we wskaźnikach kontekstowych, co także może dziwić. W GUS BDL jest bowiem oddzielny dział Działalność badawczorozwojowa, w którym występuje szereg wskaźników mogących określić potencjał intelektualny sektora B+R (jak chociażby zatrudnieni w B+R wskaźniki, czy jednostki z działalnością B+R wg sektorów instytucjonalnych ). W 2005 roku na terenie województwa znajdowało się 12% jednostek badawczorozwojowych w Polsce, był to zatem drugi co do wielkości, po województwie mazowieckim, ośrodek badawczy w kraju. Swoją siedzibę miały wówczas 132 jednostki badawczo-rozwojowe, w tym: 33 jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe i 14 szkół wyższych prowadzących badania. 9 Dużo lepiej tą silną stronę opisują wskaźniki programowe: liczba projektów z zakresu B+R, liczba instytucji B+R wspartych w ramach RPO, przy czym efekty do 2012 roku są niewielkie: 3 projekty z tego zakresu 8 9 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2005, praca zbiorowa pod red. T. Kalinowskiego, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2005, s. 77 [za:] Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s. 17. Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s

19 i 1 instytucja wsparta. Nieco więcej mówią nam wskaźniki projektowe. We wszystkich realizowanych projektach mamy do czynienia z 6 ośrodkami badawczymi objętymi wsparciem, 25 instytucjami korzystającymi z zakupionej aparatury naukowo-badawczej (której było 77 sztuk), 44 projektami badawczymi zrealizowanymi przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury, 20 projektami badawczymi, rozwojowymi i celowymi realizowanymi przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury. Te efekty pokazują, że wpływ RPO WSL na potencjał intelektualny sektora B+R był widoczny, ale nie był znaczący (np. porównując liczbę funkcjonujących i wspartych jednostek tego typu). Rozwijająca się współpraca jednostek sektora B+R, także z ośrodkami w kraju i za granicą nie ma odniesienia we wskaźnikach kontekstowych, bowiem brakuje takich wskaźników w statystyce publicznej. Wzmocnienie sieci współpracy pomiędzy sferą gospodarczą, a sferą badań i rozwoju jest niezbędnym warunkiem poprawy pozycji konkurencyjnej regionu i dlatego jest to obszarem zainteresowania RPO WSL. Monitoring RPO WSL pokazuje, że jak dotąd nie zrealizowano jeszcze żadnego projektu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi, niemniej jednak w podpisanych umowach i realizowanych zadaniach efekty będą widoczne w przyszłości. Po pierwsze, mamy 21 projektów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi, 16 jednostek badawczorozwojowych 10 i 25 szkół wyższych zaangażowanych w powiązania kooperacyjne 11, 23 umowy dotyczące innowacji i/lub transferu technologii, 87 wyników prac B+R do wdrożenia. Po drugie, 3 przedsiębiorstwa utworzyły własny dział B+R lub nawiązały współpracę z jednostką badawczorozwojową, 366 partnerów ma przystąpić do klastra w wyniku realizacji projektów, a 31 nowych technologii ma zostać wdrożonych lub nabytych przez klastry. Te liczby są znaczące same w sobie, ale w odniesieniu do tego, co zostało powiedziane wyżej, dalece niewystarczające. Atrakcyjne warunki krajobrazowo-przyrodnicze sprzyjające rozwojowi różnych form turystyki i wypoczynku obejmują jedne z najciekawszych przyrodniczo obszarów południowej Polski: Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Pogórze Śląskie oraz Beskid Zachodni. Można je jednak opisać tylko za pomocą rezultatów, a więc udzielonych noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania. Ta silna strona zdecydowanie nie jest wykorzystywana, bowiem liczba udzielonych noclegów na 1 tys. mieszkańców w 2007 roku w regionie stanowiła jedynie 60% tej wielkości dla Polski (891 wobec 1442 noclegów). Na przestrzeni okresu nastąpił jednak wzrost tego wskaźnika w regionie aż o blisko 11%, podczas gdy dla Polski wzrósł on jedynie o 1,3%. Może to świadczyć o tym, że w tym zakresie RPO WSL mogło przyczynić się do wzmocnienia tej silnej strony i wykorzystywania tych walorów w większym stopniu niż dotychczas. Wśród wskaźników programowych można odnaleźć wskaźnik: Liczba osób korzystających z infrastruktury turystyki objętej wsparciem w ramach programu, który do końca 2012 roku osiągnie szacunkową wielkość 5,5 mln osób 12, co wobec średnio 4,5 mln udzielonych rocznie noclegów w całym regionie wydaje się być wielkością znaczącą. Oczywiście należy wziąć pod uwagę, że pierwsza wartość dotyczy wszystkich lat wdrażania Programu (chociaż efekty zrealizowanych projektów pojawiały się stosunkowo niedawno), a druga wartość jest w ujęciu rocznym. Dodatkowo, wsparcie atrakcyjnych warunków krajobrazowo-przyrodniczych objawi się (w ramach projektów realizowanych) oznaczeniem 177 km szlaków turystycznych, powstaniem 14 systemów oznakowania, przeprowadzeniem 51 imprez promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne, 98 kampanii promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne, stworzeniem 93 centrów i punktów informacji turystycznej i przebudowaniem kolejnych 34 oraz wsparciem 35 markowych produktów turystycznych. W tym zakresie wsparcie RPO WSL należy uznać za znaczące. Dla bogatej infrastruktury związanej z kulturą odnaleziono wskaźniki kontekstowe dotyczące liczby osób korzystających z obiektów kultury. Na tle Polski jedynie korzystanie z kin poprawiło się w większym stopniu w okresie (liczba korzystających zwiększyła się w regionie o 15,7%, podczas gdy w Polsce o 11%). W przypadku teatrów i instytucji muzycznych wzrost był na poziomie 5,6% (w Polsce aż 17,1%), natomiast w przypadku muzeów nastąpił spadek liczby odwiedzających o 4,9% (w Polsce odnotowano w tym okresie wzrost aż o 8,7%). Zatem w przypadku kin liczba na podstawie wskaźnika Liczba jednostek badawczo-rozwojowych zaangażowanych w powiązania kooperacyjne. na podstawie wskaźnika Liczba szkół wyższych zaangażowanych w powiązania kooperacyjne. realizacja do końca czerwca 2012 to osób. 19

20 użytkowników jest największa (w 2010 roku wynosiła blisko 5,5 mln osób) i uzyskała największy wzrost w badanym okresie. Warto podkreślić, że we wskaźnikach kontekstowych nie ma bardziej precyzyjnych odniesień dotyczących obiektów kulturowych i bogactwa związanego z nimi. W GUS BDL mamy przecież do dyspozycji wskaźniki dotyczące kin, muzeów, ośrodków kultury, klubów, świetlic, bibliotek itp. W ramach RPO WSL do 2012 roku zrealizowanych zostanie 113 projektów wspierających sektor kultury (do końca czerwca zrealizowano 82 takie projekty), w ramach których zmodernizowanych zostanie 97 obiektów i planuje się wybudować 9 kolejnych obiektów. Liczba osób korzystających z infrastruktury kultury objętej wsparciem wyniosła jak dotąd 5,6 mln osób (jak pokazuje wskaźnik programowy), zatem jest to wynik bliski liczbie odwiedzających kina, teatry i muzea w ciągu roku w całym województwie). W szczególności (w ramach wszystkich realizowanych projektów) liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej wyniesie 139,7 tys. osób, a ze zmodernizowanej bazy kulturalnej 892,8 tys. osób, z nowych szlaków dziedzictwa kulturowego 8 tys. osób, z obiektów infrastruktury kulturalnej objętej wsparciem 22 tys. osób, z obiektów zaadaptowanych na cele kulturalne 394,5 tys. osób, z oznakowanych obiektów atrakcyjnych kulturowo 450,4 tys. osób, z oznakowanych obszarów atrakcyjnych kulturowo 49,3 tys. osób. Chociaż nieuprawnione jest sumowanie wszystkich powyższych wskaźników, poglądowo można zobaczyć, że liczba użytkowników otwartych i zamkniętych obiektów kultury wyniesie ok. 2 mln osób (przy 7,9 mln odwiedzających w całym województwie w 2010 roku). Biorąc pod uwagę, że rezultaty projektów pojawiają się od niedawna, można domniemywać, że wpływ RPO WSL na zmianę wskaźnika kontekstowego i tym samym wzmocnienie tej silnej strony może być znaczący. Podobnie duży potencjał twórczy środowisk kultury można zmierzyć jedynie poprzez te same wskaźniki, co powyżej, dotyczące liczby osób korzystających z obiektów kultury (przy czym nie należy brać tu pod uwagę kin). Nie jest możliwe bezpośrednie monitorowanie takich środowisk jak: akademie muzyczne, teatry i zespoły tańca, teatry muzyczne, filharmonie, opera, działalność plastyczna i wystawiennicza (galerie, muzea). Na uwagę zasługuje fakt, że w ramach projektów RPO WSL powstanie do końca 2012 roku (szacunkowo) 180 nowych ofert programowych w zakresie kultury (docelowo w ramach wszystkich projektów powstanie 270 takich ofert), wypromowanych zostanie 200 produktów kulturowych, zorganizowanych zostanie ponad 2,7 tys. imprez i wydarzeń kulturalnych, powstanie również ponad 3 tys. publikacji służących informacji kulturalnej. Należy zatem spodziewać się znacznego wpływu RPO WSL na wzmocnienie tej silnej strony. Słabe strony Spadek potencjału ekonomicznego regionu jest pojęciem bardzo szerokim i pojemnym, dlatego do tej słabej strony przyporządkowano aż trzy wskaźniki kontekstowe: wzrost PKB świadczący o rozwoju ekonomicznym regionu, wartość dodaną brutto na 1 pracującego określającą wartość produktów (wyrobów i usług) wytworzonych w regionie (pomniejszoną o zużycie pośrednie związane z ich wytworzeniem) oraz nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca. Wszystkie te wielkości dla województwa w okresie /2009 rosły wolniej niż dla Polski. Wartość wskaźnika Dodatkowe inwestycje wykreowane dzięki wsparciu RPO WSL wyniosła do roku mln euro, co stanowi w przeliczeniu jedynie 0,5% jednorocznych nakładów inwestycyjnych w regionie 13. Nie jest to zatem kwota, która mogłaby znacząco zmienić potencjał ekonomiczny województwa. Podobnie jest ze wskaźnikiem przychodów z infrastruktury turystyki objętej wsparciem w ramach programu, którego wartość ukształtowała się jak dotąd na poziomie jedynie 0,3 mln euro. Nie ma bezpośrednich odniesień do zbyt wolnych procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych we wskaźnikach kontekstowych. Pośrednio, po dogłębnej analizie, można scharakteryzować te procesy poprzez wartość dodaną brutto oraz strukturę pracujących, jednakże najlepiej charakteryzowałby je podział na sektor publiczny i prywatny, którego we wskaźnikach nie ma. RPO WSL może pomóc w zagospodarowywaniu zasobów i podmiotów, które powstały w wyniku restrukturyzacji. Brakuje jednak odniesień z poziomu nie tylko wskaźników, ale też dokumentów 13 Nakłady inwestycyjne sektora prywatnego w województwie śląskim wyniosły w 2007 roku 15,44 mld zł, w ,58 mld zł, w ,35 mld zł, w ,85 mld zł, a więc średnio w tym okresie 15,3 mld zł na rok. Wielkość dodatkowych inwestycji wykreowanych dzięki wsparciu (95 mln zł) przeliczono na złotówki i podzielono przez 5 lat (licząc od 2008 roku, kiedy zaczęto wdrażać działania dla przedsiębiorców). 20

21 projektowych (np. wniosku o dofinansowanie), w których mielibyśmy informację o przeprowadzonych procesach restrukturyzacji. Aktywność beneficjentów RPO WSL w zakresie rozbudowy i modernizacji małych i średnich przedsiębiorstw oraz usługi doradcze dla tego sektora stwarzają możliwość przyspieszenia procesów restrukturyzacji tradycyjnych działów gospodarki oraz mogą przyczynić się do dywersyfikacji prowadzonej działalności gospodarczej (np. Działanie 1.2.2), jednakże nie jest to w żaden sposób monitorowane. Spadek nakładów inwestycyjnych w sektorze MSP można scharakteryzować jedynie poprzez ocenę nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca. Nie jest to zatem bezpośrednie odniesienie do sektora MŚP. Jednakże występuje tu podział również na sektor prywatny, który w większym stopniu odpowiada tej cesze. W przypadku wskaźnika nakładów na 1 mieszkańca w sektorze prywatnym mamy do czynienia ze spadkiem, nie tylko w województwie (o 16%), ale także w całym kraju (o 17%). Zatem ta słaba strona nadal się pogłębia. Potwierdza to przywołany powyżej wskaźnik programowy dodatkowych inwestycji wykreowanych dzięki wsparciu RPO WSL. Niski udział eksportu w ogólnej sprzedaży MSP nie jest mierzony przez wskaźniki kontekstowe. Taki wskaźnik mógłby być dostępny w statystyce publicznej nie licząc mikroprzedsiębiorców (łącznie dla przedsiębiorstw powyżej 9 zatrudnionych). Niski udział eksportu w sprzedaży MŚP należy jednak przeciwstawić wysokiej lokacie w rankingu obrotów handlu zagranicznego. Problem zatem tkwi w niskiej internacjonalizacji samego sektora MŚP. Wskaźniki programowe nie odnoszą się do tej słabej strony. Niemniej jednak wskaźniki z poziomu projektu wskazują na znaczący wpływ w zakresie promocji eksportu, który nastąpi po zrealizowaniu projektów: 681 tys. osób odwiedzających stoisko (które zapoznały się z asortymentem firmy), blisko 140 tys. gości targowych, blisko 15,5 tys. spotkań z partnerami biznesowymi podczas imprez targowowystawienniczych lub misji gospodarczych, 1,7 tys. podpisanych kontraktów handlowych, blisko 1,5 mln materiałów promocyjnych przygotowanych na potrzeby targów/wystaw, 52 kampanie zorganizowane za granicą, 880 przedsięwzięć informacyjno-promocyjnych o charakterze międzynarodowym przeprowadzonych podczas trwania misji. Wskaźniki te jednak nie mierzą wzrostu poziomu eksportu w przychodach przedsiębiorstw, co pokazywałoby rzeczywisty i wiarygodny efekt realizacji działań w ramach tego typu projektów (najbardziej trafnym wskaźnikiem jest jedynie liczba podpisanych kontraktów). Niski potencjał rozwojowy mikroprzedsiębiorstw, stanowiących zdecydowaną większość w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych nie ma odniesień we wskaźnikach statystycznych głównie z powodu braku danych dla tej grupy przedsiębiorców. Odniesienia znajdziemy jedynie we wskaźnikach programowych, z których wynika, że w RPO WSL do końca 2012 roku wspartych zostanie 682 mikroprzedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę, że w województwie funkcjonuje ok. 425 tys. przedsiębiorstw tej wielkości, wsparcie uzyskało jedynie 0,2% z nich. Nie może być zatem mowy o znaczącym wpływie na potencjał rozwojowy mikroprzedsiębiorstw poprzez interwencję z RPO WSL. Silne powiązanie sektora MSP z restrukturyzowanymi gałęziami przemysłu. W tym przypadku możemy jedynie pośrednio szacować wielkość tego powiązania poprzez analizę struktury pracujących w górnictwie i hutnictwie (sektor przemysłu bez przetwórstwa przemysłowego). Mimo głębokiej restrukturyzacji przemysłu ciężkiego w województwie śląskim, w sektorze górnictwa i hutnictwa pracowało w 2006 roku 9,8% pracujących, w ,0% zauważalny spadek, ale w kolejnym roku ten trend się zahamował, bo udział pracujących w tych sektorach wzrósł do 9,2%. Malejący poziom wdrożeń rozwiązań innowacyjnych w MSP nie jest badany przez wskaźniki kontekstowe, podobnie jak było to w przypadku silnej strony (wysoki udział firm wprowadzających nowe rozwiązania). Podobnie w przypadku wskaźników programowych one również bezpośrednio nie odnoszą się do tego aspektu (jedynie pośrednio poprzez liczbę przedsiębiorstw objętych wsparciem w zakresie innowacji i liczbę przedsiębiorstw ulokowanych w inkubatorach i parkach, co jednak nie jest jednoznaczne z wdrażaniem rozwiązań innowacyjnych. Wśród wskaźników z poziomu projektowego możemy odnaleźć wskaźniki w bardziej precyzyjny sposób opisujące poziom wdrożeń: po zrealizowaniu wszystkich projektów wprowadzonych zostanie 16 tys. nowych produktów i usług w przedsiębiorstwach, ulepszonych zostanie 2,4 tys., a dostosowanych 56 produktów i technologii. Wartość zakupionych technologii w projektach RPO WSL wyniesie tylko 1 mln zł, co stanowi 0,3% rocznych nakładów (za 2010 rok) na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych oraz zakup oprogramowania przez przedsiębiorstwa przemysłowe i usługowe w całym regionie. Zatem 21

22 mimo wielu działań i tysięcy wdrożonych innowacji, w skali regionu wpływ na minimalizację tej słabej strony nie jest znaczący. Niedostosowanie struktury świadczonych przez instytucje wsparcia biznesu (IOB) usług doradczych i finansowych do potrzeb MSP nie jest również mierzone przez wskaźniki kontekstowe. Trudno tu jednak odnaleźć adekwatne wskaźniki w statystyce publicznej. Wiadomo, że liczba instytucji zorientowanych na kreowanie przedsiębiorczości jest wystarczająca, a problemem jest ich rozwój skoncentrowany na dostosowanie się do potrzeb odbiorców i transformację gospodarki. Nie ma również adekwatnych wskaźników programowych opisujących tę słabą stronę. Można je natomiast odnaleźć wśród wskaźników projektowych. W ramach realizowanych projektów planuje się wdrożyć 192 nowych lub ulepszonych usług świadczonych przez IOB, instytucje pomogą stworzyć 31 przedsiębiorstw, będą obsługiwać 424 przedsiębiorstwa, opracują 86,4 tys. dokumentów będących wynikiem doradztwa: np. analiz, raportów, strategii rozwoju itp. Cztery fundusze pożyczkowe i poręczeniowe wesprą łącznie 473 przedsiębiorstwa kwotą 89 mln zł. Zarówno liczba wspartych przedsiębiorstw, jak i wartość wsparcia nie są znaczące (por. liczba przedsiębiorstw w województwie, wielkość nakładów inwestycyjnych), niemniej jednak pewien wpływ na dostosowanie usług do potrzeb przedsiębiorców dzięki wdrożeniu blisko 200 nowych lub ulepszonych usług, może być widoczny w regionie. Niskie nakłady na B+R można zbadać bezpośrednio przez wskaźniki Nakłady na działalność badawczo-rozwojową (ceny bieżące) w relacji do PKB. W województwie wskaźnik ten w okresie się nie zmienił i wynosił 0,36% PKB. Co więcej był niższy niż w przypadku średniej dla Polski, który w 2007 roku wynosił 0,56% PKB, a do 2009 roku wzrósł do 0,60% (o 7,1%). Stąd można domniemywać, że w badanym okresie ta słaba strona nie była minimalizowana i nadal pozostaje ona niepokojącym zjawiskiem. Co więcej nakłady na B+R dotyczyły głównie wydatków bieżących, a nie inwestycyjnych, co może świadczyć o postępującej dekapitalizacji bazy materialnej działalności badawczo-rozwojowej. Zgodnie ze wskaźnikami projektowymi, dzięki realizacji projektów planuje się docelowo ponieść 375 tys. zł nakładów na B+R (tylko w przedsiębiorstwach, ponieważ tylko taki wskaźnik występuje), co przy 175 mld zł PKB w regionie zdecydowanie nie wpłynie na zmianę wskaźnika kontekstowego. Do badania nierównomiernej gęstości sieci teleinformatycznej na terenie województwa pasuje jedynie jeden wskaźnik kontekstowy: Gospodarstwa domowe wyposażone w komputer osobisty z dostępem do Internetu, przy czym nie bada on gęstości sieci, a jedynie globalny wynik osieciowania województwa i co więcej, przyłączenia gospodarstw domowych do sieci. Wartość tego wskaźnika dla regionu w 2007 roku była wyższa niż dla Polski (42,2% wobec 36,6%), niemniej jednak wyższy wzrost w okresie zanotowano w przypadku całej Polski (63% wobec 52% na Śląsku). Nie zmienia to faktu, że ta słaba strona jest stale likwidowana i obecnie niemal dwa na trzy gospodarstwa posiadają już dostęp do Internetu. Skok cywilizacyjny od 2005 roku, kiedy udział gospodarstw posiadających komputery z dostępem do Internetu wynosił jedynie 27,3%, jest zatem ogromny (chociaż nie dokonał się on wyłącznie dzięki RPO WSL). W ramach RPO WSL na koniec 2012 roku zrealizowanych zostanie 119 projektów z zakresu społeczeństwa informacyjnego, w ramach których wybudowanych zostanie 61 km Internetu szerokopasmowego i uruchomionych będzie 65 usług on-line (wskaźniki programowe). We wszystkich realizowanych projektach (wskaźniki projektowe) planuje się zrealizować znacznie więcej m.in. wybudować 704 km sieci szkieletowej, 243 km sieci dostępowej (chociaż w przypadku dwóch ostatnich wskaźników wskazuje się na duże trudności w realizacji kolejnych projektów), umożliwić dostęp do Internetu 2,3 tys. osób, 448 instytucjom publicznym, 486 szkołom, 174 przedsiębiorstwom, a także uruchomić 609 PIAP, z których skorzysta 38,5 tys. osób miesięcznie. Aby określić wpływ RPO WSL na niwelowanie tej słabej strony, należy efekty odnieść do wielkości regionalnych. W statystyce publicznej możemy odnaleźć jedynie informacje o udziale przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu. W 2010 roku wskaźnik ten wynosił 95,8%, co oznacza, że 425 tys. przedsiębiorstw posiadało Internet, a przyłączenie (nawet jeśli nastąpi) 174 przedsiębiorstw spowoduje wzrost wskaźnika kontekstowego zaledwie o 0,04%, zatem nie zmieni się jego poziom i nadal będzie wynosił 95,8%. Wpływ RPO WSL w tym kontekście jest niestety znikomy. Jednakże, mając na uwadze, że szacowana długość linii światłowodowych, jakie należy wybudować na obszarze całego województwa 22

23 wynosi około 415 km 14, zrealizowanie projektów RPO WSL praktycznie zlikwiduje problem nierównomiernej gęstości sieci teleinformatycznej na terenie województwa (najprawdopodobniej we wskaźniku zdublowano niektóre fragmenty sieci szkieletowej), o ile rozpoczęte projekty zostaną zrealizowane z sukcesem. Z drugiej strony, ta słaba strona jest sformułowana zbyt wąsko, nie obejmuje bowiem usług on-line, dlatego tego typu wskaźniki nie zostaną tu omówione. Podobnie, słaba strona województwa sformułowana w następujący sposób: uboga infrastruktura turystyczna nie do końca pokazuje cały problem. Generalnie bowiem skutkuje ona niską liczbą turystów, którą można zmierzyć poprzez udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania na 1 tys. mieszkańców. Faktycznie przez pryzmat tego wskaźnika liczba turystów przyjeżdżających do województwa w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców stanowi jedynie 62% średniej liczby turystów przyjeżdżających do kraju (w 2007 roku było to 891 turystów na 1 tys. mieszkańców). Jednak w 2010 roku liczba turystów rosła szybciej w województwie (o 11% w stosunku do 2007 roku) niż w przypadku Polski (wzrost w okresie tylko o 1,3%). Może to zatem świadczyć o zmniejszaniu problemów związanych z ubogą infrastrukturą. W ramach RPO WSL zrealizowano 144 projekty dotyczące turystyki (do końca 2012 roku planuje się zrealizować 296 projektów). Do końca 2012 roku z infrastruktury turystyki objętej wsparciem w ramach programu skorzysta 5,5 mln osób. W porównaniu do wskaźnika kontekstowego liczby udzielonych noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania, który w 2010 roku wyniósł 4,6 mln jest to wynik znaczący. W ramach RPO WSL wybudowanych zostanie (po zrealizowaniu wszystkich projektów) nowych miejsc noclegowych, co przy założeniu, że w 2010 roku takich miejsc w regionie było 41 tys. (w obiektach hotelowych i innych obiektach zbiorowego zakwaterowania), oznacza wzrost o 5,5%. Dodatkowo, w przebudowywanych obiektach bazy noclegowych, znajduje się dodatkowo 2,3 tys. miejsc noclegowych, można zakładać, że część z nich będzie nowa, co jeszcze bardziej zwiększy wskaźnik. Oznacza to, że wpływ RPO WSL na tę słabą stronę jest duży. Słaby stan techniczny obiektów kultury nie jest monitorowany przez wskaźniki kontekstowe. O ile bogatą infrastrukturę związaną z kulturą można było monitorować za pomocą liczby osób korzystających z instytucji kulturowych, o tyle sam stan techniczny nie jest odzwierciedlony we wskaźnikach, chociaż niewątpliwie ma wpływ na liczbę odwiedzających. Warto zatem dołączyć przynajmniej wskaźnik procentowego udziału wydatków na kulturę w wydatkach ogółem jednostek samorządów terytorialnych. W ramach RPO WSL wsparcie kultury wyniesie po zrealizowaniu wszystkich projektów z tego zakresu (wnioskowane wsparcie w podpisanych umowach) 218 mln zł, co stanowi 30% wartości jednorocznych wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego wszystkich samorządów 15. Takie wsparcie może się przyczynić do znaczącego podniesienia stanu technicznego obiektów kultury. Dzięki projektom z osi IV planuje się po zrealizowaniu projektów m.in. poddać różnym procesom odnowy 150 obiektów dziedzictwa kulturowego, zaadoptować na cele kulturalne 22 takie obiekty, zmodernizować 97 budynków kultury, a także zdigitalizować 9 tys. sztuk zasobów dziedzictwa kulturalnego. Niewystarczająca podaż czystych terenów przeznaczonych pod inwestycje nie jest monitorowana przez wskaźniki kontekstowe trudno jest bowiem znaleźć odpowiednie wskaźniki w statystyce publicznej. W ramach RPO WSL do 2012 roku udało się przygotować jedynie 12,4 ha terenów inwestycyjnych, jednakże planuje się w realizowanych projektach uzbroić docelowo i udostępnić 157 ha takich terenów. Jednocześnie umożliwi się korzystanie z sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych przez 632,8 ha takich terenów, z sieci kanalizacyjnych dla wody deszczowej dla 160,0 ha, z sieci cieplnej dla 21 ha takich terenów por. Województwo Śląskie (2009), Studium Rozwoju Sieci Szerokopasmowych w Województwie Śląskim (SRSS) (stan na dzień r), Katowice, lipiec 2009, dokument pobrany w październiku 2012 roku ze strony s wydatki na ten cel wyniosły w 2010 roku 713,8 mln zł, z czego 566 mln wydały gminy i miasta na prawach powiatu, 266,3 mln zł powiaty, a 121,1 mln - województwo. 23

24 Niski wskaźnik zatrudnienia jest dość dobrze odzwierciedlony we wskaźnikach kontekstowych (dokładnie poprzez taki wskaźnik). Okazuje się, że faktycznie wskaźnik zatrudnienia w 2007 roku dla województwa był niższy o 2,4% od wskaźnika dla Polski (i wynosił 46,1%). Szczególnie niższy w porównaniu z Polską poziom zatrudnienia dotyczył osób po 45 roku życia oraz osób mieszkających na wsi w tych przypadkach różnice pomiędzy regionem a Polską sięgały 10%. Jest to związane z trwającymi nadal procesami restrukturyzacji. Jednakże okres pokazał, że wiele się w tej kwestii zmienia i region nadrabia zaległości. Wzrost wskaźnika zatrudnienia w tym okresie jest dla całego województwa niemal dwukrotnie wyższy niż dla Polski (6,3% wobec 3,9%), natomiast szczególnie wysoki wzrost jest widoczny w obszarach problemowych (np. dla osób powyżej 55 roku wzrost wyniósł 28%, w Polsce 14,5%, dla osób mieszkających na wsi 15,2% w województwie i 5,2% - w Polsce. Jest to zatem jedna z niewielu słabych stron, które w tak znaczący sposób są niwelowane w okresie W RPO WSL do końca 2012 roku planuje się stworzyć miejsc pracy, co stanowi jedynie 0,35% pracujących w regionie, zatem udział w zmianie wskaźnika kontekstowego jest niewielki i wynosi (szacunkowo) ok. 5%. Ochrona środowiska i przestrzeń (V, VI) Mocne strony Policentryczność i wielofunkcyjność sieci osadniczej regionu, złożonej z aglomeracji miejskich oraz licznej grupy miast dużych i średnich nie jest monitorowana przez wskaźniki kontekstowe. Jedynym wskaźnikiem z poziomu Programu, który mógłby cokolwiek powiedzieć odnośnie wspierania tej cechy jest liczba projektów promujących biznes i przedsiębiorczość w priorytecie VI, jednakże jak dotąd jego wartość wynosi zero. W pewnym zakresie można wskazać też na realizację wskaźnika dotyczącego 43 projektów zapewniających zrównoważony rozwój oraz poprawiających atrakcyjność miast, jednakże ich wpływ na wzmocnienie tej cechy nie jest jasny. Nie jest zatem możliwa ocena wpływu RPO WSL na tę cechę. Gęsta sieć infrastruktury komunalnej również nie jest monitorowana przez wskaźniki kontekstowe. W tym przypadku również trudno jest ocenić wpływ RPO WSL na tę cechę, podobnie jak powyżej można wskazać na realizację 43 projektów. Występowanie atrakcyjnych warunków krajobrazowo-przyrodniczych w bliskiej odległości od osadnictwa nie zmieniło swoich rozmiarów. Nadal powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w % powierzchni ogólnej wynosi 22,1% regionu. Zmiany miały natomiast miejsce wewnątrz tych obszarów w kwestii jakościowej. Wskaźniki programowe RPO WSL zakładały wyprowadzenie z regionalnego stanu zagrożenia wyginięciem 2 gatunków, a udało się już obecnie ochronić 3 gatunki. W ramach projektów powstało również ponad 110 tys. ha terenów atrakcyjnych przyrodniczo. Stanowi to znaczący procent dotychczas istniejących terenów atrakcyjnych krajobrazowo, czy przyrodniczo, np. parki krajobrazowe stanowią 229 tys. ha, rezerwaty przyrody 3,7 tys. ha, obszar ochrony siedliskowej 39,7 tys. ha, obszar ochrony ptaków 24,7 tys. ha. Silne zróżnicowanie przyrodniczo-krajobrazowe dotyczy z jednej strony konsekwencji istnienia przemysłu ciężkiego, a z drugiej bogactwa przestrzeni kulturowej oraz atrakcyjnych turystycznie terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej i Beskidów. Wskaźnik kontekstowy oraz wskaźniki programowe są identyczne jak w przypadku powyżej opisywanej silnej strony. Duży stopień lesistości terenu oraz powierzchni obszarów zielonych na terenach miejskich poprawia jakość środowiska. Pod względem monitorowania wzmocnienie tej silnej strony jest opisywane tymi samymi wskaźnikami, co w przypadku powyżej opisywanych cech województwa. Słabe strony Zły stan techniczny i niedoinwestowanie infrastruktury ochrony środowiska jest pojęciem bardzo szerokim, obejmującym wiele aspektów. Zostanie to omówione w poniższych, bardziej szczegółowych, słabych stronach. Nagromadzenie znacznych ilości odpadów przemysłowych i komunalnych wynikające z wysokiego stopnia koncentracji przemysłu i urbanizacji, a także wytwarzanie odpadów na skalę 24

25 nieporównywalnie większą niż w jakimkolwiek innym województwie Polski jest ogromnym problemem. We wskaźnikach kontekstowych mamy do dyspozycji dwa wskaźniki opisujące odpady: udział odpadów poddanych odzyskowi w ogólnej ilości odpadów (z wyłączeniem komunalnych) wytworzonych oraz Odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca. W przypadku pierwszego wskaźnika widać poprawę w okresie (o 2,2% do poziomu 93,8%) podczas gdy w Polsce ten wskaźnik jest dużo niższy i wynosił w 2010 roku 74,3%, a w okresie nastąpił jego spadek o 2,7%. Jest to zatem dobry sygnał dla województwa śląskiego. Niestety, odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca nadal były dużo wyższe niż średnia dla Polski (297,7 kg wobec 262,9 kg) i malało w mniejszym stopniu niż w kraju (o 0,1% wobec 0,8%). W ramach RPO WSL do końca 2012 roku planuje się zakończyć realizację 37 projektów z zakresu gospodarki odpadami. Wynikiem monitorowanym na poziomie Programu jest wskaźnik liczby osób objętych selektywną zbiórką odpadów, który do tego momentu osiągnie poziom 180 tys. osób. We wskaźnikach projektowych odnajdziemy również liczbę gospodarstw domowych, która zostanie objęta selektywną zbiórką odpadów będzie to po zrealizowaniu wszystkich projektów 60 tys. gospodarstw, a także liczbę nowych punktów selektywnej zbiórki odpadów 501 sztuk. Dzięki temu ilość nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska zmniejszy się o 13 tys. ton na rok 16, rocznie będzie przetwarzanych 73,6 tys. ton odpadów 17, natomiast usuwanych 24,7 tys. ton. Przebudowane lub wyremontowane zostaną cztery zakłady odzysku i unieszkodliwiania odpadów, a dwa zakłady segregacji odpadów, wybudowane zostaną również dwie kompostownie. Usuniętych zostanie również 3,2 tys. ton odpadów w wyniku likwidacji dzikich wysypisk. Wobec tys. ton odpadów komunalnych zbieranych rocznie w całym województwie, nie jest to znaczący wpływ. Brak odpowiedniego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi nie ma odzwierciedlenia we wskaźnikach kontekstowych, ani w programowych. Z kolei wśród wskaźników projektowych odnajdziemy jedynie pewne wskaźniki świadczące o rozwiązywaniu problemów związanych z odpadami niebezpiecznymi. Po zrealizowaniu projektów usuniętych zostanie 336 ton azbestu lub materiałów go zawierających, a także unieszkodliwionych zostanie ton odpadów zawierających azbest, co oznacza, że 104 obiekty i obszar o powierzchni 2,7 ha zostanie oczyszczony z azbestu. Oczywiście nie może być tu mowy o stworzeniu odpowiedniego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Jedynie można wskazać tu na wybudowanie pięciu zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz przebudowę / remont czterech takich zakładów. Łączna przepustowość tych zakładów będzie kształtować się na poziomie 18 ton / dobę. Wysoki poziom niskiej emisji, miejscowe i okresowe wysokie stężenie pyłów i zanieczyszczeń gazowych, zmieniało się już w okresie przed realizacją RPO WSL spadało stężenie pyłów, zwiększało się stężenie zanieczyszczeń gazowych. W okresie spadała emisja zanieczyszczeń zarówno pyłowych (o 7,9%), jak i gazowych (CO 2 o 6,2%), przy czym emisja tych pierwszych spadła w kraju aż o 34%. Niepokojące jest również to, że w kraju spadkowi emisji dwutlenku siarki o 37% towarzyszy wzrost emisji tych zanieczyszczeń w regionie aż o 11%. Wysoki poziom hałasu nie ma odzwierciedlenia w żadnych wskaźnikach. W ramach RPO WSL do końca 2012 roku zrealizowanych zostanie 50 projektów mających na celu poprawę jakości powietrza, a także 31 projektów z zakresu energii odnawialnej, dzięki którym zainstalowane zostaną źródła o łącznej mocy 5,3 MW. Po zrealizowaniu wszystkich projektów zostanie zaoszczędzona energia pierwotna o wielkości 108 tys. GJ/rok, a także zlikwidowanych zostanie 1,3 tys. źródeł niskiej emisji. Podejmowane będą również różnorakie działania na rzecz zmniejszenia konsumpcji energii, poprzez termomodernizację budynków, modernizację sieci przesyłowych, skończywszy na wymianie źródeł energii. Dzięki tym działaniom planuje się zmniejszenie emisji do atmosfery CO 2 na poziomie ,5 t/rok, NO x 3 185,0 t/rok, SO 2 526,2 t/rok, a także pyłów 543,8 t/rok. Stanowi to zmniejszenie od 0,2% do 4,7% 18 w skali roku. Wpływ RPO WSL na ten aspekt będzie niewielki, ale widoczny w statystykach według wskaźnika Ilość nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska. według wskaźnika Ilość przetworzonych odpadów. emisja CO 2 wynosiła w 2010 roku ton/rok, zatem zmniejszenie wyniesie 0,2%, emisja NO x wynosiła ton/rok, zatem zmniejszenie wyniesie 4,7%, emisja SO 2 wynosiła ton/rok, zatem zmniejszenie wyniesie 0,6%, emisja pyłów wynosiła ton/rok, zatem zmniejszenie wyniesie 4%. 25

26 Ograniczone zasoby wodne nie są monitorowane przez wskaźniki. Również działania w ramach RPO WSL dotyczą wyłącznie sieci wodociągowych, natomiast nie mają wpływu na zwiększenie zasobów wodnych w regionie. Nadmierne zanieczyszczenie wód wynika z silnie zurbanizowanego charakteru województwa, z nadmierną koncentracją przemysłu, a także z wysokiej gęstości zaludnienia. Objętość ścieków przemysłowych i komunalnych oczyszczanych na km 2 powierzchni była ponad 4-krotnie wyższa niż w przypadku Polski. Udział ścieków oczyszczonych w ściekach wymagających oczyszczenia jest niestety niższy niż w kraju (86,4% wobec 92,4% w 2010 roku) i spadał w większym stopniu niż w Polsce w okresie (o 2,3% wobec 0,6%). Ludność korzystająca z kanalizacji wynosiła w 2010 roku 3,2 mln osób, ale co jest ważne wzrost odnotowany w okresie był na bardzo niskim poziomie 1,1%. Liczba osób przyłączonych do sieci w ramach projektów RPO WSL wyniosła 26 tys. osób, co oznacza wzrost wskaźnika kontekstowego o 0,8%. O ile zatem sam wzrost wskaźnika kontekstowego jest niski (3-krotnie niższy niż w kraju), o tyle RPO WSL może mieć w tym wzroście duży udział. Niski procent zrekultywowanych terenów poprzemysłowych jest nadal problemem. Powierzchnia zrekultywowanych i zagospodarowanych terenów do ogółu wymagających rekultywacji (jedyny, ale bezpośredni wskaźnik kontekstowy) wynosiła w 2010 roku 2,9% i wzrosła o 7,4% (z 2,7%) od 2007 roku. Mimo zauważalnego wzrostu, poziom tego wskaźnika zrównał się jedynie ze średnią dla kraju (również 2,9% w 2010 roku). Powierzchnia nieużytków oraz terenów zdewastowanych i zdegradowanych w województwie stanowiła i nadal stanowi znaczący procent zdewastowanej i zdegradowanej powierzchni kraju. Głównym powodem tego problemu są tereny poprzemysłowe powstałe na skutek eksploatacji węgla kamiennego oraz kopalnictwa piasku, a także hałdy górnicze znajdujące się w pobliżu osiedli mieszkaniowych (dlatego część tego problemu można zaliczyć do kolejnej słabej strony, opisanej niżej). W ramach RPO WSL do końca 2012 roku zrekultywowanych zostanie 0,5 ha terenów, ale planuje się po realizacji wszystkich projektów zrekultywować łącznie 213 ha terenów, co stanowi 5% gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji 19. Wpływ RPO WSL na ten obszar będzie zatem mały, ale widoczny w statystykach. Degradacja naturalnej rzeźby terenu spowodowana działalnością gospodarczą nie jest bezpośrednio mierzona przez wskaźniki kontekstowe. Poniekąd ma to związek z powyższym problemem. Nie odnajdziemy również żadnych wskaźników programowych, czy projektowych w tym zakresie, chyba że powiążemy to z problemem powyżej. Degradacja starych dzielnic przemysłowych i centrów miast również odnosi się do problemów powyżej. W ramach projektów RPO WSL zrewitalizowanych zostanie do 2012 roku jedynie 20 ha terenów, utworzone zostaną 3 przedsiębiorstwa, a z infrastruktury powstałej w wyniku realizacji projektów korzystać będzie 1,5 mln osób. Infrastruktura transportowa (VII) Mocne strony Korzystne usytuowanie geograficzne województwa w strefie nadgranicznej, na skrzyżowaniu dwóch transeuropejskich korytarzy transportowych jest zdecydowanie silną stroną województwa. Trudno jest jednak wspierać tą silną stronę i tym bardziej monitorować jej rozwój. Dlatego nie występują jakiekolwiek wskaźniki określające korzystne usytuowanie geograficzne województwa. Gęsta sieć infrastruktury transportowej (kolejowej, drogowej i wodnej) jest monitorowana przez wskaźniki dotyczące długości dróg publicznych oraz eksploatowanych linii kolejowych, chociaż bardziej odpowiednie byłoby odniesienie ich do powierzchni województwa, aby uzyskać wskaźniki gęstości. We wskaźnikach kontekstowych można zauważyć wzrost długości dróg gminnych o 9,1% w okresie , ale wzrost ten był niższy niż w kraju (15,1%). Drogi wodne nie są odzwierciedlone w żadnych wskaźnikach Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji wynosiły w 2010 roku 4372 ha. Transport śródlądowy oparty na kanale gliwickim jest wspierany w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko ze względu na swoje znaczenie ponadregionalne i uwarunkowanie inwestycjami na szlaku komunikacyjnym rzeki Odry. 26

27 Wpływ RPO WSL na ten aspekt jest jednak niewielki. Wzrost długości dróg gminnych w okresie wyniósł km, natomiast w ramach projektów realizowanych jest jedynie 28 km dróg tej kategorii. To oznacza, że RPO WSL odpowiada tylko za 2% tego wzrostu (nawet zakładając, że do 2010 roku wszystkie drogi zostałyby już wybudowane). Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach nie jest wspierany w ramach RPO WSL 21, ale mogą być realizowane projekty dotyczące infrastruktury około lotniskowej (zaplanowano m.in. projekt kluczowy z zakresu infrastruktury wodno-ściekowej 22 ), a także mogą być realizowane projekty konkursowe w obszarze około lotniskowym, chociaż jak dotąd nie złożono projektów związanych z tą tematyką. Słabe strony Zły stan techniczny infrastruktury komunikacyjnej jest znaczącym problemem. Tym bardziej, że układ komunikacyjny jest nieuporządkowany, przestarzały i niewydolny, co jest poruszane również w kolejnych słabych stronach tego obszaru. Ta słaba strona nie jest opisywana przez wskaźniki kontekstowe, które odnoszą się wyłącznie do długości dróg / linii kolejowych. W ramach RPO WSL zrekonstruowanych zostanie do końca 2012 roku jedynie 2,5 km dróg regionalnych (łącznie po zrealizowaniu wszystkich projektów planuje się przebudować 7,9 km tych dróg) i 273 km dróg lokalnych (planuje się przebudować 292 km tych dróg), co stanowi 0,1% dróg regionalnych i 1,4% dróg lokalnych. Nie zrekonstruowano jak dotąd żadnych linii kolejowych. Wpływ na minimalizację tej słabej strony jest zatem niewielki. Niedrożność systemu transportowego i niespójność układu komunikacyjnego wynika głównie z nakładania się potoku ruchu regionalnego, wewnątrzmiejskiego i tranzytowego, co powoduje przekraczanie przepustowości, wydłużenie czasu przejazdu i zwiększenie wypadkowości tras. 23 W ramach RPO WSL, oprócz tego, co zostało powiedziane wyżej, planuje się wybudować 31 km dróg regionalnych, a także 22,4 km dróg lokalnych. Przebudowanych zostanie 261 skrzyżowań, 14 przejść dla pieszych i 4 przejazdy kolejowe. W skali regionu jest to bardzo mało. Jeżeli chodzi natomiast o komunikację zbiorową, planuje się kupić 174 autobusy, 7 tramwajów i 13 sztuk taboru kolejowego. Planuje się wybudować 4,6 km i przebudować 0,5 km dróg tramwajowych, a w przypadku zatok autobusowych wybudować 54 i przebudować 13 takich obiektów. Zostanie również zainstalowanych 209 urządzeń systemów elektronicznej obsługi w transporcie publicznym i 4 elementy systemu informowania podróżnych. Znaczący wpływ widać zatem w przypadku komunikacji zbiorowej, bowiem pojemność nowych jednostek transportu wyniesie ogółem 18,5 tys. miejsc, co stanowi 7% miejsc w komunikacji miejskiej w całym regionie. Ścisła zabudowa uniemożliwiająca rozbudowę systemu drogowego, powoduje konieczność budowy nowych tras. Jednakże oddane do użytku drogi szybkiego ruchu oraz istniejące obwodnice miast nie nadążają za rozwojem transportu drogowego. Podstawowym elementem projektowanego układu drogowego regionu na szlaku wschód-zachód jest realizowana Drogowa Trasa Średnicowa, zwana autostradą miejską, posiadająca wysokie parametry techniczne i eksploatacyjne, mająca ułatwić komunikację wewnątrz regionu i zwiększyć jej efektywność. Jest ona realizowana w ramach RPO WSL (szereg projektów dotyczących poszczególnych odcinków tej drogi). W pozostałych przypadkach można mówić o inwestycjach omówionych powyżej. Brak prośrodowiskowych rozwiązań łagodzących negatywne skutki fragmentacji ekosystemów przez infrastrukturę transportową nadal pozostaje problemem. Brakuje wskaźników monitoringowych dotyczących tego zagadnienia. Można tu odnaleźć jedynie wskaźnik dotyczący długości wybudowanych ekranów akustycznych (10,6 km w realizowanych projektach). Infrastruktura społeczna (VIII, IX) Rozwój MPL Katowice będzie wspierany wraz z innymi lotniskami sieci TEN na poziomie krajowym w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko. projekt pn. Infrastruktura okołolotniskowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach- wodno-ściekowa. Lider: Gmina Ożarowice / Termin realizacji: / Całkowita wartość projektu: 110,90 mln zł / Wartość dofinansowania z RPO WSL: 93,77 mln zł (źródło: Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s

28 Mocne strony Liczne ośrodki edukacyjne, naukowe i badawcze są silną stroną infrastruktury społecznej w regionie funkcjonuje 1/10 wszystkich szkół w Polsce, a ośrodki naukowe i akademickie są jednymi z ważniejszych w kraju (również na uczelniach wyższych pracuje co dziesiąty pracownik naukowy w kraju). Jednak ta silna strona nie jest opisywana przez wskaźniki kontekstowe. W regionie można zauważyć koncentrację specjalistycznych placówek służby zdrowia (klinik i szpitali specjalistycznych) oraz ich dobrą dostępność. Województwo jest na pierwszym miejscu pod względem liczby łóżek przypadających na 10 tys. mieszkańców. Wynika to z funkcjonowania szpitali specjalistycznych leczących pacjentów z całego kraju (m. in. Centrum Onkologii w Gliwicach i Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu, Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich). Brakuje jednak wskaźników kontekstowych opisujących obłożenie jednego łóżka w szpitalach czy liczbę lekarzy przypadających na 10 tys. ludności. Również wskaźniki programowe nie mierzą koncentracji specjalistycznych placówek służby zdrowia, jedynym wskaźnikiem jest liczba projektów z zakresu ochrony zdrowia, których do końca 2012 roku zostanie zrealizowanych 105. Kluczowym wskaźnikiem z poziomu projektów jest Średni czas oczekiwania na świadczone usługi, który osiągnie wartość -182 dni. Oczywiście jest to łączny czas skrócenia oczekiwania pacjentów. Pokazuje on jednak, że dostępność usług się zwiększyła dzięki realizacji projektów. Duży potencjał w zakresie specjalistycznej ochrony zdrowia wynika z tego, co zostało powiedziane wyżej. Potencjał ten mierzy wskaźnik kontekstowy porady udzielone przez lekarzy, jednakże nie jest on odniesiony do liczby mieszkańców, przez co nie jest możliwe porównanie regionu z krajem. Można zauważyć jednakże wyższy wzrost liczby udzielonych porad w województwie (o 10,6%) w porównaniu z Polską (o 3,5%), co świadczy o wzmacnianiu tej silnej strony. W ramach RPO WSL, jeżeli chodzi o wskaźniki programowe, zrealizowanych zostanie do końca 2012 roku 77 projektów polegających wyłącznie na zakupie aparatury i sprzętu medycznego, a 109 ośrodków objętych zostanie projektami. W wyniku realizacji projektów udzielonych zostanie 1,7 tys. porad oraz przeprowadzonych zostanie 1,5 tys. badań wykorzystujących infrastrukturę objętą wsparciem. Wskaźniki na poziomie projektu są bardziej szczegółowe, badają również liczbę badań, zabiegów, operacji wykonanych sprzętem medycznym objętym projektami. Wskaźnik ten dla zmodernizowanego sprzętu medycznego po zrealizowaniu projektów wyniesie 45 tys. szt., natomiast dla nowego sprzętu aż tys. szt. Dzięki realizacji projektów zakupionych zostanie bowiem 2,5 tys. sztuk sprzętu medycznego. Ogólnie, z infrastruktury objętej projektem skorzysta 641 tys. osób. Zatem do wzmacniania potencjału ochrony zdrowia RPO WSL przyczyniło się w znacznym stopniu. Dobrze zorganizowany wojewódzki system ratownictwa medycznego jest silną stroną, na którą RPO WSL nie ma wpływu, system ratownictwa nie został objęty wsparciem w ramach Programu (nie powinna się ona zatem znaleźć w analizie SWOT Programu). Słabe strony Niedoinwestowanie infrastruktury edukacyjnej można monitorować jedynie za pomocą jednego, dosyć wybiórczego wskaźnika kontekstowego: udział szkół wyposażonych w komputery według poziomu kształcenia. Faktycznie na początku okresu w 2007 roku wskaźnik ten kształtował się poniżej średniej dla Polski (71,8% wobec 74,4%). Natomiast w roku 2010 wskaźniki te zrównały się ze sobą i wyniosły 79,6%. Największy wzrost zanotowano w przypadku szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych (o 25%) oraz policealnych (o 18%). Mimo tego, w przypadku ostatniej grupy szkół wskaźnik nadal jest poniżej średniej dla kraju (41% wobec 45%). W RPO WSL wskazuje się jednak, że problemów jest więcej. Mimo, że pod względem liczebności klas, wyposażenia szkół w komputery oraz liczby studentów przypadających na jednego nauczyciela, region śląski zasadniczo nie odbiega od średniej krajowej, to jednak zarówno stan techniczny, jak i wyposażenie placówek edukacyjnych są niezadowalające. Dlatego w RPO WSL wspartych zostanie do końca 2012 roku 70 projektów, w tym 24 projekty dotyczące szkolnictwa wyższego i 14 dotyczące kształcenia ustawicznego i zawodowego. Do 2012 roku wsparciem objęte zostaną 73 obiekty dydaktyczne, w tym 32 obiekty szkolnictwa wyższego i 16 kształcenia ustawicznego. Po zrealizowaniu wszystkich projektów z ważniejszych efektów warto tu wspomnieć o 595 salach lub laboratoriach dydaktycznych (w tym 75 wybudowanych), 66 pracowniach komputerowych (w tym 20 wybudowanych), a także o 5,3 tys. urządzeń dydaktycznych i pomocy 28

29 naukowych. Działania prowadzone w ramach RPO WSL są widoczne, ale oczywiście, jeżeli odniesiemy je np. do liczby pomieszczeń w szkołach 24, to wsparciem objęto jedynie 1,5% pomieszczeń szkolnych nie jest to wpływ znaczący. Niedoinwestowanie i zły stan infrastruktury zdrowotnej nie ma odniesienia we wskaźnikach kontekstowych. W ramach RPO WSL do końca 2012 roku zrealizowanych zostanie 105 projektów z zakresu ochrony zdrowia (obejmujących 109 obiektów), w tym 77 projektów dotyczących wyłącznie zakupu aparatury i sprzętu medycznego, co oznacza, że wsparcie głównie zostało skierowane na poprawę jakości usług. W ramach wszystkich realizowanych projektów założono objęcie wsparciem 281 gabinetów, 20 punktów ambulatoryjnych, 7 bloków diagnostycznych, 3 bloki operacyjne, 15 sal operacyjnych, 72 sale zabiegowe. Jeżeli te efekty odniesiemy do liczby zakładów opieki zdrowotnej (110 szpitali i otwartych zakładów), wpływ RPO na ten aspekt okazuje się niewielki. Niski stan techniczny infrastruktury mieszkaniowej nie jest opisywany przez żadne wskaźniki. Wynika to z faktu, że infrastruktura mieszkaniowa jest objęta wsparciem tylko w kontekście usuwania azbestu (w ramach Poddziałania i 6.2.2). Nawarstwianie się problemów społecznych w obszarach zdegradowanej tkanki miejskiej nie ma odniesień we wskaźnikach kontekstowych, ani we wskaźnikach programowych. W przypadku wskaźników projektowych możemy po zrealizowaniu wszystkich projektów odnaleźć takie efekty jak: 5 systemów monitoringu wizyjnego, 96 tys. osób objętych systemem monitoringu wizyjnego zlokalizowanych w 9 dzielnicach. Dodatkowo, można tu wskazać omówione wyżej efekty dotyczące rewitalizacji terenów zdegradowanych, ale kluczową kwestią jest zwiększenie poziomu wykrywalności przestępstw o 4,5% (planowane). Będzie to zatem mały, ale widoczny wpływ RPO WSL na tą słabą stronę. Niewystarczająca infrastruktura sportowa i rekreacyjna w stosunku do potrzeb występujących w regionie nie jest monitorowana przez wskaźniki kontekstowe. W przypadku wskaźników programowych można odnaleźć wskaźnik liczby osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem, który do 2012 roku wyniesie 943 tys. osób. W ramach wszystkich projektów zrealizowane zostaną różne inwestycje takie jak: budowa 29 obiektów sportowych o powierzchni 27,5 tys. m 2, a także 9 zamkniętych (o powierzchni 19,5 tys. m 2 ) i 48 otwartych (o powierzchni 117,6 tys. m 2 ), obiektów sportowych, przebudowa lub remont 7 obiektów sportowych, 5 zamkniętych (o powierzchni 8,8 tys. m 2 ) i 35 otwartych (o powierzchni 240,3 tys. m 2 ) obiektów sportowych, doposażenie 26 obiektów sportowych, zakupienie ponad 2 tys. sztuk sprzętu i wyposażenia. Nie jest możliwe odniesienie tych efektów do osiągnięć całego regionu, bowiem nie są dostępne adekwatne wskaźniki statystyczne. Problemem regionu była również wysoka bezwzględna liczba zarejestrowanych bezrobotnych. W 2005 roku było ich 281,3 tys., co stanowiło 10,1% zbiorowości polskich bezrobotnych (drugie miejsce w kraju po województwie mazowieckim). Rok później stopa bezrobocia rejestrowanego wzrosła do 12,7%, po czym w 2008 roku spadła do 6,9% i po raz kolejny zaczęła rosnąć, aby w 2010 roku osiągnąć poziom 10%. Co ciekawe, w tym okresie udało się jednak zejść poniżej średniej dla Polski (na koniec 2010 roku stopa bezrobocia dla Polski wyniosła 12,4%). Podobnie udało się przezwyciężyć negatywne trendy dotyczące bezrobocia długoterminowego wskaźnik ten w 2010 roku wyniósł 4%, podczas gdy dla UE wynosił on 3,8%, a dla Polski kształtował się on na poziomie 5,7%. Zatem w okresie województwo skutecznie walczy z tą słabą stroną. Udział RPO WSL w tym obszarze (jak pokazano wyżej przy omawianiu niskiego wskaźnika zatrudnienia) jest niewielki. Powyższa analiza pokazuje, że silne i słabe strony nie są dobrze odwzorowane w zestawach wskaźników. Wiele obszarów nie jest wspieranych w ramach RPO WSL, a te, które Program wspiera w większości nie zmieniają się w znaczący sposób. Inaczej mówiąc, wpływ RPO WSL na zmiany w obrębie silnych i słabych stron jest mały (w wielu 24 w szkołach podstawowych jest ok. 18 tys. pomieszczeń, w gimnazjach 9,8 tys. pomieszczeń, w ponadgimnazjalnych 5,1 tys. pomieszczeń, w szkołach ogólnokształcących 4 tys. pomieszczeń, w zasadniczych szkołach zawodowych 1,1 tys. pomieszczeń, a w szkołach policealnych 1,2 tys. pomieszczeń. 29

30 przypadkach nie przekraczający 5%), w wielu przypadkach dalece niewystarczający, szczególnie w obszarze gospodarki. Czynniki wpływające na tę sytuację są dwa: zbyt małe środki, jakimi dysponuje RPO w stosunku do potrzeb oraz zbytnie rozdrobnienie wsparcia na wiele różnych priorytetów i działań. Jedyny znaczący wpływ można natomiast zauważyć w przypadku obszaru turystyki i kultury oraz społeczeństwa informacyjnego. W przypadku turystyki i kultury czynniki, które wpłynęły na tak znaczące efekty Programu w skali województwa, mogą dotyczyć kwestii zliczania wskaźników. Trzeba tu zaznaczyć, że liczba turystów w poszczególnych projektach może być wielokrotnie powielana (jeżeli np. kilka projektów jest realizowana na podobnym obszarze), co może powodować przekłamanie wskaźników. W przypadku infrastruktury społeczeństwa informacyjnego z jednej strony w województwie zapóźnienia są stosunkowo niewielkie, ale z drugiej należy mieć na uwadze, że obecnie realizowane projekty napotkały na poważne trudności podczas realizacji i istnieje duże ryzyko, że nie zostaną one zakończone. Może to oznaczać, że wpływ RPO WSL na ten aspekt nie będzie tak znaczący, jak się wydaje obecnie. Warto tą analizę odnieść również do efektu dodatkowości (por. rozdz ). To nie jest jak, jak wskazywali beneficjenci podczas wywiadu zogniskowanego, że fundusze unijne nie są znaczące. Efekt dodatkowości pokazuje, że fundusze unijne w dużym stopniu zwiększyły wydatki inwestycyjne samorządów, ale to nadal niewiele jeżeli chodzi o zmiany w obrębie statystyki publicznej i wpływu na likwidację słabych stron, a wzmocnienie silnych. Należy tu rozgraniczyć dwie kwestie dotychczasową wielkość wydatków inwestycyjnych i zmiany w statystyce publicznej. W pierwszym przypadku wpływ jest widoczny, w drugim w niewielkim stopniu. 30

31 Spójność wskaźników z celami priorytetów RPO WSL Czy wskaźniki programowe (produktu i rezultatu) oraz wskaźniki oddziaływania są spójne z celami priorytetów i przyczyniają się do osiągnięcia celów poszczególnych priorytetów Programu? Które ze wskaźników realizują w największym stopniu cele priorytetów? Czy istnieją obszary i aspekty, które nie podlegają monitoringowi? Czy możliwa jest ocena wpływu wszystkich aspektów poszczególnych celów na osiągnięty poziom ich realizacji? W jakim stopniu osiągnięto zaproponowane wskaźniki oddziaływania? Wskaźniki programowe W ramach niniejszego badania przeprowadzono analizę spójności wskaźników programowych z celami szczegółowymi. W pierwszej kolejności cele poszczególnych priorytetów podzielono na cele szczegółowe priorytetów 25. Następnie wskaźniki przyporządkowano do wszystkich wyróżnionych celów Działań w obrębie danego celu priorytetu według trzystopniowej skali 26. Suma w wierszach i w kolumnach tak powstałej matrycy pokazała, czy dany wskaźnik jest spójny z celami priorytetów (spójny jest wtedy, kiedy wartość sumy jest większa od zera) oraz w jakim stopniu przyczynia się do osiągnięcia tego celu (wyliczony został procent z możliwych do uzyskania punktów w ocenie). Z drugiej strony, badając sumy w kolumnach macierzy można było wskazać czy występują obszary, które nie podlegają monitoringowi, albo które obszary nie są dobrze opisywane przez wskaźniki (założono, że dzieje się tak wtedy, kiedy suma w danej kolumnie jest mniejsza niż połowa możliwych do uzyskania punktów). Warto na początek rozważań przytoczyć zdanie przedstawicieli IZ RPO WSL, zgodnie z którym myślenie o wskaźnikach programowych wywodziło się z celu głównego Programu, a następnie z celów szczegółowych. Uważano, że przyjęte wskaźniki będą wystarczające i miarodajne. One poniekąd korelowały ze wskaźnikami Strategii Rozwoju Województwa. Strategia zawiera wskaźniki nie projektowe, ale kontekstowe (są obecnie w trakcie aktualizacji). Infratechniczna Środowiskowa Gospodarcza Społeczna Wykres 1. Koncentracja wskaźników programowych na opisywaniu płaszczyzn celu głównego RPO WSL. Źródło: opracowanie własne. Według przedstawicieli IZ RPO WSL było mało czasu na przygotowanie wskaźników, bo dyskusja nad wskaźnikami na poziomie ministerialnym zaczęła się zbyt późno. Poza tym wskaźniki musiały wiązać się również z rozporządzeniem 1083/2006, potem dołożono wskaźniki KSI, które de facto zostały narzucone. Przez te działania powstał zestaw wskaźników, który nie ma bezpośredniego przełożenia wskaźników programowych na wskaźniki projektowe. Zgodnie z wynikami innego przeprowadzonego badania 27 funkcjonujący system wskaźników programowych umożliwia pomiar wszystkich wyznaczonych celów. Nasza analiza wykazała jednak wiele słabych stron oraz to, że wskaźniki głównie Analizie poddano również cel główny priorytetu, czy nie zawiera on innych ukrytych obszarów nie odzwierciedlonych w celach szczegółowych nie odnaleziono takich przypadków. Zastosowano następującą skalę: 0 wskaźnik w ogóle nie wpływa na realizację celu danego obszaru, 1 wskaźnik w niewielkim stopniu wpływa na realizację celu danego obszar, 2 wskaźnik w znaczącym stopniu wpływa na realizację celu danego obszar. Raport końcowy badania ewaluacyjnego Analiza systemu wskaźników Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata ", s

32 opisują płaszczyznę społeczną i gospodarczą, a w najmniejszym stopniu płaszczyznę środowiskową 28. Taka sytuacja jest spowodowana tym, że po pierwsze w zestawie wskaźników najwięcej z nich opisuje płaszczyznę gospodarczą (obejmuje ona trzy priorytety), a po drugie płaszczyzna społeczna jest taką płaszczyzną horyzontalną, która jest wspierana w różnych osiach priorytetowych (np. jakość życia jest wspierana zarówno poprzez społeczeństwo informacyjne, turystykę, jak i środowisko, czy drogi). Tak przekrojowego wpływu nie można zauważyć w żadnym innym przypadku. Należy zgodzić się z autorami wyżej cytowanego raportu 29, że większość wskaźników opisuje poszczególne cele, jednak nie zawsze mierzy je w sposób bezpośredni. W wielu przypadkach wskaźniki mierzą określone aspekty związane z realizacją celów i wpływające na ich osiągnięcie na zasadzie związków przyczynowo-skutkowych. Przykładem wskaźników, które w żaden sposób nie umożliwiają pomiaru realizacji celów są wskaźniki liczby projektów z danego obszaru. Formalnie zalicza się je do wskaźników produktu. W praktyce jednak wskaźniki te nie badają produktów, ponieważ nie odnoszą się do rzeczowych efektów działań w projektach, osiąganych bezpośrednio na skutek wydatkowania środków. Można z dużym przekonaniem powiedzieć, że wskaźniki te nie przekazują żadnych informacji o spodziewanych efektach projektów. Poza tym poziom ogólności (np. Liczba projektów z zakresu B+R, Liczba projektów z zakresu społeczeństwa informacyjnego ) powoduje, że trudno też mówić o jakiejkolwiek trafności tych wskaźników w kontekście realizacji celów osi priorytetowych. Ich jedyną zaletą jest prostota zliczenia i sprawozdawania. Jednakże zliczanie wielu nieporównywalnych projektów ze sobą (np. przebudowy 20 km drogi wojewódzkiej i 1 km chodnika przy drodze gminnej) jest niepoprawne metodologiczne i budzi sprzeciw autorów. Ponieważ jednak wskaźniki tego typu stanowią podstawę budowy systemu wskaźników Core Komisji Europejskiej jak można przypuszczać nie jest możliwa ich zmiana, a tym bardziej ich przeformułowanie. Jednakże nie będą one w dalszej części analizowane. W przypadku celu Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy 30 najlepiej opisany przez wskaźniki (ponad połowę wskaźników) jest obszar wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, a w drugiej kolejności wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji, ale w tym przypadku tylko jeden rezultat opisuje ten obszar. Najsłabiej opisany jest trzeci obszar: wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie. Ten obszar najlepiej opisują trzy wskaźniki z pogranicza przedsiębiorczości i nauki dotyczące inkubatorów, parków technologicznych, wdrażania innowacji przez przedsiębiorstwa i współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a jednostkami badawczymi. Mimo tak pozytywnego wydźwięku powyższej analizy, należy zwrócić uwagę, że nie jest możliwe określenie wpływu wszystkich aspektów tego celu na osiągnięty poziom jego realizacji. Dla przykładu, w przypadku wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw nie są badane kluczowe elementy konkurencyjności, jak udział w rynku, eksport, sprzedaż, zyskowność (badany jest jedynie wzrost zatrudnienia). W przypadku wzmocnienia potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji nie są badane nowe wdrożenia w przedsiębiorstwach lub też np. patenty, czy publikacje naukowe. Paradoksalnie, najbardziej trafnie opisano trzeci obszar (z tego powodu, że jest on najmniej skomplikowany i można go opisać kilkoma wskaźnikami). W przypadku celu Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie 31 oba obszary opisano zarówno wskaźnikami produktu, jak i rezultatu, przy czym więcej wskaźników odnosi się do obszaru zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu. Nie ma tu zbędnych wskaźników, a z drugiej strony wskaźniki opisują wszystkie aspekty celu niezbędne do oceny poziomu jego realizacji Sposób opisywania poszczególnych płaszczyzn został określony na podstawie sumy ocen wpływu wskaźników programowych (od 0 do 2) na każdą z płaszczyzn. Raport końcowy badania ewaluacyjnego Analiza systemu wskaźników op.cit., s. 8. cel ten dzieli się na trzy cele szczegółowe: wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie, wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji. cel ten dzieli się na dwa cele szczegółowe: zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu, wzrost liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. 32

33 W przypadku celu Wzrost konkurencyjności turystycznej regionu 32 po usunięciu z analizy wskaźników liczby projektów nie pozostał żaden wskaźnik produktu w żadnym z czterech obszarów. Zdaniem ewaluatorów, aby w pełni umożliwić monitorowanie efektów Programu, należało zestaw wskaźników programowych wyposażyć oprócz obligatoryjnych wskaźników KE - również w takie wskaźniki produktu, które umożliwią realny monitoring wdrażania. Należało zatem dołączyć pięć adekwatnych wskaźników produktu do obszarów tego celu. Takie wskaźniki mogłyby dotyczyć liczby obiektów objętych wsparciem, liczby stworzonych regionalnych produktów turystycznych, liczby centrów i punktów informacji turystycznej objętych wsparciem, czy też liczby promowanych ofert turystycznych. Dodatkowo, w obszarze tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych należało dołączyć wskaźniki liczby klientów, użytkowników takich produktów, podobnie jak w obszarze zwiększenie dostępu do informacji turystycznej. Również ostatni obszar ( wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej ) nie ma wskaźnika liczby odbiorców kampanii promocyjnych, przy czym trudno jest mierzyć efekty kampanii w ten sposób (można w tym przypadku posiłkować się planowaną liczbą odbiorców, do których kampanie promocyjne mają dotrzeć). Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że wskaźnik Przychody z infrastruktury turystyki objętej wsparciem w ramach programu nosi znamiona wskaźnika oddziaływania wpływa na podniesienie konkurencyjności turystycznej regionu i bezpośrednio wpisuje się we wzrost wartości dodanej (na bazie wydatków turystów zagranicznych oparto jeden z proponowanych wskaźników oddziaływania por. niżej). Dla celu Wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego 33 również brakuje wskaźników produktu dla dwóch z trzech obszarów ( zwiększenie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie, wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu ). Z drugiej strony można zauważyć, że tak naprawdę wskaźnik rezultatu z ostatniego obszaru ( liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury ) powinien być wskaźnikiem produktu, a rezultatem powinien być wskaźnik liczby osób, które skorzystały z ofert kulturalnych. W przypadku obszaru zwiększenie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie wskaźnik produktu powinien być związany z centrami i punktami informacji kulturalnej (lub innymi elementami systemu informacji i promocji, np. wirtualnymi), natomiast wskaźnik rezultatu powinien, podobnie jak wyżej, dotyczyć liczby osób, które uzyskały dostęp do informacji / do których informacja trafiła. Warto również zatrzymać się przy trzecim obszarze: zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego. Obszar ten mówi o obiektach dziedzictwa kulturowego, natomiast wskaźniki dotyczą wszystkich obiektów kultury. Należało to doprecyzować zamienić wskaźnik Liczba budynków kultury poddanych modernizacji na Liczba obiektów dziedzictwa kulturowego objętych wsparciem. Tego jednak nie dokonano. Podobna sytuacja występuje w celu Ochrona oraz poprawa jakości środowiska 34 tutaj również żaden obszar nie ma wskaźników produktów. Pierwszy obszar poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych ma dobrze sformułowane wskaźniki rezultatu, natomiast należało dodać wskaźniki produktu dotyczące liczby kilometrów sieci wodociągowej i kanalizacyjnej objętej projektami. W obszarze ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku należało dodać wskaźniki produktu dotyczące zakładów segregacji, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Również wskaźnik rezultatu nie obejmuje wszystkich aspektów (jedynie segregację odpadów), dlatego należało rozszerzyć znaczenie tego wskaźniki na ogólnie rzecz biorąc ograniczenie ilości odpadów cel ten dzieli się na cztery cele szczegółowe: poprawa jakości infrastruktury turystycznej regionu, tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych, zwiększenie dostępu do informacji turystycznej, wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. cel ten dzieli się na trzy cele szczegółowe: zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego, zwiększenie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie, wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu. cel ten dzieli się na pięć celów szczegółowych: poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych, ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, poprawa jakości powietrza, doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa. 33

34 zdeponowanych w środowisku (co byłoby idealnie zgodne z brzmieniem celu obszaru). Dopiero wówczas efekty Programu byłyby monitorowane w należyty sposób. W obszarze poprawa jakości powietrza należało dodać wskaźniki produktu dotyczące systemów ciepłowniczych, termomodernizacji, źródeł energii, w tym źródeł odnawialnych. Wydaje się również, że wskaźnik rezultatu dotyczący zainstalowanej mocy ze źródeł odnawialnych nie obejmuje istoty sprawy, bowiem bardziej adekwatne do celu szczegółowego byłyby wskaźniki dotyczące zmniejszenia emisji gazów i pyłów do atmosfery. W obszarze doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem należało dodać zarówno wskaźnik produktu, jak i rezultatu, np. wskaźnik produktu dotyczący instrumentów gromadzenia i przetwarzania informacji o stanie środowiska, np. map akustycznych oraz map zalewowych, a wskaźnik rezultatu dotyczący obszaru objętego systemami zarządzania środowiskiem. W ostatnim obszarze ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa wystarczyło dodać wskaźniki produktu (dotyczące infrastruktury służącej szeroko pojętej edukacji ekologicznej), ponieważ wskaźniki rezultatu są określone prawidłowo i obejmują wszystkie aspekty tego obszaru. Bez tego wskaźnika produktu monitorowanie Programu jest niepełne. Kolejnym celem, w którym brakuje poprawnych wskaźników produktu, jest Wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa 35. W obszarze wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitalnych należało dodać wskaźnik produktu dotyczący objęcia wsparciem obiektów użyteczności publicznej związanych z organizacją międzynarodowych imprez kształtujących metropolitalny wizerunek regionu. Wskaźniki rezultatu obejmują najważniejsze aspekty obszaru, przy czym można było zastanowić się nad dodaniem wskaźnika dotyczącego uczestników imprez. Bez tego wskaźnika monitorowanie efektów w tym zakresie jest niepełne. W obszarze wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych występujący wskaźnik rezultatu ( Powierzchnia terenów zrewitalizowanych w wyniku realizacji projektów ) na poziomie projektów jest de facto wskaźnikiem produktu. Wskaźnikiem rezultatu byłby na przykład wskaźnik Liczbę osób korzystających z infrastruktury objętej wsparciem. Dla celu Ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego 36 oba obszary opisano zarówno wskaźnikami produktu, jak i rezultatu. Nie ma tu zbędnych wskaźników, a z drugiej strony wskaźniki opisują wszystkie aspekty celu niezbędne do oceny poziomu jego realizacji. Jest tu zatem możliwość pełnego monitorowania efektów. Podobnie w przypadku celu Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy 37 możemy mówić o dokładnym dopasowaniu wskaźników produktów i rezultatów do poszczególnych obszarów. Również w tym zakresie monitorowanie jest wystarczające. W przypadku ostatniego celu szczegółowego Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu 38 dla dwóch obszarów dotyczących wzrostu dostępności i poprawy jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego i otwartego mamy poprawnie określone wskaźniki produktu i rezultatu, natomiast dla trzeciego obszaru poprawa warunków aktywnego sposobu spędzania czasu wolnego brakuje wskaźnika produktu. Podobnie, jak dla dwóch wcześniejszych obszarów powinien on dotyczyć liczby obiektów sportowych i rekreacyjnych objętych wsparciem. Kończąc analizę związaną ze wskaźnikami programowymi, należy powiedzieć, że wszystkie, oprócz wskaźników liczby projektów, w jakimś stopniu wpływają na realizację poszczególnych celów i obszarów. Zatem żadne z nich nie są zbyteczne, chociaż jak pokazują powyższe wyniki, niektóre cel ten dzieli się na dwa cele szczegółowe: wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitalnych, wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych. cel ten dzieli się na dwa cele szczegółowe: udrożnienie sieci drogowej województwa, zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób. cel ten dzieli się na trzy cele szczegółowe: wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie wyższym, wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia ustawicznego. cel ten dzieli się na trzy cele szczegółowe: wzrost dostępności i poprawa jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego, wzrost dostępności i poprawa jakości usług medycznych lecznictwa otwartego, poprawa warunków aktywnego sposobu spędzania czasu wolnego. 34

35 wymagały korekty i uporządkowania. Ponieważ tego nie uczyniono w odpowiednim czasie, obecnie monitorowanie efektów Programu jest znacząco utrudnione. Analiza zapisów RPO WSL wykazała, że wiele obszarów nie jest opisywana przez wskaźniki, szczególnie wskaźniki produktu. Nie licząc wskaźników liczby projektów (które nie mierzą produktów w odpowiedni sposób), żadne wskaźniki produktu nie opisują takich osi priorytetowych jak: oś III ( Turystyka ), Oś IV ( Kultura ) w zakresie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie oraz wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu, następnie całej osi V ( Środowisko ) oraz osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ), a także w Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ). W przypadku rezultatów, żaden wskaźnik nie opisuje tylko jednego Działania 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ). Wyniki badania przedstawione przedstawicielom IZ RPO WSL podczas wywiadu spowodowały, że tą kwestią IZ RPO WSL będzie musiało się zająć. Do tej pory nie odczuwano bowiem braku wskaźników. Owszem, uważano, że jest ich zbyt mało i że są lakoniczne, ale bardziej skupiano się na tym, że pewne wskaźniki zostały zaplanowane, a nie zostaną osiągnięte niż na tym, co nie zostało zaplanowane. *** Zaproponowane powyżej zmiany, ze względu na pozostały do końca realizacji Programu czas, warto jest wdrożyć w przyszłym okresie programowania. Na podstawie powyższej analizy, można również wypracować trzy zasady postępowania przy opracowywaniu wskaźników programowych. Po pierwsze, kwestia wykorzystywania wskaźników liczby projektów jeżeli nadal będzie obligatoryjna (a wszystko na to wskazuje, zdaniem IZ RPO WSL) powinna być niezależna od własnego systemu wskaźników monitorowania realizacji Programu. Po drugie, każdy obszar powinien mieć przynajmniej po jednym wskaźniku produktu (nie licząc wskaźnika liczby projektów) i rezultatu. Powinny one obejmować w największym stopniu kluczowe aspekty zapisane w celu odnoszącym się do danego obszaru. Jeżeli jeden wskaźnik nie może objąć wszystkich aspektów, należy dołożyć kolejny wskaźnik. Po trzecie (co wynika z analizy wyników tego i poprzedniego podrozdziału), należy starać się nawiązywać we wskaźnikach do wskaźników kontekstowych (ze statystyki publicznej), aby można było porównywać efekty realizacji Programu ze zmianami w całym regionie i wyliczać wpływ Programu na nie. Tym bardziej, że w przyszłej perspektywie będzie położony duży nacisk na osiąganie wskaźników, włącznie z sankcjami za ich nieosiągnięcie. Obecnie, zgodnie z tym, co mówią przedstawiciele IZ RPO WSL, w sprawozdaniach należy się tłumaczyć z nieosiągnięcia wskaźników, ale nie grożą za to żadne konsekwencje. Wskaźniki oddziaływania 39 Analizę wskaźników oddziaływania rozpoczniemy od sprawdzenia, czy są one spójne z celami priorytetów i monitorują osiągnięcie celów poszczególnych priorytetów Programu. W największym stopniu cele priorytetów realizuje indeks innowacyjności, który obejmuje wszystkie obszary celu szczegółowego Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki 39 wskaźniki oddziaływania zostały zdefiniowane w raporcie końcowym badania ewaluacyjnego Analiza systemu wskaźników op.cit., s

36 opartej na wiedzy, zawiera bowiem odniesienia zarówno do inwestycji w przedsiębiorstwach, jak i do wzrostu samej konkurencyjności przedsiębiorstw, a także do działalności B+R i współpracy w ramach tej sfery. Pytanie tylko, czy warto jest wymyślać i obliczać kolejny syntetyczny wskaźniki innowacyjności, kiedy w literaturze i praktyce stosuje się już wiele wskaźników badających ten aspekt gospodarki. 40 Adaptując jeden z istniejących wskaźników, zyskuje się automatycznie możliwość porównywania regionu z innymi regionami. Oprócz tego indeksu zaproponowano dwa inne wskaźniki ( Przyrost PKB wynikający ze wzrostu eksportu oraz Dynamika zatrudnienia ), które uzupełniają opis obszarów, choć już nie w takim dużym stopniu. Przy czym korzystanie z danych GUS dotyczących wartości tych wskaźników budzi sprzeciw. Przy wskaźnikach oddziaływania Programu sfera zainteresowań powinna obracać się wokół efektów działań zapisanych w Programie, a nie całego regionu (tym bardziej, że wpływ RPO WSL na gospodarkę nie jest duży por. rozdz ). Chociaż należy się zgodzić z samą istotą tych wskaźników powinny one opierać się na tożsamej metodologii, co wskaźniki ze statystyki publicznej. A więc np. powinna być liczona produkcja wytworzona na eksport, a dynamika zatrudnienia powinna dotyczyć podmiotów objętych wsparciem w ramach RPO WSL. Wówczas porównywanie oddziaływania Programu z osiągnięciami regionu (które są monitorowane przez wskaźniki kontekstowe) będzie logiczne, uporządkowane, a przede wszystkim użyteczne. Będzie można po pierwsze zweryfikować, w jakim zakresie RPO WSL wpłynęło na osiągnięcia całego regionu, a po drugie czy osiągnięcia podmiotów korzystających z RPO WSL i za jego wsparciem, są wyższe czy niższe niż pozostałych podmiotów niekorzystających ze wsparcia (poprzez porównanie wskaźników oddziaływania ze zmianami w obrębie wskaźników kontekstowych). Widać to doskonale w przypadku wskaźników celu Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie, gdzie możemy odnaleźć jeden wskaźnik tożsamy ze wskaźnikiem kontekstowym ( Odsetek gospodarstw domowych korzystających z Internetu ), a drugi ze wskaźnikiem monitorowania NSRO ( Dostępność usług e-government on-line (% z 20 podstawowych usług) ). Ich użyteczność przy monitorowaniu oddziaływania RPO WSL jest znikoma, chociaż sama wartość merytoryczna bardzo wysoka. Co innego, gdyby można było zbadać, jaki procent gospodarstw domowych korzysta z Internetu dzięki projektom realizowanym w ramach Programu lub które z usług e-government stały się dostępne dzięki Programowi. Taka informacja byłaby kluczowa dla określenia oddziaływania RPO WSL na gospodarkę regionu i zmiany w niej zachodzące. Bardzo ciekawym wskaźnikiem i również bardzo wartościowym, jest Oszczędność czasu uzyskana dzięki wprowadzeniu e-usług publicznych wyrażona w euro. Jest to wskaźnik, który należy wyliczać ze wskaźników projektowych dotyczących liczby użytkowników usług / liczby procedur i czasu oszczędzonego dzięki wprowadzeniu usług. Wyliczenie tego wskaźnika jest jednak obarczone dużym błędem, ponieważ beneficjenci bardzo różnie podchodzili do określania oszczędności czasu i liczby użytkowników. Również liczba procedur dotyczyła procedur jako takich, a nie liczby zastosowań procedury. Często również beneficjenci umieszczali tylko jeden ze wskaźników (albo liczbę użytkowników, albo skrócenie czasu usługi), przez co niemożliwe było wyliczenie wartości tego wskaźnika dla wszystkich projektów. W przypadku wskaźników oddziaływania opartych na danych pozyskiwanych z projektów należy zadbać o to, aby beneficjenci wypełniali obligatoryjnie zestaw wskaźników niezbędnych do wyliczania 40 por. Pylak K. (red. nauk.) (2012), System monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza, Wyd. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa, Publikacja elektroniczna, ISBN

37 wskaźników na takim poziomie. Szczególnie wnikliwie powinny być badana poprawność ich wartości przez osoby oceniające. Dla celu Wzrost konkurencyjności turystycznej regionu określono poprawnie wskaźniki oddziaływania. Biorą one pod uwagę wszystkie aspekty z poszczególnych obszarów oprócz obszaru wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. W tym przypadku nie do końca można mówić o trafności wskaźników. Dużo bardziej precyzyjnym wskaźnikiem byłby wskaźnik wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej, który mógłby albo pozostać jako oddzielny wskaźnik, albo być zintegrowany ze wskaźnikiem Indeksu atrakcyjności turystycznej regionu. Podobnie jest w przypadku celu Wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społecznogospodarczego tu również obszar wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu nie jest wystarczająco precyzyjnie opisany przez wskaźniki oddziaływania brakuje analogicznego wskaźnika, jak w przypadku poprzedniego celu. Najsłabiej opisany jest cel Ochrona oraz poprawa jakości środowiska. W przypadku dwóch obszarów ( poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych, poprawa jakości powietrza ) żaden wskaźnik oddziaływanie nie jest adekwatny, a w przypadku kolejnych dwóch ( ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku i doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem ) wskaźnik opisuje jedynie jeden z aspektów (segregację odpadów, mapy akustyczne). Jedynie w przypadku obszaru ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa możemy mówić o pełnym jego monitorowaniu. W przypadku celu Wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa wskaźniki oddziaływania pokrywają wszystkie aspekty obu obszarów. Z kolei w przypadku celu Ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego wskaźniki oddziaływania opisują wyłącznie jeden obszar udrożnienie sieci drogowej województwa. Brakuje całkowicie wskaźników dla obszaru zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób, takich jak np. Odsetek ludności korzystającej z przewozów komunikacją miejską. Dla celu Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy wskaźniki oddziaływania poprawnie opisują poszczególne obszary, przy czym w jednym przypadku (obszar wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym ) wskaźnik obejmuje tylko kształcenie na poziomie przedszkolnym brakuje wskaźnika skolaryzacji na poszczególnych poziomach wskazanych w obszarze. W ostatnim celu Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu wskaźniki bardzo dobrze opisują dwa obszary związane z usługami medycznymi, natomiast w ogóle nie opisują obszaru poprawa warunków aktywnego sposobu spędzania czasu wolnego ewentualnie można tu przypisać pośrednio wskaźnik Przeciętna długość życia, ale bardziej odpowiedni byłby wskaźnik dotyczący zachorowań na choroby związane z brakiem uprawiania sportów i otyłością. *** Ostatnim elementem analizy, który należy przeprowadzić w tym punkcie, jest określenie wartości wskaźników oddziaływania. Na wstępie warto zauważyć, że nie jest możliwa odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu osiągnięto zaproponowane wskaźniki oddziaływania?, ponieważ we wspomnianym raporcie 41 nie określono wartości docelowych wskaźników oddziaływania, a więc nie można powiedzieć, w jakim stopniu osiągnięto te wskaźniki. Poza tym, wiele z tych wskaźników wymaga prowadzenia oddzielnych badań (np. opinii i zadowolenia turystów, pacjentów, mieszkańców). Jednakże w pewnym stopniu możliwa była odpowiedź na pytanie: ile wynoszą osiągnięte wartości wskaźników oddziaływania?) tam, gdzie to możliwe poprzez analizę wskaźników gromadzonych przez GUS, Eurostat, a także poprzez przyporządkowanie wskaźników zbieranych na poziomie projektów do poszczególnych wskaźników oddziaływania. Wówczas możliwe było odniesienie wartości 41 Raport końcowy z badania ewaluacyjnego, Analiza systemu wskaźników Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , s

38 osiągniętych wskaźników w ramach projektów do wartości wskaźników oddziaływania. Takich sytuacji jest jednak niewiele. W priorytecie I ( Badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość ) występują trzy wskaźniki, w tym jeden syntetyczny indeks innowacyjności. Indeks ten składa się z dwunastu wskaźników składowych, z których cztery nie są możliwe do wyliczenia bazując na ogólnodostępnych danych. Tylko w przypadku jednego wskaźnika zaproponowano odniesienie do Programu ( Odsetek firm otrzymujących dotacje ze środków publicznych na innowacyjność 42 ) jego wartość wyniosła 0,08%, co świadczy o zasięgu Programu i możliwości wpływu na całą gospodarkę (por. rozdz ). Pozostałe wskaźniki dotyczą całego regionu i są oparte na danych statystycznych. W 2007 roku wydatki na działalność B+R stanowiły 0,35% wartości dodanej, po czym w 2008 roku spadły do 0,28%, aby w 2009 roku wzrosnąć do 0,57% wartości dodanej, przy czym w kolejnym roku wskaźnik ten może ponownie spaść (na co wskazują wyniki wydatków na B+R). Niestety odsetek MSP współpracujących z innymi podmiotami systematycznie spadał z 26,7% w 2007 roku do 7,6% w 2010 roku. Wydatki na innowacje stanowiły w 2006 roku jedynie 1,4% obrotów przedsiębiorstw, a w latach zauważono ich spadek do 1,0-1,2% obrotów przedsiębiorstw. Udział w sprzedaży produktów nowych na rynku wyniósł jedynie 6,22% w 2010 roku i wzrósł od 2009 roku o ponad 2%, przy czym w 2007 roku wynosił aż 8,32%, zatem należy to nazwać raczej odrabianiem strat. W przypadku sprzedaży produktów nowych dla firmy, udział ten był podobny i wynosił 6,68% (najwięcej od 2006 roku, kiedy wyniósł on 5,38%). Odsetek firm wprowadzających patenty i wzory przemysłowe był bardzo mały i wyniósł odpowiednio w 2011 roku: 0,07% i 0,02%. Nie ma w tym zakresie znaczących zmian, bowiem w 2009 roku (od kiedy są dostępne te dane) wskaźniki te wyniosły odpowiednio 0,06% i 0,02%. Przyrost PKB wynikający ze wzrostu eksportu nie jest możliwy do wyliczenia, natomiast dynamika zatrudnienia wyniosła w 2010 roku 102,8% (i jest niewiele większa od dynamiki z roku ,5%). W priorytecie II ( Społeczeństwo Informacyjne ) występują trzy wskaźniki, z których tylko jeden można wyliczyć z danych projektowych. Oszczędność czasu uzyskana dzięki wprowadzeniu e-usług publicznych wyrażona w euro została oszacowana na bazie istniejących danych projektowych, chociaż jak wskazano wyżej, zawierają one wiele braków i różnych interpretacji. Mimo tych trudności, wartość wskaźnika oszacowano na poziomie 875,5 tys. euro. Kolejny wskaźnik ( Odsetek gospodarstw domowych korzystających z Internetu ) jest wskaźnikiem kontekstowym omówionym w rozdz , natomiast wskaźnik pochodzący z NSRO ( Dostępność usług e-government on-line (% z 20 podstawowych usług) ) jest dostępny jedynie dla Polski. Priorytet III ( Turystyka ) opisują cztery wskaźniki, z których dwa ( Indeks atrakcyjności turystycznej regionu (wskaźnik syntetyczny), Stopień zadowolenia turystów z infrastruktury aktywnego wypoczynku ) wymagają przeprowadzenia odrębnych badań wśród turystów. Wskaźnik Dynamika wydatków turystów zagranicznych w regionie można wyliczyć na podstawie danych Instytutu Turystyki, niemniej jednak dostępne są dane jedynie dla całej Polski 43. Ostatni wskaźnik ( Odsetek turystów, którzy odwiedzili region dzięki informacji o atrakcjach turystycznych regionu pozyskanych on-line ) próbowano wyliczyć na bazie danych projektowych, jednakże powstał problem dostępności danych. Owszem, w ramach wskaźników projektowych przewidziano wskaźnik Liczba użytkowników systemu informacji turystycznej (który w realizowanych projektach osiągnie wartość 2,2 mln osób), niemniej jednak użytkownik systemu nie oznacza jeszcze turysty, który przyjechał do regionu. Stąd niemożliwe jest wyliczenie tego wskaźnika za pomocą istniejących wskaźników i konieczne są odrębne badania. W przypadku priorytetu IV ( Kultura ) nie ma dostępnych danych do obliczenia żadnego z czterech wskaźników oddziaływania. W przypadku wskaźnika Wskaźnik uczestnictwa kulturalnego ludności (odsetek mieszkańców korzystających w dóbr kultury przynajmniej 1 raz w miesiącu) istnieją co prawda badania prowadzone przez GUS 44 dotyczące sposobów spędzania wolnego czasu, z których przy czym do wyliczeń wzięto nie tylko Poddziałanie RPO WSL, ale także oś priorytetową 4 POIG. por. por. GUS (2011), Jakość życia i spójność społeczna 2011 (wstępna analiza wyników badania ankietowego), materiał pobrany w październiku 2012 ze strony _2011_-_wstepna_analiza_wynikow_badania_ankietowego.pdf, s

39 wynika, że co najmniej raz na 3 miesiące do teatru, na koncerty uczęszcza 7,7% badanej populacji, a muzea i wystawy sztuki zwiedza 4,4% populacji. Jednakże dane te są dostępne (nieodpłatnie) dla całej Polski i w różnych podziałach (ale nie wojewódzkich). Dla priorytetu V ( Środowisko ) określono trzy wskaźniki, z których dwa ( Wartość ekonomiczna terenów objętych mapami akustycznymi, Wartość ekonomiczna terenów odzyskanych na cele przyrodnicze ) wymagają przeprowadzenia odrębnych wyliczeń. Z kolei wskaźnik Odsetek osób segregujących śmieci można wyliczyć ze wskaźników programowych (liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów osiągnęła poziom 180 tys. osób), dzięki czemu wartość wskaźnika wyniosła na obecny moment 3,9%. W przypadku priorytetu VI ( Zrównoważony rozwój miast ) trzy z czterech wskaźników ( Wskaźnik jakości życia w miastach, Wartość ekonomiczna terenów zrewitalizowanych w miastach, Wartość ekonomiczna utworzonej / przekształconej przestrzeni publicznej w miastach ) wymagają prowadzenia oddzielnych badań. Z kolei w przypadku wskaźnika Odsetek przestępstw, których sprawcy zostali wykryci i ukarani dysponujemy wartością wskaźnika wykrywalności przestępstw (na poziomie projektów), która wyniosła 4,5%. W Polsce wskaźnik wykrywalności ogólnej przestępstw wyniósł 67,9% i był najwyższy z dotąd odnotowanych 45, jednakże w statystyce publicznej nie ma odniesienia do województwa śląskiego. Dla priorytetu VII ( Transport ) wyznaczono trzy wskaźniki, z których dwa wymagają badań własnych. Jeden z nich ( Odsetek osób dojeżdżających do pracy z innej miejscowości ) jest przedmiotem analiz prowadzonych w różnych celach 46. Ostatni wskaźnik ( Liczba wypadków śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców ) jest dostępny zarówno w statystyce, jak i we wskaźnikach projektowych. Przy czym dane są dostępne dla wypadków ogółem (nie tylko śmiertelnych, czyli ciężkich wypadków komunikacyjnych). Wskaźnik ten dla całego regionu zmniejszał się ze 136 w 2007 roku do 109 w 2011 roku (zmiana o 27 wypadków na 100 tys. mieszkańców). Wpływ RPO WSL na zmiany w tym zakresie wyniesie 5 wypadków na 100 tys. mieszkańców (wartości dotyczą projektów realizowanych), zatem jest to więcej niż średnio wynosi jednoroczna zmiana wskaźnika dla całego regionu (4 wypadki). W przypadku priorytetu VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) jeden ze wskaźników ( Dynamika liczby studentów zagranicznych studiujących na śląskich uczelniach ) wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań lub wymaga zakupu wyników takich badań dostępne są bezpłatne dane dla całej Polski 47. Wskaźnik Odsetek dzieci w wieku 3-5 zamieszkałych na wsi objętych wychowaniem przedszkolnym można wyliczyć dla województwa z danych GUS jego wartość wynosiła od 4,8% w 2007 roku do 8,1% w 2010 roku, a więc podwoiła się w okresie 4 lat. Do 7 przedszkoli wybudowanych w ramach RPO WSL uczęszcza osób, co stanowi aż 5,5% wszystkich dzieci w wieku 3-5 lat w 2011 roku. Jeżeli zatem projekty się zakończą można się spodziewać znaczącego wzrostu tego wskaźnika w województwie dzięki realizacji RPO WSL. W przypadku wskaźnika Udział osób w wieku lata uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku dostępny jest jedynie wskaźnik Studenci szkól wyższych na 10 tys. ludności, ale z powodów technicznych nie jest on możliwy do wyliczenia 48. Dla priorytetu IX ( Zdrowie i rekreacja ) określono trzy wskaźniki oddziaływania (w tym jeden dwuwariantowo). Z tych wskaźników można wyliczyć jedynie jeden ( Przeciętna długość życia ), do którego wykorzystano wskaźnik Przeciętne dalsze trwanie życia. Długość życia dla kobiet i mężczyzn oczywiście różni się między sobą, ale co jest bardzo istotne dla obu płci rosło w okresie dla kobiet wzrosło z 78,8 lat do 79,8 lat (o 1 rok), a dla mężczyzn z 70,7 lat do 71,9 lat (o 1,2 roku) MSWiA (2011), Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2010 roku, Warszawa, raport pobrany w październiku 2012 roku ze strony bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/download,33,0.html, s. 8. por. np. Otawa Group, MillwardBrown SMG/KRC (2010), Wspieranie aktywności zawodowej poprzez zarządzanie zjawiskiem migracji analiza w województwie śląskim. Skala migracji na Śląsku badanie mieszkańców woj. śląskiego w wieku produkcyjnym, raport cząstkowy z badania, Warszawa, raport pobrany w październiku 2012 roku ze strony W roku akademickim 2009/2010 ich liczba wyniosła 17,0 tys. osób (wg stanu na 30 listopada 2009), wobec 15,9 tys. w roku 2008/2009, 6,6 tys. w roku 2000/2001 i 4,3 tys. w roku 1990/1991 (por. wskaźnik zawiera dwie możliwości: ogółem i w wieku lat, dzięki czemu po odjęciu od wartości ogółem wartości dla lat otrzymalibyśmy wskaźnik dla osób pow. 25 lat. Niestety, w statystyce wartość ogółem wynosi w 2011 roku 368 osób, natomiast wartość dla wieku lat 4508 osób / 10 tys. mieszkańców (zatem dane zawierają błędy). 39

40 Zestaw wskaźników oddziaływania generalnie dobrze odwzorowuje cele szczegółowe, chociaż w niektórych obszarach nie monitoruje całych obszarów (por. środowisko, transport, zdrowie). Wartości wskaźników często dotyczą całego regionu, co powoduje, że wskaźniki nie mierzą tego, do czego zostały powołane (oddziaływania Programu). Dodatkowo, sposób ich pomiaru jest bardzo trudny i wymaga prowadzenia w wielu przypadkach oddzielnych badań ewaluacyjnych Możliwość osiągnięcia celów RPO WSL Czy dotychczasowe efekty wdrażania RPO WSL gwarantują osiągnięcie celu głównego oraz poszczególnych celów szczegółowych Programu po zakończeniu jego realizacji? Jakie warunki musiałyby zostać spełnione by osiągnąć prognozowane efekty? Jakie czynniki mogły uniemożliwić osiągniecie celów? Powyższa analiza wykazała pewne niedoskonałości systemu wskaźników w kontekście ich poprawnego opisywania celów szczegółowych. Niemniej jednak na chwilę obecną należy uznać, że jedynym ukonstytuowanym sposobem pomiaru poziomu osiągnięć celu głównego i poszczególnych celów szczegółowych jest system wskaźników programowych zapisanych w RPO WSL, dla których określono sposób pomiaru (mapowanie ze wskaźnikami projektowymi) oraz wartości docelowe. W celu odpowiedzi na powyższe pytania dokonano analizy stopnia realizacji wskaźników określonych na poziomie programu w oparciu o wartości szacowane (z umów o dofinansowanie) oraz wartości osiągnięte (z wniosków o płatność końcową) w porównaniu z wartościami docelowymi, alokacją i kontraktacją oraz w kontekście realizacji celów RPO głównego i szczegółowych. Na bazie uzyskanych danych określono średni koszt realizacji wskaźnika w ramach projektu i podzielono pozostałą do wykorzystania alokację przez uzyskany koszt, określając możliwą do uzyskania wielkość wskaźnika za całą alokację 49. Możliwość osiągnięcia celu głównego Monitorowanie celu głównego odbywa się za pomocą trzech wskaźników, przy czym oszacowanie dwóch z nich jest obecnie niemożliwe. Wpływ realizacji programu na zmianę PKB oraz liczba utworzonych miejsc pracy netto będą mierzone w roku 2013 i po zakończeniu programu (2015) za pomocą ewaluacji oraz z wykorzystaniem modelu makroekonomicznego HERMIN. W tym miejscu warto się zająć wskaźnikiem Utworzone miejsca pracy brutto, który można na bieżąco monitorować. Jego bieżąca realizacja (na dzień 30 czerwca 2012 roku 50 ) wynosi 25% w zakończonych projektach, a biorąc pod uwagę również projekty realizowane 61%. To oznacza, że średni koszt osiągania 1 jednostki tego wskaźnika (1 miejsca pracy) wynosi 1,15 mln zł biorąc pod uwagę zakończone projekty, natomiast 0,91 mln zł również projekty realizowane. Wynika to ze specyfiki realizowanych projektów więcej projektów z osi I i III jest jeszcze realizowanych (a projekty te w większym stopniu przyczyniają się do tworzenia miejsc pracy). Oznacza to, że zarówno biorąc pod uwagę projekty zakończone, jak i również realizowane nie uda się osiągnąć wartości docelowej wskaźnika Utworzonych miejsc pracy brutto. W pierwszym przypadku szacuje się koszt realizacji wskaźnika jest kosztem umownym, ponieważ bierze on pod uwagę również prawdopodobieństwo pojawienia się wskaźnika w projektach (im rzadziej pojawia się wskaźnik w projektach, tym koszt jego osiągnięcia jest wyższy). Dzięki takiemu podejściu zachowano strukturę projektów z dotychczasowych umów (trendy osiągania wskaźników). zdecydowano się wykorzystać dane ze sprawozdania z realizacji Programu za I półrocze ze względu na liczne rozbieżności we wykazywanych wartościach tego wskaźnika, zarówno ogółem (6 090 miejsc we wskaźnikach projektowych, we wskaźnikach programowych), jak i w podziale na priorytety (brak wykazanych wartości tego wskaźnika w osiach priorytetowych II, IV, VI, podczas gdy we wskaźnikach programowych wartości te są wyższe od zera). 40

41 realizację wskaźnika na poziomie 59%, a w drugim 75%. Przyczyną tak niskiego poziomu realizacji tego kluczowego wskaźnika jest brak premiowania (poza nielicznymi wyjątkami) jego realizacji poprzez system wyboru. Podczas oceny projektów powinny być przyznawane punkty za liczbę tworzonych miejsc pracy, a tak się dzieje tylko w kilku Działaniach (1.2, 3.1.1, 3.1.2, 3.2.1), przy czym waga adekwatnego kryterium została określona na zbyt niskim poziomie. Wobec dużej wagi tego wskaźnika dziwi fakt, że tworzenie nowych miejsc pracy nie stało się kryterium horyzontalnym kryterium zasadniczym podstawowym (punktowanym), wydzielonym spośród enigmatycznego kryterium Stopień realizacji przez projekt celów Priorytetu, Działania, Poddziałania URPO WSL mierzony stopniem wpływu projektu na osiągnięcie wskaźników tego Priorytetu, Działania, Poddziałania, które było różnie oceniane przez KOP i przez to nie spełniło swojej roli (o czym świadczy analiza przeprowadzona w dalszej części raportu). Uzasadniając to stanowisko, należy podkreślić, że kryterium miejsc pracy mogłoby być z powodzeniem wykorzystywane w wielu innych Działaniach RPO WSL, jak pozostałe Działania osi I i III, oś II, IV, VI. Dlatego w rozdz. 5 zaproponowano nowe podejście do tworzenia kryteriów wyboru (podobne podejście jest stosowane obecnie przez ŚCP), które uchroni przyszły Program przed takimi problemami. Możliwość osiągnięcia poszczególnych celów szczegółowych Badaniem objęto 89 wskaźników programowych 51, które opisują realizację 9 celów szczegółowych (celów poszczególnych osi priorytetowych). Przy szacowaniu możliwych do osiągnięcia poziomów wskaźników programowych najbardziej precyzyjnie jest oprzeć analizę na wartościach wszystkich wskaźników, które występują w projektach z podpisaną umową. Można bowiem założyć, że zostaną one osiągnięte. Przy takim założeniu szacunki będą dotyczyć jedynie pozostałej do zagospodarowania alokacji (nie objętej podpisanymi umowami). Generalnie, projekty w ramach RPO WSL realizują wskaźniki w większym stopniu niż zakładano. Średni procent realizacji wszystkich badanych wskaźników kształtuje się na poziomie 414%. Biorąc pod uwagę wpływ kilku wskaźników na ten wynik, które przekraczają kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy wartość docelową, lepiej posłużyć się w analizie medianą, która wyniesie 106%, a więc również powyżej 100%. Z drugiej strony jeżeli spojrzymy na poszczególne wskaźniki, łatwo zauważyć, że więcej niż połowa przekroczy wartość docelową (47 wskaźników). Problemem nie jest zatem słaba realizacja wskaźników przez projekty, ale nierównomierny rozkład rodzajów wskaźników w projektach. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele 52 : brak bezpośredniego związku kryteriów wyboru projektów z osiąganymi wskaźnikami programowymi, niedopasowanie wskaźników do typów projektów oraz brak konieczności wyboru wskaźników programowych przez beneficjentów. Warunki, jakie należy spełnić, aby przynajmniej w większości osiągnąć zakładane wskaźniki są oczywiste. Ponieważ dotyczą one wielu aspektów realizowanych w niniejszym badaniu, wszystkie zostały zebrane i przedstawione w rozdz. 5. W tym miejscu warto wspomnieć jedynie o konieczności sterowania realizacją wskaźników w projektach podczas realizacji Programu. Chodzi tu o bieżące są to wskaźniki, dla których były dostępne dane o wartościach na poziomie wskaźników projektowych. przedstawione zostaną tu tylko te powody, które zostały zweryfikowane w ramach badania. Inne powody, których można się domyślać lub na które wskazywano podczas wywiadów (np. błędne określenie wartości docelowej wskaźników), z racji braku dowodów empirycznych, nie zostaną przywołane. 41

42 monitorowanie realizacji wskaźników i np. zaniechanie realizacji Działań / Poddziałań / typów projektów, które już w danym momencie (w projektach z podpisaną umową) osiągną zakładane docelowo wskaźniki programowe, a następnie przeniesienie alokacji z konkretnych Działań / Poddziałań, albo wyłączanie pewnych typów projektów z kolejnych konkursów. Innym przykładem takiego działania jest wspieranie realizacji określonych typów projektów, realizujących w największym stopniu brakujące wskaźniki programowe. Można to robić na dwa sposoby: ogłaszając konkursy na określone typy projektów, wspierając wybór określonych typów projektów poprzez wzmocnienie kryteriów wyboru. Szczegółowo te rozwiązania zostaną przedyskutowane poniżej, po ocenie stanu realizacji każdego z celów szczegółowych. Które cele szczegółowe są zrealizowane w większym/ mniejszym stopniu? Jaka jest przyczyna różnego poziomu realizacji poszczególnych celów? Odnośnie których celów szczegółowych istnieje zagrożenie, że nie zostaną zrealizowane? Jaka jest tego przyczyna? Jakie działania można było podjąć aby zwiększyć stopień osiągnięcia celów Programu? Aby szacunkowo określić, który z celów szczegółowych jest realizowany i zostanie zrealizowany w większym, a który w mniejszym stopniu, z poziomu realizacji wskaźników opisujących dany cel szczegółowy obliczono medianę 53 i porównano ze sobą. Na tym samym wykresie przedstawiono poziom kontraktacji w danej osi priorytetowej, aby porównać oba te aspekty. Wyniki przedstawiono poniżej: OBSZARY STRATEGICZNE OSIE PRIORYTETOWE IV. Infrastruktura społeczna (IV, VIII, IX) I. Gospodarka i innowacje (I, II, III) 200% 175% 150% 125% 72% 100% 75% 68% 50% 25% 103% 0% 71% 95% 82% 84% 127% III. Transport (VII) II. Ochrona środowiska i przestrzeń (V i VI) Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja 84% 127% Oś VII. Transport Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość 200% 150% 96% 100% 67% 94% 68% 63% 50% 69% 94% 62% 0% 78% 45% 94% 88% 119% 104% 98% Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś V. Środowisko Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Poziom kontraktacji Mediana poziomu realizacji wskaźników Poziom kontraktacji Mediana poziomu realizacji wskaźników Wykres 2. Źródło: Porównanie poziomu kontraktacji w osiach priorytetowych z medianą poziomu realizacji wskaźników programowych przypisanych do tych osi. opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Powyższy wykres pokazuje skuteczność projektów w poszczególnych obszarach strategicznych i osiach priorytetowych w osiąganiu wskaźników programowych. Dodatkowo, porównano poziom realizacji każdego z celów ze średnim poziomem kontraktacji poprzez ekstrapolację trendu poziomu osiągania wskaźników (średniej dla wskaźników danego celu) i trendu kontraktacji. Ekstrapolacja objęła okres do końca 2015 roku, aby sprawdzić, czy przy obecnych trendach w momencie zamknięcia Programu 53 średnia z poziomu osiągnięć wskaźników byłaby zdominowana przez kilka wskaźników, które wielokrotnie przekroczyły wartości docelowe. 42

43 uda się osiągnąć założone cele. Dzięki temu możliwe było określenie zagrożonych celów Programu i przyczyn takiego stanu rzeczy (wskaźników, które do tego się przyczyniają). Analizą objęto środki zakontraktowane (z umów o dofinansowanie projektów) i planowane do osiągnięcia wskaźniki. W ten sposób urealni się analizę ekstrapolacji trendów 54. Analizując obszary strategiczne łatwo zauważyć, że najbardziej efektywny jest obszar III ( Transport ), bowiem przy kontraktacji na poziomie 84%, udało się uzyskać w nim już 127% wartości docelowych wskaźników. Również efektywnym, chociaż nieco mniej, jest obszar IV ( Infrastruktura społeczna ), gdzie kontraktacji na poziomie 95% towarzyszy mediana realizacji wskaźników przekraczająca założoną wartość wskaźników docelowych (a więc 100%). W dobrym położeniu jest również obszar I ( Gospodarka i innowacje ), bowiem najniższego poziomu kontraktacji (68%), poziom osiągniętych wskaźników jest podobny (72%) istnieje zatem duża szansa, że uda się osiągnąć wartości docelowe wskaźników programowych. Najgorzej wypadł obszar II ( Ochrona środowiska i przestrzeń ), ponieważ w tym przypadku poziom kontraktacji przewyższył medianę realizacji wskaźników o ponad 10% - może się dlatego okazać, że zabraknie alokacji do osiągnięcia pełnych 100% wartości docelowych wskaźników. Oczywiście w ramach każdego obszaru strategicznego występują osie priorytetowe, a w ramach osi Działania i Poddziałania, a z drugiej strony każdy obszar jest opisywany przez wiele wskaźników, których stan realizacji jest bardzo różny stąd analiza przyczyn poziomu realizacji poszczególnych celów będzie przeprowadzona po przebadaniu poszczególnych osi i Działań. Jeżeli chodzi natomiast o osie priorytetowe, najbardziej efektywnie wskaźniki osiągają projekty z osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ), w której mediana poziomu wskaźników już możliwych do uzyskania (po zrealizowaniu wszystkich projektów z podpisaną umową) wynosi 469% przy alokacji wykorzystanej na poziomie 94% (wskaźnik efektywności 55 wyniósł 502%). Wszystkie wskaźniki programowe (oprócz dwóch) zostały już przekroczono, z czego np. liczba obiektów dydaktycznych szkolnictwa wyższego 56 aż 43 razy, a ogólna liczba obiektów dydaktycznych 15 razy. Jedynymi wskaźnikami, które obecnie nie zostały jeszcze osiągnięte (i nie zostaną osiągnięte przy takich samych trendach), jest liczba projektów dotyczących infrastruktury kształcenia ustawicznego i zawodowego (70%) oraz liczba projektów społeczeństwa informacyjnego (18%). Przyczyną nieosiągnięcia pierwszego ze wskaźników jest albo zbyt mała alokacja przeznaczona na te działania, albo zbyt duże projekty realizowane z tego zakresu. Aby temu zapobiec można było wprowadzić maksymalny poziom kwotowy dofinansowania dla jednego projektu dotyczącego infrastruktury kształcenia ustawicznego i zawodowego. W przypadku drugiego wskaźnika sprawa jest bardziej skomplikowana, bowiem problemy z osiągnięciem tego wskaźnika występują również w innych osiach priorytetowych. Jak wynika z naszych analiz, powodem takiego stanu rzeczy jest hierarchia potrzeb beneficjentów, objawiająca się chęcią realizacji podstawowych inwestycji, których dotyczy dane Działania, czy Poddziałanie (szerzej opisano to zagadnienie w rozdz ). Działania, które można było podjąć, aby zwiększyć poziom realizacji tego wskaźnika są dwa: po pierwsze można było ogłaszać konkursy wyłącznie na typy projektów związane ze społeczeństwem informacyjnym, po drugie, można było wprowadzić odpowiednie kryteria premiujące realizację takich typów projektów (są one przedstawione w rozdz oraz w rozdz. 5, w którym zaproponowano również działania na przyszłość). Oś priorytetowa VIII jest najbardziej efektywną osią w kontekście osiągania wskaźników programowych. Kolejną, bardzo efektywną osią priorytetową jest oś VII ( Transport ), której projekty realizują 201% wartości docelowych wskaźników przy poziomie wykorzystania środków 84% (wskaźnik efektywności 152%). Zdecydowanie przekroczone zostały wskaźniki dotyczące Działania 7.2 ( Transport publiczny ), a także projektów dotyczących społeczeństwa informacyjnego (38% realizacji) początkowo planowano również analizę rzeczywiście osiągniętych wskaźników i rzeczywiście poniesionych wydatków (została ona przedstawiona jedynie w załączniku). przyjęto, że wskaźnik efektywności jest liczony jako stosunek mediany poziomu osiągnięć wskaźników programowych do poziomu kontraktacji środków z EFRR w danej osi priorytetowej. jest to spowodowane określonym mapowaniem wskaźnika, które nie do końca poprawnie zbiera wskaźniki zasilające ten wskaźnik programowy, bowiem do liczby obiektów dydaktycznych zlicza się również sale dydaktyczne i komputerowe. 43

44 Z drugiej strony dwa wskaźniki dotyczące zrekonstruowanych linii kolejowych oraz oszczędności czasu z tym związanej są obecnie na poziomie zerowym, Zdaniem przedstawicieli IZ przyczyny niezrealizowania wskaźników związanych z koleją leżą wyłącznie po stronie beneficjenta: Współpraca z PKP jest trudna, wypadł jeden projekt składowy projektu kluczowego (Szybka Kolej Regionalna Tychy Dąbrowa Górnicza) [dlatego zrealizowany zostanie tylko I etap Tychy Miasto Katowice przyp. aut.]. Ciężko realizuje się te projekty na poziomie regionu, możliwość oddziaływania na beneficjenta jest niewielka. Na chwilę obecną nie uda się tych wskaźników osiągnąć, bo nie ma takich projektów. Beneficjenci się nie zgłaszają. Zakupem taboru nie da się tych wskaźników osiągnąć [wskaźnik oszczędności czasu nie występuje w tym typie projektu przyp. aut.]. Poza tym sieć kolejowa to naczynia powiązane, dobrze by było gdyby, inwestycje w infrastrukturę z POIŚ szły w parze z tymi z RPO WSL, a widać, że te z POIŚ-ia są stale przesuwane i dlatego beneficjent nawet jak zakupuje tabor, to nie wykazuje wskaźnika oszczędności czasu, bo boi się nieosiągnięcia. Zatem w tym zakresie nie były możliwe żadne działania poprawiające skuteczność osiągania wskaźników programowych. W przypadku Działania 7.1 ( Modernizacja i rozbudowa sieci drogowej ) brakuje wybudowanych nowych dróg lokalnych oraz zrekonstruowanych dróg regionalnych. Przyczyną takiego stanu rzeczy był brak bieżącego monitorowania wartości osiąganych w projektach wskaźników oraz ogłoszenie w pewnym momencie konkursów dedykowanych wyłącznie budowie dróg lokalnych, albo wyłącznie rekonstrukcji dróg regionalnych. Wskaźnik oszczędności czasu osiągniętego wraz z budową i rekonstrukcją dróg przekroczył już wartość docelową uzyskując 104% w realizowanych projektach (za całą alokację wartość tego wskaźnika wyniesie 126% wartości docelowej). Oś priorytetowa VII jest również bardzo efektywną osią w kontekście osiągania wskaźników programowych. Aby w pełni osiągnąć cel tej osi, należałoby wesprzeć dodatkowo budowę dróg lokalnych oraz rekonstrukcję dróg regionalnych. Nacisk należałoby postawić również na projekty ICT. Kwestia projektów ICT dotyczy wsparcia określonych projektów w ramach: Poddziałania (typ projektu 5: Tworzenie obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym obejmujące ciągi drogowe określone dla typu 2 ), Poddziałania (typ projektu 4: Tworzenie obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym obejmujące ciągi drogowe określone dla typu 1 ) oraz Działania 7.2 (typ projektu 6: Wdrażanie zintegrowanych systemów elektronicznej obsługi w transporcie publicznym ). Przyczyny niskiego poziomu realizacji wskaźnika związanego ze społeczeństwem informacyjnym są analogiczne do tych omówionych przy osi VIII, podobnie jak działania, które należało podjąć, aby usprawnić realizację tych wskaźników. W osi V ( Środowisko ) wskaźnik efektywności osiągnął 136%. Jednakże widać tu szereg problemów, które uniemożliwią osiągnięcie wartości docelowych. Problematyczne wydają się przede wszystkim wskaźniki rezultatu z Działań 5.1 (osoby przyłączone do sieci kanalizacyjnej 40% i wodociągowej 0,4%), 5.2 (liczba osób objęta selektywną zbiórką odpadów 2%), 5.3 (moc zainstalowana produkcji energii pochodząca ze źródeł odnawialnych 2%). W tym ostatnim przypadku problemem jest w ogóle niewystarczająca liczba projektów z zakresu energii odnawialnej (81%), chociaż patrząc na oba wskaźniki można dojść do wniosku, że realizowane projekty są za małe i nie realizują w wystarczającym stopniu wskaźników. Możliwa jest również sytuacja, w której beneficjenci nie sprawozdają takich wskaźników rezultatów 57. Ostatnim problematycznym wskaźnikiem jest liczba projektów dotyczących infrastruktury społeczeństwa informacyjnego (brakuje dwóch takich projektów, aby osiągnąć wartość docelową). Zatem w Działaniu 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ) 57 jedynie 6 z 30 projektów wykazało wskaźnik dotyczący mocy (tylko dla energii słonecznej) na ogólną sumę 0,72 MW. Jednakże jest to rozbieżność wobec informacji zawartych w sprawozdaniu z realizacji RPO, gdzie wartość tego wskaźnika w zakończonych projektach wynosi 28 MW. 44

45 należało wspierać wyłącznie projekty z tego zakresu (typ 1) np. poprzez dedykowane konkursy. W Działaniu 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ) osiągnięto wszystkie wskaźniki, przy czym wykorzystano również całą alokację. Ponieważ znacząco przekroczono zakładane wskaźniki, pozostałą alokację można było wykorzystać w tych Działaniach, gdzie wystąpiły problemy, ale wskutek braku bieżącego monitoringu poziomu osiągnięć wskaźników tego nie uczyniono. Podobne miejsce pod względem efektywności uzyskiwania wskaźników zajęła oś priorytetowa II ( Społeczeństwo informacyjne ), głównie za sprawą dużej liczby projektów, w tym w szczególności dotyczących e-usług (chociaż mimo tego wskaźnik liczby użytkowników osiągnął tylko 19% wartości docelowej), a także liczby PIAP-ów objętych projektami. Problematyczne są przede wszystkim rezultaty Działania 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ), a więc mała liczba osób (1%), przedsiębiorstw (2%), które uzyskały możliwość dostępu do Internetu. W przypadku pierwszego problem wynika z linii demarkacyjnej. Na poziomie regionalnym wskaźnik liczby osób która może być podłączona do sieci szkieletowej nie może być osiągnięty nie ma możliwości realizacji projektów sieci na odcinku tzw. ostatniej mili tj. łączącej węzeł sieci dystrybucyjnej z użytkownikiem końcowym 58, przez co niemożliwe i nieadekwatne jest posługiwanie się przez beneficjentów tymi wskaźnikami. Przyczyna takiej sytuacji wynika z późnego zdefiniowania linii demarkacyjnej pomiędzy Programami i przez to zdefiniowanie wskaźnika programowego, którego nie da się obecnie realizować w RPO. W przypadku drugiego wskaźnika przyczyną jego niskiego poziomu jest trudność określania tych rezultatów przez beneficjentów (co pokazują wyniki badania CATI dla tego Działania) i niewpisywania ich do projektów. Przy obecnym trendzie nie uda się osiągnąć tych wskaźników po wykorzystaniu całej alokacji, w przeciwieństwie do wskaźnika długości sieci Internetu szerokopasmowego, który obecnie uzyskał poziom 78%, natomiast szacuje się, że osiągnie poziom 133% wartości docelowej. Na niższy poziom osiągnięć całej osi miał wpływ również wskaźnik liczby bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że wskaźnik ten również nie został wykazany w żadnym projekcie 59. W osi II należało w ramach Działania 2.1 wspierać projekty budujące sieć szerokopasmową, ale takie, które umożliwiają podłączenie przedsiębiorstw. W ramach Działania 2.2 należało z kolei wspierać (np. poprzez premiowanie liczby użytkowników w kryteriach wyboru) projekty o maksymalnie dużej liczbie użytkowników, albo dokonać zmiany mapowania wskaźników. Przyczyną takiego stanu rzeczy mogło być również zaniżanie wartości wskaźników rezultatu przez beneficjentów (wskaźnik liczby usług on-line osiągnął poziom 66 sztuk, a więc 109% zaplanowanej wartości). Przyczyną może być też nieodpowiednie mapowanie wskaźnika. Obecnie oba wskaźniki są mierzone w miesiącach. Zgodnie ze wskaźnikami projektowymi średnio z jednej usługi korzysta miesięcznie 3,4 tys. osób. W przypadku wskaźnika programowego okresem rozliczeniowym powinien być zdecydowanie okres roczny. Dlatego przy zmianie sposobu wyliczania wskaźnika liczby użytkowników korzystających z usług on-line uruchomionych dzięki wsparciu programu, jego wartość osiągnie poziom 12x19%, a więc 228%. Przy takim sposobie wyliczania wskaźnika można było w odpowiednim momencie zaprzestać wdrażania Działania 2.2 ( Rozwój elektronicznych usług publicznych ) i pozostałą alokację przenieść na inne Działania. Ostatnie dwie osie priorytetowe, które uzyskują wyższy od 100% poziom efektywności, to oś I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) i oś IV ( Kultura ). Obie osie osiągnęły poziom 109% tego wskaźnika. W ramach osi I z pewnością można było zaprzestać wsparcia mikroprzedsiębiorstw, a alokację przenieść na wsparcie małych (44%) i w mniejszym zakresie średnich przedsiębiorstw (74%). Przy obecnym trendzie uda się osiągnąć wskaźnik wspartych średnich przedsiębiorstw, natomiast w przypadku małych przedsiębiorstw możliwe będzie jedynie uzyskanie 62% wartości docelowej, dlatego koncentracja na tej wielkości firm była kluczowa. Nie zastosowano jednak mechanizmów pozwalających małym firmom korzystać ze wsparcia w większym zakresie (np. poprzez konkursy dedykowane tym beneficjentom). Część środków warto było Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s. 86. chociaż według danych ze sprawozdania z realizacji RPO WSL za I półrocze 2012 roku wskaźnik ten osiągnął poziom 21 miejsc pracy. 45

46 przeznaczyć na Poddziałanie ( Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP ), bowiem obecnie wsparcie uzyskało jedynie co drugie z planowanych przedsiębiorstw, a po wykorzystaniu całej alokacji uda się uzyskać jedynie 83% wartości docelowej. W Poddziałaniu ( Infrastruktura rozwoju gospodarczego ) przygotowano połowę z zaplanowanych terenów inwestycyjnych, ale będzie możliwe osiągnięcie zakładanej wartości docelowej. Niestety, nie są realizowane wskaźniki dotyczące inkubatorów i parków technologicznych, współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi, a także społeczeństwa informacyjnego. W niewielkim stopniu są również realizowane projekty z zakresu B+R (13%) i tym samym nie wspierane są instytucje B+R. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że konkursy zostały bardzo późno rozpoczęte z tych Działań. Trwa obecnie podpisywanie umów. Projektów nie złożono zbyt dużo i alokacja nie została wyczerpana. Dlatego trwa dodatkowy konkurs, żeby wydać całą alokację. Wskaźniki dotyczące dodatkowych inwestycji wykreowanych dzięki wsparciu, liczby przedsiębiorstw zlokalizowanych w inkubatorach i parkach oraz przede wszystkim liczba utworzonych nowych miejsc pracy nie zostały jeszcze osiągnięte, ale przy utrzymaniu obecnych trendów uda je się zrealizować. IP2 nie uczestniczyła w określaniu wskaźników. W trakcie realizacji programu nie zajmowano się kwestią stopnia realizacji wskaźników rzeczowych, tylko wykorzystaniem alokacji z tego punktu widzenia były dokonywane realokacje. Świadczy to o braku bieżącego monitorowania realizacji wskaźników i jest bezpośrednią przyczyną nierównomiernej realizacji wskaźników programowych. W przypadku osi priorytetowej IV ( Kultura ) praktycznie cała alokacja została zakontraktowana, a wskaźniki w większości osiągnięte. Jedynym problematycznym wskaźnikiem jest liczba osób korzystających z infrastruktury kultury osiągnął on poziom 70% oraz liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy, który nie jest realizowany przez żaden projekt 60. *** Pozostałe trzy osie priorytetowe można uznać generalnie za zagrożone w kontekście realizacji celów szczegółowych. Tym bardziej, że prognoza poziomu osiągniętych wskaźników po zagospodarowaniu całej alokacji również nie jest optymistyczna: Oś IX. Zdrowie i rekreacja Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość 200% 180% Oś II. Społeczeństwo 160% 140% 104% informacyjne 133% 120% 100% 68% 80% 60% 40% Oś III. Turystyka 20% 74% 0% 148% Oś VII. Transport 72% 107% Oś IV. Kultura Oś VI. Zrównoważony rozwój miast 136% Oś V. Środowisko Wykres 3. Źródło: Mediana poziomu planowanej realizacji wskaźników po zagospodarowaniu całej alokacji dla poszczególnych osi priorytetowych. opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. 60 chociaż według danych ze sprawozdania z realizacji RPO WSL za I półrocze 2012 roku wskaźnik liczby osób korzystających z infrastruktury kultury objętej wsparciem w ramach programu osiągnął 5,6 mln osób (188% wartości docelowej), a wskaźnik liczby bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy 54 miejsca (100% wartości docelowej). 46

47 Efektywność osi III, VI i IX kształtuje się na poziomie 68-74%. W osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ) zrealizowano mniej projektów niż zakładano, ale przede wszystkim należy powiedzieć, że wybierano do realizacji projekty bardziej społeczne niż gospodarcze. Spośród 87 realizowanych projektów tylko jeden promuje biznes i przedsiębiorczość, przez co stworzono tylko 2 przedsiębiorstwa (4% wartości docelowej). Przyczyny takiego stanu rzeczy opisano szczegółowo w rozdz wynikają one z problemów jakie mogłoby spowodować pojawienie się pomocy publicznej w takich projektach. Projekty dotyczące infrastruktury społeczeństwa informacyjnego były realizowane, ale uda się zrealizować jedynie 7 spośród 10 zaplanowanych projektów. Żaden z projektów nie przewiduje również utworzenia nowych miejsc pracy 61. Przyczyny dotyczące społeczeństwa informacyjnego zostały już wskazane wyżej, natomiast odnośnie miejsc pracy, z jednej strony beneficjenci starali się unikać tak trudnego do realizacji wskaźnika, a z drugiej żadne mechanizmy nie promowały tworzenia nowych miejsc pracy w ramach projektów. W osi IX ( Zdrowie i rekreacja ) nie zrealizowano żadnego wskaźnika oprócz liczby ośrodków zdrowia, w których przeprowadzono prace remontowe / modernizacyjne lub zakupiono/zmodernizowano sprzęt medyczny, który przekroczono w niewielkim stopniu 62. Niewiele zabrakło również do osiągnięcia wartości docelowej wskaźnika liczba porad udzielonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu (93%). Powodem niezrealizowania wskaźnika Liczba projektów z zakresu ochrony zdrowia oraz Liczba projektów dotyczących wyłącznie zakupu aparatury i sprzętu medycznego jest składanie przez beneficjentów wyższych wartościowo (niż planowano na etapie programowania) projektów. Dlatego można było wprowadzić w Działaniach 9.1 ( Infrastruktura lecznictwa zamkniętego ) i 9.2 ( Infrastruktura lecznictwa otwartego ) maksymalny pułap dofinansowania wynikający z podzielenia alokacji na Działanie przez liczbę projektów do uzyskania. Kwestie wskaźników związanych ze społeczeństwem informacyjnym zostały omówione w rozdz (w obecnym okresie, po wejściu ustawowego wymogu informatyzacji placówek zdrowia, ten problem by nie zaistniał). Natomiast jeżeli chodzi o wskaźnik Potencjalna liczba badań specjalistycznych przeprowadzonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu jego niezrealizowanie wynika z trudności w kontraktowaniu usług w NFZ (w tym wykonywaniu badań ponadplanowych). Zatem w tym zakresie niewiele dało się zrobić i przewidzieć. W przypadku wskaźnika dla Działania 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ) Liczba osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem jego niezrealizowanie nie wynika z kryteriów wyboru projektów (premiowały one ogólny dostęp do infrastruktury oraz wszelkie imprezy mające na celu zwiększenie liczby użytkowników). Powodem jest natomiast realizacja zbyt małej liczby projektów, dlatego również w tym przypadku należało wprowadzić maksymalny poziom dofinansowania projektów. W przypadku osi VI i IX praktycznie cała alokacja została zagospodarowana, a większość wskaźników nie została osiągnięta. W osi III ( Turystyka ) poziom zagospodarowania alokacji jest mniejszy (78%), ale mediana poziomu osiągnięcia wskaźników na obecnym etapie wdrażania wynosi 62%, natomiast przy założeniu obecnych trendów i wydatkowaniu całej alokacji tylko 68%. Warto tu zwrócić uwagę, że dwa wskaźniki, które nie zostaną osiągnięte dotyczą liczby projektów (z zakresu bezpośredniej pomocy inwestycyjnej dla MSP 27% oraz dotyczących infrastruktury społeczeństwa informacyjnego 53%), a więc wobec tego, co zostało powiedziane wyżej nie stanowią one bezpośrednio o realizacji celu szczegółowego. Chociaż w przypadku tego pierwszego, można było wzorem poprzednich rozważań zastosować maksymalny poziom dofinansowania chociaż według danych ze sprawozdania z realizacji RPO WSL za I półrocze 2012 roku powstały już 22 miejsca pracy. według danych ze sprawozdania z realizacji RPO WSL za I półrocze 2012 roku przekroczono również wskaźnik liczby osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem o 188%, ale według wskaźników projektowych poziom realizacji tego wskaźnika nie będzie wyższy niż 60% wartości docelowej. 47

48 Nie zostaną zrealizowane również wskaźniki rezultatu dotyczące ofert programowych w zakresie turystyki oraz liczby stworzonych miejsc pracy. Obecnie pierwszy z nich jest realizowany w 17%, a drugi 71%. Po zagospodarowaniu całej alokacji, zachowując obecny trend, wykonanie pierwszego wskaźnika się nie zmieni, natomiast drugi uda się osiągnąć na poziomie 91%. Dlatego większy nacisk należało położyć na realizację pierwszego wskaźnika. Trudno wskazać bezpośrednie przyczyny tak niskiego poziomu wskaźnika Liczba wypromowanych ofert programowych w zakresie turystyki, bowiem jest on realizowany nie tylko w typie 3 tego Działania ( Przygotowanie programów rozwoju i/ lub promocji markowych produktów turystycznych regionalnych i lokalnych ), ale także w pozostałych dwóch typach projektów. Stąd nie chodzi tu raczej o wielkość alokacji, ani brak projektów. Pozostaje zatem kwestia kryteriów wyboru projektów a więc brak premiowania przez nie realizacji tego wskaźnika. Jakie typy projektów w największym/ najmniejszym stopniu przyczyniają się do osiągnięcia celów poszczególnych priorytetów? Które typy projektów okazały się najbardziej efektywne w ramach poszczególnych priorytetów? Czy zastosowane mechanizmy skutecznie wspierały preferowane inwestycje? Jakie czynniki wpłynęły na zdiagnozowaną sytuację? Biorąc pod uwagę skuteczność w osiąganiu celów jakie typy projektów należy wspierać w przyszłym okresie programowania (uwzględniając założenia przyszłej perspektywy)? Efektywność poszczególnych typów projektów Analizą objęte zostaną te wskaźniki, które są bezpośrednio realizowane w projektach, a więc nie będą brane pod uwagę wskaźniki dotyczące np. liczby projektów. W analizie wykorzystane zostały wyniki przyporządkowania wskaźników do celów (por. rozdz ). Następnie analiza przebiegała wstecz: występowanie każdego ze wskaźników zostało prześledzone w wykazie wskaźników programowych dla priorytetów, a następnie wskazane zostaną typy projektów z URPO WSL, w których one występują (mogą występować). Następnie analiza posłużyła do weryfikacji, czy wybrane typy projektów (syntetycznie na poziomie priorytetów) faktycznie wspierają w największym stopniu realizację poszczególnych wskaźników celów. Wystarczyło tu skorzystać z planowanych do osiągnięcia wskaźników (z umów). Pogłębiona analiza dokumentacji wskazała faktyczne przyporządkowanie i planowane wykonanie wskaźników programowych na poziomie projektu. Mając konkretne wskaźniki zapisane w wybranych projektach można było określić, czy i w jakim stopniu dany typ projektu osiąga wskaźnik programowy. W wyniku przeprowadzonej analizy dla każdego projektu określono: % wartości docelowej danego wskaźnika programowego, jaką zrealizuje dany projekt (po zakończeniu jego realizacji), % alokacji, jaką wykorzystuje dany projekt. Porównanie obu stosunków dla każdego z typów projektu określiło poziom jego skuteczności w osiągania celu danego priorytetu. Wykorzystano w tym celu wskaźnik względnej efektywności zbudowany na potrzeby tej ewaluacji w następujący sposób: gdzie: efektywność projektu p wartość i-tego wskaźnika programowego, który zostanie osiągnięty przez projekt p po zakończeniu jego realizacji wartość docelowa i-tego wskaźnika programowego w Priorytecie P dofinansowanie z EFRR dla projektu p alokacja z EFRR na Priorytet P liczba wskaźników programowych przypisanych do Priorytetu P Taki współczynnik określi względną efektywność projektów (bez względu na liczbę wskaźników programowych w Działaniu, wielkość projektu, alokację itd.) poprzez odniesienie średniego poziomu realizacji wskaźników programowych przez dany projekt do procenta alokacji, jaką wykorzystuje dany 48

49 projekt. Wartość 1 oznacza zrównoważoną efektywność (projekt realizuje taki sam procent wskaźników programowych jak procent zagospodarowanej przez niego alokacji). Wyższą efektywnością odznaczają się projekty o wskaźniku większym niż 1, natomiast niższą o wskaźniku mniejszym niż 1. *** Zanim zaprezentowane zostaną wyniki analiz, należy podkreślić trzy ograniczenia mające wpływ na wnioskowanie. Po pierwsze, nie wszystkie typy projektów były dotychczas realizowane (por. rozdz ), stąd analiza nie mogła objąć wszystkich typów z powodu braku danych źródłowych. Po drugie, nieprecyzyjne określenie wskaźników programowych i braki ważnych wskaźników określających cele szczegółowe również może rzucać inne światło na niską efektywność niektórych typów projektów, które nie realizują obecnych wskaźników programowych, ale de facto realizują cele szczegółowe. Po trzecie, do analizy wzięto wskaźniki zapisane w projektach, a więc wskaźniki wybierane przez beneficjentów do monitorowania projektów, a nie wskaźniki rzeczywiście realizowane przez projekty. W osi priorytetowej I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) najbardziej skuteczne w tym kontekście są trzy typy projektów: kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą (typ 2 w Poddziałaniu 1.1.1) uzyskujący poziom efektywności 16,31; rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług przez mikroprzedsiębiorców (typ 1 w Poddziałaniu 1.2.1) wskaźnik efektywności 14,65; zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) w małych przedsiębiorstwach (typ 6 w Poddziałaniu 1.2.2) wskaźnik efektywności 9,40. Pierwszy typ projektu osiąga głównie wskaźnik programowy Powierzchnia przygotowanych terenów inwestycyjnych, a więc bezpośrednio wskaźnik produktu z poziomu projektu. Dwa kolejne typy projektu dosyć dobrze osiągają wskaźniki dodatkowych inwestycji wykreowanych dzięki wsparciu (a więc wkładu własnego beneficjentów) i liczby utworzonych miejsc pracy. Mimo tego, projekty dotyczące przygotowania terenów inwestycyjnych były kilkukrotnie bardziej efektywne niż projekty budowy inkubatorów, czy parków technologicznych. Podobnie w przypadku mikroprzedsiębiorstw w ich przypadku rozbudowa przedsiębiorstwa była ponad dwa razy bardziej efektywna niż modernizacja, zmiany procesu produkcyjnego, czy działania dostosowawcze. Takich różnic pomiędzy typami projektów nie widać w małych i średnich przedsiębiorstwach, ale generalnie inwestycje w mikroprzedsiębiorstwa są nieco bardziej efektywne niż inwestycje w małe przedsiębiorstwa, natomiast te ostatnie są ponad dwukrotnie bardziej efektywne niż inwestycje w średnich przedsiębiorstwach. Bardzo słabo pod względem efektywności wypadają bez względu na wielkość przedsiębiorstwa typy projektów związane z targami, wystawami międzynarodowymi i misjami gospodarczymi. Wynika to po części z braku odpowiednich wskaźników związanych z rozwojem eksportu i wpływem na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw (o czym była mowa w rozdz ). Podobnie jest z dokapitalizowaniem zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości (typ 7 w Poddziałaniu 1.1.1) tu również nie ma odpowiednich wskaźników powiązanych z celem szczegółowym ( wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw ), a także z całym Działaniem 1.3 ( Transfer technologii i innowacji ), który wypada bardzo słabo, a przecież wpływ na cel wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji jest bezpośredni. W osi priorytetowej II ( Społeczeństwo informacyjne ) najbardziej efektywny okazał się typ projektu związany z tworzeniem publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP) (typ 3 w Działaniu 2.1), który uzyskał wartość wskaźnika efektywności na poziomie 87,54. Wynika to oczywiście z niskiej wartości wskaźnika docelowego ( Liczba PIAP objętych wsparciem w ramach Programu ), bezpośredniego wsparcia tego wskaźnika przez produkty projektów oraz niskiego kosztu wytworzenia takiego produktu. Bardzo skuteczne były również pozostałe typy projektów w Działaniu 2.1, a szczególnie Budowa i przebudowa sieci dostępowych (wskaźnik 9,84) i Wyposażenie inwestycyjne centrów zarządzania sieciami regionalnymi i lokalnymi w infrastrukturę teleinformatyczną (wskaźnik 9,86). Typy projektów z Działania 2.2 były kilkakrotnie mniej efektywne (1,74 i 2,90), ale co jest warte podkreślenia: wszystkie typy z osi priorytetowej II 49

50 uzyskały wyższą niż przeciętna (zrównoważona) efektywność. Jest to jedyny taki przypadek spośród dziewięciu analizowanych osi. W osi priorytetowej III ( Turystyka ) jest wiele typów projektów o wysokiej efektywności. Warto tu zwrócić uwagę na Działanie 3.3 ( Systemy informacji turystycznej ), w którym wszystkie typy projektów uzyskują efektywność od 11,21 do 17,94. Z kolei w Działaniu 3.4 ( Promocja turystyki ) najefektywniejszy jest typ 1 ( Organizacja imprez mających wpływ na wzrost liczby turystów ), który kilkakrotnie przewyższa kampanie promocyjne, czy programy promocji markowych produktów turystycznych. Co ciekawe, w bliźniaczych Działaniach 3.1 ( Infrastruktura zaplecza turystycznego ) i 3.2 ( Infrastruktura okołoturystyczna ) kilka, a nawet kilkanaście razy bardziej efektywne są projekty realizowane przez przedsiębiorstwa, a wśród nich projekty dotyczące bazy gastronomicznej oraz terenów rekreacyjnych na cele imprez kulturalno-sportowych. Charakter tych projektów jest inny te dla przedsiębiorców mają charakter biznesowy, a te realizowane przez JST są niekomercyjne (realizują cele publiczne), ale są użyteczne dla mieszkańców. Efektywność może być mniejsza, ale nie oznacza, że projekty są gorszej jakości, mniej ważne. Jak powiedział przedstawiciel IZ RPO WSL: czasami JST musi zrobić coś, co jest mniej efektywne ekonomiczne, ale jest potrzebne, a przedsiębiorca tego nie zrobi. Poniżej przeciętnej efektywności są typy projektów realizowane przez podmioty publiczne dotyczące całej infrastruktury zaplecza turystycznego, a także tworzenia parków tematycznych. W osi priorytetowej IV ( Kultura ) najbardziej efektywny okazał się typ projektu dotyczący programów rozwoju i/ lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych (wskaźnik 47,33) z uwagi na niski koszt przygotowania takich programów oraz bezpośredni wpływ na wskaźnik programowy ( Liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury ). Niemniej jednak w porównaniu do innych typów projektów w Działaniu 4.3 ten typ osiągnął znaczącą przewagę (organizacja kampanii promocyjnych uzyskała zerową efektywność, a organizacja wydarzeń kulturalnych 2,31). Bardzo efektywne były również projekty dotyczące historycznych i zabytkowych obiektów, publicznych obiektów poprzemysłowych, a także publicznej infrastruktury kulturalnej (wszystkie w Działaniu 4.1). Pozostałe typy projektów (a więc zabezpieczenie obiektów i digitalizacja uzyskały efektywność poniżej przeciętnej). W Działaniu 4.2 najbardziej efektywne były projekty dotyczące systemów oznakowania obszarów i obiektów atrakcyjnych kulturowo (6,40), sieci punktów informacji kulturalnej (5,40), a najmniej systemów e-informacji kulturalnej (1,85). W osi priorytetowej V ( Środowisko ) typy projektów uzyskują słabą efektywność z powodu niskiego stopnia dopasowania wskaźników (por. rozdz ). Można jednak zauważyć, że np. projekty dotyczące sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków uzyskują efektywność poniżej przeciętnej mimo istnienia odpowiedniego wskaźnika programowego. To może oznaczać albo problemy z osiągnięciem wskaźnika rezultatu ( Liczba osób przyłączonych do sieci kanalizacyjnej w wyniku realizacji projektów ), albo zbyt wysoki poziom wartości docelowej, albo zbyt małą alokację na Działanie 5.1. Najwyższą efektywnością charakteryzuje się typ projektu związany z utrzymaniem właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (Działanie 5.5), zresztą tak jak pozostałe typy projektów w tym Działaniu, a także rekultywacja obszarów zdegradowanych (typ 4 w Działaniu 5.2). Zerową efektywnością charakteryzują się wszystkie typy w Działaniu 5.4 ze względu na brak wskaźników programowych. Natomiast w Działaniu 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ) projekty termomodernizacyjne uzyskują bardzo słabą efektywność, bowiem osiągają one tylko wskaźniki programowe wtedy, gdy są realizowane wraz z innymi typami projektów np. odnawialnymi źródłami energii. Zresztą ten ostatni typ projektu sam w sobie również uzyskuje bardzo niską efektywność. W osi priorytetowej VI ( Zrównoważony rozwój miast ) całe Działanie 6.1 ( Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu ) charakteryzuje się niską, niemal zerową efektywnością. W Poddziałaniu najbardziej efektywne są projekty adaptacji obiektów i przestrzeni miejskich na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne. Z kolei systemy monitoringowe, a przede wszystkim działania pro-środowiskowe (eliminacja azbestu) nie wpływają wystarczająco pozytywnie na realizację celów. Typy projektów realizowane w Poddziałaniu są co najmniej kilkakrotnie razy bardziej efektywne niż te same typy projektów w Poddziałaniu 6.2.1, co oznacza, że rewitalizacja małych miast przynosi większe efekty dla realizacji celów Programu niż rewitalizacja dużych miast. Wynika to z tego (co twierdzą przedstawiciele IZ RPO 50

51 WSL), że koszty w dużych miastach mogą być wyższe. W dużych miastach te tereny są bardziej zdegradowane, dlatego ich rewitalizacja może być droższa. W osi priorytetowej VII ( Transport ) mamy podobną sytuację. Tu również projekty dotyczące infrastruktury uzupełniającej kluczową sieć drogową (Poddziałanie 7.1.2) są bardziej efektywne od modernizacji i rozbudowy kluczowych elementów sieci drogowej (Poddziałanie 7.1.1). Wynika to oczywiście z różnic w kosztach budowy kilometra drogi krajowej, wojewódzkiej i powiatowej, czy gminnej. Z drugiej strony powinno to być wzięte pod uwagę przy określaniu wielkości alokacji i wartości docelowych wskaźników (nasz wskaźnik jest względny, a więc bierze pod uwagę wszystkie te aspekty). W Działaniu 7.2 widać braki we wskaźnikach. Jednakże można zauważyć znaczącą efektywność projektów komunikacji publicznej, dużo wyższą niż projektów komunikacji kolejowej, a także bardzo wysoką efektywność projektów systemów elektronicznej obsługi w transporcie publicznym. W osi priorytetowej VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) widać znacząco wyższą efektywność typów projektów z Działań 8.1 i 8.3 w porównaniu do Działania 8.2 ( Infrastruktura placówek oświaty ). W Działaniu 8.1 najbardziej efektywne są projekty dotyczące obiektów dydaktycznych i obiektów sportowych w szkołach wyższych. W Działaniu 8.2 bardzo efektywne są projekty dotyczące bibliotek przyszkolnych. Z kolei w Działaniu 8.3 najbardziej efektywne są projekty dotyczące usuwania barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych, co jest spowodowane zapisaniem w tych projektach wskaźników programowych w znacznie wyższym stopniu niż w innych projektach (np. analogiczne projekty z Działań 8.1, czy 8.2). W osi priorytetowej IX ( Zdrowie i rekreacja ) najbardziej efektywne są projekty z Działań 9.1 i 9.2 dotyczące otwartej i zamkniętej infrastruktury lecznictwa, ale bez typów projektów dotyczących informatyzacji, które nie objęły żadnego wskaźnika programowego. Z kolei w Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ) projektodawcy mogą wybrać tylko jeden wskaźnik programowy ( Liczba osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem ) i bardziej efektywny w tym zakresie jest typ projektu dotyczący zamkniętych obiektów sportowych. Powoduje on przyciągnięcie większej liczby użytkowników w odniesieniu do nakładów poniesionych w projektach. Mechanizmy wspierania preferowanych typów projektów Przez preferowany typ projektu będziemy rozumieć typ projektu, szczególnie silnie premiowany podczas wyboru, który realizuje cele Programu w stopniu większym niż inne typy projektów. Dlatego mechanizmy wspierania preferowanych inwestycji określono w zakresie: odpowiedniej alokacji przeznaczonej na dane Działania / Poddziałania wspierające osiągnięcie określonych wskaźników, ogłaszania konkursów preferujących dany typ projektów, kryteriów wyboru projektów preferujących dane typy projektów pośród wachlarza dostępnych w danym Działaniu / Poddziałaniu typów projektów. Według beneficjentów badanych techniką CATI mechanizmy wspierania preferowanych typów projektów istnieją w niewielkim stopniu jedynie co jedenasty z badanych odniósł wrażenie, że jego typ projektu jest w jakikolwiek sposób preferowany podczas oceny: 8,8% 83,0% 8,2% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% Typ projektu beneficjenta był preferowany Typ projektu beneficjenta nie był preferowany Beneficjent nie wie lub nie pamięta Wykres 4. Źródło: Odsetek beneficjentów wskazujących na preferencje składanego typu projektu podczas wyboru. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. 51

52 Preferowanie poszczególnych typów projektów odbywało się przede wszystkim poprzez ogłaszanie konkursów dedykowanych wyłącznie danemu typowi projektu lub kilku powiązanym typom (połowa wskazań). Pozostała połowa wskazań rozłożyła się w miarę równomiernie i dotyczyła również samych konkursów poprzez wskazanie danych typów projektów jako preferowane, ale także kryteriów wyboru (uzyskiwania większej liczby punktów przez te projekty) oraz inne sposoby, jak np. zatwierdzenie projektu w ramach PRS. Poniższa analiza będzie dotyczyć kryteriów zasadniczych specyficznych (punktowanych), chociaż należy przyznać, że w kryteriach zasadniczych podstawowych znajdują się ogólne kryteria weryfikujące m.in. stopień realizacji przez projekt celów Priorytetu, Działania, Poddziałania URPO WSL mierzony stopniem wpływu projektu na osiągnięcie wskaźników tego Priorytetu, Działania, Poddziałania, a także stopień efektywności projektu (w tym m.in.: dodatkowy efekt/wartość projektu, efektywność wydatków projektu, przy zachowaniu wysokiej jakości relacja nakład/rezultat). Te kryteria zostaną zweryfikowane w dalszej części raportu przy analizie systemu wyboru. Warto jeszcze podkreślić to, czego beneficjenci nie mogli zauważyć, że preferowanie określonych typów projektów odbywa się przede wszystkim poprzez przyznawanie odpowiedniej alokacji określonym Działaniom. W osi priorytetowej I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) podział alokacji był zróżnicowany, najmniej środków przeznaczono na promocję inwestycyjną i mikroprzedsiębiorstwa, ale okazało się, że środki przeznaczone na ten ostatni cel były i tak zbyt wysokie. Więcej środków potrzebują małe przedsiębiorstwa i projekty innowacyjne. Problemem jest jednak brak wyników w zakresie inkubatorów, parków technologicznych, instytucji B+R i współpracy sektora nauki z sektorem biznesu. Konkursy w ramach Działania były dedykowane określonym typom projektów (typ 2: Kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą i typ 7: Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości ). Typ 1 dotyczący parków przemysłowych i technologicznych został objęty przez tryb indywidualny. Zatem typy 3-6 nie zostały jak dotąd wsparte w ramach konkursów (na moment prowadzenia niniejszego badania). Konkursy w ramach Działania 1.3 zostały podzielone na instytucje naukowe i laboratoria oraz sieci współpracy pomiędzy sektorem badawczo-rozwojowym a przedsiębiorcami. Mimo tego, w przypadku ostatniej grupy konkursów wybrano do dofinansowania tylko projekty typu 6 ( Tworzenie i rozwój klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym ), przy czym składano również projekty typu 4 ( Tworzenie i rozwój sieci instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji i/lub transferu technologii ). Analizując kryteria wyboru projektów łatwo zauważyć, że kryteria dla Poddziałania nie wspierają realizacji wskaźników programowych nie premiują efektywności tworzenia powierzchni inkubatorów, czy parków, a przede wszystkim liczby przedsiębiorstw, które znajdą się w obrębie tych instytucji. W Działaniu 1.3 nie premiuje się z kolei działań B+R w projektach, ani projektów mających na celu nawiązanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi (np. w przypadku klastrów takie powiązania muszą już istnieć i są oceniane). W tym zakresie mechanizmy nie zadziałały skutecznie. Czynnikiem, który wpłynął na tą sytuację było nieodpowiednie przygotowanie kryteriów wyboru projektów. Pozytywnie należy ocenić kryteria oceny projektów przedsiębiorców w ramach Poddziałań 1.2.1, i 1.2.4, które mierzą liczbę powstałych miejsc pracy (kluczowy wskaźnik programowy), a także wpływ projektu na wzrost konkurencyjności podmiotów. Zdaniem przedstawicieli IP2 jest to wystarczający mechanizm wsparcia. Inne działania nie są potrzebne i nie byłyby skuteczne, bo i tak przedsiębiorcy będą składać wnioski na takie przedsięwzięcia, które wynikają z ich potrzeb i z wymogów rynku. Inne mechanizmy nie byłyby skuteczne, co wynika z faktu, że w przypadku prób ukierunkowania wsparcia na konkretne typy projektów (preferowane z punktu widzenia celów programu), jeśli nie są one zgodne z potrzebami rynku, to wsparcie nie byłoby wykorzystane i skończyłoby się to koniecznością realokacji. Innowacje są wymuszane bowiem przez rynek, a nie przez promowanie ich w Programie. W osi priorytetowej II ( Społeczeństwo informacyjne ) podział alokacji pomiędzy oba Działania jest niemal równy (więcej środków przeznaczono na działania infrastrukturalne), co więcej wspierane są najbardziej efektywne typy projektów. W tym zakresie mechanizm zadziałał skutecznie. Problemem są 52

53 jednak wskaźniki rezultatu zarówno w Działaniu 2.1, jak i 2.2. Czynnikiem, który wpłynął na tą sytuację jest nieodpowiedni dobór kryteriów wyboru projektów. W ramach Działania 2.1 nie odnotowano kryteriów, które premiowałyby liczbę osób, podmiotów gospodarczych i innych instytucji, które uzyskałyby możliwość podłączenia się do sieci. Podobnie w przypadku Działania 2.2 nie ma kryteriów, które premiowałyby liczbę użytkowników korzystających z usług on-line uruchomionych dzięki wsparciu programu (tak jak np. premiują liczbę wdrożonych usług on-line). Nie ma również kryteriów premiujących liczbę tworzonych miejsc pracy. W osi priorytetowej III ( Turystyka ) najwięcej środków przeznaczono na infrastrukturę okołoturystyczną prowadzoną przez podmioty publiczne, a projekty te okazały się jednymi z najmniej efektywnych projektów. Dlatego nie osiągnięto wskaźnika dotyczącego bezpośredniej pomocy inwestycyjnej dla MSP. Stało się tak mimo tego, że co czwartą złotówkę przeznaczono na infrastrukturę zaplecza turystycznego prowadzonego przez przedsiębiorstwa prywatne (te projekty okazały się najbardziej efektywne). W konkursach nie stosowano żadnych mechanizmów wspierających określone typy projektów. Kryteria z kolei premiują nowe miejsca pracy (w Działaniach 3.1 i 3.2), dzięki czemu wskaźnik ten zbliża się do wartości docelowej. W tym zakresie mechanizmy należy uznać za skuteczne, ale nie do końca, Wpływa na to brak premiowania liczby ofert programowych w zakresie turystyki (chociaż kryteria premiują ich jakość, atrakcyjność i zasięg, co jest również bardzo ważne). W osi priorytetowej IV ( Kultura ) alokacja została rozdysponowana poprawnie, chociaż w Działaniach 4.2 i 4.3 nie ma mechanizmów wspierających przede wszystkim najbardziej efektywne typy projektów. Mimo tego wszystkie wskaźniki (oprócz dwóch) zostaną osiągnięte. Mechanizm związany z kryteriami natomiast nie zadziałał do końca skutecznie. O ile kryteria wyboru promują projekty mające wpływ na wzrost ruchu turystycznego na danym obszarze, czy też zwiększenie dostępu do informacji kulturalnej, to jednak nie ma odniesienia do tworzenia miejsc pracy. Czynnikiem, który na to wpłynął, jest nieodpowiednie przygotowanie kryteriów wyboru projektów. W osi priorytetowej V ( Środowisko ) problemem nie jest podział alokacji, bowiem wskaźniki produktu udaje się osiągnąć, a kłopoty dotyczą wyłącznie wskaźników rezultatu. Czynniki, które mogły spowodować nieskuteczność mechanizmów w tym zakresie, mogą dotyczyć albo niskiej jakości projektów, albo kłopotów w sprawozdawaniu wskaźników. Kluczowe jest zatem zweryfikowanie kryteriów wyboru projektów w Działaniach Analiza potwierdza jednak, że czynniki słabej skuteczności mechanizmów leżą w kryteriach wyboru projektów, które pociągają za sobą wybór projektów niskiej jakości (w rozpatrywanym tu kontekście). W Działaniu 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ) faktycznie kryteria nie weryfikują liczby podłączonych osób (pośrednio dzieje się to przez kryterium Wpływ projektu na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych i dostępu do sieci kanalizacyjno-wodociągowej, ale ocena może dotyczyć również wykorzystywanych technologii, odległości od źródeł podziemnych wody itp.). W Działaniu 5.2 ( Gospodarka odpadami ) również pośrednio kryterium 1 ( Stopień wpływu inwestycji na racjonalizację gospodarki odpadami poprzez zapobieganie i zmniejszenie wytwarzania odpadów oraz zwiększanie świadomości społecznej ) bada wpływ na wskaźnik Ilość osób objętych selektywną zbiórką odpadów, ale nie jest to jedyny aspekt badany przez to kryterium. W Działaniu 5.3 kryteria są odpowiednie do celu stojącego przed tym Działaniem, ale nie podejmują kwestii oceny efektywności tworzenia 1 MW zainstalowanej produkcji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Jednakże takie projekty były preferowane podczas konkursu: W chwili wyboru projektów do dofinansowania preferowane mogą być projekty wykorzystujące odnawialne źródła energii, które stanowią jedną z tzw. kategorii prolizbońskich związanych z realizacją celów i zadań wyznaczonych przez Strategię Lizbońską. W osi priorytetowej VI ( Zrównoważony rozwój miast ) alokację rozdzielono niemal równomiernie pomiędzy Działania. Problemy ze wskaźnikami wynikają jednak głównie z mechanizmów, przede wszystkim kryteriów. Projekty w ramach Działania 6.1 zostały zarezerwowane dla trybu indywidualnego i PRS, natomiast w Poddziałaniach i konkursy były dzielone na dwie grupy: dotyczące rewitalizacji i adaptacji terenów, monitoringu oraz na usuwanie azbestu. Dzięki temu liczba projektów tego ostatniego typu była znacząca, ale ich wpływ na wskaźniki programowe mimo wszystko niewielki. Zastosowano zatem mechanizm, ale wsparto projekty, które nie wpływają na realizację wskaźników programowych. Chociaż z drugiej strony rozpatrując czynniki, które na to 53

54 wpłynęły jak wskazywano już w poprzednich podrozdziałach raczej należy skłaniać się ku błędnie określonych wskaźnikach programowych niż negatywnie oceniać zastosowany mechanizm. Zdecydowanie negatywnie należy ocenić skuteczność mechanizmu kryteriów wyboru projektów w żaden sposób nie premiują one podejścia zapewniającego zrównoważony rozwój oraz poprawiających atrakcyjność miast, a przede wszystkim biznesu i przedsiębiorczości, nie mówiąc o punktowaniu liczby przedsiębiorstw mających powstać na terenie objętym projektem i tym samym liczby utworzonych miejsc pracy. Powoduje to problemy z osiąganiem jakiejkolwiek wartości wskaźników programowych, a czynniki, które na to wpłynęły, należy po raz kolejny wiązać z błędnie przygotowanymi kryteriami wyboru projektów. W osi priorytetowej VII ( Transport ) podział alokacji jest odpowiedni mechanizmy są skuteczne o powodują wybór takich typów projektów, które są najbardziej efektywne, zarówno w Działaniu 7.1, jak i 7.2. Jedynie podział między budowę i rekonstrukcję dróg w ramach jednego typu projektu (typ 2 w Poddziałaniu i typ 1 w Poddziałaniu 7.1.2) dokonał się nieodpowiednio do założeń, na co nie do końca IZ RPO WSL mogło mieć wpływ. W ramach konkursów w Działaniu przewiedziano mechanizm podziału procentowego na projekty zlokalizowane w gminach poniżej i powyżej 50 tys. mieszkańców, przy czym nie jest to mechanizm bezpośrednio związany z typami projektów (będzie on analizowany w rozdz ). Innym mechanizmem (wpływającym na liczbę realizowanych projektów) jest wskazanie minimalnej i maksymalnej kwoty projektu (nie tylko w Poddziałaniu 7.1.2, ale również w Działaniu 7.2). Wśród kryteriów Działania 7.1 można odnaleźć bezpośrednie kryterium wpływające na wskaźnik Oszczędność czasu na nowych i zrekonstruowanych drogach w przewozach pasażerskich i towarowych. Jest również kryterium w Działaniu 7.2 wpływające na oszczędność czasu, ale także na wskaźnik Dodatkowe przewozy pasażerów komunikacji miejskiej z wykorzystaniem taboru objętego wsparciem. W tym zakresie mechanizmy wsparcia należy uznać za skuteczne. W osi priorytetowej VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) generalnie mechanizm podziału alokacji pomiędzy Działania jest skuteczny i zapewnia odpowiednie alokacje dla nich z wyjątkiem Działania 8.3 ( Infrastruktura kształcenia ustawicznego ), na który przeznaczono jedynie 10% alokacji Priorytetu i mimo wysokiej efektywności projektów z obu typów wspieranych w ramach tego Działania, nie uda się osiągnąć zakładanej wartości docelowej wskaźników programowych. Nie zauważono mechanizmów wsparcia dotyczących konkursów, jedynie w Działaniu 8.2 określono podział procentowy na projekty zlokalizowane w gminach poniżej i powyżej 50 tys. mieszkańców, a więc nie jest to mechanizm bezpośrednio związany z typami projektów. W Działaniu 8.1 kryteria premiują obiekty dydaktyczne wraz z wyposażeniem ( wpływ projektu na poprawę warunków i jakości kształcenia ), a także usuwanie barier architektonicznych ( niwelowanie różnic w dostępie do obiektów dla osób zdrowych i niepełnosprawnych ). Projekty dotyczące systemu wspomagania zarządzania w szkołach wyższych mają oddzielne kryteria, a mimo to liczba takich projektów jest niewielka (5% projektów złożonych w tym Działaniu). W Działaniu 8.2 kryteria w podobny sposób premiują kilka typów projektów, przy czym w tym Działaniu nie złożono żadnego projektu dotyczącego systemu wspomagania zarządzania, podobnie zresztą jak w przypadku Działania 8.3. Zatem w tym zakresie, mechanizmy wsparcia należy uznać za skuteczne. W osi priorytetowej IX ( Zdrowie i rekreacja ) alokacja jest zbyt mała, aby osiągnąć zakładane cele. Czynnikiem, który na to wpłynął, był nieodpowiedni podział alokacji na etapie programowania wynikający z założenia, że koszt uzyskania efektów Programu w tym zakresie będzie niższy. Oprócz informatyzacji ZOZ-ów wszystkie typy projektów ochrony zdrowia są bardzo efektywne. W ramach ogłaszanych konkursów nie przewidziano żadnych mechanizmów wspierania określonych typów projektów (chociaż samoistnie najmniej było projektów najmniej efektywnych, czyli dotyczących informatyzacji). W przypadku Działania 9.3 wsparto głównie projekty mało efektywne dotyczące otwartych obiektów sportowych, stąd pojawiły się problemy z realizacją wskaźnika Liczba osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem. Również kryteria wyboru nie premiowały bezpośrednio maksymalnej liczby użytkowników (chociaż pośrednio nie można powiedzieć, że ogólna dostępność obiektu i promowanie aktywnych form spędzania czasu nie prowadzą do zwiększania liczby użytkowników). Na pewno kryteria dla Działań 9.1 i 9.2 nie premiują wskaźników rezultatu dotyczących porad i badań specjalistycznych. Czynniki, które na to wpłynęły, po raz kolejny są związane z nieodpowiednim przygotowaniem kryteriów wyboru projektów. 54

55 Wspierania typów projektów w przyszłym okresie programowania Określenie typów projektów, które mogłyby być wspierane w przyszłym okresie programowania, musi opierać się na propozycjach Działań zapisanych w projektach dokumentów, w szczególności przyszłego RPO WSL. Należy również pamiętać, że analizy przeprowadzone w ramach niniejszego badania są oparte na istniejącym i niedoskonałym systemie wskaźników, przez co niektóre wnioski mogą być nieuprawnione w kontekście przyszłej perspektywy. Dlatego analizując wyniki badań wzięto pod uwagę niedoskonałości obecnego systemu i zaproponowano takie typy projektów, które w największym stopniu spełniają cele programowe. Nie proponowano jednak tych typów projektów, które w obecnej perspektywie nie były realizowane z różnych względów. Tabela 2. Proponowane typy projektów w ramach Działań RPO WSL w przyszłej perspektywie. Działanie Nazwa Typy projektów 1.1. Rozwój infrastruktury Rozwój infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną parków służącej rozwojowi przemysłowo-technologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii o gospodarki znaczeniu lokalnym i regionalnym świadczących usługi o charakterze specjalistycznym w zakresie innowacji i/lub transferu technologii 1.2. Innowacje w przedsiębiorstwach 1.3. Wspieranie badań naukowych 2.1. Rozwój usług elektronicznych Rozwój infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną jednostek naukowych świadczących usługi dla gospodarki, w tym wchodzących w skład CZT i CD nieposiadających osobowości prawnej Wsparcie w zakresie podjęcia lub rozwoju działalności B+R w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów i usług innowacyjnych Wsparcie inteligentnych specjalizacji Rozwój sieci instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji i/lub transferu technologii Rozwój klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym Wsparcie całego cyklu badawczego (np. weryfikacja pomysłu, prototyp, linia demonstracyjna, wdrożenie i komercjalizacja wyników) Tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-administracja e-zdrowie e-edukacja e-integracja e-kultura e-turystyka e-gospodarka e-praca cyfrowy dom zielone technologie cyfrowe 3.1. Inwestycje w MŚP Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości 3.2. Innowacje w MŚP jw Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług Działania inwestycyjne związane z rozpoczęciem lub rozwojem działalności eksportowej Dostosowywanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem Kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkańcom 55

56 4.1. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 4.2. Poprawa efektywności energetycznej 6.1. Gospodarka wodnościekowa Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia słoneczna Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia z biomasy, energetyka geotermalna, biogaz, energetyka wodna Budowa, modernizacja, przebudowa instalacji do energetycznego wykorzystania biogazów z wysypisk oraz z oczyszczalni ścieków Rozwiązania służące redukcji emisji CO 2 w transporcie (inwestycje np. w ekologiczne samochody) Montaż/instalacja efektywnego energetycznie (oszczędnego) oświetlenia w gminach/miastach (postulowana preferencja projektów realizowanych w formule ESCO) Wsparcie budowy/modernizacji inteligentnych sieci w elektroenergetyce oraz rozszerzenia tych rozwiązań na sieci gazowe, ciepłownicze i wodociągowe, poprzez wdrażanie zintegrowanych systemów pomiarów oraz wspieranie rozwoju lokalnych hybrydowych systemów energetycznych Kompleksowa termomodernizacja budynków: MSP, komunalnych, spółdzielczych i wspólnot mieszkaniowych, polegająca na ocieplaniu ścian, stropów wraz z wymianą źródeł ciepła (postulowana preferencja projektów realizowanych w formule ESCO) Budowa sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budowa sieci kanalizacji deszczowej Budowa (w tym rozbudowa) i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych Budowa/rozbudowa/modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę 6.2. Gospodarka odpadami Budowa/rozwój/modernizacja zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów 6.3. Tereny zdegradowane i poprzemysłowe 6.4. Czysty transport publiczny 6.5. Dziedzictwo kulturowe i ochrona różnorodności biologicznej 7.1. Kluczowa infrastruktura drogowa 9.1. Integracja społeczna i aktywizacja zawodowa Rozwój selektywnej zbiórki odpadów (zbiórka segregacja przekazanie odpadów do odzysku/unieszkodliwienia) Zakup/modernizacja/budowa środków i infrastruktury transportu publicznego (np. autobusy, tramwaje, tabor kolejowy, wiaty przystankowe, elektroniczne tablice dynamicznej informacji pasażerskiej, tory tramwajowe/kolejowe, trakcja, infrastruktura rowerowa) Zabezpieczenie zasobów dziedzictwa kulturowego regionu/subregionu na wypadek zagrożeń np. przed pożarem, przed kradzieżą (z wyłączeniem konserwacji eksponatów) Rewitalizacja, konserwacja, renowacja obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków/, w tym termomodernizacja budynków zabytkowych pozwalająca zachować wartość zabytkową budynku Budowa nowych odcinków dróg Przebudowa dróg istniejących Wsparcie infrastruktury centrów usług społecznych 9.2. Rewitalizacja Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) Infrastruktura kształcenia zawodowego Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa, remont i wyposażenie laboratoriów dydaktycznych, sal do praktycznej nauki zawodu (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych) Wyposażenie laboratoriów dydaktycznych, sal do praktycznej nauki (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych) Wsparcie placówek opiekuńczo-wychowawczych przeznaczonych dla dzieci do lat 6 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań oraz Założeń do przyszłego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , finansowanego z EFRR, Wydział Rozwoju Regionalnego, Referat ds. programowania i rozwoju, maj 2012 r. oraz aktualizacja dokumentu z listopada

57 Powyższe zestawienie wynika z dopasowania efektywnych typów projektów lub typów realizujących cele szczegółowe RPO WSL na lata w największym stopniu do założeń przyszłego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Oznacza to, że nie wszystkie efektywne lub trafne (w obecnym okresie) typy projektów zostały włączone do zestawienia. Jednakże te dwa argumenty nie muszą być wystarczające do kontynuowania wsparcia tych typów projektów. Kluczowa jest tutaj analiza SWOT oraz stan realizacji Strategii Rozwoju Województwa. Jaka ścieżka wyboru projektów (tryb konkursowy, projekty kluczowe, programy rozwoju subregionów) w największym/ najmniejszym stopniu przyczyniła się do wyboru projektów w największym stopniu realizujących cele Programu? Jakie czynniki zadecydowały o zdiagnozowanych sytuacjach w ramach poszczególnych ścieżek? Jakie działania należałoby podjąć w ramach każdej ze ścieżek wyboru projektów, aby w większym stopniu przyczyniały się do wyboru projektów realizujących cele Programu? Procedury dotyczące wyboru operacji w ramach RPO WSL przewidują następujące tryby realizacji 63 : tryb konkursowy (zgodnie z art. 28, ust.1 pkt. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju), projekty kluczowe rozumiane jako projekty indywidualne, zgodnie z art. 28, ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Programy Rozwoju Subregionów (PRS) rozumiane jako projekty systemowe, zgodnie z art. 28, ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Dlatego zgodnie z pytaniem badawczym przeprowadzono analizę projektów w podziale na (pkt A.6 wniosku): tryb konkursowy, projekty kluczowe i PRS pod kątem stwierdzenia, które grupy wspierają w największym stopniu realizację poszczególnych wskaźników celów priorytetów. Wzięto tu pod uwagę te wskaźniki, które zostały zidentyfikowane jako te w największym stopniu realizujące celem Programu. Dla każdej grupy projektów określono: % wartości docelowej danego wskaźnika programowego, jaką realizują projekty danej grupy, % alokacji, jaką wykorzystuje dana grupa projektów. Porównanie obu stosunków dla każdego z grup projektów (a więc wykorzystanie analogicznego jak powyżej wskaźnika względnej efektywności) określiło poziom ich skuteczności w osiągania celu danego priorytetu. Wyniki analizy przedstawia poniższy wykres: Projekty konkursowe , ,4 Programy Rozwoju Subregionów 17,5 Projekty kluczowe Wykres 5. Źródło: Efektywność ścieżek wyboru projektów w ramach RPO WSL w kontekście realizacji wskaźników programowych (średni wskaźnik względnej efektywności wyliczony dla każdej ze ścieżek). opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. 63 ze względu na zakres badania nie bierzemy pod uwagę trybu realizacji projektów pomocy technicznej. 57

58 Wyniki analizy wydają się zaskakiwać, bowiem można było zakładać, że projekty konkursowe będą mniej efektywne od projektów kluczowych, które z kolei podświadomie stawiało się na pierwszym miejscu pod względem efektywności. Najbardziej efektywną ścieżką wyboru okazały się Programy Rozwoju Subregionów (średnia efektywność na poziomie 17,5). Ponad dwukrotnie mniej efektywne są projekty konkursowe (wskaźnik 8,0), natomiast najmniej efektywne okazały się projekty kluczowe (wskaźnik 2,4). Wyniki te oznaczają, że oczywiście każda ścieżka jest ponad przeciętnie efektywna, ale to PRSy z 1% alokacji potrafią zrealizować 17,5% wskaźników programowych, natomiast projekty kluczowe tylko 2,4% tych wskaźników. Zdaniem przedstawicieli IZ taka efektywność projektów realizowanych w PRS wynika z partnerskiego sposobu ich przygotowania. Projekty indywidualne idą wolniej, są trudniejsze, obarczone większym ryzykiem niepowodzenia lub w ogóle nie są realizowane. W projektach konkursowych beneficjenci zawsze chcą wykazać się wyższymi wskaźnikami, żeby otrzymać dofinansowanie. Ale to w PRS-ach tworzy się kompleksowy sposób rozwiązania problemu istniejącego na danym obszarze. Dlatego, wzmocnieni wynikami powyższych analiz, przedstawiciele IZ stwierdzili, że w przyszłym RPO PRS-y będą bardzo ważne i będzie na nie przeznaczona większa alokacja. Podczas wywiadów zogniskowanych wskazano również na przyczyny słabej efektywności projektów kluczowych. Zdaniem respondentów projekty te często realizują drogie przedsięwzięcia o wysokiej jakości lub wysokim koszcie jednostkowym, co często nie jest odzwierciedlone we wskaźnikach. Dobrym przykładem jest infrastruktura drogowa. Kilometr drogi dwujezdniowej prowadzącej przez gęsto zaludniony obszar miasta jest kilkanaście razy droższy niż taki sam kilometr drogi jedno jezdniowej położonej w obszarze wiejskim, a przy tym jest on wielokrotnie bardziej potrzebny i wykorzystywany przez mieszkańców. Inaczej mówiąc, projekty kluczowe często realizują takie przedsięwzięcia, które teoretycznie nie miałyby szans w konkursach z innymi projektami, ale są niezwykle ważne dla społeczności. Trudno się z tym nie zgodzić, niemniej jednak zawsze powinna istnieć granica, gdzie efektywność kosztowa przeważy nad użytecznością projektu i projekt, nawet kluczowy, nie powinien być realizowany. Takie analizy są prowadzone w studiach wykonalności, powinny być również odzwierciedlone w kryteriach wyboru projektów. Dlatego sama kluczowość projektu nie zwalnia nas z analizy jego wartości ekonomicznej i podjęcia strategicznej decyzji o jego realizacji. Być może właśnie analiza efektów mnożnikowych i synergicznych powinna być w takich przypadkach kwestią pierwszorzędną. Analizując czynniki, które zadecydowały o zdiagnozowanych sytuacjach w ramach poszczególnych ścieżek, na pierwszy plan wysuwa się różna efektywność w różnych Działaniach. Przez to dla przykładu, jeżeli dana ścieżka występuje tylko w słabych efektywnie Działaniach, jej średnia efektywność w całym Programie również będzie słaba. Dlatego w pierwszej kolejności należy przeanalizować efektywność poszczególnych ścieżek w ramach poszczególnych Działań: Tabela 3. Najbardziej efektywne ścieżki wyboru projektów w ramach RPO WSL w kontekście realizacji wskaźników programowych (średni wskaźnik względnej efektywności wyliczony dla każdej ze ścieżek) w podziale na Działania / Poddziałania. Działanie / Poddziałanie RPO WSL Projekty Projekty PRS konkursowe kluczowe Poddziałanie Infrastruktura rozwoju gospodarczego 0,0 11,6 Nie ma Poddziałanie Promocja inwestycyjna 0,0 Nie ma Nie ma Poddziałanie Mikroprzedsiębiorstwa 9,6 Nie ma Nie ma Poddziałanie Małe i Średnie Przedsiębiorstwa 3,8 Nie ma Nie ma Poddziałanie Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP 2,6 Nie ma Nie ma Poddziałanie Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa 1,4 Nie ma Nie ma Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji 0,0 Nie ma Nie ma Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 78,4 Nie ma 63,0 Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych 2,5 Nie ma 0,4 Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa 14,4 Nie ma Nie ma Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty publiczne 0,3 Nie ma Nie ma 58

59 Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa 9,2 Nie ma Nie ma Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne 7,9 0,3 5,4 Działania 3.3. Systemy informacji turystycznej 10,3 Nie ma Nie ma Działanie 3.4. Promocja turystyki 5,9 Nie ma Nie ma Działanie 4.1. Infrastruktura kultury 9,0 0,8 11,4 Działanie 4.2. Systemy informacji kulturalnej 2,3 Nie ma Nie ma Działanie 4.3. Promocja kultury 2,1 Nie ma Nie ma Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa 0,8 0,0 0,0 Działanie 5.2. Gospodarka odpadami 5,0 Nie ma 47,7 Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 0,1 Nie ma 0,0 Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 0,0 Nie ma Nie ma Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 886,5 Nie ma Nie ma Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu Nie ma 0,1 0,0 Poddziałanie Rewitalizacja - duże miasta 1,2 Nie ma 2,4 Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta 9,7 Nie ma 16,0 Poddziałanie Rewitalizacja JESSICA Nie ma Nie ma Nie ma Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej 2,1 1,3 5,7 Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową 4,0 1,8 7,8 sieć drogową Działanie 7.2. Transport publiczny 122,2 16,9 Nie ma Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 24,4 1,2 Nie ma Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty 7,9 Nie ma Nie ma Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 28,6 Nie ma Nie ma Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego 4,6 Nie ma Nie ma Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 6,2 Nie ma Nie ma Działanie 9.3. Lokalna Infrastruktura sportowa 1,3 Nie ma Nie ma Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Okazuje się jednak, że projekty kluczowe uzyskują niższą efektywność w każdym Działaniu (zarówno wobec projektów z PRS, jak i projektów konkursowych), oprócz Poddziałania i nieznacznie w Działaniu 6.1. Aby dowiedzieć się, dlaczego tak się dzieje, należy zejść jeszcze niżej i przeanalizować efektywność w poszczególnych typach projektów. To również będzie ważne, aby zobaczyć, czy projekty tego samego typu realizowane w różnych ścieżkach, różnią się efektywnością. Okazuje się, że w Działaniu nie ma to związku. Projekty kluczowe są bowiem realizowane w ramach typu 1 i 2 (dotyczącego parków przemysłowych i technologicznych oraz kompleksowego uzbrojenia terenów pod działalność gospodarczą), w dużym stopniu realizując wskaźniki programowe, natomiast projekty konkursowe dotyczyły jednego typu projektu dokapitalizowania zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości (które jak wskazywano wyżej nie były powiązane z żadnym wskaźnikiem programowym). Zatem w przypadku tego Poddziałania przyczyny różnic są obiektywne. W przypadku innych Działań / Poddziałań możemy zauważyć znaczące różnice w efektywności nawet w obrębie jednego typu projektu. PRS-y są bardziej efektywne od ścieżki konkursowej w przypadku: wszystkich typów projektów w Działaniu 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ), projektów dotyczących infrastruktury aktywnych form turystyki i terenów rekreacyjnych w Poddziałaniu ( Infrastruktura około turystyczna / podmioty publiczne ), projektów dotyczących publicznej infrastruktury kulturalnej w Działaniu 4.1 ( Infrastruktura kultury ), rekultywacji obszarów zdegradowanych oraz likwidacji składowisk odpadów, w tym dzikich wysypisk na cele przyrodnicze w Działaniu 5.2 ( Gospodarka odpadami ), adaptacji obiektów na różne cele w Poddziałaniu ( Rewitalizacja - duże miasta ), dróg lokalnych wraz z obiektami inżynierskimi w Poddziałaniu ( Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej ) oraz całym Poddziałaniu ( Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sieć drogową ). 59

60 Projekty konkursowe są z kolei bardziej efektywne od PRS-ów w zakresie: wszystkich typów projektów w Działaniu 2.2 ( Rozwój elektronicznych usług publicznych ), bazy około turystycznej i parków tematycznych (chociaż w ogólnym rozrachunku są one bardzo nieefektywne por. wyżej) w Poddziałaniu ( Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne ), zagospodarowania historycznych i zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem na cele kulturalne w Działaniu 4.1 ( Infrastruktura kultury ), sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków w Działaniu 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ), selektywnej zbiórki odpadów w Działaniu 5.2 ( Gospodarka odpadami ), systemów ciepłowniczych, termomodernizacji i energii solarnej w Działaniu 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ), adaptacji obiektów na różne cele w Poddziałaniu ( Rewitalizacja - małe miasta ). Powyższe wyniki pokazują, że PRS-y są bardziej efektywne w przypadku pewnych projektów sieciowych 64, które wskazano wyżej. Czynniki, które zadecydowały o takiej sytuacji w projektach PRS-ów wynikają z większego poziomu współpracy i wzajemnej komplementarności takich projektów, co z jednej strony jest kluczowe do realizacji takich projektów, a z drugiej przyczynia się do realizacji większej liczby wskaźników. Tam, gdzie taka współpraca i komplementarność nie są konieczne, wiodącą rolę odrywają czynniki konkurencyjne. Dlatego projekty konkursowe są bardziej skuteczne w przypadku projektów rozproszonych, w tym również projektów liniowych, ale bardziej niezależnych od siebie. Ciekawie podzieliły się projekty z obydwu ścieżek w przypadku rewitalizacji miast. Również w tym przypadku możemy udowodnić powyższy wniosek, bowiem projekty dużych miast są bardziej zintegrowane, obejmują większe obszary, więcej funkcji i więcej grup interesariuszy, projekty małych miast z kolei są bardziej rozproszone, mniejsze i mniej komplementarne w obrębie swoich zadań i funkcji. Podobnie jest w przypadku sieci kanalizacyjnych, które w większym stopniu są od siebie niezależne (każda aglomeracja jest odrębnym ekosystemem) niż na przykład projekty drogowe, czy ICT. Projekty kluczowe są bardziej efektywne od innych ścieżek jedynie w dwóch typach projektów (spośród 25, w których projekty kluczowe występują): tworzenia i rozwoju parków tematycznych w Poddziałaniu ( Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne ), zakupu i modernizacji taboru na potrzeby transportu kolejowego w Działaniu 7.2 ( Transport publiczny ) tylko wobec projektów konkursowych (PRS-ów nie ma w tym Działaniu), Zatem głównym czynnikiem wpływającym na niską efektywność projektów kluczowych nie jest typ projektu. Czynniki te muszą być związane z kwestią zakładania zbyt wysokich nakładów na realizację tego typu projektów przy jednoczesnym oszczędnym planowaniu wartości wskaźników, jakie mają one osiągnąć. Nie bez znaczenia jest tu również fakt, że projekty te nie muszą konkurować z innymi projektami w konkursach (chociaż muszą spełnić kryteria wyboru). Jednakże wynik analizy pokazuje, że projekty kluczowe uzyskują średnio podczas oceny merytorycznej 32,79 punktu, a więc nieco więcej niż PRS-y (31,81 pkt) i mniej niż projekty konkursowe (33,33). 64 projekty te wymagają współpracy poszczególnych elementów w ramach sieci (np. poszczególne odcinki dróg lub infrastruktury społeczeństwa informacyjnego), ale także angażują wielu interesariuszy lub wymagają wielu działań okołoprojektowych (np. projekty kulturalno-turystyczne lub rewitalizacyjne). 60

61 Powyższy wniosek pokazuje, że kryteria wyboru projektów raczej słabo odnoszą się do efektywności osiągania wskaźników programowych, a także słabo odnoszą się do realizacji wskaźników programowych (por. analiza powyżej). Będzie to analizowane szczegółowo poniżej. Konkludując, należy zastanowić się nad działaniami, jakie warto podjąć, aby zwiększyć efektywność wydatkowania środków. Przede wszystkim należy skoncentrować się na dwóch ścieżkach (projekty konkursowe i PRS-y) i na tych typach projektu, w których są one bardziej efektywne (klucz podziału przedstawiono powyżej). W przypadku projektów kluczowych niezbędna jest zmiana podejścia ich wyboru muszą zostać wprowadzone bezwzględne kryteria opierające się nie tylko o wielkość wskaźników programowych, jaką projekty te będą realizować, ale również efektywność ich osiągania (por. rozdz. 5). Tego typu kryteria przydałyby się również we wszystkich Działaniach / Poddziałaniach. Jak wskazano wyżej, kryteria badające efektywność osiągania wskaźników programowych funkcjonują w innych RPO (np. dla województwa warmińsko-mazurskiego, lubelskiego, kujawsko-pomorskiego, czy podkarpackiego) filozofię takich kryteriów zaprezentowano w rozdz. 5. Przedstawiciele IZ RPO WSL zgadzają się ze zmianami dotyczącymi projektów kluczowych. Zresztą, planują, żeby w trybie indywidualnym były realizowane zupełnie inne typy projektów. Również podczas wywiadów zogniskowanych respondenci bardzo pozytywnie wyrażali się o wzmocnieniu roli PRS-ów w przyszłym okresie programowania i jednocześnie nie byli zaskoczeni tak wysoką efektywnością tej ścieżki wyboru. Czy system wyboru projektów oraz Programów Rozwoju Subregionów stosowany w ramach RPO WSL zapewniał efektywność osiągania celów poszczególnych priorytetów? Czy można zidentyfikować takie elementy systemu, które wpływały niekorzystnie na efektywność osiągania celów RPO WSL? Ocena systemu wyboru projektów (procedury wyboru, kryteriów wyboru, wniosku wraz z instrukcją, liczby uzyskanych punktów podczas oceny w powiązaniu z realizacją przez projekty wskaźników programowych, zgodności projektu z celami priorytetów) pod kątem zapewnienia efektywności osiągania celów poszczególnych priorytetów stanowiła istotny element badania, ponieważ z jednej strony system wyboru projektów stanowi element systemu realizacji Programu, z drugiej zaś sposób zaprojektowania tego systemu ma bezpośrednie przełożenie na możliwości osiągnięcia założonych efektów w ramach RPO WSL. Po pierwsze określono, czy istnieje zależność pomiędzy wysoką oceną projektów (wysoką liczbą punktów uzyskiwaną podczas oceny kryteriami merytoryczno-technicznymi zasadniczymi) a efektywnością osiągania wskaźników programowych. Wyniki przedstawia poniższy wykres: 61

62 Liczba punktów przyznana na ocenie merytorycznej Wstępna ocena realizacji i efektów Średni poziom efektywności względnej projektu Wykres 6. Zależności pomiędzy liczbą punktów uzyskaną na ocenie merytorycznej a poziomem efektywności względnej projektów. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Nie można zauważyć żadnej korelacji pomiędzy tymi zmiennymi wysokie oceny punktowe uzyskują zarówno projekty bardzo efektywne, jak i o efektywności zerowej. Przeanalizowano również poszczególne Działania w tym kontekście. Praktycznie w żadnym oprócz jednego nie zaobserwowano korelacji, co więcej, w 15 (z 36) Działaniach (w tym w największym stopniu w Działaniu 5.5) zaobserwowano korelację ujemną, co oznacza, że projekty bardziej efektywne uzyskiwały niższe oceny punktowe! Wynika to oczywiście z tego, co wskazano wcześniej odnośnie kryteriów. Kryteria wyboru projektów słabo premiują projekty najbardziej efektywnie osiągające wskaźniki programowe. Mimo istnienia odpowiednich kryteriów pośród kryteriów zasadniczych podstawowych (punktowanych), ich waga i znaczenie rozmywa się w ogólnej liczbie i wartości pozostałych kryteriów przez co wybierane są projekty zarówno najtaniej, jak i najdrożej osiągające każdą jednostkę danego wskaźnika programowego. Dodatkowym problemem, który wskazano podczas wywiadów zogniskowanych, jest brak jednolitego podejścia do oceny, nie tylko tym kryterium. Dało się zauważyć różne sposoby oceny, od takiego, które ogólnie ocenia wpływ na realizację celów szczegółowych RPO, poprzez takie, które ocenia skalę realizowanych wskaźników, skończywszy na prawidłowej ocenie efektywności kosztowej projektów (odnoszeniu ilości realizowanych wskaźników do kosztów projektu). Wyjątkiem jest Działanie 2.1, w którym współczynnik korelacji jest równy 0,432, a wykres obu zmiennych przedstawia się następująco: 62

63 Liczba punktów przyznana na ocenie merytorycznej Wstępna ocena realizacji i efektów Średni poziom efektywności względnej projektu Wykres 7. Zależności pomiędzy liczbą punktów uzyskaną na ocenie merytorycznej a poziomem efektywności względnej projektów w Działaniu 2.1. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Przy czym analizując kryteria wyboru projektów, trudno jest znaleźć inne podejście niż w przypadku innych Działań / Poddziałań, gdzie liczba przyznanych punktów w ogóle nie zależy od efektywności względnej projektów. Analiza miała na celu identyfikację projektów, które nie realizują żadnego wskaźnika produktu lub rezultatu lub obu rodzajów wskaźników programowych. W przypadku takich projektów, przeanalizowane zostały kryteria wyboru (czy umożliwiają dopuszczenie takiego projektu do realizacji), a następnie przeanalizowane zostały działania w ramach tych projektów, czy spełniają one cele danego priorytetu i czy jedynie beneficjent nie umieścił odpowiednich wskaźników we wniosku. Tabela 4. Procent projektów w Działaniu / Poddziałaniu, w których brakuje wskaźnika programowego produktu, rezultatu lub obu naraz. Działanie / Poddziałanie Brak wskaźników produktu Brak wskaźników rezultatu Brak obu wskaźników Poddziałanie Infrastruktura rozwoju gospodarczego 50% 42% 33% Poddziałanie Promocja inwestycyjna 100% 100% 100% Poddziałanie Mikroprzedsiębiorstwa 100% 0% 0% Poddziałanie Małe i Średnie Przedsiębiorstwa 100% 3% 3% Poddziałanie Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP 100% 2% 2% Poddziałanie Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa 100% 37% 37% Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji 100% 100% 100% Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 0% 73% 0% Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych 40% 74% 40% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa 100% 0% 0% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty publiczne 100% 57% 57% Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa 100% 0% 0% Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne 100% 40% 40% Działania 3.3. Systemy informacji turystycznej 33% 33% 22% Działanie 3.4. Promocja turystyki 100% 76% 76% Działanie 4.1. Infrastruktura kultury 14% 43% 5% Działanie 4.2. Systemy informacji kulturalnej 100% 61% 61% Działanie 4.3. Promocja kultury 100% 98% 98% Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa 100% 94% 94% Działanie 5.2. Gospodarka odpadami 57% 95% 52% Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 100% 96% 96% Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 100% 100% 100% Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 100% 25% 25% Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu 100% 78% 78% Poddziałanie Rewitalizacja - duże miasta 100% 72% 72% Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta 100% 56% 56% Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej 11% 95% 11% Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową 8% 89% 8% 63

64 sieć drogową Działanie 7.2. Transport publiczny 27% 80% 27% Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 19% 55% 19% Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty 11% 31% 0% Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 7% 29% 7% Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego 2% 44% 2% Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 12% 61% 10% Działanie 9.3. Lokalna Infrastruktura sportowa 100% 81% 81% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Kolory oznaczają brak projektów bez wskaźników (odcienie zieleni) lub wysoki udział takich projektów (odcienie czerwieni). Legenda: 0% 0% 25% 25% 50% 50% 75% 75% 100% 100% Należy pamiętać, że zgodnie z założeniem do analizy, nie są tu brane pod uwagę wskaźniki liczby projektów. Dlatego w tylu Działaniach żaden z projektów nie realizuje wskaźnika produktu (czasami nie ma wskaźników w Działaniu poza wskaźnikiem liczby projektów por. rozdz ). Analiza wykazała również, że tak naprawdę beneficjenci nie mieli możliwości wyboru wskaźników (czy to produktu, czy rezultatu), dlatego należy pozytywnie ocenić zapis instrukcji wypełniania wniosku o dofinansowanie (s. 11), który mówi, że Wskaźniki kluczowe (oznaczone w Elektronicznym Wniosku Aplikacyjnym kolorem pomarańczowym) są to wskaźniki szczególnie istotne dla monitorowania wdrażania RPO WSL. Składają się na nie wskaźniki kluczowe zapisane w RPO WSL oraz wskaźniki z wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego. Należy je wybierać tak, jak pozostałe wskaźniki gdy beneficjent jest w stanie je monitorować i wykazywać w realizowanym projekcie. Dzięki temu beneficjenci mają wyjście z sytuacji w przypadku, gdy do ich projektu żaden wskaźnik programowy nie pasuje. Chociaż oczywiście najlepszym wyjściem byłoby rozszerzenie katalogu wskaźników programowych i zdyscyplinowanie beneficjentów do wyboru co najmniej jednego wskaźnika produktu i wskaźnika rezultatu z tego katalogu. Jest to zgodne ze zdaniem przedstawiciela IZ RPO WSL, zapytanego na wywiadzie o takie rozwiązanie. Brak pasujących wskaźników programowych należy uznać za słabą stronę systemu wskaźników każdy typ projektu powinien mieć przynajmniej jeden wskaźnik produktu i jeden wskaźnik rezultatu, który powinien obligatoryjnie monitorować. Beneficjenci potwierdzili, że niemal w połowie dobór wskaźników do projektu uzależniali od dopasowania wskaźnika do realizowanych działań, a tylko co piąty wskazywał na łatwość pomiaru, czy jego osiągnięcia. Ta ostatnia przyczyna może sugerować też zaniżanie wartości docelowych wskaźników, aby łatwo je można było osiągnąć. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47,8% 23,3% 20,0% 14,3% 9,5% 15,2% Od dopasowania wskaźnika do realizowanych działań Od łatwości jego pomiaru Od łatwości jego osiągnięcia Od łatwości określenia Od innych czynników wartości docelowej wskaźnika Beneficjent nie pamięta Wykres 8. Źródło: Przyczyny, od których beneficjenci uzależniali wybór wskaźników do projektu. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Z drugiej strony większość beneficjentów zwracała uwagę na wskaźniki programowe i w pierwszej kolejności wybierała je do monitorowania swojego projektu: 64

65 51% 15% 34% 61% 29% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Beneficjent zwracał uwagę na wskaźniki programowe Beneficjent nie zwracał uwagi na wskaźniki programowe Beneficjent nie pamięta 0% 20% 40% 60% 80% 100% Beneficjent w pierwszej kolejności wybierał wskaźniki programowe Beneficjent uzależniał wybór wskaźników od innych czynników Beneficjent nie pamięta Wykres 9. Źródło: Sposób wyboru wskaźników programowych do projektu przez beneficjentów RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346] dla wykresu po lewej i [n=170] dla wykresu po prawej (pytani byli tylko ci, którzy zwracali uwagę na wskaźniki programowe). Wśród beneficjentów, którzy nie zwracali uwagi na wskaźniki programowe przeważał powód, który można było przewidzieć żaden wskaźnik programowy nie odpowiadał charakterowi projektu. Zatem można wysunąć wniosek, że beneficjenci znają wagę wskaźników programowych, chcą je mierzyć, ale nie zawsze mają taką możliwość. Tym bardziej, że analiza zadań w ramach projektów, które nie realizują wskaźników programowych wykazała, że realizują one cele Priorytetów / Działań / Poddziałań, dlatego problem ewidentnie tkwi w samym systemie wskaźników i ich pomiaru. Dlatego proponuje się dwie zmiany, które oczywiście ze względu na moment wdrażania Programu, można będzie wdrożyć dopiero w przyszłej perspektywie. Po pierwsze, kryterium zasadnicze podstawowe (punktowane): Stopień realizacji przez projekt celów Priorytetu, Działania, Poddziałania URPO WSL mierzony stopniem wpływu projektu na osiągnięcie wskaźników tego Priorytetu, Działania, Poddziałania powinno zostać przeniesione do kryterium ogólnego 0/1, którego niespełnienie powodowałoby odrzucenie projektu. Umożliwiając bowiem realizację projektów, które nie osiągają żadnego wskaźnika programowego, wydawane są środki programowe bez osiągania wskaźników, za które IZ RPO WSL jest odpowiedzialna. W taki sposób funkcjonuje już to kryterium w IP2 jest ono umieszczone w kryteriach ogólnych 0/1, przy czym brzmi ono: Projekt realizuje cele Priorytetu, działania, poddziałania RPO WSL. Oczywiście jest ono oceniane w inny sposób (bardziej ogólny). W naszej propozycji byłaby to ocena formalna, czy realizuje wskaźniki programowe, czy nie. Po drugie, do kryteriów zasadniczych specyficznych (punktowanych) należy dodać kryteria, które na wzór zaprezentowany dla wskaźnika celu głównego na początku rozdz , będą precyzyjnie badać koszt uzyskania jednej jednostki wskaźnika programowego. To kryterium oczywiście powinno być równoważone kryteriami typowo jakościowymi. 65

66 Wspieranie projektów o charakterze innowacyjnym w ramach RPO WSL Czy system wyboru projektów (w tym system kryteriów wyboru projektów) sprzyjał wyłanianiu projektów innowacyjnych? W ramach analizy systemu wspierania projektów o charakterze innowacyjnym przebadano łącznie trzy elementy systemu: typy projektów występujących w badaniu, kryteria wyboru projektów, wskaźniki realizacji projektów. Analiza pozwoliła odpowiedzieć na pytanie, w których Działaniach / Poddziałaniach preferowane są projekty innowacyjne na podstawie opisów z URPO WSL oraz kryteriów wyboru projektów. W ramach analizy wskazano również takie wskaźniki (spośród wskaźników projektowych), które określają innowacyjność projektu. Zostaną one wykorzystane w dalszych analizach i odpowiedzi na kolejne pytanie badawcze. Wszelkie uzyskane wyniki mają charakter wskazań potencjalnych tzn. wskazano potencjalnie innowacyjne typy projektów, kryteria, które premiują faktyczną, ale również potencjalną innowacyjność oraz wskaźniki, które mierzą możliwą do pojawienia się innowacyjność. Typy projektów Oczywiście największy i najbardziej bezpośredni wpływ na innowacyjność mają Działania skierowane do przedsiębiorców i jednostek naukowych, niemniej jednak naszym zdaniem jest ich znacznie więcej. Analiza 65 wykazała, że co trzeci typ projektu w ramach RPO WSL może powodować wdrożenie innowacji. Typy potencjalnie innowacyjne występują w więcej niż połowie Działań / Poddziałań. Najwięcej występuje ich w osi priorytetowej I (nie licząc Poddziałania Promocja inwestycyjna ) i osi III (nie licząc Działania 3.3 Systemy informacji turystycznej ). Dotyczą one działań mających na celu wdrożenie innowacji produktowych i procesowych w przedsiębiorstwach, rozwój oferty instytucji otoczenia biznesu, funkcjonowania parków technologicznych, centrów transferu technologii. Do typów projektów innowacyjnych zaliczyliśmy również budowę bazy noclegowej, gastronomicznej i okołoturystycznej oraz terenów rekreacyjnych, ponieważ przy budowie obiektów jest duże prawdopodobieństwo, że wdrożone zostaną nowe lub znacząco ulepszone produkty lub usługi. Dodatkowo za innowacyjne uznano przygotowanie programów rozwoju produktów turystycznych. Podobnie, w przypadku produktów kulturalnych, ich rozwój uznano za typ innowacyjny. W przypadku osi IV za innowacyjne uznano również typy związane z budową obiektów kulturalnych, a także adaptacją obiektów na różne cele, bowiem w ich obrębie mogą pojawić się nowe produkty lub usługi. W osi II za innowacyjny uznano typ projektu zwiększający zakres oraz dostępność usług świadczonych drogą elektroniczną. W pozostałych osiach typów potencjalnie innowacyjnych jest zdecydowanie mniej. W osi VI w Działaniu 6.2 ( Rewitalizacja ), podobnie jak w przypadku infrastruktury kulturalnej, typy potencjalnie innowacyjne dotyczą zmiany celu przeznaczenia obiektów (na gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne). W osi V typy te dotyczą jedynie tworzenia energii ze źródeł odnawialnych, bowiem wymaga to wdrożenia nowych technologii i zmiany procesu produkcji energii. W osi IX typy potencjalnie innowacyjne dotyczą zakupu nowej aparatury medycznej, bowiem może to oznaczać wprowadzenie nowych lub znacząco ulepszonych usług do oferty medycznej. W osi VII i VIII nie odnotowano typów potencjalnie innowacyjnych. Kryteria wyboru projektów 65 analiza polegała na ocenie i wyborze tych typów projektu, które zawierały bezpośrednio tworzenie nowych produktów, rozwiązań, systemów, technologii, budowę nowych obiektów, rozwój oferty, programów rozwoju, zmianę przeznaczenia obiektów, czy zakup nowej aparatury, sprzętu. 66

67 IP2 zajmuje się działaniami przeznaczonymi dla przedsiębiorców, wśród których są działania wspierające wprost innowacje, dlatego w przypadku IP2 system wyboru projektów w naturalny sposób sprzyja wyborowi projektów innowacyjnych są na nie osobne konkursy i są też punkty za innowacyjność w zwykłych konkursach. Zdaniem przedstawicieli IP2, czasami występują problemy z oceną, czy dany projekt naprawdę jest innowacyjny w przypadku konkursów ogólnych. Generalnie jednak nie ma z tym kłopotu, wykorzystuje się wtedy dane podane we wniosku oraz dodatkowe dokumenty, jeśli zostały dołączone do wniosku. W przypadku konkursów na projekty innowacyjne stosowana jest ta sama definicja innowacyjności, co w POIG i IP2 bazuje wtedy na opiniach ekspertów. Jednakże analiza wszystkich Działań (wdrażanych zarówno przez IP2, jak i IZ RPO WSL) wykazała, że generalnie kryteria wyboru projektów wspierają wybór projektów innowacyjnych. Aż w dwóch na trzy Działania / Poddziałania pojawiają się kryteria związane z innowacyjnością, chociaż z reguły w jednym Działaniu / Poddziałaniu występuje tylko jedno takie kryterium. Dotyczy ono najczęściej innowacyjnych rozwiązań, które zostaną zastosowane podczas realizacji, albo po prostu innowacyjności całego projektu. Występowanie kryteriów wspierających innowacyjność częściowo pokrywa się z typami projektów potencjalnie innowacyjnymi. Brakuje ich jednak w Działaniach dotyczących infrastruktury turystycznej oraz energii odnawialnej. Natomiast z drugiej strony występują też w Działaniach, gdzie nie stwierdzono typów potencjalnie innowacyjnych jak: Działania 3.3 ( Systemy informacji turystycznej ), Działanie 4.2 ( Systemy informacji kulturalnej ), Działanie 6.1 ( Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu ), a także w Działaniach VII i VIII osi priorytetowej. Powyższe wyniki analizy desk research potwierdzili beneficjenci w badaniu CATI. Zapytani o to, czy w konkursach, na który składali swoje projekty, projekty innowacyjne miały większe szanse na wybór, odpowiedzieli twierdząco w co trzecim przypadku. 28% 0% 37% 35% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Miały większe szanse Miały mniejsze szanse Miały takie same szanse Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 10. Źródło: Odczucia beneficjentów dotyczące tego, czy projekty innowacyjnej miały większe szanse na uzyskanie dofinansowanie w konkursach, w których brały udział. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Bardziej znamienny jest jednak rozkład beneficjentów. Okazuje się, że ich zdaniem projekty innowacyjne mają większe szanse aż w pięciu na sześć Działań / Poddziałań (w tylu Działaniach pojawiały się takie głosy). Wiele zależało od samych projektów, bowiem beneficjenci często odnosili pytanie do własnych projektów (stąd w jednym Działaniu mogły pojawić się zdania potwierdzające tę tezę i zaprzeczające jej). W ogólnym rozumieniu projekty innowacyjne były bardziej pożądane przez IZ RPO WSL, mogły dać większą wartość dodaną, generować wyższą wartość dodaną i niższe koszty. Często pojawiały się też opinie, że po prostu były one lepiej punktowane podczas oceny, co jednoznacznie potwierdza analiza kryteriów wyboru projektów. Żaden z beneficjentów nie wskazał większych szans projektów innowacyjnych w Poddziałaniu ( Infrastruktura zaplecza turystycznego / podmioty publiczne ), Działaniu 4.2 ( Systemy informacji 67

68 kulturalnej ), Poddziałaniu ( Rewitalizacja - duże miasta ) oraz Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ), co również potwierdza uzyskane przez nas wyniki. Wskaźniki realizacji projektów Wśród wszystkich wskaźników z poziomu realizacji projektów wybrano te, które potencjalnie mogą opisywać wprowadzane innowacje 66. Słowo potencjalne również i w tym przypadku oznacza, że nie zawsze wykorzystanie tego wskaźnika musi się wiązać z wdrożeniem innowacji, ale jest to na pewno bardziej prawdopodobne. Okazuje się, że 14% wszystkich wskaźników z poziomu projektu (co siódmy z nich) może mierzyć innowacyjne rozwiązania. Pokrywają się one z wcześniej omawianymi typami projektów. Udało się również wyliczyć, że wskaźniki te odpowiadają za co piątą jednostkę realizowanych wskaźników programowych (średni udział wskaźników opisujących innowacyjność w uzyskanej wartości wskaźników programowych wynosi 19%). Jest to udział znaczący tym bardziej, że cele typowo związane z innowacyjnością zostały zdefiniowane jedynie w I osi. Co więcej, wyliczono, że wskaźniki innowacyjne realizują 10% wartości wszystkich wskaźników produktu generowanych przez wszystkie projekty, ale aż 22% wartości wszystkich wskaźników rezultatu. Podsumowując analizę należy stwierdzić, że system wyboru projektów (w tym system kryteriów wyboru projektów) sprzyjał wyłanianiu projektów innowacyjnych. Po pierwsze, w połowie Działań / Poddziałań występują typy projektów sprzyjające powstawaniu innowacji, a kryteria premiują takie projekty w dwóch na trzy Działania / Poddziałania. Również wskaźniki opisują działania i efekty innowacyjne, dzięki czemu wiemy, że jedna piąta osiągniętych wartości wskaźników może dotyczyć działań innowacyjnych. Osoby oceniające projekty podchodziły w różny sposób do oceny innowacyjności. Generalnie jednak trzymano się dokładnie kryteriów wyboru projektów i tam, gdzie występowało kryterium odnoszące się w jakikolwiek sposób do innowacyjności, projektom innowacyjnym przyznawano maksymalną liczbę punktów. Czy wśród wszystkich projektów wspartych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata można wyróżnić przedsięwzięcia o charakterze innowacyjnym? Jeżeli tak, to na czym polega ich innowacyjność (czy była to innowacyjność procesowa, produktowa, marketingowa, organizacyjna)? Powyższa analiza wskazuje, że zdecydowanie możemy powiedzieć, że wśród wszystkich projektów wspartych w ramach RPO WSL można wyróżnić przedsięwzięcia o charakterze innowacyjnym. Świadczy o tym po pierwsze to, że projekty, które realizują wskaźniki związane z innowacyjnością (wyznaczone w poprzednim punkcie analizy), stanowią aż 57% wszystkich projektów. Najwięcej (100%) oczywiście w Poddziałaniu Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP), ale również w wielu innych Działaniach odsetek takich projektów jest znaczący. Po drugie, świadczą o tym wyniki badania CATI beneficjentów, w których stwierdzili oni, że ich projekty są innowacyjne aż w dwóch na trzy przypadki (66%). Zatem optymizm beneficjentów w dostrzeganiu innowacyjnego charakteru swoich projektów jest nieco wyższy niż wynika to z naszych 66 wskaźnik potencjalnie opisujące wdrażane innowacje to takie, które opisują np. nowe produkty / usługi, oferty, programy rozwoju, umowy transferu technologii, nowe systemy, sprzęt i urządzenia, nowe obiekty, zaadoptowane obiekty na inne cele, nowe przedsiębiorstwa, środki transportu, liczbę użytkowników korzystających z nowych obiektów, usług, aplikacji, ofert, a także liczbę badań wykonanych nowym sprzętem itp. 68

69 analiz (ale należy pamiętać, że są one oparte jedynie o arbitralne wybranie wskaźników mogących potencjalnie opisywać taki stan). Wyniki i porównanie obu analiz przedstawia poniższa tabela: Tabela 5. Udział projektów innowacyjnych w projektach ogółem w podziale na Działania / Poddziałania RPO WSL porównanie wyników dwóch technik badawczych. Działanie / Poddziałanie RPO WSL Udział projektów innowacyjnych wg techniki analizy dokumentacji Udział projektów innowacyjnych wg wyników badania CATI beneficjentów Poddziałanie Infrastruktura rozwoju gospodarczego 0% 0% Poddziałanie Promocja inwestycyjna 0% 22% Poddziałanie Mikroprzedsiębiorstwa 82% 62% Poddziałanie Małe i Średnie Przedsiębiorstwa 56% 75% Poddziałanie Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP 100% 100% Poddziałanie Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa 53% 76% Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji 70% 100% Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 79% 33% Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych 98% 85% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa 56% 68% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty publiczne 57% 0% Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa 79% 79% Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty publiczne 84% 71% Działania 3.3. Systemy informacji turystycznej 67% 100% Działanie 3.4. Promocja turystyki 15% 40% Działanie 4.1. Infrastruktura kultury 40% 55% Działanie 4.2. Systemy informacji kulturalnej 0% 67% Działanie 4.3. Promocja kultury 4% 50% Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa 0% 33% Działanie 5.2. Gospodarka odpadami 0% 50% Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 32% 65% Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 0% 67% Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 0% 67% Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu 0% 100% Poddziałanie Rewitalizacja - duże miasta 3% 13% Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta 3% 43% Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej 0% 33% Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową 0% 24% sieć drogową Działanie 7.2. Transport publiczny 73% 67% Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 10% 50% Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty 50% 33% Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 0% 80% Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego 84% 67% Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 75% 59% Działanie 9.3. Lokalna Infrastruktura sportowa 85% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346] oraz danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Kolory oznaczają wysoki udział projektów innowacyjnych (odcienie zieleni) lub brak projektów innowacyjnych (odcienie czerwieni) w Działaniu / Poddziałaniu. Legenda: Badanie CATI doskonale nakłada się na wyniki analizy dokumentacji projektowej, ale również doskonale ją uzupełnia. Łatwo bowiem zauważyć, że beneficjenci widzą więcej innowacji w projektach, które potencjalnie są mało innowacyjne (np. projekty środowiskowe, promocyjne, edukacyjne, czy transportowe). Wynika to z tego, że nie wszystko da się opisać za pomocą wskaźników, brak wskaźników związanych z innowacyjnością nie oznacza, że w projektach nie 0% 25% 50% 75% 100% 69

70 są stosowane nowe rozwiązania, kupowane nowe technologie, czy organizowane w nowy sposób dotychczasowe działania. Badanie beneficjentów potwierdziło, że system wspiera realizację projektów innowacyjnych, a ich udział w różnych Działaniach (również tych niezwiązanych bezpośrednio z innowacyjnością) jest zaskakująco wysoki (wyższy niż przewidywano po analizie dokumentacji projektowej). Pozostaje zatem odpowiedzieć na pytanie, jakie innowacje najczęściej są wdrażane w ramach projektów. Takie dane są dostępne dla wszystkich projektów w ramach badania CATI. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 64,1% 48,5% 18,0% 10,2% 4,5% Innowacja produktowa Innowacja procesowa Innowacja organizacyjna Innowacja marketingowa Beneficjent nie wie lub nie pamięta Wykres 11. Odsetek wprowadzanych innowacji produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych w ramach projektów realizowanych we wszystkich Działaniach RPO WSL. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=228]. Pytanie dotyczyło tylko tych beneficjentów, którzy realizowali projekty innowacyjne. Najwięcej innowacji dotyczyło nowych lub ulepszonych produktów bądź usług pojawiały się one w dwóch na trzy projekty innowacyjne. Nieco mniej niż połowa takich projektów wdrażała innowację procesową, w tym zarówno produktową, jak i procesową innowację wdrażało 17% projektów. Wyniki te są bardzo pozytywne biorąc pod uwagę, że w Poddziałaniu ( Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP ) wdrażany jest jedynie nieco większy odsetek innowacji 66% projektów wdraża innowację produktową, 72% - procesową, z czego obie innowacje wdraża 38% projektów 67. Oczywiście skala, wpływu na obszary technologiczne projektów z tego Poddziałania jest nieporównywalnie większa niż w innych Działaniach, co więcej, innowacje wdrażane w innych Działaniach są jedynie deklarowane w badaniach (podczas gdy w Poddziałaniu beneficjenci muszą udowodnić rodzaj, skalę i wpływ na rozwój branży wpisanej do RSI). Co piąty projekt innowacyjny wdrażał innowację organizacyjną, a co dziesiąty marketingową. Innowacje te w większości są wdrażane w uzupełnieniu do innych rodzajów innowacji tylko 6% innowacji organizacyjnych i 3% innowacji marketingowych jest wdrażanych samodzielnie. Występują one najczęściej z innowacjami produktowymi, a w dalszej kolejności z innowacjami procesowymi. Poziom innowacyjności projektów w ramach RPO WSL jest wysoki. Beneficjenci wskazują na wiele więcej innowacji niż wynika to z analizy dokumentacji projektowej. Najwięcej pojawia się innowacji produktowych (64%), następnie procesowych (48,5%), znacząco mniej natomiast jest 67 badaniem objęto 986 projektów spośród 1251 projektów złożonych w konkursach na Poddziałanie (w pozostałych projektach w konkursie nr 17 beneficjenci nie mieli obowiązku wskazywania rodzaju innowacji). 70

71 innowacji organizacyjnych i marketingowych, które z reguły towarzyszą dwóm kluczowym rodzajom innowacji Efektywność wdrożonych projektów w ramach RPO WSL Jaki jest stosunek poniesionych nakładów (wartości zrealizowanych inwestycji) do uzyskanych efektów? Jaki jest ilościowy udział projektów ocenionych jako najbardziej efektywne w stosunku do pozostałych projektów? W tej analizie wykorzystano ponownie wskaźnik efektywności względnej, który został wyliczony dla każdego projektu. Następnie wyniki analizy, a więc swoisty ranking projektów, został podzielony na cztery kwartyle (równoliczne zbiory). Pierwszy kwartyl został oznaczony jako zbiór najbardziej efektywnych projektów. W kolejnym kroku projekty z pierwszego kwartyla zostały odniesione do wszystkich projektów, które były realizowane w danych Działaniu, dzięki czemu określono, jaki jest ilościowy udział projektów ocenionych jako najbardziej efektywne w stosunku do pozostałych projektów w każdym Działaniu / Poddziałaniu / Priorytecie. Tym samym było możliwe wskazanie najbardziej efektywnych Działań, czy Priorytetów. Ponieważ typy projektów oceniano wcześniej (por. rozdz ) w tym miejscu zajmiemy się oceną wyłącznie Działań / Poddziałań i Priorytetów. Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś V. Środowisko Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna 70% 62% 60% 50% 40% 30% 14% 20% 10% 18% 0% Oś III. Turystyka 48% Oś VII. Transport 40% 20% 34% Oś VI. Zrównoważony rozwój miast 26% 31% Oś IX. Zdrowie i rekreacja Oś IV. Kultura Oś II. Społeczeństwo informacyjne Wykres 12. Źródło: Najbardziej efektywne Priorytety (o największym udziale projektów najbardziej efektywnych w projektach ogółem). opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Najwięcej projektów o najwyższym wskaźniku efektywności jest realizowanych w osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) 62% projektów z tej osi trafiło do I kwartyla najbardziej efektywnych projektów. Wynika to ogólnie z bardzo wysokiego wskaźnika efektywności (502%), ale także z wysokiej efektywności poszczególnych typów projektów oraz tylko jednym typie projektu, który uzyskał zerową efektywność. Duża zasługa jest również w projektach Działania 8.3 ( Infrastruktura kształcenia ustawicznego ), w którym 93% projektów znalazło się w kwartylu I (pierwsze miejsce wśród Działań) oraz Działania 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ), w którym współczynnik ten wyniósł 68%. Również Działanie 8.2 znalazło się w połowie rankingu. Zaskakujące są wyniki dotyczące drugiej w rankingu osi III osi priorytetowej ( Turystyka ). Względny wskaźnik efektywności liczony na bazie mediany (por. rozdz ) uplasował ją na trzecim od końca miejscu. Tymczasem w tym rankingu wyniki są bardzo wysokie. Co więcej, analizując poszczególne Działania łatwo zauważyć, że jedynie dwa Poddziałania znajdują się na początku rankingu: ( Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa ) i ( Infrastruktura okołoturystyczna/ 71

72 przedsiębiorstwa ), co jest zgodne z analizą efektywności typów projektów. Nie są to jednak poziomy efektywności, które mogłyby pociągnąć całą oś do góry rankingu. Dlatego w przypadku tej osi mamy do czynienia z bardzo ciekawą zależnością. W ramach osi III ( Turystyka ) występują przypadki projektów o bardzo wysokiej efektywności, nie tylko w Poddziałaniach i (gdzie jest ich znacząca większość), ale również w Działaniach 3.3, 3.4, i Rozłożenie efektywnych projektów jest bardziej równomierne niż w przypadku innych osi, przez co same Działania nie uzyskują wysokiej pozycji w rankingu, ale cała oś znalazła się na drugim miejscu. W przypadku osi VII ( Transport ), która znalazła się na trzecim miejscu, jej wskaźnik efektywności względnej jest bardzo wysoki (152%), natomiast efektywność 5 z 14 typów projektów mniejsza od 1. Dlatego również w przypadku tej osi możemy mówić o zestawie projektów ważnych dla realizacji celów, które napędzają całą oś, szczególnie z Działania 7.2 ( Transport publiczny ), które uzyskało 4 miejsce w rankingu Działań: Tabela 6. Działania / Poddziałania posiadające najwięcej i najmniej projektów najbardziej efektywnych w realizacji wskaźników programowych RPO WSL. Działanie / Poddziałanie % efektywnych projektów w Działaniu / Poddziałaniu Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 93% Działanie 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 81% Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 75% Działanie 7.2. Transport publiczny 73% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa 70% Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 68% Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 55% Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa 55% Poddziałanie Infrastruktura rozwoju gospodarczego 50% Poddziałanie Promocja inwestycyjna 0% Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji 0% Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty 0% publiczne Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 0% Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 0% Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL i ŚCP. Pozostałe osie priorytetowe są do siebie w miarę podobne. Każda z nich ma jedno Działanie, a często w ramach tego Działania jeden typ projektu (por. rozdz ), który ma znaczący odsetek projektów względnie efektywnych, natomiast resztę Działań słabych pod tym względem. Działania nie posiadające w ogóle projektów w pierwszym kwartylu (zaznaczone w Tabeli 6 na czerwono) są również najsłabsze pod względem wskaźnika względnej efektywności, który dla każdego typu projektu wynosi zero (np. w przypadku braku odpowiednich wskaźników programowych, albo braku zainteresowania określonymi typami projektu por. Poddziałanie lub 1.3), albo nie przekracza 0,5. Jednocześnie w tych Działaniach nie ma żadnego na tyle efektywnego projektu, który zakwalifikowałby się do I kwartyla. Analiza pokazała, że mamy do czynienia z trzema grupami Działań. Pierwszą grupę stanowią Działania, w których większość projektów jest wysoce efektywna. Drugą grupę stanowią Działania, w których występują pojedyncze projekty o wysokiej efektywności, natomiast reszta jest przeciętna lub bardzo słaba pod tym względem. Trzecią grupę stanowią 72

73 Działania, które z powodu niewpisywania się we wskaźniki programowe, wykazują efektywność bliską zeru. Powyższa analiza pokazuje również, że warto jest podnieść wagę kryterium efektywności podczas oceny. Projekty realizowane w przyszłym okresie powinny w większym stopniu realizować cele Programu. Obecnie widać, szczególnie w przypadku Działań z grupy drugiej, że są w nich realizowane z jednej strony projekty bardzo efektywne, a z drugiej bardzo słabe. Zatem istnieje możliwość zwiększenia efektywności projektów. Zwrócenie większej wagi na ten aspekt podczas oceny spowodowałby wybór większej liczby efektywniejszych projektów i tym samym zwiększenie realizacji celów szczegółowych. Jest to zatem mechanizm warty zastosowania w przyszłym Programie. Efekt kosztów transakcyjnych Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu, w ramach RPO WSL wystąpił efekt kosztów transakcyjnych, tzn. czy wystąpiło zjawisko nieproporcjonalnie wysokich kosztów związanych z realizacją (obsługą) projektów w stosunku do osiągniętych efektów? Aby odpowiedzieć, na pytanie badawcze, zapytano beneficjentów, czy koszty przygotowania i obsługi ich projektów były niższe czy wyższe od wielkości dofinansowania, które uzyskali. Wyniki przedstawia poniższy wykres: 83% 3% 9% 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Koszty przygotowania i obsługi były niższe niż wielkość dofinansowania Koszty przygotowania i obsługi były takie same jak wielkość dofinansowania Koszty przygotowania i obsługi były wyższe niż wielkość dofinansowania Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 13. Źródło: Relacja kosztów przygotowania i obsługi projektów do uzyskanej dotacji. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Zdecydowana większość beneficjentów uzyskuje więcej niż kosztuje ich przygotowanie i obsługa projektów. Efekt kosztów transakcyjnych występuje w przypadku 12% projektów, w tym w 3% projektów beneficjenci uzyskują tyle ile włożyli w projekt. W 143 projektach udało się dokładnie zidentyfikować wartość dotacji oraz uzyskać od beneficjenta deklarację o poziomie kosztów związanych w przygotowaniem i obsługą projektów. Wyniki przedstawia poniższy wykres: 73

74 Udział kosztów przygotowania w uzyskanej dotacji Wstępna ocena realizacji i efektów 400% 350% 300% 250% 200% 150% 100% 50% 0% mln zł Wartość uzyskanej dotacji Wykres 14. Źródło: Relacja kosztów przygotowania i obsługi projektów do uzyskanej dotacji na tle wartości uzyskanej dotacji. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=143]. Wykres pokazuje, że najczęściej koszty przygotowania i obsługi projektu stanowią niewielki odsetek wartości uzyskanej dotacji, w połowie przypadków nie przekraczający 4%. Widać również pewną tendencję, zgodnie z którą im mniejszy projekt, tym wskaźnik może być wyższy, jednak z reguły nie przekracza on 20%. Istnieją jednak przypadki znacząco odbiegające od pozostałych wielkości tego wskaźnika (zaznaczono je na czerwono na wykresie). Takie sytuacje, zdaniem uczestników wywiadów zogniskowanych, mogły mieć miejsce jedynie w przypadku projektów wymagających znaczących przygotowań terenów pod inwestycje (w tym wykupu gruntów). Wykres pokazuje również, że wielkości kosztów przygotowania i obsługi projektów przekraczające wartość uzyskanej dotacji (wartość wskaźnika powyżej 100%) występuje w przypadku małych projektów, do 200 tys. zł. Zjawisko nieproporcjonalnie wysokich kosztów związanych z realizacją (obsługą) projektów w stosunku do osiągniętych efektów wystąpiło w co 8 projekcie o stosunkowo niewielkiej wartości dofinansowania (ok. 200 tys. zł). Warto na zakończenie dodać, że średni koszt przygotowania dokumentacji projektowej dla badanych projektów wyniósł 2 mln zł, ale ze względu na wysokie jednostkowo występujące koszty dla niektórych projektów lepiej zastosować tu medianę, która wyniosła tylko 500 tys. zł. Jest to kwota bardziej realna, bowiem np. średni rzeczywisty koszt wykonania poszczególnych elementów dokumentacji poniesiony przez beneficjentów projektów kluczowych w ramach projektu POPT /07 ( Wsparcie przygotowania i realizacji projektów kluczowych w ramach inicjatywy project pipeline ) wyniósł nieco ponad 1 mln zł PSDB (2011), Analiza stanu realizacji celów project pipeline, raport z badania ewaluacyjnego zrealizowanego przez PSDB sp. z o.o. (w składzie Bochniewicz M., Leszczyńska B., Piróg K., Pylak K., Tarczewska-Szymańska M.) na zlecenie MRR, Warszawa, 2011, s

75 2.3. Dodatkowe efekty wdrażania RPO WSL Wyrównywanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym dzięki RPO WSL Czy fundusze unijne przyczyniły się do wyrównywania różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym na obszarze województwa, czy ich pogłębienia? Czy zostały wykorzystane tam, gdzie były największe potrzeby czy największe zdolności absorpcyjne beneficjentów? W ramach których priorytetów nastąpiły zmiany i na których obszarach województwa? Jakie czynniki zadecydowały o zaobserwowanej sytuacji? Czy mechanizmy zastosowane w trakcie wdrażania Programu pozwoliły na niwelowanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa? Jakie ewentualne bariery zostały zaobserwowane w zastosowaniu mechanizmów? Jakie działania należałoby podjąć w przyszłym okresie programowania aby fundusze UE w większym stopniu przyczyniły się do wyrównania różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu? RPO WSL zakłada równomierne wsparcie dla wszystkich obszarów województwa, zarówno tych problemowych, jak i ośrodków wzrostu. W ramach RPO ok. 20% środków skierowanych jest na wsparcie obszarów wiejskich. Na rozwój sfery gospodarczej przeznaczonych zostało natomiast ok. 40% wsparcia z EFRR. Taki podział środków finansowych w ramach Programu miał pozwolić na zintegrowany rozwój całego regionu. 69 W ramach Programu zastosowano dwa mechanizmy wsparcia mniej uprzywilejowanych obszarów: wsparcie gmin do 50 tys. mieszkańców oraz Program Rozwoju Subregionów (pośrednio wspierający słabsze subregiony). W analizie założono, że wyrównywanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym będzie miało miejsce wtedy, gdy środki przeznaczone na obszar mniej uprzywilejowany (w przeliczeniu na mieszkańca) będą większe niż środki przeznaczone na obszar bardziej uprzywilejowany. W przeciwnym przypadku będziemy mieli do czynienia z pogłębianiem się różnic. Wsparcie gmin do 50 tys. mieszkańców Zgodnie z załącznikiem 7 do URPO WSL w ośmiu Działaniach podzielono alokację konkursową na dwie grupy: dla gmin do 50 tys. mieszkańców i gmin powyżej tej wielkości. W gminach do 50 tys. mieszkańców mieszka ok. 40% mieszkańców województwa, stąd zakładano, że alokacja może naturalnie rozłożyć się według tego klucza. Okazuje się, że gminy do 50 tys. mieszkańców zgłosiły zapotrzebowanie na 6,28 mld zł, co stanowiło 44% wartości wszystkich złożonych wniosków 70. Oznacza to (biorąc pod uwagę 40% udział mieszkańców mieszkających w takich gminach), że potrzeby tych obszarów wobec RPO WSL były większe niż w przypadku pozostałych obszarów (wnioskowane dofinansowanie na mieszkańca na tych obszarach wyniosło 3,3 tys. zł wobec 2,8 tys. na pozostałych). Po wyborze projektów do dofinansowania okazało się, że umowy dotyczące gmin do 50 tys. mieszkańców sięgnęły wartości 1,8 mld zł, co stanowiło już tylko 32% wszystkich podpisanych umów. Oznacza to, że po pierwsze skuteczność tych projektów jest niższa o 12% niż projektów gmin pow. 50 tys. mieszkańców. Po drugie, zaspokojenie potrzeb gmin poniżej 50 tys. mieszkańców (rozumiane jako udział projektów wybranych w projektach złożonych) kształtowało się na poziomie tylko 29%, podczas gdy w przypadku gmin pow. 50 tys. mieszkańców aż 49%. Po trzecie, najważniejsze, globalnie rzecz ujmując w ostatecznym rozrachunku na 1 osobę w gminach poniżej 50 tys. mieszkańców przypadło tylko 970 zł/os., podczas gdy w gminach pow. 50 tys. mieszkańców było to aż zł/os Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , wersja z 2 grudnia 2011 roku, s. 5. Do analizy zostały wzięte jedynie te projekty, w których określono miejsce realizacji (a więc bez targów i misji oraz bez Działania 1.2.1). 75

76 W skali całego Programu fundusze unijne mogły przyczynić się do pogłębienia się różnic pomiędzy gminami poniżej 50 tys. mieszkańców a gminach powyżej 50 tys. mieszkańców. Co nie oznacza, że w przypadku poszczególnych priorytetów zachodziły takie same zależności. Okazuje się, że w przypadku osi III ( Turystyka ) i osi V ( Środowisko ) udział przyznanego dofinansowania na projekty realizowane w gminach do 50 tys. mieszkańców wyniosła odpowiednio 60% i 69%, a więc znacznie powyżej poziomu równowagi (40%). W tych osiach możemy zatem mówić o niwelowaniu różnic w rozwoju pomiędzy tymi dwoma obszarami. Czynniki, które zadecydowały o zaobserwowanej sytuacji to wysoka aktywność beneficjentów z mniejszych gmin w tych dwóch obszarach. Jeżeli chodzi o oś III taka sytuacja miała miejsce w każdym Działaniu, natomiast w przypadku osi V jedynie w Działaniu 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ), gdzie zadziałał mechanizm podziału alokacji konkursowej (por. dalej), 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ) i 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ). Beneficjenci z mniejszych gmin nie byli natomiast zainteresowani w wystarczającym stopniu gospodarką odpadami (Działanie 5.2) i zarządzaniem środowiskiem (Działanie 5.4). W przypadku trzech osi osi I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ), osi IV ( Kultura ) i osi IX ( Zdrowie i rekreacja ) podział środków oscyluje wokół parytetu 40:60, co oznacza, że tutaj inwestycje były realizowane w podobnym tempie (nie nastąpiło ani wyrównywanie różnic, ani ich pogłębianie). Pogłębianie się różnic miało natomiast miejsce w przypadku czterech pozostałych osi, a więc w obszarze społeczeństwa informacyjnego, rozwoju miast, transportu i edukacji. Tabela 7. Podział przyznanego dofinansowania w wybranych projektach względem obszaru gmin poniżej 50 tys. mieszkańców i powyżej 50 tys. mieszkańców. Oś priorytetowa Alokacja wybranych projektów Struktura przyznanego dofinansowania Gminy pon. 50 tys. mieszk. Gminy pow. 50 tys. mieszk. Gminy pon. 50 tys. mieszk. Gminy pow. 50 tys. mieszk. Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), % 60% innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne % 72% Oś III. Turystyka % 40% Oś IV. Kultura % 55% Oś V. Środowisko % 31% Oś VI. Zrównoważony rozwój miast % 85% Oś VII. Transport % 82% Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna % 80% Oś IX. Zdrowie i rekreacja % 57% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Czynniki, które zadecydowały o zaobserwowanej sytuacji to przede wszystkim gorsza jakość projektów z gmin poniżej 50 tys. mieszkańców. Tak jak wskazano wyżej, projekty z tej grupy gmin uzyskiwały mniejszą liczbę punktów na ocenie i przez to mniejszy procent z nich otrzymywał dofinansowanie. Najgorzej w tym kontekście wypadły projekty edukacyjne (spadek udziału projektów wybranych względem udziału projektów złożonych o 24%), społeczeństwa informacyjnego (o 14%), transportowe (o 13%) oraz kulturowe, środowiskowe i miejskie (o 7-9%). Okazuje się, że w przypadku trzech osi poziom jakościowy projektów z tych obszarów okazał się nieco lepszy. Chodzi tu o oś I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ), Oś III ( Turystyka ) i oś IX ( Zdrowie i rekreacja ), chociaż zmiana struktury nastąpiła tylko w niewielkim stopniu (o 2-3%). 76

77 Tabela 8. Udział wartości projektów z podpisaną umową do projektów złożonych oraz zmiana struktury projektów z obszaru gmin poniżej 50 tys. mieszkańców i powyżej 50 tys. mieszkańców. Oś priorytetowa Udział wartości wybranych projektów w projektach złożonych Gminy pon. 50 Gminy pow. tys. mieszk. 50 tys. mieszk. Zmiana struktury po zrealizowaniu konkursów Gminy pon. 50 Gminy pow. tys. mieszk. 50 tys. mieszk. 32% 29% 2% -2% Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne 33% 61% -14% 14% Oś III. Turystyka 39% 34% 3% -3% Oś IV. Kultura 32% 42% -7% 7% Oś V. Środowisko 24% 35% -8% 8% Oś VI. Zrównoważony rozwój miast 40% 70% -9% 9% Oś VII. Transport 32% 65% -13% 13% Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna 12% 36% -24% 24% Oś IX. Zdrowie i rekreacja 34% 30% 3% -3% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Kluczowa jest kwestia zaspokojenia potrzeb. Jak wskazano wyżej, w przypadku gmin poniżej 50 tys. mieszkańców poziom zaspokojenia potrzeb jest na bardzo niskim poziomie. W przypadku poszczególnych osi poziom zaspokojenia potrzeb nie był wyższy niż 40% na tych obszarach. Tylko obszar turystyki i zrównoważonego rozwoju miast uzyskały taki poziom. Pozostałe osi osiągnęły niższy poziom zaspokojenia potrzeb. Zaspokojenie potrzeb w osi V ( Środowisko ), mimo uzyskania najwyższego udziału w wybranych projektach ogółem, ukształtowało się na poziomie tylko 24% dla gmin poniżej 50 tys. mieszkańców. Z kolei zaspokojenie potrzeb edukacyjnych głównie z powodu bardzo słabej oceny projektów i niskiego udziału w wybranych projektach osiągnęło poziom jedynie 12%. Biorąc pod uwagę osie priorytetowe, niwelowanie różnic mogło mieć miejsce jedynie w przypadku projektów turystycznych i środowiskowych, chociaż w przypadku tych ostatnich nie udało się zaspokoić 76% potrzeb gmin poniżej 50 tys. mieszkańców. Projekty edukacyjne, transportowe i społeczeństwa informacyjnego z tych obszarów mają niewielkie szanse w walce o środki z innymi projektami, dlatego dla nich w przyszłym okresie można tworzyć specjalne preferencje podczas wyboru. Analizując czynniki, które przyczyniły się do pogłębiania różnic lub do ich likwidacji, można powiedzieć, że za sukces i porażkę każdej osi priorytetowej odpowiada zwykle jedno lub kilka Działań. Dlatego przeprowadzono też szczegółową analizę w takim podziale. Niwelowanie różnic rozwojowych w osi III ( Turystyka ) odbywa się głównie w obrębie Działania 3.3 ( Systemy informacji turystycznej ) i Działania 3.4 ( Promocja turystyki ), ale też w mniejszym zakresie pozostałych Działań, bowiem każde uzyskuje wyższy udział niż projekty z gmin powyżej 50 tys. mieszkańców. Jednakże głównym czynnikiem sukcesu projektów z tych Działań jest wysoka jakość projektów (szczególnie w Działaniu 3.3) w porównaniu do projektów większych gmin. Natomiast w przypadku osi V ( Środowisko ) niwelowanie różnic ma miejsce tylko w dwóch Działaniach: 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ) tutaj czynnikiem sukcesu był bezsprzecznie mechanizm opisany niżej i 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ). W przypadku tego ostatniego Działania również mamy do czynienia z wysoką jakością projektów, a raczej z najlepszym dopasowaniem ich do kryteriów wyboru (mimo złożenia 40% projektów przez większe gminy, żaden z ich projektów nie uzyskał dofinansowania). W pozostałych Działaniach udział projektów z gmin powyżej 50 tys. mieszkańców jest większy. W Działaniu 5.3 nie udało się tego osiągnąć. Czynnikiem, który na to wpłynął, była słaba ocena projektów mniejszych gmin w tym Działaniu. Przeprowadzono również analizę efektywności względnej projektów realizowanych w gminach poniżej i powyżej 50 tys. mieszkańców. Okazuje się, że projekty realizowane w mniejszych 77

78 gminach są bardziej efektywne (wskaźnik efektywności wyniósł 13,5) niż projekty z większych gmin (7,0). Jest to po części zasługa projektów z Działania 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ), gdzie są realizowane tylko projekty w mniejszych gminach, a poziom efektywności jest rekordowy (886,5). Jednak projekty z tych gmin są również bardziej efektywne w innych Działaniach, np. w Działaniu 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ), w których projekty z mniejszych gmin bardzo słabo wypadły podczas oceny! Podobnie w przypadku całego Działania 7.1 efektywność projektów z mniejszych gmin była kilkukrotnie wyższa niż z pozostałych, a podczas oceny uzyskiwały one mniej punktów. *** Pozostaje na koniec zweryfikować, jak cały proces niwelowania różnic wspomagał mechanizm zapisany w URPO WSL. Według niego ze względu na lokalny charakter niektórych Działań/Poddziałań, a także zwiększone zapotrzebowanie na te inwestycje, alokacja gmin do 50 tys. mieszkańców została zwiększona. Wybrano osiem Działań, chociaż nasze badania pokazują, że w przyszłym okresie programowania można byłoby dołożyć dużo więcej Działań do wykazu (m.in , 3.2.2, 3.3, 3.4, 4.2, 4.3, 5.5, 8.2). Jak wykazała analiza, w zastosowaniu tego mechanizmu wystąpiło kilka kluczowych barier przez które mechanizm nie zadziałał poprawnie w przypadku połowy Działań. W Działaniu 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ), mimo początkowej struktury złożonych projektów 46:54, odrzucono wiele projektów z gmin do 50 tys. mieszkańców, przez co uzyskano niekorzystną dla nich strukturę projektów wybranych: 22:78. Barierą okazała się tutaj jakość projektów z mniejszych gmin oraz ich gorsze dopasowanie do wymogów Programu (kryteriów wyboru). Tabela 9. Podział środków puli konkursowej na 2 grupy (planowany i faktycznie zrealizowany). Działanie / Poddziałanie Zakładane Rzeczywiste % alokacji na konkursy gmin do 50 tys. mieszk. % alokacji na konkursy gmin pow. 50 tys. mieszk. % alokacji na konkursy gmin do 50 tys. mieszk. % alokacji na konkursy gmin pow. 50 tys. mieszk. 2.1 Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 40% 60% 22% 78% 4.1. Infrastruktura kultury 40% 60% 43% 57% 5.1 Gospodarka wodno-ściekowa 100% 0% 100% 0% 5.2 Gospodarka odpadami 40% 60% 22% 78% 5.3 Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 40% 60% 42% 58% Modernizacja i rozbudowa infrastruktury 60% 40% 74% 26% uzupełniającej kluczową sieć drogową 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 60% 40% 51% 49% 9.3 Lokalna infrastruktura sportowa 50% 50% 52% 48% Źródło: Załącznik nr 7 do Szczegółowego opisu priorytetów RPO WSL na lata Indykatywna tabela finansowa podział środków puli konkursowej na 2 grupy oraz obliczenia własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Z kolei w przypadku Działania 5.2 ( Gospodarka odpadami ) początkowa struktura projektów (w projektach złożonych) była niekorzystna dla gmin do 50 tys. mieszkańców: 20:80, podczas oceny nieco lepiej zostały ocenione projekty właśnie z tych gmin, ale nadal uzyskano niekorzystną strukturę 22:78. Według naszych obliczeń (ponieważ zaspokojenie potrzeb w tym Działaniu okazało się bardzo wysokie), największy udział projektów z mniejszych gmin można było uzyskać na poziomie 25%. Dlatego mechanizm nie zadziałał już na początku pozwalając złożyć znacznie więcej projektów gminom większym. Ponieważ jednak projektów z mniejszych gmin było za mało, aby pokryć przyznaną im w mechanizmie alokację jako barierę należy wskazać brak wystarczających potrzeb w tym zakresie mniejszych gmin. Prawdopodobnie gminy te w znacznie większym stopniu skoncentrowały się na wykorzystaniu alokacji z Działania 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ) złożyły one bowiem projekty o wartości na blisko 1,5 mld zł (przekraczającej czterokrotnie dostępną alokację). Z kolei, większe gminy, nie mając możliwości składania projektów wodno-ściekowych, skoncentrowały się na Działaniu 5.2 i 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ). 78

79 Podobnie było w przypadku Działania 9.2 ( Infrastruktura lecznictwa otwartego ), gdzie umożliwiono większym gminom złożenie 66% wniosków i mimo znacząco lepszej oceny projektów mniejszych gmin udało się uzyskać strukturę projektów 51:49. Poddziałanie jest przykładem odwrotnym. W tym przypadku struktura złożonych projektów kształtowała się za bardzo na korzyść mniejszych gmin (81:18), a po ocenie udało się ją zmienić tylko do poziomu 74:26. Bariery niepoprawnego funkcjonowania tego mechanizmu są trzy i są związane z potrzebami, składaniem i wyborem projektów. Po pierwsze, mniejsze gminy nie zawsze wykazywały się wystarczającym zapotrzebowaniem na środki w ramach zaplanowanego podziału alokacji konkursowej (taka sytuacja miała miejsce w Działaniu 5.2 i 9.2). Po drugie, pozwolono na nieograniczone składanie projektów przez obydwie grupy beneficjentów (sporadycznie ustalano podział puli konkursowej według parytetu 40:60). Po trzecie, wybór odbywał się nie w grupach a razem, przez co początkowa struktura mogła się dowolnie zmieniać (nawet gdyby była poprawna po złożeniu projektów). Jedną ze zmian dokumentów programowych było właśnie połączenie w jeden konkurs projektów z obu obszarów, co okazało się nieskuteczne. Powinno się to odbywać w taki sposób, że nawet gdyby projekty z większych gmin byłyby dużo lepiej oceniane ich udział nigdy nie powinien przekroczyć np. 60% alokacji na konkurs. Natomiast do projektów ze słabszych gmin powinny zostać dobrane gorzej ocenione (ale nadal pozytywnie) projekty lub powinien zostać ogłoszony kolejny konkurs tylko dla nich. Zdecydowanie barierą, którą można byłoby w ten sposób przezwyciężyć, jest niższa jakość projektów mniejszych gmin (rozumiana jako gorsze dopasowanie do wymogów Programu opisywanych przez kryteria wyboru), bowiem jedynie w dwóch Działaniach minimalnie w Działaniu 5.2 i w dużym stopniu w Działaniu 9.2 projekty mniejszych gmin zostały lepiej ocenione. Programy Rozwoju Subregionów Zgodnie z postanowieniem Zarządu Województwa Śląskiego (w związku z postulatami powiatów, miast i gmin województwa śląskiego), ok. 40% środków dostępnych w ramach RPO WSL jest rozdysponowywane w trybie procedury Programów Rozwoju Subregionów. Programy te obejmują kluczowe zadania inwestycyjne, których realizacja jest istotna z punktu widzenia założeń Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata W ramach środków dedykowanych subregionom, podzielono kwotę 598 mln EUR pomiędzy projekty Indykatywnego Planu Inwestycyjnego (14 projektów kluczowych) oraz Programy Rozwoju Subregionów. Do podziału środków zastosowano algorytm określający pulę pieniędzy dla każdego z czterech subregionów. W algorytmie tym uwzględniono trzy kryteria: populację ludności (1/3), PKB w przeliczeniu na mieszkańca (1/3) oraz wysokość rejestrowanego bezrobocia (1/3). Tabela 10. Alokacja środków dla Subregionów Województwa Śląskiego w ramach Indykatywnego Planu Inwestycyjnego oraz Programów Rozwoju Subregionów. Subregion Liczba mieszkańców % mieszkańców Wysokość alokacji [euro] % alokacji Alokacja na mieszkańca [euro] Centralny , ,0 125,53 Południowy , ,2 121,55 Północny , ,0 144,83 Zachodni , ,8 128,91 Razem , ,0 127,65 Źródło: RPO WSL na lata Przy czym, ponieważ powyższa alokacja jest stała i będzie rozdysponowana między subregionami, do naszych analiz weźmiemy wszystkie projekty 71, aby zobaczyć, jak subregiony radzą sobie nie tylko w PRS-ach, ale także w konkursach. 71 oprócz Działań 1.2, 3.1.1, 3.2.1, dla których nie było danych, w którym subregionie projekty były realizowane. 79

80 Według wyliczeń IZ największa alokacja na mieszkańca powinna trafić do subregionu północnego. I rzeczywiście ten subregion wykazał się największym zapotrzebowaniem na środki 72 z RPO WSL (2,8 tys. zł/os.). Drugą co do wielkości alokację na mieszkańca przyznano subregionowi zachodniemu, ale w praktyce wykazał się on najniższym zapotrzebowaniem (2,1 tys. zł/os.). Region centralny uzyskał w PRS trzecią co do wielkości alokację na mieszkańca i również jego poziom zapotrzebowania również okazał się trzeci co do wielkości (2,4 tys. zł/ os.). Regionowi południowemu przyznano najniższą alokację na osobę, natomiast zapotrzebowanie, jakie wykazał było bliskie regionowi północnemu (2,7 tys. zł/os/). Kolejną kwestią do analizy jest skuteczność wyboru projektów 73 z poszczególnych subregionów. Najbardziej skuteczne podczas wyboru były projekty z subregionu centralnego (zwiększyły one udział w projektach wybranych o 2%), a także w mniejszym stopniu zachodniego (o 1%). Projekty z subregionu południowego osiągnęły taki sam udział w projektach wybranych, jak złożonych udział projektów z tego subregionu we wszystkich projektów złożonych i wybranych wyniósł 15%. Najniższą skuteczność osiągnęły projekty z najbardziej potrzebującego subregionu (północnego), które zmniejszyły udział we wszystkich projektach wybranych o 2%. Dlatego dofinansowanie, jakie udało się uzyskać poszczególnym subregionom, było najwyższe w przypadku subregionu południowego, który przeskoczył z miejsca drugiego (pod względem zapotrzebowania) na pierwsze (1 150 zł/os.), a następnie centralnego (1 104 zł/os.), który również przeskoczył o jedno miejsce w tym rankingu. Subregion zachodni również przeskoczył o jedno miejsce uzyskując zł/os. dotacji. Subregion północny otrzymał najmniej licząc na 1 mieszkańca (1 002 zł/os.). Warto zauważyć, że kolejność subregionów pod tym względem jest dokładnie odwrotna do kolejności subregionów, jaką zaplanowano w PRS. Biorąc pod uwagę rozwój subregionów (PKB i stopę bezrobocia) wsparcie z RPO WSL pogłębia różnice pomiędzy lepiej a słabiej rozwiniętymi obszarami. Subregiony lepiej rozwinięte uzyskują wyższe dofinansowanie (na głowę mieszkańca) niż subregiony słabiej rozwinięte (nawet biorąc pod uwagę projekty z PRS-ów). Chociaż subregion zachodni uzyskał jedno z najniższych poziomów dofinansowania w przeliczeniu na osobę, to jednak w największym stopniu zaspokoił swoje potrzeby (licząc jako udział projektów wybranych w projektach złożonych) 49%. W najmniejszym stopniu zaspokoił potrzeby niestety subregion północny 35%. Warto również zaznaczyć, podobnie jak w przypadku mniejszych gmin, że w niektórych obszarach nastąpi wyrównanie poziomu rozwoju. Tabela 11. Wielkość dofinansowania na 1 mieszkańca przypadająca na dany subregion w poszczególnych osiach priorytetowych. Oś priorytetowa Centralny Południowy Północny Zachodni Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i 87,21 21,88 11,48 29,42 przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne 110,95 82,01 34,42 97,43 Oś III. Turystyka 26,55 231,54 15,27 14,09 Oś IV. Kultura 36,86 37,95 50,50 38,00 Oś V. Środowisko 162,50 111,77 148,69 94,42 Oś VI. Zrównoważony rozwój miast 261,67 139,61 200,80 177,20 Oś VII. Transport 300,68 372,34 375,08 549,71 Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna 69,44 93,34 105,42 16,17 Oś IX. Zdrowie i rekreacja 48,36 59,52 59,98 19, poprzez zapotrzebowanie na środki będziemy rozumieli wartość złożonych projektów przez dany subregion w przeliczeniu na 1 mieszkańca tego subregionu. skuteczność badanych projektów z poszczególnych subregionów była badana poprzez analizę struktury projektów złożonych i projektów wybranych, jeżeli udział projektów z danego subregionu w projektach wybranych był wyższy niż w projektach złożonych skuteczność oceniono pozytywnie. 80

81 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Okazuje się, że subregion północny uzyskał najwyższe dofinansowania na głowę mieszkańca aż w trzech osiach dotyczących kultury, edukacji i zdrowia. W tych obszarach można zatem doszukiwać się ewentualnego wyrównywania poziomów rozwoju. Jak widać, subregion południowy uzyskał najwyższe wsparcie na osobę tylko i wyłącznie dzięki przejęciu większości środków na turystykę. Subregion zachodni postawił na wyrównywanie szans w transporcie. Natomiast subregion centralny okazał się liderem w czterech osiach priorytetowych. Pogłębianie się różnic pomiędzy subregionami będzie miało miejsce zatem w obszarze przedsiębiorczości, społeczeństwa informacyjnego, środowiska i rozwoju miast. *** Powyższa analiza pokazuje, że podobnie jak w przypadku podziału alokacji konkursowej dla gmin mniejszych i większy, tak w przypadku PRS-ów, mechanizm nie działa poprawnie. Chociaż są obszary, gdzie wyrównywanie różnic rozwojowych funkcjonuje dobrze. Z drugiej strony bez PRS-ów podział środków być może wpływałby w większym stopniu na pogłębianie różnic między subregionami, więc w tym sensie jest to dobre rozwiązanie. Co jest kluczowe w całościowej ocenie, projekty realizowane w ramach PRS (por. rozdz ), są najbardziej skuteczne w osiąganiu wskaźników celów. Co do wniosków na przyszły okres programowania, warto jest powstrzymać się od daleko idących zmian. Nie tylko dlatego, że PRS-y są tak skutecznym narzędziem realizacji celów, ale również dlatego, że KE sugeruje prowadzenie rozwoju polaryzacyjno-dyfuzyjnego. Oznacza on wspieranie liderów wzrostu (czyli np. subregionu centralnego) i dyfuzji między nimi a obszarami słabiej rozwiniętymi. W takim ujęciu likwidowanie różnic rozwojowych nie powinno się odbywać na zasadzie inwestowania w stopniu wyższym w obszary słabiej rozwinięte może się to odbywać na bazie takich inwestycji dokonywanych w obszarach lepiej rozwiniętych, które będą miały pozytywny wpływ na obszary słabiej rozwinięte (np. wybudowanie fabryki w centrum, do której materiały, części, albo pracownicy będą dojeżdżali z obszarów słabiej rozwiniętych). Przykładem beneficjentów, którzy zdaniem IZ RPO WSL przygotowują najlepsze projekty i mogą stać się wzorem poprawnie prowadzonego rozwoju polaryzacyjno-dyfuzyjnego, są miasta Bielsko-Biała, Tychy i Rybnik. Są to beneficjenci bardzo aktywni, z pomysłem, posiadający szerszą koncepcję i realizujący projekty, które są im potrzebne, a nie czekający tylko na ogłaszane konkursy. Projekty są przemyślane, spójne między sobą. Nie są to odizolowane od siebie inwestycje, tylko projekty zaspokajające potrzeby zgodnie z planem inwestycyjnym Efekt dodatkowości i efekt dźwigni Jakie wartości środków publicznych (efekt dodatkowości) i prywatnych (efekt dźwigni) zostały zmobilizowane przez środki pomocowe? Jak sytuacja przedstawia się w ramach poszczególnych pół strategicznych oraz priorytetów? Czy istnieje zróżnicowanie pomiędzy rodzajami projektów? Czym ono jest spowodowane? Efekt dodatkowości Zgodnie z zasadą dodatkowości (z ang. additionality jedną z zasad funkcjonowania funduszy strukturalnych UE) wysiłki rządu dla rozwoju gospodarczego i społecznego nie mogą być zastąpione wsparciem z funduszy unijnych. Innymi słowy, finansowanie własne/wydatki kraju beneficjenta pozostają, globalnie, przynajmniej na poziomie sprzed pomocy z funduszy strukturalnych. Zasada ta jest stosowana na poziomie krajowym w ramach kontroli finansowej. 74 W pierwszym kroku należy zbadać, jakie środki publiczne krajowe zostały zaangażowane w realizację projektów współfinansowanych z RPO WSL. Będzie to, można powiedzieć, efekt dodatkowości brutto, bowiem nie jest on zweryfikowany o poziom dotychczasowych wydatków inwestycyjnych JST

82 Zatem w drugim kroku sprawdzone zostaną trendy wydatków inwestycyjnych JST (włączając i wyłączając wydatki inwestycyjne na realizację projektów z RPO WSL). W wyniku analizy stwierdzono, że w dotychczas realizowanych projektach zaangażowanych zostało 3,3 mld zł z krajowych środków publicznych, z czego najwięcej, bo ponad 3 mld zł (91%), ze środków JST. 7% krajowych środków publicznych (239,5 mln zł) pochodziło z innych środków publicznych krajowych (m.in. środki związków JST, fundusze celowe, środki specjalne, itp.), natomiast tylko 2% z budżetu państwa (70,5 mln zł). Zestawienie w podziale na osi priorytetowe przedstawia poniższy wykres: mln zł Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja EFRR Środki publiczne krajowe: Budżet państwa Środki publiczne krajowe: JST Środki publiczne krajowe: Inne Wykres 15. Źródło: Środki publiczne krajowe w realizowanych projektach współfinansowanych ze środków RPO WSL na tle środków z EFRR w podziale na osie priorytetowe. opracowanie własne na podstawie analizy danych projektowych uzyskanych od IZ RPO WSL i IP2. Największy wartościowo efekt dodatkowości wystąpił w III polu strategicznym Transport, gdzie zainwestowano aż 1,65 mld zł ze środków publicznych, a następnie w II polu strategicznym Ochrona środowiska i przestrzeń, gdzie środki publiczne wyniosły 1 mld zł. W pozostałych dwóch polach strategicznych zaangażowano najmniej środków publicznych jedynie po 337 mln zł w każdym polu. Największy wartościowo efekt dodatkowości związany z wydatkami JST można zauważyć w przypadku osi VII ( Transport ) mln zł, a także osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ) 687,6 mln zł. Znacząco mniejsze wartościowo są środki JST wydane w ramach osi V ( Środowisko ) 212,8 mln zł i pozostałych (najmniej, bo 44,6 mln zł przeznaczono w osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna )). Z kolei dodatkowe środki wypłacone z budżetu państwa na realizację projektów RPO WSL były największe w osi priorytetowej VI ( Zrównoważony rozwój miast ) 27,3 mln zł, natomiast w osi III ( Turystyka ) nie wydatkowano w ogóle środków z tego źródła. Zatem ogólnie ujmując efekt dodatkowości krajowych środków publicznych można powiedzieć, że najwięcej tych środków wydano w polu strategicznym Transport 1,6 mld zł, a także w polu strategicznym Ochrona środowiska i przestrzeń 1,0 mld zł. Na pozostałe dwa pola strategiczne ( Gospodarka i innowacje i Infrastruktura społeczna ) wydano kilkakrotnie mniej środków krajowych niemal po równo, bo 337,4 i 337,6 mln zł. 82

83 Oś VII. Transport ,00 Oś IX. Zdrowie i rekreacja 195 0,86 Oś VI. Zrównoważony rozwój miast 747 0,70 Oś III. Turystyka Oś V. Środowisko Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś IV. Kultura Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ,49 0,39 0,34 0,29 0,27 0,21 mln zł ,00 0,50 1,00 1,50 2,00 Wielkość środków publicznych krajowych (oś górna) Wartość środków publicznych krajowych wykreowana przez 1 zł środków z EFRR (oś dolna) Wykres 16. Źródło: Środki publiczne krajowe na realizację projektów współfinansowanych ze środków RPO WSL w podziale na osie priorytetowe oraz średni poziom środków publicznych krajowych przypadających na 1 zł środków z EFRR. opracowanie własne na podstawie analizy danych projektowych uzyskanych od IZ RPO WSL i IP2. Niezwykle istotne jest również sprawdzenie poziomu jednostkowego efektu dodatkowości, tzn. ile złotych generuje (angażuje) 1 złotówka środków z EFRR. Tą wielkość zaznaczono na powyższym wykresie kolorem żółtym. Największy jednostkowy efekt dodatkowości występuje w osi VII ( Transport ), gdzie na 1 zł EFRR przypada 1 zł środków publicznych krajowych. Przyczyną tak wysokiego poziomu efektu dodatkowości jest realizacja projektów kluczowych w Poddziałaniu ( Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej ). W tym Poddziałaniu na 1 zł przypada aż 1,45 zł środków publicznych krajowych. Jest to spowodowane niskim poziomem dofinansowania (45% i 27%) dwóch projektów składowych projektu kluczowego dotyczącego budowy Drogowej Trasy Średnicowej ZACHÓD oraz wystąpieniem znaczącego poziomu wydatków niekwalifikowanych (koło 30% i więcej) w trzech projektach kluczowych i jednym projekcie konkursowym. Najmniejszy efekt występuje w Działaniu 7.2 ( Transport publiczny ) 0,43 zł. Jest to spowodowane przede wszystkim znaczącym poziomem wydatków niekwalifikowanych (22% w skali całego Działania) w projektach dotyczących zakupu taboru oraz występującymi tu prywatnymi źródłami finansowania projektów. Oś VII jest zatem osią, w której występuje największy krajowy wkład publiczny i największy efekt dodatkowości. Bardzo wysoki poziom efektu dodatkowości występuje również w osi IX ( Zdrowie i rekreacja ), ale wartościowo nie jest to duża oś. Poziom efektu dodatkowości brutto wynosi w tym przypadku 0,86 zł na 1 zł środków z EFRR. Tak znaczący poziom tego efektu jest spowodowane określeniem maksymalnej kwoty wsparcia dla projektów w Działaniu 9.2 ( Infrastruktura lecznictwa otwartego ) na poziomie 3 mln zł oraz w Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ) na poziomie 2 mln zł, co spowodowało obniżenie poziomu dofinansowania do 53% w skali całego Działania i wzrost efektu dodatkowości do 1,41 zł. Dodatkowo jest to spowodowane wystąpieniem znaczącego poziomu wydatków niekwalifikowanych (23% w skali całego Działania). Znaczący poziom efektu dodatkowości występuje także w osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ), przy czym jest to jednocześnie druga oś w kolejności w kontekście wielkości krajowego wkładu publicznego (747 mln zł). Efekt dodatkowości wyniósł w przypadku tej osi 0,70 zł. Tu również jest to 83

84 mln zł Wstępna ocena realizacji i efektów spowodowane niskim poziomem dofinansowania projektów kluczowych i projektów PRS z jednego Działania 6.1 ( Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu ), gdzie efekt ten wyniósł 0,94 zł. Przyczyną takiego stanu rzeczy było wcześniejsze ustalenie kwoty dofinansowania projektów kluczowych i późniejszy wzrost wartości tych projektów (skutkujące obniżeniem poziomu dofinansowania). W przypadku PRS-ów, zgodnie z tym, co beneficjenci powiedzieli podczas wywiadu zogniskowanego, chciano zrealizować jak najwięcej projektów w ramach tej ścieżki, przez co obniżano dofinansowanie projektów. W Działaniu tym zauważono również wysoki poziom wydatków niekwalifikowanych (16% w skali całego Działania), przy czym wysoki poziom takich wydatków był obecny również w projektach o maksymalnym poziomie dofinansowania 85%. Analizując pola strategiczne w kontekście jednostkowego efektu dodatkowości, najwyższy efekt wystąpił również w polu Transport 1,00 zł. Drugi w kolejności największy efekt wystąpił w II polu strategicznym Ochrona środowiska i przestrzeń 0,58 zł (głównie za sprawą wysokiego efektu w osi VI Zrównoważony rozwój miast ). Nieco mniejszy efekt wystąpił w IV polu strategicznym Infrastruktura społeczna 0,46 zł (głównie za sprawą wysokiego efektu w osi Oś IX Zdrowie i rekreacja ). Najmniejszy efekt jednostkowy wystąpił w I polu strategicznym Gospodarka i innowacje 0,33 zł z powodu najniższego poziomu środków publicznych zaangażowanych w osi I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) oraz niskiego poziomu tych środków zaangażowanych w pozostałych osiach tego pola. *** Efekt ten należy potwierdzić porównując trend wydatków inwestycyjnych JST z okresu (z prognozą na 2012 rok) liczonych wraz z wydatkami inwestycyjnymi na realizację projektów RPO WSL do trendu wydatków inwestycyjnych w tym okresie liczonych bez wydatków na projekty z RPO WSL na tle trendu wydatków z okresu Wówczas uzyskamy informację o faktycznym poziomie analizowanego efektu (efekt dodatkowości netto) Wydatki majątkowe inwestycyjne z budżetu JST w latach Wydatki majątkowe inwestycyjne z budżetu JST w latach Wydatki majątkowe inwestycyjne z budżetu JST w latach bez uwzględnienia wydatków na RPO WSL Wykres 17. Wydatki majątkowe inwestycyjne dokonywane z budżetu gmin, powiatów, w tym miast na prawach powiatu oraz województwa śląskiego w okresach i , a także oszacowanie wartości tych wydatków w okresie bez udziału projektów współfinansowanych z RPO WSL. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych (pobranych ze strony http;//stat.gov.pl). W roku 2012 z powodu braku danych zastosowano prognozowanie liniowe. Wydatki związane z RPO WSL obliczono na podstawie wydatków rzeczywiście wykazanych przez beneficjentów we wnioskach o płatność (źródła inwestycji odjęte od wydatków inwestycyjnych to EFRR, budżet państwa i inne, nie odejmowano wydatków JST, które i tak zostałyby wydane na inne inwestycje i prywatnych, które nie mają związku z analizą, na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z realizacji Programu). 84

85 Czerwony trend na powyższym wykresie obrazuje poziom inwestycji JST województwa śląskiego w okresie przedakcesyjnym. Oczywiście konieczne było tu przyjęcie założenia upraszczającego, że nie bierzemy pod uwagę wydatków inwestycyjnych związanych z wdrażaniem projektów współfinansowanych ze środków przedakcesyjnych. Niebieski trend pokazuje z kolei poziom inwestycji majątkowych JST w okresie po akcesji, a więc związanych z wdrażaniem perspektywy i następnie obecnej perspektywy 75. Widać tu znaczący wzrost nachylenia linii trendu, a więc znaczące zwiększenie wydatków inwestycyjnych w tym okresie. Aby zbadać, czy ten wzrost był spowodowany realizacją RPO WSL 76, od wydatków inwestycyjnych z okresu odjęto wydatki JST związane z realizacją projektów współfinansowanych ze środków EFRR, budżetu państwa i innych źródeł 77, ale tylko te faktycznie wydane w kolejnych latach wdrażania RPO WSL. Tak oszacowany trend wydatków (bez RPO WSL) prezentuje trend zielony. Jego nachylenie jest znacząco większe niż trendu czerwonego, co może być spowodowane realizacją również innych projektów współfinansowanych ze środków innych programów operacyjnych (jak np. PO RPW, POIiŚ). Trend wydatków inwestycyjnych bez wydatków na projekty RPO WSL ma większy kąt nachylenia niż trend sprzed okresu akcesyjnego (w latach ), dlatego można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że zasada dodatkowości jest spełniona na poziomie JST województwa śląskiego (dzięki środkom z RPO WSL JST województwa przeznaczały większe środki na inwestycje). Takie wyniki potwierdzają beneficjenci w badaniu CATI, z których trzech na czterech zwiększyło swoje inwestycje majątkowe przynajmniej o wartość wkładu do projektów z RPO WSL. 29% 27% 15% 15% 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Dzięki realizacji projektów w ramach RPO WSL instytucja zwiększyła poziom inwestycji majątkowych dokładnie o wkład własny do omawianego projektu Dzięki realizacji projektów w ramach RPO WSL instytucja zwiększyła poziom inwestycji majątkowych o więcej niż wkład własny do omawianego projektu Dzięki realizacji projektów w ramach RPO WSL instytucja zwiększyła poziom inwestycji majątkowych w związku z innymi realizowanymi inwestycjami, które z tym projektem były powiązane Dzięki realizacji projektów w ramach RPO WSL instytucja nie zwiększyła poziomu inwestycji majątkowych Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 18. Źródło: Zwiększenie poziomu inwestycji majątkowych dzięki realizacji projektów z RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Dwóch na pięciu beneficjentów zwiększyło swoje inwestycje majątkowe o więcej niż wynosił wkład własny, a więc wystąpił tu efekt mnożnikowy (o którym będzie mowa w dalszej części). Z kolei w przypadku co szóstego beneficjenta poziom inwestycji nie zwiększył się. Powodem takiego stanu rzeczy było to, że beneficjenci ci woleli skorzystać ze środków EFRR niż wydawać własne środki. W tych przypadkach nie można w ogóle mówić o efekcie dodatkowości. Efekt dźwigni Do roku W roku 2012 zastosowano prognozę z powodu braku danych GUS. Analizę efektu dodatkowości przeprowadzono z racji ograniczeń czasowych badania jedynie dla okresu Nie odejmowano w analizie wydatków ze źródeł JST, bowiem założono, że wydatki te byłyby i tak wydane przez JST na cele innych inwestycji. Nie odejmowano również wydatków prywatnych, bowiem nie mają one znaczenia w kontekście tej analizy. 85

86 Efekt dźwigni (z ang. leverage effect) jest efektem występującym wówczas, kiedy interwencja publiczna skłania beneficjentów bezpośrednich do wydatków prywatnych na cele interwencji. W sytuacjach, gdy interwencja publiczna wspiera inwestycje prywatne, efekty dźwigni są proporcjonalne do wielkości wydatków prywatnych beneficjentów. 78 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i 780 0,90 Oś II. Społeczeństwo informacyjne 0,5 0,00 Oś III. Turystyka 248 0,50 Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja ,0 15 0,05 0,06 0,03 0,01 0,02 0, ,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00 mln zł Wykres 19. Źródło: Środki prywatne na realizację projektów współfinansowanych ze środków RPO WSL oraz średni poziom środków prywatnych w ramach projektów realizowanych w RPO WSL przypadających na 1 zł środków publicznych krajowych i zagranicznych w podziale na osie priorytetowe w okresie opracowanie własne na podstawie analizy danych projektowych uzyskanych od IZ RPO WSL i IP2. Efekt dźwigni wystąpił praktycznie w każdej osi priorytetowej, jednakże zauważalny jest on jedynie w dwóch osiach osi I (w której wielkość środków prywatnych dzięki interwencji z RPO WSL wyniosła 780 mln zł) i oś III (w której wielkość ta wyniosła 248 mln zł). W pozostałych osiach efekt ten wyniósł w większości przypadków w granicach mln zł, jedynie w Osi II wyniósł 0,5 mln zł. Dlatego analizując efekt dźwigni w polach strategicznych nie trudno zgadnąć, że będzie on największy w I polu strategicznym Gospodarka i innowacje, gdzie wyniósł 0,52 zł. W pozostałych polach strategicznych efekt ten nie przekroczył 0,04 zł, a najmniejszy wystąpił w III polu strategicznym Transport (0,01 zł). Jest to spowodowane strukturą beneficjentów dopuszczonych do składania wniosków w tych polach w I polu strategicznym są to głównie jednostki prywatne (wszystkie Działania wdrażane przez IP2, ale także Działanie 1.3 Transfer technologii i innowacji wdrażane przez IZ RPO WSL i w mniejszym stopniu Działanie 3.3 ( Systemy informacji turystycznej )). W pozostałych polach strategicznych również występowały Działania, w których znaczący udział mieli beneficjenci prywatni np. w II polu Ochrona środowiska i przestrzeń w Działaniach 5.2 ( Gospodarka odpadami ) i 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ), czy Poddziałanie ( Rewitalizacja - duże miasta ). Najniższy wynik III pola Transport wynika z faktu, że beneficjenci prywatni zostali dopuszczeni wyłącznie w Działaniu 7.2 ( Transport publiczny ), które posiadało najmniejszą alokację z całej osi VII. Odnosząc środki prywatne do wszystkich środków publicznych (krajowych i zagranicznych) można zauważyć podobne zależności jak w ujęciu bezwzględnym. W osi I dotyczącej przedsiębiorczości 1 złotówka środków publicznych powoduje zaangażowanie aż 0,90 zł środków prywatnych. Znacznie mniej angażują środków prywatnych projekty w ramach osi III (0,50 zł). W pozostałych osiach poziom angażowania środków prywatnych jest minimalny (od 0,00 zł do 0,06 zł)

87 Efekt zachęty Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu, w ramach RPO WSL wystąpił efekt zachęty, tzn. w jakim stopniu realizacja przedsięwzięć byłaby możliwa, nawet w przypadku braku wsparcia w ramach RPO WSL? Analiza tego efektu jest możliwa jedynie na podstawie wypowiedzi beneficjentów, nie są dostępne żadne dane wtórne na ten temat, szczególnie jeżeli chodzi o możliwości realizacji projektu bez wsparcia RPO WSL. Projektodawców RPO WSL zapytano, czy zrealizowaliby projekt, gdyby nie dofinansowanie z RPO WSL. Jeżeli zrealizowaliby, pytanie dotyczyło tego, w jakim czasie zrealizowaliby ten projekt, a także w jakim zakresie projekt byłby zrealizowany. Zdaniem blisko połowy ankietowanych w przypadku braku uzyskania dofinansowania w ramach RPO WSL ich projekt mógłby być zrealizowany z innych środków. Podobna liczba uważała przeciwnie, a ponad 10% nie miało na ten temat wyrobionej opinii. 43% 46% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Istnieje możliwość sfinansowania projektu z innego źródła niż RPO WSL Nie ma możliwości sfinansowania projektu z innego źródła niż RPO WSL Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 20. Źródło: Możliwość sfinansowania projektu realizowanego w RPO WSL za pomocą innych źródeł. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Być może jest to tylko deklaracja beneficjentów, bowiem podczas wywiadu, przedstawiciel IZ RPO WSL wspomniał o przykładzie Działania 5.1, który świadczy o tym, że samodzielna realizacja projektu nie jest taka łatwa, jak się zakładało: Było duże zainteresowanie Działaniem 5.1 i projekty znacznie przekraczały alokacje, dużo projektów było na listach rezerwowych. I tu paradoks projekty na listach rezerwowych nie realizowały się, mimo że przygotowywano całą skomplikowaną dokumentację, poświęcano czas, a one się nie rozpoczynały. W 2010 roku sprawdzono, co się dzieje z tymi projektami na listach rezerwowych, ponieważ w ramach oszczędności w innych działaniach chcieliśmy przenieść środki i jakieś projekty z rezerwowych list wyciągnąć. I okazało się, że na ponad pięćdziesiąt projektów na liście rezerwowej, tylko jeden się rozpoczynał, a drugi myślał o rozpoczęciu. Beneficjenci deklarują, że co trzeci projekt, który da się sfinansować z innych źródeł, byłby zrealizowany bez żadnych zmian i w tym samym czasie. 87

88 25% 10% 27% 33% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Realizacja projektu byłaby możliwa w innym czasie Realizacja projektu byłaby możliwa w zmienionym zakresie przedmiotowym Realizacja projektu byłaby możliwa w innym czasie i w zmienionym zakresie przedmiotowym Realizacja projektu byłaby możliwa bez zmian Beneficjentowi trudno powiedzieć Wykres 21. Źródło: Zmiany, jakie muszą zajść w projekcie lub w sposobie jego realizacji, aby można go było sfinansować za pomocą innych źródeł. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=150]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy odpowiedzieli, że sfinansowanie ich projektu z innych źródeł byłoby możliwe. W pozostałych przypadkach realizacja projektu odciągnęłaby się w czasie (w ponad połowie przypadków), a w co trzecim przypadku również w zmniejszonym zakresie rzeczowym. Projekty byłyby realizowane najczęściej rok później (w co trzecim przypadku), niemal równie często dwa lata później, a w co piątym przypadku trzy lata później. Z kolei jeżeli chodzi o zakres, byłby on najczęściej mniejszy o 30% (w niemal co trzecim przypadku), ale bardzo często respondenci wskazywali również na połowiczną realizację projektu (w co piątym przypadku). Opóźnienie w czasie i zmniejszenie zakresu rzeczowego realizowanych projektów wynika z tego, że beneficjenci mogliby sfinansować te projekty najczęściej ze środków własnych (tak deklaruje dwóch na trzech respondentów). W pozostałych przypadkach potencjalne źródła finansowania stanowią albo środki unijne, albo krajowe ministerialne. Wśród źródeł unijnych respondenci często wskazują na inne Działania RPO, ale potem nie są w stanie wskazać konkretnych numerów, czy nazw Działań. W przypadku pozostałych Programów pojawia się PROW i Działanie 313, 322, 323 Odnowa i rozwój wsi (jako alternatywa dla projektów realizowanych w obszarze turystyki), POIG Działanie 4.3 Kredyt technologiczny (jako alternatywa dla Działania 1.2.2, RPO WSL) i Działanie 6.1 Paszport do eksportu (jako alternatywa dla typu eksportowego w Działaniach dla przedsiębiorców), POIiŚ Działanie 1.1 Gospodarka wodno ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM (jako alternatywa Działania 5.1), Działanie 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej (jako alternatywa Działania 5.5), Działanie 9.2 Efektywna dystrybucja energii (jako alternatywa Działania 5.3), Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym (jako alternatywa Działania 4.1). W przypadku źródeł ministerialnych sugeruje się środki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na informatyzację szpitali zamiast Działania 9.2 (chociaż bardziej prawdopodobne byłyby obecnie środki z Ministerstwa Cyfryzacji), Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego zamiast środków z Działania 4.1, czy 4.3, Ministerstwa Sportu i Turystyki zamiast Działania 9.3, czy Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych zamiast środków z Działania Wśród innych źródeł pojawia się Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (jako alternatywa dla Działań 5.1, 5.3, 5.4), fundusze norweskie i szwajcarskie (dla Działania 9.2), dotacja z Urzędu Marszałkowskiego (jako alternatywa dla Działania 9.1), środki powiatowe (dla Działania 7.1.2). Realizacja przedsięwzięć w przypadku braku wsparcia w ramach RPO WSL byłaby możliwa niemal w co drugim przypadku. Jest to bardzo duży odsetek 88

89 Wstępna ocena realizacji i efektów tym bardziej, że co trzeci projekt mógłby być zrealizowany w takim samym zakresie i czasie. Pozostałe projekty byłyby zrealizowane 1-3 lata później w zakresie od 30 do 50% mniejszym niż obecnie Efekt doświadczenia Czy w ramach wystąpił efekt doświadczenia, a jeżeli tak to w jakim stopniu? Czy doświadczenie w aplikowaniu o środki i realizacji projektów w ramach RPO WSL skutkowało aplikowaniem o kolejne środki w ramach tego programu? Czy projekty składane w kolejnych konkursach charakteryzowały się coraz wyższą jakością? Czy w przypadku kolejnych konkursów odnotowywano wzrost zainteresowania aplikowaniem o środki? Czy beneficjenci wyrażają zainteresowanie aplikowaniem o środki w kolejnej perspektywie finansowej? Efekt doświadczenia zbadamy dwutorowo. Po pierwsze, analizą obejmiemy ocenę formalną, a następnie zajmiemy się analizą oceny merytorycznej. Dodatkowo przeanalizujemy zainteresowanie aplikowaniem o środki w obecnej i przyszłej perspektywie. W analizie wyników poszczególnych konkursów z tego samego i innych Działań założono, że dokumenty aplikacyjne oraz sposób oceny nie zmieniły się. Ocena formalna W pierwszym kroku zbadaliśmy jaki procent projektów złożonych uzyskał pozytywną ocenę (nie brano pod uwagę projektów wycofanych, aby nie zaniżać wskaźników). Dodatkowo, do analiz nie były brane pod uwagę konkursy, w których ocena jeszcze trwa, aby nie zniekształcać wyników). Na poniższym wykresie przedstawiono na osi czasu średni procent złożonych projektów, które uzyskiwały pozytywną ocenę we wszystkich trwających konkursach w IZ RPO WSL i IP2: IZ RPO WSL IP2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Wykres 22. Źródło: Średni procent złożonych projektów, które uzyskiwały pozytywną ocenę we wszystkich trwających konkursach w danym dniu. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). Powyższy wykres pokazuje, że nie możemy mówić o efekcie uczenia się w globalnym ujęciu, bowiem o ile można wskazać okresy, w których procent pozytywnie ocenionych projektów zwiększał się (wrzesień 2009 luty 2010, a także czerwiec 2010 grudzień 2010), to jednak można wskazać również wiele okresów spadku jakości składanych projektów. Podobnie było w przypadku konkursów organizowanych przez ŚCP, w których poziom odrzucanych formalnie wniosków był bardzo różny, a na skali czasu można było się doszukiwać raczej trendu wzrostowego odsetka odrzucanych formalnie projektów. 89

90 Liczba konkursów Liczba konkursów Wstępna ocena realizacji i efektów Należy zatem szukać zależności w pogłębionej analizie. Warto sprawdzić, czy w kolejnych konkursach z danego Działania / Poddziałania występuje efekt uczenia się (do analizy wzięto te Działania, w których przeprowadzono i zakończono przynajmniej dwa konkursy). Do analizy wybrano 44 konkursy w IZ RPO WSL, z czego 25 konkursów było kolejnymi konkursami w poszczególnych Działaniach. Dla każdego z tych 25 konkursów określono zmianę odsetka pozytywnie ocenionych projektów. Podobnie dla IP2 spośród 20 konkursów wybrano 10 konkursów. Wyniki przedstawia poniższy wykres: IZ RPO WSL IP Bez zmian Pogorszeni Polepszenie 3 2 Bez zmian Pogorszeni Polepszenie % -10% 0% 10% 20% 30% 40% Zmiana % pozytywnie ocenionych projektów w kolejnych konkursach w tym samym Działaniu % -5% -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2% 3% Zmiana % pozytywnie ocenionych projektów w kolejnych konkursach w tym samym Działaniu 1 Wykres 23. Rozkład konkursów względem zmiany odsetka pozytywnie ocenionych projektów w porównaniu do poprzedniego konkursu w danym Działaniu / Poddziałaniu. Źródło: badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). Również w przypadku tej analizy nie są widoczne żadne prawidłowości w IZ RPO WSL. Niemal w takiej samej liczbie kolejnych konkursów nastąpił wzrost, jak i spadek odsetka pozytywnie ocenionych projektów (chociaż w pierwszym przypadku, wielkość wzrostu jest większa niż w przypadku spadków). Niemniej jednak nawet w przypadku tego samego Działania (np. 1.3, 4.3, 7.1.2) w jednym konkursie występuje wzrost, a w kolejnym spadek tego odsetka. Podobnie, a nawet nieco gorzej, jest w IP2. Tam również w Działaniu w drugim konkursie mamy wzrost odsetka pozytywnie ocenionych projektów, a w trzecim znaczący spadek. Co gorsze, spadki występują w ośmiu konkursach, a wzrosty tylko w dwóch. Konieczne jest zatem szukanie zależności nie na poziomie konkursów, ale na poziomie poszczególnych projektów 79. W tym celu na osi czasu ułożono liczbę poprawek poszczególnych wniosków 80 i średnią liczbę poprawek dla danego miesiąca przedstawiono na wykresie. IZ RPO WSL IP ta analiza z uwagi na brak danych o liczbie poprawek w IP2 nie była możliwa dla Działania 1.2, i za moment umieszczenia wniosku na osi czasu uznano datę złożenia pierwszej wersji wniosku o dofinansowanie. 90

91 maj 08 sierpień 08 listopad 08 luty 09 maj 09 sierpień 09 listopad 09 luty 10 maj 10 sierpień 10 listopad 10 luty 11 maj 11 sierpień 11 listopad 11 luty 12 lipiec 08 październik 08 styczeń 09 kwiecień 09 lipiec 09 październik 09 styczeń 10 kwiecień 10 lipiec 10 październik 10 styczeń 11 kwiecień 11 lipiec 11 październik 11 styczeń 12 Wstępna ocena realizacji i efektów 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Wykres 24. Źródło: Średnia liczba poprawek na ocenie formalnej wniosków złożonych w danym miesiącu. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). Okazuje się, że średnia liczba poprawek rozkłada się bardzo różnie w kolejnych miesiącach, jednakże ogólny trend wskazuje, że mamy do czynienia raczej ze wzrostem liczby poprawek, niż z jej spadkiem (chociaż w IP2 w niewielkim stopniu widać zmniejszenie liczby poprawek w ostatnich miesiącach). Generalnie jednak nie może być tu zatem mowy o efekcie uczenia się beneficjentów w globalnym wymiarze. Dlatego analizę zakończy zbadanie efektu uczenia się u beneficjentów składających więcej niż jeden wniosek. W tym celu do każdego wniosku przypisano NIP beneficjenta (aby uchronić się przed różnie pisanymi nazwami i błędami) i odszukano tych beneficjentów, którzy złożyli dwa i więcej różne projekty. W Działaniach wdrażanych przez IZ RPO WSL udało się znaleźć 175 beneficjentów realizujących 875 projektów, jednakże 10 beneficjentów złożyło wszystkie wnioski projektowe w tym samym dniu, przez co nie może być mowy o efekcie uczenia się i dlatego odrzucono ich z dalszej analizy. W Działaniach wdrażanych przez IP2 takich przypadków było 1152, niemniej jednak odrzucając wnioski złożone w tym samym dniu do analizy wzięto 803 projekty. Ponownie na oś czasu nałożono liczbę poprawek danego wniosku i oddzielnie dla każdego beneficjenta określono zmianę liczby poprawek w kolejno składanych projektach. Zmiana ujemna oznaczała pogorszenie jakości wniosków (wzrost liczby poprawek w kolejnych konkursach), a zmiana dodatnia przeciwnie. Następnie dla każdego beneficjenta określono średnią zmianę dla wszystkich kolejno składanych projektów tak, aby jedna liczba określała jednego beneficjenta. Rozkład wyników prezentuje poniższy wykres: IZ RPO WSL IP2 91

92 Liczba beneficjentów Liczba beneficjentów Liczba beneficjentów Liczba beneficjentów Wstępna ocena realizacji i efektów Pogorszenie Bez zmian Polepszenie Pogorszenie Bez zmian Polepszenie ,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Średnia zmiana liczby poprawek w kolejnych konkursach ,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Średnia zmiana liczby poprawek w kolejnych konkursach Wykres 25. Źródło: Rozkład beneficjentów względem średniej zmiany liczby poprawek w kolejnych konkursach. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). Najwięcej beneficjentów (71 w IZ RPO WSL i 93 w IP2) poprawiało tyle samo razy swoje wnioski w kolejnych konkursach, co oznacza, że nie wystąpił u nich efekt doświadczenia. W przypadku 41 beneficjentów w IZ RPO WSL (i 5 w IP2) nastąpił wzrost o maksymalnie 0,5 tury poprawek we wszystkich konkursach, w których brali udział, co oznacza, że mamy do czynienia z niewielkim spadkiem jakości wniosków. Większy spadek jakości zanotowano u 17 beneficjentów w IZ RPO WSL (i 7 w IP2). Efekt doświadczenia wystąpił u 36 beneficjentów w IZ RPO WSL (i u 12 beneficjentów w IP2), a więc u co piątego badanego w IZ i u co dziesiątego w IP2. W większości przypadków wzrost jakości wniosków dotyczył zmniejszenia liczby tur poprawek o 0,5, a w pozostałych przypadkach nie przekraczał 1 tury poprawek w IZ RPO WSL (2 tur w IP2). Na koniec zweryfikowano, czy większy efekt wystąpi w przypadku beneficjentów składających wnioski projektowe w kolejnych konkursach z tego samego Działania / Poddziałania. Do analizy wybrano 89 beneficjentów z IZ RPO WSL, którzy złożyli 348 projektów, z których przynajmniej dwa dotyczyło tego samego Działania / Poddziałania (dla IP2 było to 622 beneficjentów). Następnie odrzucono 104 wnioski dla IZ RPO WSL i 2948 wniosków dla IP2, które grupami zostały złożone w tym samym konkursie jako jedyne (ponieważ w ich przypadku nie można mówić o efekcie doświadczenia) IZ RPO WSL Pogorszenie Bez zmian 42 Polepszenie -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Średnia zmiana liczby poprawek w kolejnych konkursach z tego samego Działania Pogorszenie IP2 Bez zmian 435 Polepszenie -1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Średnia zmiana liczby poprawek w kolejnych konkursach z tego samego Działania

93 Wykres 26. Źródło: Rozkład beneficjentów względem średniej zmiany liczby poprawek w kolejnych konkursach w tym samym Działaniu / Poddziałaniu. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). W przypadku konkursów w tym samym Działaniu / Poddziałaniu możemy zauważyć nieco większy efekt doświadczenia. Spośród 103 projektów objętych tą analizą w IZ RPO WSL (składanych w kolejnych konkursach), w przypadku 39 odnotowano zmniejszenie liczby tur poprawek na ocenie formalnej, a w przypadku IP2 na 622 złożone wnioski przy 84 odnotowano zmniejszenie liczby tur poprawek. Nadal jednak najwięcej projektów miało taką samą liczbę tur poprawek, jak te składane w poprzednich konkursach, natomiast w przypadku 22 nastąpiło zwiększenie liczby tur poprawek. Efekt doświadczenia dotyczący oceny formalnej nie wystąpił w skali globalnej tzn. nie jest widoczny we wszystkich konkursach, a także we wszystkich składanych wnioskach. Jest on zauważalny jedynie u co piątego beneficjenta w IZ RPO WSL i co dziesiątego w IP2 składającego więcej niż jeden projekt w IZ RPO WSL bez względu na Działanie / Poddziałanie oraz u co trzeciego beneficjenta w IZ RPO WSL składającego kolejne projekty w tym samym Działaniu / Poddziałaniu w IZ RPO WSL (ale jedynie u co siódmego beneficjenta w IP2). Warto jest również podkreślić to, co powiedzieli przedstawiciele IZ RPO WSL podczas wywiadu. W kolejnych konkursach pojawia się mniej uwag. Poza tym uwagi, które się pojawiają, mają już inną rangę, są mniej poważne, a dokumentacja przygotowywana jest lepiej. Jest to zatem dowód na to, że jakościowo efekt doświadczenia nastąpił. Taki aspekt efektu doświadczenia potwierdzili również uczestnicy wywiadów zogniskowanych (zarówno beneficjenci, jak i członkowie KOP). Ocena merytoryczna Analizę dla oceny merytorycznej przeprowadzono analogicznie. W pierwszej kolejności zbadano, czy z biegiem czasu, w kolejnych konkursach procent pozytywnie ocenionych merytorycznie projektów zwiększał się. Jednakże, podobnie jak w przypadku oceny formalnej, w IZ RPO WSL nie zaobserwowano żadnych zależności. Również rozkład konkursów względem zmiany odsetka pozytywnie ocenionych projektów w porównaniu do poprzedniego konkursu w danym Działaniu / Poddziałaniu nie wykazał jednorodnego trendu (9 kolejnych konkursów wykazało spadek odsetka pozytywnie ocenionych, 9 nie wykazało zmian, a w 8 przypadkach zauważono zwiększenie tego odsetka). W przypadku IP2 przeanalizowano 17 konkursów 81. Odsetek odrzuconych merytorycznie projektów wahał się od 0% do 27% i w ogóle nie miało to związku z osią czasu. Również w przypadku tego samego Działania (i typów projektów, na które był ogłaszany konkurs), spośród ośmiu konkursów, w przypadku siedmiu nastąpił spadek liczby poprawnie ocenionych projektów (w Poddziałaniu nawet o 22%). Tylko w jednym konkursie zauważono wzrost. Warto zatem przeanalizować liczbę punktów, jaką uzyskiwały projekty w kolejnych miesiącach wdrażania Programu. Przedstawiają je poniższe wykresy: IZ RPO WSL IP2 81 W ramach trzech konkursów SCP /11, SCP /12, SCP /12 nie zakończono jeszcze oceny merytorycznej na dzień przeprowadzania badania. 93

94 Liczba kolejnych konkursów z tego samego Działania dla danego beneficjenta Liczba kolejnych konkursów z tego samego Działania dla danego beneficjenta czerwiec 08 wrzesień 08 grudzień 08 marzec 09 czerwiec 09 wrzesień 09 grudzień 09 marzec 10 czerwiec 10 wrzesień 10 grudzień 10 marzec 11 czerwiec 11 wrzesień 11 grudzień 11 marzec 12 czerwiec 12 marzec 09 maj 09 lipiec 09 wrzesień 09 listopad 09 styczeń 10 marzec 10 maj 10 lipiec 10 wrzesień 10 listopad 10 styczeń 11 marzec 11 maj 11 Wstępna ocena realizacji i efektów 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Wykres 27. Źródło: Średnia odsetek maksymalnej liczby punktów uzyskanej na ocenie merytorycznej wniosków złożonych w kolejnych miesiącach. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). W przypadku tej oceny w IP2 widać znaczący trend spadkowy uzyskiwanej liczby punktów w kolejnych konkursach (nie ma przesłanek do wystąpienia efektu doświadczenia w skali globalnej), natomiast w IZ RPO WSL widać delikatny trend wzrostowy odsetka maksymalnej liczby punktów, jaką mogły otrzymać projekty. Dlatego warto jest sprawdzić, czy trend wzrostowy widać również u poszczególnych beneficjentów w przypadku liczby zdobywanych punktów (w analizie zamieniono je na odsetek maksymalnej liczby punktów możliwej do zdobycia w danym konkursie). Okazuje się, że w IZ RPO WSL taka sama grupa beneficjentów poprawiała punktację w kolejnych konkursach, jak też pogarszała ocenę (po 44% badanych beneficjentów), 12% beneficjentów uzyskiwała mniej więcej tyle samo punktów na ocenie merytorycznej w kolejnych konkursach. W przypadku IP2 co drugi beneficjent poprawiał punktację w kolejnych konkursach. Jest to zatem lepszy efekt doświadczenia niż efekt uzyskany podczas oceny formalnej. Z kolei badanie beneficjentów składających wnioski w kolejnych konkursach z tego samego Działania / Poddziałania nie dało satysfakcjonujących rezultatów zarówno w przypadku IZ RPO WSL, jak i IP2. Okazuje się, że beneficjenci składając wnioski do kolejnych konkursów z tego samego Działania / Poddziałania częściej uzyskują niższą punktację na ocenie merytorycznej. IZ RPO WSL IP Pogorszenie Bez zmian Polepszenie Pogorszenie Bez zmian Polepszenie % -10% -5% 0% 5% 10% 15% Średnia zmiana odsetka punktów zdobywanych w kolejnych konkursach z tego samego Działania % -10% -5% 0% 5% 10% 15% Średnia zmiana odsetka punktów zdobywanych w kolejnych konkursach z tego samego Działania Wykres 28. Źródło: Rozkład beneficjentów względem średniej zmiany odsetka uzyskanych punktów na ocenie merytorycznej w kolejnych konkursach w tym samym Działaniu / Poddziałaniu. badania własne na podstawie danych IZ RPO WSL i IP2 (dane aktualne na dzień 24 sierpnia 2012 r.). 94

95 Oznacza to, że dla efektu doświadczenia większe znaczenie miało uczenie się z biegiem czasu ogólnie kryteriów wyboru projektów przez beneficjentów niż dopracowywanie projektów w ramach konkretnych Działań / Poddziałań. Efekt doświadczenia wystąpił podczas oceny merytorycznej w IZ RPO WSL u dwóch na pięciu beneficjentów w IZ RPO WSL i u co drugiego beneficjenta w przypadku IP2. W przypadku tej oceny widać też delikatny trend wzrostowy punktów zdobywanych przez projekty w kolejnych konkursach, ale tylko w IZ RPO WSL. Jego powodem było wystąpienie u 44-49% beneficjentów poprawy punktacji z konkursu na konkurs, przy czym nie miało większego znaczenia, czy wnioski były składane do jednego czy też wielu różnych Działań / Poddziałań. Z drugiej strony trzeba podkreślić, że efekt doświadczenia wystąpił w innym wymiarze w dużo większym stopniu u ponad połowy badanych w CATI beneficjentów realizacja projektu w RPO WSL, a przede wszystkim doświadczenie, które beneficjenci zdobyli podczas aplikowania, przyczyniło się do złożenia kolejnych wniosków w kolejnych konkursach. Mało kto stwierdził, że przyczyny złożenia kolejnych wniosków były inne. Niemal wszyscy beneficjenci korzystali ze zdobytej wcześniej wiedzy podczas przygotowywania wniosku do kolejnego konkursu, dzięki czemu niemal dwóch na trzech z nich stwierdziło, że wnioski te przygotowywało się łatwiej. Jednocześnie beneficjenci uczestniczący w wywiadzie zogniskowanym podkreślali, że uczenie się przygotowania projektów pod względem merytorycznym było dużo trudniejsze niż pod względem formalnym. Z powodu niejasnych i mało obiektywnych kryteriów, trudno było im przewidzieć, jaką ocenę otrzyma przygotowany przez nich projekt. Często samoocena wartości projektu dokonywana przez beneficjentów różniła się diametralnie z oceną dokonaną przez członków KOP, zarówno w jednym, jak i w drugim kierunku. Zainteresowanie aplikowaniem o środki w obecnej perspektywie finansowej Zainteresowanie aplikowaniem o środki przebadano poprzez zestawienie wskaźników wartości złożonych wniosków do alokacji przyznanej na dany konkurs. Dodatkowo, należy wziąć pod uwagę zmianę wielkości alokacji w kolejnych konkursach. Do analizy wzięto wyłącznie Działania, w których ogłoszono więcej niż jeden konkurs, aby odpowiedzieć na pytanie, czy w przypadku kolejnych konkursów odnotowywano wzrost zainteresowania aplikowaniem o środki. Tabela 12. Poziom zainteresowania kolejnymi konkursami w IZ RPO WSL. Konkursy Poddziałanie Alokacja PLN na dzień ogłoszenia konkursu liczba wniosków Wnioski złożone wnioskowane dofinansowanie Wnioskowane dofinansowanie / alokacja PLN Zmiana alokacji w kolejnych konkursach / ,14 62% / ,46 73% 257% / ,56 140% 69% / ,25 309% 67% / (1,2,5) ,88 171% / (1,2,5) ,91 127% 277% /12* 1.3 (1,2,5) ,44 33% 27% / (3,4,6) ,63 36% / (3,4,6) ,53 23% 277% / (3,4,6) ,50 137% 21% / ,98 130% / ,71 106% 233% / ,45 31% 24% / ,00 205% / ,03 321% 72% / ,20 638% 158% / ,16 15% / ,55 576% 71% 95

96 Konkursy Poddziałanie Alokacja PLN na dzień ogłoszenia konkursu liczba wniosków Wnioski złożone wnioskowane dofinansowanie Wnioskowane dofinansowanie / alokacja PLN Zmiana alokacji w kolejnych konkursach / ,41 279% / ,78 234% 207% / , % / ,95 129% 72% / ,89 17% / ,05 116% 103% / ,40 179% / ,51 325% 67% / ,77 533% 85% / , % / ,61 414% 211% / ,41 437% / , % 55% / ,50 29% / ,10 59% 70% / ,52 51% / ,37 349% 70% / ,11 394% / ,20 460% 391% / ,32 64% / ,96 404% 378% / ,45 505% / ,83 506% 149% / ,62 349% / ,79 238% 22% / ,05 648% 174% / ,80 52% / ,28 363% 136% / ,38 179% / ,18 705% 121% / ,75 65% 20% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o konkursach przekazanych przez IZ RPO WSL. Kolor zielony oznacza wzrost wielkości w stosunku do poprzedniego konkursu, kolor czerwony spadek. *) nabór w przypadku tego konkursu nie został zakończony w momencie prowadzenia niniejszego badania, dlatego dane są niepełne. Generalnie patrząc na powyższą tabelę, zainteresowanie kolejnymi konkursami było większe, beneficjenci składali więcej wniosków o większej łącznej wartości wnioskowanego dofinansowania. Spadek zainteresowania widoczny jest w ostatnich konkursach w Działaniu 1.3 (dotyczących infrastruktury innowacyjnej), 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ), ( Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sieć drogową ), 9.1 ( Infrastruktura lecznictwa zamkniętego ). W Działaniach 2.1 i może mieć to związek ze znaczącym spadkiem dostępnej w konkursie alokacji, przez co beneficjenci mogli rezygnować ze składania projektów, które miałyby dużo mniejsze szanse na starcie. W przypadku Działania 1.3 konkurs nie został jeszcze zakończony, dlatego tabela nie zawiera wszystkich złożonych wniosków. W przypadku Działania 9.1 w ostatnim konkursie ( ) nabór był dedykowany tylko dla lecznictwa uzdrowiskowego (jak wskazano w ogłoszeniu konkursowym o wsparcie mogły ubiegać się tylko podmioty działające w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego, tak więc zainteresowanie było adekwatne do założeń i warunków tego naboru). Nieco inna sytuacja występuje w przypadku dwóch Działań: 4.1 ( Infrastruktura kultury ) i 5.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ). W pierwszym przypadku alokacja wprawdzie w kolejnym konkursie nieco zmalała (z 23 do 16 mln zł), tym niemniej wartość złożonych wniosków spadła ponad 10- krotnie. Prawdopodobnie przyczyna jest podobna jak w powyższych Działaniach, ponieważ na pierwszy konkurs złożono wnioski o wartości przekraczającej 10-krotność dostępnej alokacji, w kolejnym konkursie beneficjenci nie chcieli już tak ryzykować i woleli zrealizować inwestycje z innych środków. W przypadku Działania 5.1 również złożono 10-krotność alokacji w pierwszym konkursie, przy czym w kolejnym konkursie zwiększono alokację ponad dwukrotnie, beneficjenci 96

97 złożyli projekty na wartość mniejszą o 100 mln zł. Może to oznaczać, że są to te projekty, które nie dostały dofinansowania w pierwszym konkursie i nie zostały odrzucone merytorycznie. Warto również zauważyć, że w niektórych Działaniach w pierwszych konkursach nie składano nawet tylu projektów, aby zapełnić dostępną w konkursie alokację. Takie zdarzenia miały miejsce w dwóch pierwszych konkursach Działania ( Promocja inwestycyjna ), dwóch pierwszych konkursach Działania 1.3 (dotyczących infrastruktury innowacyjnej oraz sieci współpracy), pierwszym konkursie Poddziałania ( Infrastruktura zaplecza turystycznego/ podmioty publiczne ), 4.2 ( Systemy informacji kulturalnej ), 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ), 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ), 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ). Taka sytuacja ma zwykle miejsce wówczas, gdy: 1) beneficjenci nie zostali wystarczająco wcześnie poinformowani; 2) istnieją problemy prawne utrudniające przygotowanie lub późniejsze rozliczenie projektów (szczególnie chodzi tu o kwestię pomocy publicznej, na której rozstrzygnięcie większość beneficjentów czekała po pierwszych konkursach); 3) warunki konkursu np. dopuszczenie pewnych typów beneficjentów nie zostało precyzyjnie sformułowane lub istnieją pewne obostrzenia w tym zakresie. W przypadku każdego przykładu w kolejnych konkursach udało się uzyskać wartość złożonych projektów, która przekraczała dostępną alokację. Kwestię tę szczegółowo analizuje rozdz Generalnie zainteresowanie beneficjentów kolejnymi konkursami jest coraz większe. Z drugiej strony beneficjenci dostosowują liczbę składanych projektów do istniejącej w konkursie alokacji, dlatego w ostatnich konkursach o stosunkowo niewielkiej alokacji widać również znaczące zmniejszenie liczby składanych wniosków. Zainteresowanie aplikowaniem o środki w kolejnej perspektywie finansowej Zainteresowanie aplikowaniem o środki w kolejnej perspektywie finansowej zostało szczegółowo opisane w rozdz Efekt mnożnikowy Czy zrealizowane projekty pobudziły przeprowadzenie kolejnych inwestycji (finansowanych ze środków publicznych i/lub prywatnych) na danym obszarze (efekt mnożnikowy)? Jeśli tak, jakiego rodzaju projektów to dotyczy? Czy kolejne inwestycje mają charakter komplementarny wobec projektu? W badaniu zweryfikowano istnienie jedynie efektu mnożnikowego inwestycyjnego. Okazuje się, że ponad połowa badanych w CATI projektów pobudziła kolejne inwestycje (bez względu na źródło finansowania), które nie były wcześniej planowane. Jest to bardzo wysoki odsetek projektów świadczący o dużej synergii działań. 50% 41% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Projekt pobudził kolejne inwestycje Projekt nie pobudził żadnych inwestycji Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 29. Źródło: Wystąpienie efektu mnożnikowego inwestycyjnego w projektach RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. 97

98 Inwestycje w przedsiębiorstwie Inwestycje w infrastrukturę B+R Inwestycje w infrastrukturę okołobiznesową Inwestycje w infrastrukturę turystyczną Inwestycje w infrastrukturę kulturową Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną Inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia Inwestycje w infrastrukturę drogową Inwestycje w infrastrukturę energetyczną Inwestycje w infrastrukturę wodnokanalizacyjną Inwestycje w infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego Wstępna ocena realizacji i efektów Efekty mnożnikowe dotyczyły głównie inwestycji o podobnym charakterze, co przedstawiono w tabeli poniżej. Projekty w największym stopniu pobudzały inwestycje w przedsiębiorstwach, inwestycje w infrastrukturę turystyczną i drogową. Projekty prawie w ogóle nie pobudziły inwestycji w pozostałą infrastrukturę transportową, gospodarkę odpadami i odnawialne źródła energii. Tabela 13. Rodzaje inwestycji pobudzanych przez projekty z różnych Działań / Poddziałań RPO WSL. Poddziałanie Promocja inwestycyjna X X X Poddziałanie Mikroprzedsiębiorstwa X Poddziałanie Małe i Średnie Przedsiębiorstwa X X Poddziałanie Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP X Poddziałanie Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa X X Działanie 1.3. Transfer technologii i innowacji X X Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych X X X X X Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego/ X X przedsiębiorstwa Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ X X przedsiębiorstwa Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna/ podmioty X publiczne Działanie 3.4. Promocja turystyki X X Działanie 4.1. Infrastruktura kultury X X X Działanie 4.3. Promocja kultury X X Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa X X Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii X Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta X Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury X X X uzupełniającej kluczową sieć drogową Działanie 7.2. Transport publiczny X Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty X Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego X Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego X X Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego X X Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=174]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy wskazali na istnienie efektu mnożnikowego. W tabeli odrzucono jednostkowe wskazania inwestycji przez respondentów (do zaznaczenia X konieczne było uzyskanie przynajmniej dwóch odpowiedzi od beneficjentów). Inwestycje w przedsiębiorstwach były pobudzane nie tylko przez projekty przedsiębiorców (z I lub III osi), ale także przez projekty dotyczące e-usług, transportu publicznego i ochrony zdrowia. Projekty przedsiębiorców pobudzały również inwestycje w infrastrukturę B+R. Projekty dotyczące e-usług pobudziły nie tylko inwestycje w infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego i inwestycje w przedsiębiorstwach, ale także inwestycje w infrastrukturę turystyczną, zdrowotną i drogową. Widać również komplementarność pomiędzy turystyką i kulturą oraz pomiędzy kulturą i edukacją. Zaskakująco niskie efekty mnożnikowe można zauważyć w przypadku rewitalizacji, dróg regionalnych, szkolnictwa wyższego i rekreacji. Co więcej, znacząca większość powstałych inwestycji jest komplementarna z projektami, które je pobudziły. 98

99 87% 8% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Powstała inwestycja jest w jakikolwiek sposób komplementarna z projektem beneficjenta Powstała inwestycja nie jest komplementarna z projektem beneficjenta Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 30. Źródło: Komplementarność pobudzonej inwestycji z projektem w ramach RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=174]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy wskazali na istnienie efektu mnożnikowego. Na podstawie przeprowadzonych analiz udało się również wyliczyć wielkość efektu mnożnikowego. Wyniki te należy jednak traktować poglądowo 82. Z każdej złotówki z EFRR zainwestowanej w realizację projektu z RPO WSL powstało 31 groszy dodatkowych efektów inwestycyjnych. Tak wysoki wskaźnik mnożnikowy wynika z dużego odsetka projektów pobudzających nowe inwestycje (połowa projektów). Dodatkowo, 87% powstałych inwestycji jest komplementarna z projektami, co może powodować dodatkowe efekty synergii. 82 Po pierwsze są one wypełniane w sposób deklaratywny przez samych beneficjentów (a więc nie są weryfikowane w rzeczywistości), a po drugie beneficjenci wypełniali ankiety nie tylko w zadanych jednostkach (tys. zł), ale również w samych złotówkach. To powodowało, że należało ręcznie skorygować wpisane wartości przez beneficjentów. 99

100 Efekt zastąpienia (substytucji) Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu, w ramach RPO WSL wystąpił efekt zastąpienia/substytucji, tzn. czy beneficjenci realizując projekty wsparte w ramach RPO WSL ograniczali swoją działalność w innych wcześniej prowadzonych obszarach, np. w związku z koniecznością przesunięcia kadr na potrzeby realizacji projektu? Kolejnym analizowanym efektem był efekt substytucji. Badania projektów potwierdziły, że substytucja grup docelowych praktycznie nie wystąpiła. Jedynie w jednym projekcie beneficjent wskazał, że realizacja projektu przyczyniła się do zmniejszenia zatrudnienia u jego konkurencji. W badanych projektach nie występuje również substytucja produktów i usług. Wskazano jedynie dwa przykłady takiego efektu. Pierwszy z nich dotyczy wycofania usługi przedsiębiorcy ze względu na wprowadzenie nowoczesnej usługi tego samego typu. Drugi przykład dotyczy wycofania autobusów z linii, którymi będą jeździć nowe tramwaje. W nieco większym wymiarze wystąpiła substytucja projektowa. Realizacja co ósmego projektu powoduje, że beneficjent nie będzie mógł zrealizować innych inwestycji, ponieważ zaangażował już środki własne na dany projekt. Efekt zastąpienia (substytucji) praktycznie nie wystąpił w badanych projektach, w szczególności chodzi tu o substytucję grup docelowych, produktów i usług. Jedynie w przypadku co ósmego projektu wystąpił efekt substytucji innych inwestycji Efekt przemieszczenia (przeciekania lub przesiąkania) Czy, a jeżeli tak to w jakim stopniu, w ramach RPO WSL wystąpiły efekty przemieszczenia (przeciekania lub przesiąkania), tzn. czy obszary, na których pojawiło się wsparcie zyskiwały kosztem innych obszarów lub czy pozytywne efekty projektów przenikały poza obszar realizacji projektu i jego bezpośredniego oddziaływania? Efekt przeciekania Efekt przeciekania polega na tym, że realizacja projektu spowodowała poprawę sytuacji w miejscu realizacji projektu kosztem obszaru obok. Weryfikacji stopnia występowania efektu przeciekania dokonano w oparciu o badania ankietowe przeprowadzone wśród beneficjentów Programu. 85% 7% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nie, nasz projekt nie miał wpływu na obszary wokół niego Tak, nasz projekt poprawił sytuację na obszarze realizacji kosztem innego obszaru Nie wiem / trudno mi powiedzieć Wykres 31. Źródło: Wystąpienie efektu przeciekania w projektach RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Efekt przeciekania wystąpił w niewielu projektach. Ponieważ jest to efekt negatywny jest to dobra sytuacja. Przyczyny wystąpienia tego efektu w 7% projektów wynikały z dużo większej promocji 100

101 efektów projektów, stworzenia bardziej konkurencyjnej i interesującej oferty, poprawy estetyki obszaru itp. Efekt przesiąkania Efekt przesiąkania polega na tym, że realizacja projektu, oprócz korzyści w miejscu realizacji projektu, powoduje korzyści na obszarze poza projektem. Weryfikacji stopnia występowania efektu przesiąkania dokonano m.in. na podstawie odpowiedzi udzielonych przez respondentów badania CATI na pytanie dotyczące wpływu realizowanego przez nich projektu na obszary wokół niego. 32% 59% 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nie, nasz projekt nie miał wpływu na obszary wokół niego Tak, nasz projekt poprawił sytuację zarówno w obszarze realizacji projektu, jak i poza nim Nie wiem / trudno mi powiedzieć Wykres 32. Źródło: Wystąpienie efektu przesiąkania w projektach RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Efekt przesiąkania wystąpił w ponad połowie projektów. Jest to bardzo pozytywne zjawisko, bowiem rozszerza zakres oddziaływania efektów projektu. Efekty te dotyczą przede wszystkim umożliwienia użytkownikom spoza obszaru projektu korzystania z rezultatów projektu (np. dany obiekt gminny jest jedyny w całym powiecie i korzystają z niego wszyscy mieszkańcy powiatu, a nie tylko danej gminy). Tak samo dotyczy to klientów instytucji wspartych w ramach projektów, którzy pochodzili spoza obszaru oddziaływania projektów. Innym przykładem jest obiekt wypoczynkowy, przyciągający turystów, którzy później korzystają z atrakcji turystycznych w całym regionie. Badane projekty charakteryzują się pozytywnymi efektami. Jedynie w 7% nastąpiła poprawa w miejscu realizacji projektu kosztem innych obszarów (efekt przeciekania), ale aż w blisko 60% projekty, oprócz pozytywnych efektów w miejscu realizacji, powodowały takie efekty poza tym obszarem Ocena trafności wsparcia oferowanego w ramach RPO WSL Istotnym elementem prawidłowego programowania i realizacji polityki rozwoju regionalnego jest zharmonizowanie dwóch perspektyw: makro oraz mikro. Perspektywa makro jest wyznaczana przez ogólne cele rozwojowe regionu, natomiast perspektywa mikro wyraża się w potrzebach beneficjentów reprezentujących zarazem potrzeby mieszkańców regionu. Innymi słowy, efekty RPO mogą zostać w pełni osiągnięte tylko wtedy, gdy zaprogramowane wsparcie trafnie odpowiada na potrzeby beneficjentów. Dlatego też w ramach badania przeprowadzono analizę, czy w ramach RPO WSL wspomniane zharmonizowanie udało się osiągnąć. W jakim stopniu potrzeby beneficjentów zostały zaspokojone dzięki wsparciu oferowanemu w ramach? 101

102 0% 10% 15% 20% 25% 30% 40% 43% 50% 60% 67% 70% 75% 77% 78% 80% 85% 90% 95% 97% 98% 99% 100% 0,2% 0,9% 1,5% 2,2% 2,9% 3,3% 4,6% 4,8% 7,4% 10,1% 10,3% 16,3% 16,6% 17,3% 17,7% 23,7% 25,2% 32,5% 33,7% 33,9% 34,5% 36,4% Skumulowany % projektów 100,0% Wstępna ocena realizacji i efektów Podjęcie decyzji o badaniu poziomu spełnienia potrzeb beneficjentów było dobrym posunięciem. Okazuje się, że co trzeci beneficjent nie w pełni zaspokaja swoje potrzeby dzięki wsparciu z RPO WSL. Poziom zaspokojenia potrzeb u tych beneficjentów był niższy niż 90%. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Poziom spełnienia potrzeb beneficjentów Wykres 33. Źródło: Skumulowany procent projektów, w których spełniono (w określonym stopniu) potrzeby beneficjentów dzięki wsparciu z RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=310]. Co dziesiąty beneficjent nie zaspokoił swoich potrzeb w większym niż 60% stopniu. Są również pojedyncze przypadki beneficjentów, którzy albo prawie, w ogóle lub w bardzo niewielkim stopniu spełniają swoje potrzeby. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być konieczność zmiany koncepcji projektu, aby dostosować się do wymogów Programu. Zapytano o to beneficjentów. 94,1% 5,5% 0,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Realizacja projektu była zgodna Beneficjent musiał zmieniać koncepcję Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 34. Źródło: Odsetek beneficjentów, którzy musieli zmienić koncepcję swoich projektów, aby dostosować ja do wymogów Programu. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Okazuje się, że tylko co dwudziesty beneficjent musiał zmienić koncepcję projektu, aby dostosować ją do wymogów Programu. Zatem w tym sensie trafność Programu okazała się bardzo wysoka. Niedopasowanie do potrzeb beneficjentów może zatem wynikać z oceny spełnienia oczekiwań poszczególnych adresatów projektu, w podziale na instytucję beneficjenta (projektodawcy) lub operatora, klientów beneficjenta, dostawców i partnerów beneficjenta, władzę lokalną / regionalną, użytkowników projektu, którzy korzystają z jego efektów, użytkowników projektu, którzy pracują przy obsłudze produktów wytworzonych w ramach projektu, mieszkańców / przedsiębiorców, którzy mieszkają w pobliżu miejsca realizacji projektu, ale z niego nie korzystają oraz środowisko przyrodnicze: 102

103 1,4% Instytucji beneficjenta (projektodawcy) 0,0% 11,6% lub operatora 24,7% 62,3% Użytkowników projektu, którzy korzystają z jego efektów 0,8% 0,0% 17,1% 22,7% 59,5% 1,7% Klientów beneficjenta 0,5% 14,1% 28,4% 55,4% Użytkowników projektu, którzy pracują przy obsłudze produktów wytworzonych w ramach projektu 1,1% 2,5% 27,3% 19,7% 49,4% Dostawców i partnerów beneficjenta 3,9% 4,8% 29,7% 21,3% 40,3% Władzy lokalnej / regionalnej (tylko w przypadku, jeżeli nie jest ona beneficjentem projektu) 1,7% 11,6% 41,9% 13,6% 31,2% Środowiska przyrodniczego 12,8% 3,1% 40,7% 9,9% 33,3% Mieszkańców / przedsiębiorców, którzy mieszkają w pobliżu miejsca realizacji projektu, ale z niego nie korzystają 14,5% 3,2% 47,8% 14,3% 20,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1 (projekt nie spełnił w ogóle oczekiwań) ((projekt spełnił oczekiwania w pełni)) Wykres 35. Poziom spełnienia oczekiwań różnych grup adresatów projektów (w skali od 1 do 5). Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=344]. Poziom spełnienia oczekiwań jest najwyższy dla instytucji beneficjenta lub operatora, a także dla użytkowników korzystających z efektów projektu co jest zrozumiałe, chociaż można zauważyć w co 5-7 projekcie oceny 2 i 3, a więc stąd wynika nie w pełni 100% ocena zaspokojenia potrzeb beneficjentów, opisywana wyżej. Bardzo dobre oceny poziomu zaspokojenia oczekiwań uzyskali również klienci beneficjentów, a więc grupa tożsama z użytkownikami, ale odnosząca się do przedsiębiorstw. Najsłabszy poziom spełnienia oczekiwań uzyskała władza lokalna oraz mieszkańcy, którzy mieszkają w pobliżu obszaru realizacji projektu, ale z niego nie korzystają, co jest zaskakujące, bo może oznaczać, że nie są oni zadowoleni z realizacji projektów lub jak w przypadku władz nie wspierają one bezpośrednio strategii rozwoju danej gminy lub powiatu. Podobnie jest ze środowiskiem co szósty projekt nie spełnił oczekiwań związanych z wpływem na otoczenie. Które obszary wsparcia oferowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata charakteryzowały się największą, a które najmniejszą trafnością w kontekście zaspokojenia potrzeb beneficjentów? Dlatego konieczne jest przeanalizowanie spełnienia potrzeb i oczekiwań poszczególnych grup w podziale na obszary wsparcia, które w tym przypadku będziemy rozumieli jako osie priorytetowe. 103

104 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 80% 68% 73% 84% 77% 66% 94% 95% 98% Wykres 36. Średni poziom zaspokojenia potrzeb beneficjentów dzięki wsparciu z RPO WSL w podziale na osie priorytetowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=310]. Legenda: Najwyższy poziom zaspokojenia potrzeb beneficjentów Średni poziom zaspokojenia potrzeb beneficjentów Najniższy poziom zaspokojenia potrzeb beneficjentów Najbardziej trafne wsparcie oferowane jest w ramach IX osi priorytetowej ( Zdrowie i rekreacja ), w której poziom zaspokojenia potrzeb jest blisko 100%. Nieco mniejszy poziom zaspokojenia potrzeb można zauważyć w przypadku osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) i VII ( Transport ) 94-95%, chociaż w przypadku tej osi priorytetowej najsłabszy poziom zaspokojenia można zauważyć w przypadku Działania 7.2 ( Transport publiczny ) 70%. Najmniej trafne wsparcie oferują dwie osie: VI ( Zrównoważony rozwój miast ) oraz II ( Społeczeństwo informacyjne ) 66-68%. W przypadku pierwszej osi słaby wynik wynika z niedostosowania do potrzeb wsparcia w ramach Poddziałania ( Rewitalizacja małe miasta ). Zastosowanie takiego samego zestawu typów projektów dla małych, jak dla dużych miast nie przypadło do gustu tym beneficjentom. Projekty te nie spełniają oczekiwań głównie mieszkańców, którzy nie biorą bezpośredniego udziału w działaniach projektowych oraz pracowników, którzy pracują przy obsłudze produktów wytworzonych w ramach projektu. Z drugiej strony beneficjenci z Działania 6.1 ( Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu ) stwierdzili, że ich potrzeby niemal w pełni (w 98%) zostały zaspokojone. Rozdźwięk pomiędzy Działaniami jest tu zatem znaczący. Słaba ocena dostosowania do potrzeb wsparcia z II osi priorytetowej jest spowodowana głównie niedostosowaniem wsparcia w ramach Działania 2.1 ( Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ) poziom zaspokojenia potrzeb wyniósł tylko 58%, chociaż w ramach Działania 2.2 ( Rozwój elektronicznych usług publicznych ) też nie jest wysoki (71%). Działania te nie spełniają oczekiwań przede wszystkim mieszkańców, którzy nie korzystają z efektów projektu, środowiska przyrodniczego oraz dostawców i partnerów beneficjenta. Na uwagę zasługuje też mniejsze niż w innych przypadkach spełnianie oczekiwań klientów / użytkowników e-usług (w Działaniu 2.2). Warto zatem w tym przypadku w większym stopniu badać jakość usług i dostosowanie do potrzeb ich głównych odbiorców. Poziom zaspokojenia potrzeb beneficjentów i adresatów projektów jest różny w zależności od osi priorytetowej i grupy adresatów. W największym stopniu projekty spełniły oczekiwania instytucji beneficjentów i klientów / użytkowników (z wyjątkiem Działania 2.2), a w najmniejszym władzy lokalnej, mieszkańców niekorzystających bezpośrednio z rezultatów projektów, pracowników pracujących przy obsłudze (szczególnie w Działaniu 6.2) oraz środowiska naturalnego (w osi I, II, IV oraz Działaniach 3.3 i 3.4). 104

105 Innowacje w przedsiębiorstwach Rozwój infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki Inwestycje w MŚP Czyste powietrze i odnawialne źródła energii Rozwój usług elektronicznych Innowacje w MŚP Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu Poprawa efektywności energetycznej Wspieranie badań naukowych Przebudowa dróg istniejących prowadząca do wzrostu Gospodarka wodno-ściekowa Rewitalizacja Dziedzictwo kulturowe i ochrona różnorodności biologicznej Budowa nowych odcinków dróg Gospodarka odpadami Integracja społeczna i aktywizacja zawodowa Tereny zdegradowane i poprzemysłowe Infrastruktura kształcenia zawodowego Infrastruktura przeciwpowodziowa Czysty transport publiczny Pozostała infrastruktura chroniąca przed skutkami klęsk Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć 34,0% 25,5% 17,2% 16,3% 14,4% 13,3% 12,1% 9,1% 8,1% 7,7% 7,6% 5,8% 4,8% 4,7% 3,8% 3,7% 2,3% 1,7% 1,6% 0,8% 0,5% 12,5% Wstępna ocena realizacji i efektów W jakich obszarach wystąpi największa potrzeba wsparcia w perspektywie finansowej ? Ostatnią kwestią, którą warto jest przeanalizować, jest określenie obszarów w perspektywie finansowej , w których wystąpi największa potrzeba wsparcia. Respondentów (beneficjentów obecnych projektów) zapytano w badaniu CATI o chęć złożenia wniosków do Działań zapisanych w Założeniach do przyszłego RPO: 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wykres 37. Odsetek beneficjentów chcących składać projekty do Działań projektowanego RPO w perspektywie (ułożone od największej do najmniejszej trafności). Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Możliwe było wskazanie maksymalnie trzech Działań przez jednego respondenta. Wyniki badania są niezwykle ciekawe i pokazują kilka interesujących zależności. Po pierwsze, najważniejsze jest skoncentrowanie na przedsiębiorczości, innowacjach, badaniach i rozwoju infrastruktury około biznesowej (o ile liczebnie przedsiębiorców jest wielu i mogą oni nieco zniekształcić wyniki powyższego pytania, o tyle w przypadku pozostałych projektów takiego zagrożenia już nie ma). Widoczne jest również duże zainteresowanie efektywnością energetyczną, w tym energetyką odnawialną, która również może przyczyniać się do wzrostu gospodarczego. Przyszłe potrzeby beneficjentów mogą wesprzeć zidentyfikowane w procesie tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji inteligentne specjalizacje oraz transformacji województwa śląskiego w region przedsiębiorczy. Po drugie, nie widać związku pomiędzy poziomem spełniania potrzeb beneficjentów i oczekiwań różnych grup adresatów projektu a deklaracjami dotyczącymi składania projektów w przyszłej perspektywie finansowej. Z jednej strony są Działania słabo ocenione pod kątem spełniania potrzeb i oczekiwań, które będą się cieszyć dużym zainteresowaniem (np. Rozwój usług elektronicznych, Rozwój infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki ), jak i słabo ocenione Działania, do których beneficjenci będą niechętnie aplikować w przyszłości (np. Czysty transport publiczny, Tereny zdegradowane i poprzemysłowe ). Zatem niespełnianie potrzeb i oczekiwań adresatów projektów wynika nie z samej istoty wsparcia, ale z jego jakości i dopasowania do potrzeb. 105

106 Odpowiedzi (losy użytkowników rezultatów) Wstępna ocena realizacji i efektów Konieczne jest zatem zweryfikowanie u beneficjentów, jakie dokładnie potrzeby mają poszczególne obszary wsparcia zaspokajać i jaki ma być kształt typów projektów. Nie może się to oczywiście odbyć bez odniesienia do inteligentnych specjalizacji i konkretnej strategii i programów wykonawczych dwóch dokumentów: strategii rozwoju województwa i strategii innowacji. Należy jednak pokreślić, że beneficjenci rozumieją, że taka podstawowa infrastruktura jak drogowa, środowiskowa, czy społeczna nie przyczyni się do rozwoju samorządów sama w sobie konieczne jest postawienie na gospodarkę i atrakcyjność inwestycyjną Ocena i prognoza trwałości wsparcia udzielonego w ramach RPO WSL Istotnym aspektem oceny programu operacyjnego jest nie tylko weryfikacja, czy założone efekty udało się osiągnąć, lecz także, czy osiągnięte efekty charakteryzują się trwałością. Dlatego też, biorąc pod uwagę, że przedsięwzięcia wsparte w ramach RPO WSL niedawno zostały zakończone lub są jeszcze w trakcie realizacji, przeprowadzono jedynie wstępną ocenę i prognozę trwałości osiągniętych efektów. Analizę przeprowadzono na 235 projektach zakończonych, objętych badaniem CATI. Jak można ocenić trwałość przedsięwzięć zrealizowanych dzięki wsparciu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata ? Projekty objęte analizą kończyły się w różnym czasie od 1 miesiąca do ponad 4 lat temu. Dlatego można było zweryfikować, czy okres od zakończenia realizacji ma wpływ na liczbę projektów, w których liczba użytkowników się zmniejsza lub w których użytkownicy w ogóle nie korzystają już z rezultatów projektu. Użytkownicy już nie korzystają z efektów projektu Użytkownicy korzystają z efektów projektu, ale ich liczba się zmniejsza Wszyscy, którzy do tej pory korzystali z projektu, nadal z niego korzystają 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 Średni czas [w latach] od zakończenia realizacji projektów Wykres 38. Źródło: Powiązanie okresu od zakończenia realizacji projektów ze zdarzeniami związanymi ze zmniejszeniem lub zakończeniem korzystania z efektów projektu przez użytkowników. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=235]. Porównanie okresu od zakończenia realizacji projektu ze zdarzeniami dotyczącymi zmniejszenia lub zaprzestania korzystania z efektów projektu przez użytkowników nie wykazało żadnych zależności. Oznacza to, że zmiana liczby użytkowników nie zależy od okresu użytkowania efektów projektu. Zresztą, odsetek projektów, w których nastąpiło zmniejszenie liczby użytkowników, jest niewielki (3,4%), podobnie zresztą jak odsetek projektów, w których użytkownicy przestali korzystać z efektów (3,8%), przy czym tylko w dwóch przypadkach przyczyny dotyczyły zdezaktualizowania się lub powstania innych efektów niż się spodziewano. 106

107 Generalnie trwałość zakończonych projektów w ramach RPO WSL jest jak dotąd niezagrożona. Zbadano również przewidywania beneficjentów odnośnie zmiany liczby użytkowników w przyszłości. Okazuje się, że również w tym przypadku prognozy są optymistyczne. 21% 47% 4% 28% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Pozostanie bez zmian Zwiększy się Zmniejszy się Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 39. Źródło: Prognoza beneficjentów dotycząca zmiany liczby użytkowników projektu w przyszłości. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=211]. Chociaż niemal co trzeciemu beneficjentowi trudno jest określić, co się będzie działo w przyszłości, to jednak okazuje się, że połowa beneficjentów przewiduje zwiększenie liczby użytkowników o średnio 30%. Jedynie 4% beneficjentów przewiduje spadek liczby użytkowników (w tym przypadku o średnio 36%). Pozostali, czyli co piąty beneficjent, przewidują utrzymanie się liczby użytkowników na podobnym poziomie. W obecnym okresie trwałość projektów jest zachowana, dodatkowo połowa beneficjenci przewiduje w przyszłości wzrost liczby użytkowników, a co piąty utrzymanie się liczby użytkowników na podobnym poziomie. Które obszary wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata charakteryzują się (lub będą się charakteryzować) największą, a które najmniejszą trwałością? Powyższa analiza wykazała, że trwałość projektów jest zachowana w 86%, jedynie w nieco ponad 7% projektów nastąpił spadek liczby użytkowników lub zaprzestanie użytkowania efektów. Pierwsze z wymienionych sytuacji wystąpiły tylko w pięciu badanych projektach, z czego w trzech przypadkach w osi I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ). Jako przyczynę zmniejszania się liczby użytkowników beneficjenci podają: promowanie innych terenów w kolejnych projektach (Poddziałanie 1.1.2), wygaśnięcie umów o pracę (Poddziałanie 1.2.3), kryzys (Poddziałanie 1.2.4), korzystanie z wystaw tylko w określonym czasie, po którym następuje spadek zainteresowania tymi wystawami i wzrost zainteresowania nowymi (Działanie 4.3), a także czynniki demograficzne (Działanie 8.3). Z kolei zaprzestanie użytkowania efektów projektu wystąpiło w 9 projektach, z czego w 8 przypadkach w osi I. Przyczyny niekorzystania z efektów bywają różne, można je podzielić na takie, wynikające ze specyfiki projektu korzystania z projektu tylko podczas jego realizacji: udział w targach, które się zakończyły (Poddziałanie 1.2.2) lub jedynie zorganizowanie imprez (Działanie 3.4), ale także na takie, które wynikają ze złego zaplanowania efektów: nieaktualność rezultatów (1.2.2), nietrafność rezultatu w wyobrażeniu beneficjenta (1.2.4), czy przygotowanie nowego projektu (1.1.2). 107

108 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów Obecna trwałość projektów jest niemal w pełni zachowana. Jednostkowe przypadki obiektywnego spadku lub zaniechania liczby użytkowników dotyczą jedynie osi I. Pewne różnice widać w przypadku prognoz na przyszłość dotyczących zmiany liczby użytkowników. W każdej osi priorytetowej część beneficjentów prognozuje wzrost liczby użytkowników. Największy wzrost widać w przypadku turystów i odwiedzających (oś III i IV), podróżnych (oś VII), pacjentów i użytkowników infrastruktury rekreacyjnej (oś IX). Spadek liczby użytkowników jest widoczny w czterech osiach i nie jest on znaczący. W największym stopniu występuje u użytkowników technologii informacyjno-komunikacyjnych (oś II) o 8% oraz uczniów i studentów (oś VIII) o 7%. W pierwszym przypadku przyczyny leżą w samym projekcie (beneficjent przewiduje spadek do zera liczby użytkowników e-usług, a więc zakończenie funkcjonowania efektów projektu), inny przykład dotyczy publicznych punktów dostępu do Internetu, które mogą mieć coraz niższą rację bytu (z uwagi na zwiększający się odsetek gospodarstw domowych podłączonych do Internetu i możliwość korzystania z Internetu w domach). W osi VIII zmniejszenie liczby uczniów wynika z przyczyn demograficznych. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 46% 39% 42% 31% 24% 21% 25% 8% 12% 3% 12% 3% 0% 4% 8% 21% 0% 13% 0% 26% 0% 33% 33% 7% 23% 42% 0% Wykres 40. Źródło: Prognoza beneficjentów dotycząca zmiany liczby użytkowników projektu w przyszłości w podziale na osie priorytetowe. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=153]. Wzięto pod uwagę tylko te odpowiedzi, w których beneficjenci zadeklarowali, co się stanie z liczbą użytkowników. Prognozy beneficjentów dotyczące przyszłości są bardziej optymistyczne niż obecne dokonania projektów, w dużo większym stopniu zakładają wzrost liczby użytkowników (w każdej osi priorytetowej takie odpowiedzi stanowią największy odsetek). Jakie działania podejmują beneficjenci w celu zapewnienia trwałości wsparcia? Tak dobre efekty trwałości projektów mogą wynikać z wielu przyczyn. W badaniu zweryfikowano najbardziej popularne z nich. Na początku zapytano beneficjentów, jakie negatywne sytuacje związane ze zmniejszaniem się liczby użytkowników mogą się zdarzyć w przyszłości z dużym prawdopodobieństwem. Okazuje się, że co trzeci beneficjent nie obawia się wystąpienia negatywnych sytuacji mogących wpłynąć na zmniejszenie liczby użytkowników. To oznacza naturalną trwałość tych projektów. 108

109 Inwestuje w odnawianie i udoskonalanie tego co powstało w ramach projektu Łączy nowe oferty ze starymi Bada regularnie potrzeby swoich użytkowników Promuje regularnie efekty projektu wśród użytkowników Podczas realizacji projektu inwestował tylko w nowoczesne rozwiązania, które doskonale wpisywały się w potrzeby odbiorców, również tych młodych Inne rozwiązania Beneficjent nie podejmuje żadnych działań Wstępna ocena realizacji i efektów Pozostali beneficjenci w największym stopniu (niemal co trzeci z nich) obawiają się zużycia środków trwałych zakupionych w ramach projektu. Niewielu mniej obawia się, że środki te się zestarzeją, i co jest z tym związane użytkownicy zaczną wykorzystywać nowsze rozwiązania. Niemal co dziesiąty beneficjent obawia się trudności w przyciągnięciu tylu użytkowników, ile zakładał. Tylko co dziesiąty beneficjent obawia się diametralnych zmian potrzeb użytkowników (co najprawdopodobniej będzie się wiązać z całkowitym zaprzestaniem użytkowania efektów projektu). 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 30,7% Środki trwałe zakupione w ramach projektu zużyją się 27,3% 27,0% Środki trwałe zakupione w ramach projektu zestarzeją się Użytkownicy zaczną wykorzystywać nowsze rozwiązania 10,0% 9,1% Potrzeby użytkowników diametralnie zmienią się Nie uda się przyciągnąć tylu użytkowników ilu zakładaliśmy 6,4% Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć 32,1% Beneficjent nie obawia się żadnej z tych sytuacji Wykres 41. Źródło: Prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych sytuacji w przyszłości. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=335]. Możliwa więcej niż jedna odpowiedź. Okazuje się, że beneficjenci są bardzo dobrze przygotowani na utrzymanie trwałości efektów swoich projektów. Niemal wszyscy podejmują jakieś działania, aby zapobiec utracie użytkowników. Działania te dotyczą nie tylko okresu po zakończeniu projektu, ale również działań podejmowanych już w trakcie jego realizacji. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 46,8% 45,7% 42,5% 41,3% 39,6% 7,7% 2,3% Wykres 42. Źródło: Działania podejmowane przez beneficjentów w celu zapewnienia trwałości efektom projektów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=335]. Możliwa więcej niż jedna odpowiedź. Po pierwsze, dwóch na pięciu beneficjentów starało się inwestować tylko w nowoczesne rozwiązania, które wpisywały się w potrzeby odbiorców, również tych młodych. Po zakończeniu projektów, również dwóch na pięciu beneficjentów aktywnie promuje ich efekty i bada regularnie potrzeby swoich użytkowników, co jest bardzo ważne. Dzięki temu poznają oni moment, w którym 109

110 produkty starzeją się ekonomicznie i mogą w odpowiedni sposób zareagować. Reakcja jest z reguły prowadzona dwutorowo. Po pierwsze, inwestuje się w odnawianie i udoskonalanie tego, co powstało w ramach projektu, a po drugie łączy się nowe oferty ze starymi, aby zainteresować użytkowników nie tylko wchodzącymi na rynek rozwiązaniami, ale także utrzymać zainteresowanie starymi, ale odnowionymi produktami. Trwałość projektów nie jest zagrożona. Co trzeci beneficjent nie obawia się zmniejszenia liczby użytkowników. Ci, których może to dotyczyć, aktywnie temu przeciwdziałają począwszy od momentu rozpoczęcia realizacji projektu, a skończywszy na odtwarzaniu wartości środków trwałych Stosowanie cross-financingu Poziom i zakres stosowania cross-financingu w projektach RPO WSL Jaka jest wartość i liczba umów (w podziale na poszczególne priorytety), w ramach których przewidziano finansowanie krzyżowe? Czy we wszystkich możliwych typach działań, w których dopuszczono cross-financing, był on wykorzystywany? Jeśli nie, jaka była tego przyczyna? Mechanizm cross-financingu został wprowadzony w okresie do Programów Operacyjnych po to, aby finansować poszczególne projekty, ich części lub grupy projektów, objętych wsparciem EFRR, przy pomocy środków innego funduszu (EFS). Dzięki temu mamy do czynienia z bardziej naturalnym podziałem środków finansujących Programy Operacyjne, a przede wszystkim z możliwością realizacji bardziej kompleksowych projektów. Możliwość zastosowania tego mechanizmu jest uwarunkowana oczywiście niezbędnością realizacji samego projektu i osiągania przez niego celów. Na poziomie komisyjnym przyjęto założenie, że środki innego funduszu udostępniane w ramach crossfinancingu nie mogą przekroczyć 10% kosztów kwalifikowalnych projektu na poziomie priorytetu. 83 Stosowanie cross-financingu w ramach RPO WSL zaplanowano tylko w trzech kategoriach interwencji (Działaniach): kategoria 13 (Usługi i aplikacje dla obywateli: e-zdrowie, e-administracja, e-nauczanie, e- wykluczenie) Działanie 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych, kategoria 44 (Zarządzanie odpadami gospodarczymi i produkcyjnymi) Działanie 5.2. Gospodarka odpadami, kategoria 51 (Promocja bioróżnorodności i ochrona natury, w tym program NATURA 2000) Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze Stąd lepiej jest analizować ten mechanizm w oparciu o Działania niż Priorytety. Łącznie w tych trzech Działaniach realizowanych jest 101 projektów o wartości całkowitej 360,1 mln zł. W Działaniu 2.2 ( Rozwój elektronicznych usług publicznych ) realizowanych jest 87 projektów z cross-financingiem o łącznej wartości 305,6 mln zł (spośród 96 wszystkich projektów w tym Działaniu), a więc 9 na 10 projektów założyło realizację działań miękkich. Realizację projektów wykorzystujących ten mechanizm zaplanowano w obu typach projektów 84 i w obu przypadkach udział projektów z cross-financingiem był taki sam (91%). 9% projektów, które nie zastosowały u siebie finansowania krzyżowego nie różni się zakresem zadań w projekcie od pozostałych projektów. W Działaniu 5.2 ( Gospodarka odpadami ) dopuszczono stosowanie tego mechanizmu w dwóch z czterech typów projektów (tylko w kategorii 44, nie dopuszczono natomiast w kategorii zgodnie z art. 34 pkt 2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. chodzi tu o typ 1 ( Tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-government zwiększających zakres oraz dostępność usług świadczonych drogą elektroniczną (front-office) ) oraz typ 2 ( Budowa zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym (back-office) ). 110

111 rewaloryzacja obszarów przemysłowych i rekultywacja skażonych gruntów). Łącznie realizowanych jest 6 projektów wykorzystujących cross-financing o łącznej wartości 25,8 mln zł (spośród 19 projektów realizowanych w tych dwóch typach projektów). Przy czym, co warto podkreślić w ramach typu 1 ( Rozwój selektywnej zbiórki odpadów wraz z akcją promocyjno-edukacyjną ) wszystkie realizowane projekty (100%) wykorzystują ten mechanizm, natomiast w przypadku typu 2 ( Budowa i rozwój zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów (za wyjątkiem składowisk odpadów) ) jedynie 1 z 7 projektów zakłada zadania miękkie (projekt budowy kompostowni odpadów). Tu również możemy odnaleźć szereg innych projektów budowy kompostowni odpadów, które zawierały tylko działania inwestycyjne. Co więcej, te projekty również mogłyby obejmować szkolenia pracowników, akcje promocyjne dla ludności itp. W przypadku Działania 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ) kwestia cross-financingu jest najbardziej klarowna wszystkie projekty z tego Działania wykorzystują ten mechanizm (12 projektów) o łącznej wartości 28,7 mln zł. Z drugiej strony, zdaniem przedstawicieli IZ RPO WSL, jakość tych działań cross-financingu nie była wysoka. Przez część beneficjentów (poza e-usługami) cross-financing traktowany jest jako zło konieczne (nie doceniają oni roli promocji w inwestycjach infrastrukturalnych), dlatego beneficjenci nie mają w tym zakresie inwencji twórczej i proponują tylko ulotki. Kwestia przyczyn wykorzystywania, bądź niewykorzystywania tego mechanizmu jest w miarę oczywista, jeżeli przeanalizuje się zapisy URPO WSL oraz wyniki badania CATI. Te ostatnie pokazują, że wielu beneficjentów realizowała działania miękkie w projektach (nie tylko we wskazanych w URPO WSL), ale finansowała je z własnych środków. Tak robili też beneficjenci z tych trzech Działań, a w szczególności beneficjenci realizujący projekty w ramach typu 2 Działania 5.2. W pozostałych przypadkach typów projektów zadziałał pewien mechanizm. W przypadku typów projektów, w których literalnie wskazano na działania miękkie (akcje promocyjne), wszyscy beneficjenci zaplanowali wykorzystanie mechanizmu cross-financingu. Jest to zatem dobra praktyka, którą można zastosować w przyszłym okresie programowania. Jeżeli badania pokażą, że w przypadku innych Działań lub typów projektu konieczne jest wprowadzenie cross-financingu, należy tak sformułować nazwę, aby jasno z niej wynikało, jakie zadania można w ramach tego typu projektu realizować. Ten wniosek zdecydowanie potwierdzają rozmowy z przedstawicielami innych RPO. Zainteresowanie beneficjentów mechanizmem cross-financingu jest znikome (często na kilka tysięcy projektów współfinansowanie krzyżowe zawiera jedynie kilka lub kilkanaście z nich). Pod tym względem RPO WSL jest liderem w odsetku projektów wykorzystujących cross-financing, chociaż sam zakres Działań pozwalających na to finansowanie jest jak pokaże analiza w dalszej części niewielki. Co więcej, w przypadku innych RPO raczej nie stosuje się w nazwach sformułowań dotyczących zadań miękkich możliwych do zastosowania w projektach. Warto tu wspomnieć o jeszcze jednej kwestii. Jeden z respondentów podejrzewa, że przyczyną braku zainteresowania wśród wnioskodawców finansowaniem krzyżowym były trudności w rozliczaniu projektów. Prostsze projekty łatwiej się rozlicza, więc takie projekty preferują wnioskodawcy. Cross-financing komplikuje projekty i ich rozliczanie. Respondent podejrzewa, że właśnie dlatego wnioskodawcy rezygnowali z cross-financingu (środki z cross-financingu mają inne zasady rozliczania, co komplikuje rozliczenie projektu). Dodatkowo, projekty z cross-financingiem często są realizowane dłużej. Czy projekty z udziałem finansowania krzyżowego w większym stopniu wpływają na realizację celów RPO WSL niż projekty nie zawierające tego finansowania? Jakie są efekty stosowania zasady cross-financingu w ramach RPO WSL? Jakie można wskazać przykłady dobrych praktyk wykorzystania finansowania krzyżowego w projektach w ramach Programu? Efektywność projektów z udziałem finansowania krzyżowego 111

112 Analiza posłużyła do weryfikacji, która grupa projektów w podziale na (pkt C.6 wniosku): projekty wykorzystujące cross-financing, pozostałe projekty, wspierają w największym stopniu realizację poszczególnych wskaźników celów, z uwzględnieniem tych, które zostały zidentyfikowane jako te w największym stopniu realizujące cele Programu. Dla każdej grupy projektów określono wskaźnik efektywności względnej (por. rozdz ). Porównanie obu stosunków dla każdego z grup projektów umożliwiło ocenę poziomu ich skuteczności w osiąganiu celu danego priorytetu. Pierwszy rzut oka na efektywność projektów z zastosowanym mechanizmem cross-financingu wskazuje na ich znaczącą przewagę wobec pozostałych projektów (72,4 do 10,4). Niemniej jednak należy pamiętać, że wśród projektów najbardziej efektywnych znajdują się wszystkie projekty z Działania 5.5 Dziedzictwo przyrodnicze (wskaźnik dla tego Działania wynosi 886,5). Ponieważ nie ma odniesienia w tym Działaniu do projektów bez finansowania krzyżowego, trudno jest określić, o ile bardziej efektywne są projekty z cross-financingiem. Najbardziej efektywne są projekty typu 1 ( Budowa niezbędnej infrastruktury dla przywracania i utrzymania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych oraz remont i rozbudowa ośrodków rehabilitacji zwierząt, wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi ) poprzez bardzo wysoką, 22-krotnie wyższą realizację wskaźnika programowego rezultatu ( Liczba gatunków wyprowadzonych z regionalnego stanu zagrożenia wyginięciem ) niż zakładano. Typ 2 projektów ( Budowa i remont małej infrastruktury służącej ochronie obszarów przyrodniczych na terenach objętych ochroną prawną, wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi ) ma 10-krotnie wyższą efektywność od przeciętnej, natomiast typ 3 ( Rozbudowa i doposażenie ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej o znaczeniu ponadlokalnym, wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi ) 8-krotną. W Działaniu 5.2 ( Gospodarka odpadami ) mamy inną sytuację. Tutaj na poziomie Działania bardziej efektywne są projekty bez cross-financingu (39,2 wobec 6,2 wartości wskaźnika). Jednakże, jeżeli spojrzymy na typy projektów okazuje się, że tak wysoki poziom efektywności projektów bez tego mechanizmu występuje jedynie w typie 4 ( Rekultywacja obszarów zdegradowanych oraz likwidacja składowisk odpadów, w tym dzikich wysypisk na cele przyrodnicze ), który do cross-financingu nie został dopuszczony. Typ 2 ( Budowa i rozwój zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów ), który występuje w obu grupach projektów wskaźnik efektywności wynosi zero (z powodu braku adekwatnego wskaźnika programowego). Z kolei wszystkie projekty typu 1 ( Rozwój selektywnej zbiórki odpadów wraz z akcją promocyjno-edukacyjną ) wykorzystały mechanizm krzyżowy, zatem również w przypadku tego Działania nie jest możliwe porównanie efektywności projektów z cross-financingiem i bez tego mechanizmu. Porównanie jest natomiast możliwe w przypadku projektów Działania 2.2 ( Rozwój elektronicznych usług publicznych ), zarówno w typie 1 ( Tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-government zwiększających zakres oraz dostępność usług świadczonych drogą elektroniczną (front-office) ), jak i w typie 2 ( Budowa zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym (back-office) ). W przypadku obu typów projektów projekty z cross-financingiem uzyskały wyższą efektywność niż bez tego mechanizmu. Warto zatem przeanalizować, dlaczego tak się dzieje. Wyliczono zatem efektywność realizacji każdego wskaźnika programowego przez obie grupy projektów oraz w podziale na typy projektów. Okazało się, że projekty wykorzystujące lub nie analizowany mechanizm uzyskały podobny poziom skuteczności w osiąganiu wskaźnika Liczba użytkowników korzystających miesięcznie z uruchomionych usług online, zatem cross-financing nie wpływa na klientów (np. szkolenia z korzystania z e-usług, czy promocja), bo de facto analizując dostępne w tym Działaniu wskaźniki cross-financingu takie działania nie były dopuszczone 85. Natomiast w dużo większym stopniu wpływa na efektywność uruchamiania usług z poziomu 1-3. Oznacza to, że crossfinancing jest wykorzystywany do zwiększenia zakresu projektów front- i back-office oraz ułatwienia ich realizacji. W przypadku e-usług na poziomie 4 ( Transakcja ) efektywniejsze są projekty bez cross-financingu, ale tylko te dotyczące front-office. 85 por. Załącznik nr 9 do URPO WSL: Zestawienie wskaźników produktu i rezultatu, wersja z 26 czerwca 2012 roku. 112

113 Trudno jest obiektywnie ocenić wpływ cross-financingu na efektywność projektu, bowiem w dwóch z trzech analizowanych Działań nie ma projektów do porównań (niewykorzystujących tego mechanizmu). W przypadku Działania 2.2 cross-financing wpłynął na skuteczność uruchamiania e-usług, a więc ułatwił i rozszerzył ich zakres. Zdaniem przedstawicieli innych RPO, szczególnie tych, gdzie finansowanie krzyżowe zaproponowano w wielu Działaniach, jego wpływ na osiąganie celów Programu jest duży, ale pośredni. Projekty z udziałem finansowania krzyżowego w zdecydowanie większym stopniu wpływają na realizację celów RPO, ale nie w każdej osi priorytetowej ma to takie samo znaczenie. Działania miękkie powodują, że efekt realizacji jest zdecydowanie lepszy. Beneficjent nie musi już szukać z innych źródeł środków na sfinansowanie np. szkoleń związanych z obsługą maszyny, czy przeprowadzeniem kampanii promocyjnej, ale może to zrobić w ramach jednego projektu. To jest istotne, ale nie zawsze do końca było zrozumiane w ten sposób przez beneficjentów beneficjenci powinni bardziej kompleksowo myśleć o swoich projektach, a nie skupiać się tylko na realizacji tej części infrastrukturalnej. Efekty stosowania zasady cross-financingu w ramach RPO WSL W analizie określono również efekty stosowania cross-financingu. Określono wartości wskaźników dotyczących cross-financingu, które realizują projekty w ramach RPO WSL. Tabela 14. Planowana realizacja wskaźników cross-financingu. Wskaźnik cross-financingu Jedn. Łącznie Działanie Liczba instytucji, które skorzystały z doradztwa w zakresie szt. 158,00 158,00 obsługi informatycznych systemów wspomagania zarządzania w administracji publicznej Liczba instytucji, które skorzystały z doradztwa w zakresie szt. 167,00 167,00 wdrażania systemu egovernment Liczba pracowników przeszkolonych w zakresie obsługi osoby , ,00 informatycznych systemów wspomagania zarządzania w administracji publicznej Liczba pracowników przeszkolonych w zakresie obsługi osoby , ,00 systemu egovernment Liczba przeprowadzonych akcji promocyjnych szt. 87,00 27,00 60,00 Liczba przeprowadzonych szkoleń/ spotkań informacyjnych szt. 51,00 51,00 Liczba rozprowadzonych materiałów informacyjnych szt , , ,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL. Powyższa tabela potwierdza wnioski wyciągnięte wcześniej cross-financing w Działaniu 2.2 skupił się na: doradztwie dla instytucji w zakresie obsługi informatycznych systemów wspomagania zarządzania i wdrażania systemu e-government w administracji publicznej, a także na szkoleniach pracowników w powyższym zakresie. W Działaniu 5.2 przeprowadzono 87 akcji promocyjnych dotyczących segregacji odpadów oraz w niewielkim zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów (chociaż w tym typie projektów nie były dostępne wskaźniki z cross-financingu 86, jeden z beneficjentów je wykorzystał). Przeprowadzono również 51 szkoleń lub spotkań informacyjnych, rozprowadzono również ponad 275 tys. materiałów informacyjnych. W Działaniu 5.5 nie prowadzono szkoleń i spotkań informacyjnych, co nie jest do końca dobrym rozwiązaniem. Przywracanie i utrzymanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a szczególnie 86 por. Ibidem. 113

114 funkcjonowanie ośrodków edukacji ekologicznej wymaga organizowania zarówno spotkań informacyjnych dla użytkowników, jak i szkoleń dla pracowników takich jednostek. Wygląda na to, że beneficjenci stricte kierowali się nazwami typów projektów, w których występowało jedynie sformułowanie kampanie promocyjno-edukacyjne, co mogło kojarzyć się beneficjentom wyłącznie z akcją reklamową. Wskazywanie w nazwie typu projektu elementów działań miękkich ma swoje dobre (zachęcanie, a wręcz przymus stosowania mechanizmu crossfinancingu), ale i złe strony (ścisłe trzymanie się zapisanego obszaru crossfinancingu). Dlatego zawarcie zakresu cross-financingu w nazwie typu projektu musi obejmować wszystkie dostępne możliwości. Beneficjenci w badaniu CATI wskazywali również na wiele innych efektów działań miękkich w różnych projektach (które stosowali w różnych Działaniach, nie tylko tych objętych badanym mechanizmem). Będzie to zatem również argument za rozszerzeniem katalogu Działań, w których dozwolony byłby mechanizm krzyżowy. Efekty zdecydowanie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne: Tabela 15. Efekty wewnętrzne i zewnętrzne wykorzystania działań miękkich w projektach. Efekty wewnętrzne Bardziej kompleksowa realizacja projektu, Rozpoczęcie (umożliwienie) korzystania z zakupionego wyposażenia i urządzeń, Zmniejszenie liczby awarii, ograniczenie kosztów operacyjnych, Poprawa bezpieczeństwa korzystania z obiektów, Usprawnienie pracy pracowników (nauka obsługi, szybsze rozpoczęcie pracy z nowym wyposażeniem, szybkość wykonywania obowiązków, uzyskanie pełnych informacji o wykonywanych zadaniach), Podniesienie kwalifikacji pracowników, Możliwość zatrudniania mniej doświadczonych pracowników i szkolenia ich przed rozpoczęciem pracy, Większa aktywność pracowników w zakresie pozyskiwania nowych klientów oraz uzyskiwania informacji o ich potrzebach, Większe zaangażowanie pracowników. Efekty zewnętrzne Umożliwienie sprzedaży (np. przygotowanych terenów inwestycyjnych), Poprawa wizerunku instytucji (informacje o zmianach, poprawie jakości usług itp.), Poprawa produktów i usług, Poprawa relacji pracowników z klientami, Rozszerzenie (wzbogacenie) portfela produktów i usług, Poinformowanie społeczeństwa o instytucji i jej produktach, Zwiększenie liczby klientów, zwiększenie obszaru oddziaływania projektu, Zwiększenie świadomości i umiejętności użytkowników, ułatwienie dostępu klientom do produktów, Zwiększenie liczby dostawców, Zwiększenie efektu synergii pomiędzy współpracującymi partnerami. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=96]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy wskazali na realizowanie działań miękkich w projektach. Jak widać, efekty działań miękkich w projektach są bardzo znaczące, zarówno te dotyczące funkcjonowania samych podmiotów, jak i ich otoczenia. Mechanizm cross-financingu wpływa na funkcjonowanie podmiotów beneficjentów, usprawniając ich pracę, czyniąc ją bardziej efektywną i użyteczną dla klientów, a także bezpieczną, czasami również umożliwiając wykorzystywanie produktów powstałych w projekcie. Na zewnętrz mechanizm służył poszerzaniu zakresu produktów, klientów, dostawców, poprawie wizerunku i świadomości otoczenia. Warto zatem wykorzystywać jego możliwości w maksymalnym zakresie. Potwierdzają ten wniosek stwierdzenia badanych przedstawicieli innych RPO. Według nich crossfinancing zapewnia pełniejszą realizację projektu i lepsze oddziaływanie (zapewnia np. lepsze wykorzystanie infrastruktury lub sprzętu zakupionego w części twardej projektu). Mechanizm przyczynia się zatem do tworzenia wartości dodanej np. poprzez personel zdolny w sposób kompetentny i kompletny sposób obsłużyć końcowego odbiorcę projektu np. pacjenta w szpitalu, czy petenta w urzędzie. W przypadku społeczeństwa informacyjnego, które było omawiane wyżej w RPO 114

115 WSL, jeden z respondentów był przekonany, że mechanizm umożliwił realizację takich projektów, bowiem bez odpowiednich szkoleń wdrożenie nowych e-usług i zadań związanych z front i back office nie byłoby możliwe. Inne przykłady dotyczą rewitalizacji w tym przypadku kompleksowe podejście do terenu rewitalizowanego wymaga prowadzenia działań nie tylko na infrastrukturze, ale również pomocy osobom, które zamieszkują te tereny (np. poprzez szkolenia dla mieszkańców z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, kursy językowe, czy też kursy dla dzieci itp.). Przykłady dobrych praktyk projektów stosujących cross-financing Zanim przejdziemy do dobrych praktyk przeanalizowanych w ramach RPO WSL warto wskazać przykłady projektów realizowanych w innych RPO. W ramach społeczeństwa informacyjnego wprowadzane są nowe usługi, nowe systemy w zakresie zarządzania instytucją lub prywatnym przedsiębiorstwem i dodatkowo organizowane są szkolenia nie tylko do obsługi systemu, ale również skierowane do potencjalnych użytkowników elektronicznych e- usług, zachęcające do korzystania z nich (a więc nieco więcej niż w przypadku RPO WSL) (województwo podlaskie, lubelskie). Ciekawym przykładem zastosowania cross-financingu jest projekt informatyczny związany z edukacją, w których w ramach mechanizmu przeszkoleni zostali pracownicy dydaktyczni, dyrektorzy i nauczyciele w korzystaniu ze specjalistycznych narzędzi technologicznych i platform do zarządzania oświatą (województwo opolskie). Inny przykład dotyczy poprawy jakości i zwiększenia dostępności usług medycznych, gdzie w ramach mechanizmu wdrożono system do teleradiologicznej konsultacji medycznej (województwo lubelskie). Inny przykład dotyczy ośmiu projektów rewitalizacyjnych w województwie pomorskim realizowanych w Poddziałaniu Każdy z miał zapewnione finansowanie krzyżowe, a ponieważ były to projekty duże kwotowo, więc 15% przeznaczone na ten mechanizm oznaczało spore budżety na zadania miękkie. Tą część finansowania można porównać do dużego projektu z POKL. W ramach mechanizmu zaproponowano bardzo ciekawe działania np. zajęcia szczudlarskie, kluby mieszkańca, kluby dla dzieci, osób starszych, szkolenia językowe, klub młodzieży, zajęcia kajakarskie, taneczne, poradnia dla rodziców itp. W projekcie, w ramach którego zakupiono energooszczędne trolejbusy, przeprowadzono również zajęcia w szkole, promujące dojazd do szkoły i pracy środkami komunikacji miejskiej (województwo pomorskie). Poniżej przedstawiono dwa ciekawe projekty realizowane w ramach RPO WSL, które w największym stopniu wykorzystały mechanizm krzyżowy. W ramach analizy danych projektowych przebadano wszystkie projekty realizowane w RPO WSL, w których zastosowany został mechanizm crossfinancingu. Omawiane poniżej projekty w największym stopniu realizowały wskaźniki dotyczące finansowania krzyżowego. W projekcie gminy Łazy Budowa i wdrożenie Zintegrowanego Systemu Teleinformatycznego wspierającego procesy administracyjne oraz rozwój Elektronicznych Usług Publicznych wykazane zostały 4 rodzaje wskaźników cross-financingu, w tym najwyższy wskaźnik liczby instytucji objętych doradztwem (24 instytucje). W projekcie gminy Mikołów Rozbudowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie wskazane zostały 3 wskaźniki cross-financingu, w tym wysoki (18 szt.) wskaźnik akcji promocyjnych, szkoleń promocyjnych i liczby rozprowadzonych materiałów (18 tys.). Tytuł projektu Budowa i wdrożenie Zintegrowanego Systemu Teleinformatycznego wspierającego procesy administracyjne oraz rozwój Elektronicznych Usług Publicznych w Gminie Łazy Krótka charakterystyka projektu Projekt realizowany był przez Gminę Łazy na obszarze Miasta Łazy oraz sześciu sołectw leżących w granicach administracyjnych gminy. Celem projektu było wsparcie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie poprzez rozwój elektronicznych usług publicznych na szczeblu lokalnym oraz zniesienie dysproporcji w dostępie 115

116 do usług e-government pomiędzy obszarami zurbanizowanymi a małymi miastami i obszarami wiejskimi. Realizacja celu głównego była możliwa dzięki realizacji trzech celów szczegółowych: 1. Wykorzystaniu Internetu i nowych Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (ICT) dla realizacji usług publicznych poprzez budowę internetowego portalu miejskiego oraz udostępnienie usług on-line. 2. Rozwój e-usług publicznych spełniających specyficzne potrzeby obywateli poprzez uruchomienie trzech internetowych serwisów i usług informacyjnych (e-turystyka, e-gospodarka, e-praca). 3. Użycie Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych do poprawienia efektywności i bezpieczeństwa pracy administracji (e-administracja) poprzez wdrożenie informatycznego systemu zarządzania miastem, elektronicznego obiegu dokumentów zgodnego z wymogami kwalifikowanego podpisu elektronicznego, wewnętrznych procedur załatwiania spraw on-line itp. Projekt polegał na budowie i wdrożeniu zintegrowanego systemu teleinformatycznego służącego rozwojowi e-usług publicznych (front-office) oraz wsparciu procesów administracyjno-zarządczych w UM w Łazach oraz podległych mu 24 jednostkach organizacyjnych (back-office). Projekt obejmował także szkolenia i doradztwo w zakresie korzystania z technologii ICT dla pracowników wskazanych instytucji. Realizacja projektu umożliwiła wprowadzenie obsługi interesanta on-line, a także przyczyniła się do osiągnięcia następujących rezultatów: podniesienie stopnia dostępu do informacji i usług publicznych wśród mieszkańców gminy Łazy i pozostałych grup interesariuszy na obszarze gminy Łazy (turystów, przedsiębiorców), przeciwdziałanie efektowi cyfrowego wykluczenia i marginalizacji terenów i grup zdefaworyzowanych (obszary wiejskie, osoby niepełnosprawne, starsze), zmniejszenie kosztów funkcjonowania lokalnej administracji samorządowej, zwiększenie efektywności pracy administracji publicznej (standaryzacja i skrócenie czasu realizacji procedur, skrócenie czasu obsługi Klienta), dostosowanie procedur administracyjnych do wymogów legislacyjnych (e-podpis), podwyższenie jakości życia mieszkańców oraz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej gminy Łazy, a także zwiększenie jej konkurencyjności w skali regionu. Opis zastosowanego cross-financingu W ramach projektu cross-financing zastosowano do: doradztwa dla 24 instytucji zakresie obsługi informatycznych systemów wspomagania zarządzania oraz wdrażania systemu egovernment w administracji publicznej, przeszkolenia 76 pracowników w zakresie obsługi informatycznych systemów wspomagania zarządzania w administracji publicznej, przeszkolenia 25 pracowników w zakresie obsługi systemu egovernment. W ramach projektu pracownicy Urzędu Miasta i 24 jednostek organizacyjnych podległych Urzędowi Miasta w Łazach zostali objęci programem szkoleń oraz doradztwem w zakresie wdrażania systemu e- Government oraz obsługi informatycznych systemów wspomagania zarządzania w administracji publicznej. Niezbędność działań cross-financingu do osiągnięcia celów projektu Utworzenie systemu teleinformatycznego bez przeszkolenia pracowników w zakresie funkcjonowania i obsługi tego systemu z pewnością uniemożliwiłoby pełne i efektywne wykorzystanie. Zdaniem projektodawcy możliwość zaprojektowania systemu, jego wybudowania oraz równoległego przeszkolenia pracowników, pozwoliło na sprawniejsze wdrożenie projektu. Przeszkoleni pracownicy łatwiej i chętniej korzystają z systemu, z którym mogli się spokojnie zapoznać, popełniają mniej błędów i nie tracą czasu na samodzielne uczenie się go. Wartość dodana z zastosowania cross-financingu 116

117 Projekt został bardzo dobrze dopasowany do potrzeb użytkowników. Zadbano zarówno o mieszkańców gminy Łazy, usprawniając obsługę klienta, ale także o pracowników instytucji objętych informatyzacją. Skala działań i ich wzajemne uzupełnianie się z pewnością przyczyniły się do sukcesu projektu. Uzasadnienie W projektach dotyczących wprowadzania nowych e-usług bardzo ważne, czy wręcz niezbędne są działania szkoleniowe, przygotowujące użytkowników do korzystania z systemu. Przykład tego projektu pokazuje, jak można je dobrze zaplanować i zrealizować. Dlatego też należałoby rozważyć wprowadzenie obligatoryjnego mechanizmu krzyżowego w projektach z zakresu e-usług. Tytuł projektu *** Rozbudowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie Krótka charakterystyka projektu Celem projektu była ochrona bioróżnorodności i zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Śląska, podniesienie świadomości ekologicznej i wzmocnienie postaw proekologicznych wśród mieszkańców regionu. Realizacja inwestycji polegała na adaptacji istniejących schronów byłego terenu powojskowego poprzez rozbudowę Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego. Realizacja zadania przebiegała w trzech etapach: I Etap Adaptacja dwóch istniejących schronów dla celów edukacyjnych. W ramach pierwszego etapu na terenie Centrum powstały dwie sale audiowizualne, Biblioteka Ogrodu, Bank Nasion i Fitotron, zaplecze socjalne i gospodarcze oraz węzeł sanitarny. II Etap Dobudowa dodatkowych segmentów. W ramach drugiego etapu na terenie Centrum dobudowano do istniejącego schronu dodatkowe segmenty, które mieszczą laboratoria badawcze, pomieszczenia administracyjne oraz magazyny. III Etap Zagospodarowanie terenu. W ramach trzeciego etapu na terenie Centrum powstała pracownia dydaktyczna i wieża widokowa. W następnej kolejności zagospodarowano teren budową obiektów małej architektury. Opis zastosowanego cross-financingu W ramach projektu przeprowadzono kampanię promocyjno-edukacyjną Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie promującą projekt Rozbudowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie, która obejmowała konferencje, seminaria i warsztaty z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego. W ramach kampanii promocyjno-edukacyjnej trwającej od 11 października 2010 roku do czerwca 2011 roku odbyło się osiemnaście spotkań, w skład których weszło sześć konferencji, osiem seminariów oraz cztery warsztaty. W spotkaniach wzięło udział 1105 osób, w tym między innymi młodzież z liceów i gimnazjów mikołowskich, dzieci z przedszkoli z terenu Gminy Mikołów oraz mieszkańcy regionu. Rozdano materiałów promocyjnych nt. Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego, w skład których wchodził kalendarz ścienny i biurowy, komplet ulotek, teczka oraz długopis. Podczas zajęć uczestnicy mogli zapoznać się z funkcjonowaniem Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego, zasięgnąć fachowej wiedzy z dziedziny biologii, ekologii oraz sadownictwa roślin, a także zapoznać się z procesami zachodzącymi w przyrodzie. Niezbędność działań cross-financingu do osiągnięcia celów projektu 117

118 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Średnia liczba wystąpień w ramach grup kategorii Wstępna ocena realizacji i efektów Działalność Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie ukierunkowana jest na ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych. Projektodawca kompleksowo podszedł do tej kwestii, łącząc ze sobą działania o charakterze infrastrukturalnym (przygotowanie bazy edukacyjnej), z kampanią promocyjno-edukacyjną. To z pewnością umożliwiło poszerzenie skali działań i dotarcie do większej grupy odbiorców. Wartość dodana z zastosowania cross-financingu Prowadzone przez Centrum działania służą nie tylko edukacji, ale także pozwalają atrakcyjne spędzić wolny czas, integrują mieszkańców Mikołowa i okolic oraz sprzyjają rozwijaniu turystyki weekendowej. Także po zakończeniu projektu kontynuowane są działania o charakterze informacyjno-promocyjnym. Uzasadnienie Cross-financing został w projekcie zastosowany celowo i w sposób bardzo przemyślany. Beneficjent nie ograniczył się do typowych, najprostszych działań polegających na np. rozdawaniu ulotek. Przygotowany cykl akcji promocyjnych był szeroko zakrojony i dobrany w taki sposób, aby jak najpełniej wykorzystać powstałą w ramach projektu infrastrukturę. *** W obu projektach instrument elastyczności (cross-financing) pozwolił zrealizować kompleksowe przedsięwzięcia, w których działania o charakterze infrastrukturalnym, zostały uzupełnione inwestycjami tzw. miękkimi szkoleniowymi, czy promocyjnymi. Zastosowanie cross-financingu pozwoliło na sprawniejszą realizację projektu, ponieważ beneficjenci zaoszczędzili czas, potrzebny na złożenie nowego wniosku o dofinansowanie na działania szkoleniowe, doradcze czy promocyjne. Nie musieli już czekać na ogłoszenie odpowiedniego konkursu, przygotowywanie dokumentacji, nie mając jednocześnie pewności otrzymania wsparcia. Co jest równie ważne, mogli rozpocząć realizację komponentu miękkiego, zaraz po zakończeniu przedsięwzięć infrastrukturalnych Możliwość stosowania cross-financingu w RPO WSL w porównaniu do innych RPO Jak w porównaniu do zapisów pozostałych 15 RPO przedstawiają się możliwości stosowania cross-financingu w ramach RPO WSL? Poszczególne RPO bardzo różnie podchodziły do kwestii cross-financingu. RPO WSL plasuje się w grupie Programów z minimalną liczbą Działań (kategorii interwencji 87 ). Oprócz świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego (które w ogóle nie pozwoliły na stosowanie tego mechanizmu), badany Program ma najmniejszą liczbę Działań umożliwiających zastosowanie mechanizmu krzyżowego. Tabela 16. Zestawienie wystąpień cross-financingu w poszczególnych RPO oraz procentowy udział kategorii interwencji, w których dozwolono cross-financing w kategoriach interwencji ogółem w danej grupie. Opis kategorii Badania i rozwój technologii (B+RT), 8 z 9 4 z 9 0 z 9 3 z 9 8 z 9 2 z 9 0 z 9 5 z 9 6 z 9 4 z 9 5 z 9 0 z 9 0 z 9 0 z 9 6 z 9 3 z 9 6,0 innowacje i przedsiębiorczość Społeczeństwo informacyjne 4 z 5 5 z 5 4 z 5 3 z 5 5 z 5 3 z 5 5 z 5 1 z 5 2 z 5 3 z 5 3 z 5 1 z 5 0 z 5 0 z 5 3 z 5 3 z 5 9,0 Transport 0 z 11 0 z 11 1 z 11 0 z 11 5 z 11 0 z 11 0 z 11 1 z 11 0 z 11 0 z 11 4 z 11 0 z 11 0 z 11 0 z 11 0 z 11 1 z 11 1,1 Energetyka 0 z 8 0 z 8 0 z 8 0 z 8 5 z 8 0 z 8 0 z 8 4 z 8 0 z 8 4 z 8 5 z 8 0 z 8 0 z 8 0 z 8 6 z 8 0 z 8 3,0 Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom 1 z 11 0 z 11 0 z 11 2 z 11 7 z 11 4 z 11 0 z 11 1 z 11 2 z 11 3 z 11 6 z 11 2 z 11 0 z 11 0 z 11 6 z 11 0 z 11 3,1 87 aby móc porównać wszystkie RPO o różnych Priorytetach i Działaniach, wykorzystano kategorie interwencji. 118

119 Turystyka 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 1 z 3 1 z 3 0 z 3 1 z 3 1 z 3 0 z 3 3 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 1 z 3 1 z 3 3,0 Kultura 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 2 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 2 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 0 z 3 1,3 Rewitalizacja obszarów miejskich/wiejskich 1 z 1 1 z 1 0 z 1 0 z 1 1 z 1 1 z 1 0 z 1 0 z 1 1 z 1 0 z 1 1 z 1 0 z 1 0 z 1 0 z 1 1 z 1 1 z 1 8,0 Inwestycje w infrastrukturę społeczną 4 z 5 1 z 5 0 z 5 0 z 5 5 z 5 1 z 5 0 z 5 1 z 5 0 z 5 1 z 5 4 z 5 0 z 5 0 z 5 0 z 5 0 z 5 1 z 5 3,6 Liczba wystąpień cross-financingu w RPO Minimalny poziom dofinansowania w ramach cross-financingu Maksymalny poziom dofinansowania w ramach cross-financingu x 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 3% 10% 5% 10% 0% 0% 5% 10% x 10% 10% 10% 10% 10% 15% 10% 80% 5% 10% 15% 10% 0% 0% 10% 30% x Źródło: analiza własna na podstawie dokumentów 16 RPO. Największy zakres cross-financingu proponuje RPO dla województwa łódzkiego (39 kategorii interwencji), a także dla województwa pomorskiego (33 kategorii interwencji) oraz dla województwa wielkopolskiego (23 kategorii). Występuje też siedem RPO, które proponują mechanizm w kilkunastu kategoriach interwencji (m.in. dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie). W grupie o najmniejszej liczbie kategorii z cross-financingiem znajdują się oprócz RPO WSL, RPO dla województw lubelskiego, mazowieckiego i lubuskiego (chociaż zawierają one nieco więcej kategorii). Ciekawy jest też poziom procentowy dozwolonego cross-financingu w Działaniach. Większość RPO odniosła go do całkowitych wydatków kwalifikujących się do pomocy na poziomie projektu. Jedynie w dwóch RPO postanowiono inaczej. W województwie małopolskim maksymalne wydatki odnosi się do poziomu wspólnotowego współfinansowania projektu, natomiast w województwie łódzkim zastosowano całkiem inne rozwiązanie, zaczerpnięte wprost z dokumentów unijnych. W przypadku tego RPO wydatki odnosi się na poziom całej osi priorytetowej. Jest to rozwiązanie z jednej strony maksymalnie wykorzystujące możliwości jakie daje ten mechanizm, ale z drugiej powoduje bardzo duże kłopoty podczas wdrażania. IZ musi na bieżąco monitorować poziom wydatków na cross-financing na poziomie osi priorytetowej i w odpowiednim momencie zainterweniować i zakazać dalszego finansowania zadań miękkich w projektach. Może to powodować problemy dla kolejnych wnioskodawców, którzy zostaną pozbawieni takich samych możliwości, jakie mieli wcześniejsi beneficjenci. Stąd określanie maksymalnego poziomu wydatków dla każdego projektu jest bardziej sprawiedliwe. Przy czym od razu można powiedzieć, że pozostałe RPO mimo zastosowania maksymalnego poziomu 10% nie wykorzystują w pełni możliwości tego mechanizmu (bowiem z reguły nie jest on dostępny w każdym Działaniu danej osi priorytetowej). Odpowiednie narzędzie do określania maksymalnego poziomu dofinansowania krzyżowego zostanie zaprezentowane w dalszej części tego rozdziału. Poziom dofinansowania krzyżowego jest w większości przypadków taki sam i wynosi, co wynika z automatycznego przełożenia zapisów komisyjnych na poziom projektów. Trzy RPO zdecydowały się przyjąć niższe poziomy dla niektórych projektów (w przypadku województwa podkarpackiego jest to 3%, pomorskiego i wielkopolskiego 5%). Cztery RPO z kolei zdecydowały się w niektórych Działaniach zwiększyć maksymalny poziom do 15% (małopolskie, pomorskie), 30% (zachodniopomorskie), a nawet 80% (opolskie). Ten ostatni przypadek jest wyjątkowy dotyczy wyłącznie transferu technologii i ulepszenia sieci współpracy między MŚP i centrami badań jest to bardzo dobry przykład i dobra praktyka, bowiem działania te, a szczególnie sukces w ich wprowadzaniu, wymagają znaczących nakładów na doradztwo, szkolenia, kontakty, zdobycie zaufania i dopiero potem nawiązanie współpracy. Warto na zakończenie wskazać obszary interwencji, w których najczęściej występuje finansowanie krzyżowe w 16 badanych RPO (por. Tabela 16, ostatnia kolumna). Każda kategoria interwencji z obszaru społeczeństwa informacyjnego występowała średnio w dziewięciu RPO, podobnie było w przypadku rewitalizacji obszarów miejskich (8 razy). Były to dwa obszary najczęściej wspierane przez cross-financing (w wielu RPO umożliwiano finansowanie krzyżowe we wszystkich kategoriach interwencji z tych obszarów). Znaczące wsparcie krzyżowe widać również w obszarze: Badania i rozwój technologii (B+RT), innowacje i przedsiębiorczość, w których każda kategoria interwencji wspierana jest średnio w 6 Programach. Średnie wsparcie występuje w czterech obszarach: energetyki, ochrony środowiska i zapobieganie zagrożeniom, turystyki i infrastruktury społecznej. Najmniejszy zakres finansowania krzyżowego występuje w przypadku obszaru transportu i kultury (większość RPO nie przewidziało współfinansowania krzyżowego w tych obszarach). 119

120 Wstępna ocena realizacji i efektów Stosowanie cross-financingu w przyszłej perspektywie finansowej W ramach jakich typów projektów warto wprowadzić finansowanie krzyżowe, biorąc pod uwagę założenia przyszłej perspektywy finansowej? Jakie korzyści może to spowodować? Czy istnieją jakieś ograniczenia we wprowadzaniu ewentualnych zmian? Mechanizm cross-financingu w przyszłej perspektywie należy rozpatrywać w kontekście podejścia zintegrowanego. Zintegrowane podejście rozwojowe weszło więc w skład nowego paradygmatu polityki regionalnej. W swoim raporcie z 2009 r. OECD stwierdza, że postępy w zakresie infrastruktury same z siebie nie prowadzą do wyższego wzrostu. Za to po połączeniu ich z postępami w zakresie edukacji i innowacji, wpływ inwestycji w infrastrukturę na wzrost staje się znaczący 88. Stymulowanie rozwoju lokalnego w wymiarach gospodarczym, społecznym, środowiskowym oraz przestrzennym, powinno się odbywać poprzez realizację działań mających na celu zapewnienie dostępu do usług publicznych. Rekomenduje się wspieranie wyłącznie zintegrowanych działań (programów/koncepcji). Istotą projektów/przedsięwzięć zintegrowanych jest ich konstrukcja, oparta na podejściu konsolidującym, w odniesieniu do danego terytorium, różne wymiary rozwoju: społecznego, gospodarczego, środowiskowego i kulturowego. Podstawą do przygotowania takich projektów będą zintegrowane programy rozwoju, identyfikujące zależności/relacje pomiędzy poszczególnymi składowymi wszystkich dyscyplin życia lokalnej społeczności. 89 Zatem mechanizm cross-financingu może stać się istotnym elementem realizacji podejścia zintegrowanego w przyszłej perspektywie. Badanie przeprowadzone na potrzeby niniejszej ewaluacji wskazuje, że istnieje wymierna potrzeba i możliwość zastosowania mechanizmu finansowania krzyżowego w większym wymiarze niż jest obecnie. Wskazuje na to analiza dokumentów innych RPO, wskazują na to pytani przedstawiciele innych RPO, wskazują na to również co jest najbardziej istotne sami beneficjenci RPO WSL: 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 33%0% 33% 67% 15% 25% 23%25% 33% 6% 18% 27% 25% 50% 33% 33% 0% 100% 28% 0% 37% 8% 33% 36% 14% 5% 67% 33% 20% 60% 55% 60% 33% 9% 0% 10% 11% 11% 0% 100% 18% 33% 35%33% 0%100% 100% 0% 25% 29% 25% 29% 33% 0% 12% 12% 0% 67% 25% 18% 20% 60% 33% 22% 0% 0% 40% 24% 20% 11% Beneficjenci już stosujący działania miękkie w projektach Beneficjenci chcący stosować działania miękkie w projektach Regional Policy Challenges. New Issues and Good Practices, OECD Paryż 31 marca 2009 [za:] Tarczewska-Szymańska M. (2012), Projekty zintegrowane i partnerskie w przyszłym okresie programowania [w:] Pylak K. (2012) (red.), Przygotowanie i realizacja projektów zintegrowanych w ramach RPO WŁ. Ocena i rekomendacje, Wyd. Urząd Marszałkowski w Łodzi, ISBN , s Ukierunkowanie środków wspólnotowych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych (guidance paper), MRR, Warszawa 2010 [za:] Tarczewska-Szymańska M. (2012), Projekty zintegrowane i partnerskie op.cit., s

121 Wykres 43. Źródło: Stosowanie działań miękkich w projektach przez beneficjentów oraz chęci zastosowania takich działań w przyszłości. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Znamienne jest to, że we wszystkich Działaniach / Poddziałaniach beneficjenci widzą możliwość zastosowania finansowania krzyżowego w większym lub mniejszym stopniu. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25% 61% Promocja efektów projektu, obiektów, instytucji 37% 42% Szkolenia pracowników beneficjentów 15% 21% Szkolenia użytkowników 13% 9% 4% 11% 8% 6% 6% 3% Organizacja imprez, udział w imprezach Doradztwo operacyjne (dotyczące bieżącej działalności) Stosowane obecnie Stosowane w przyszłości Tworzenie ofert na wytworzone w projekcie rozwiązania Doradztwo strategiczne (dotyczące strategii rozwoju) Wykres 44. Źródło: Rodzaje działań miękkich w projektach, jakie beneficjenci już stosują i chcieliby stosować w przyszłości. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Najbardziej potrzebne działania miękkie obecnie i w przyszłości to promocja obiektów i instytucji (bez promocji projektu wymaganej przez wytyczne), a także szkolenia pracowników beneficjenta. Dopiero w dalszej kolejności beneficjenci widzieliby konieczność szkolenia użytkowników, organizacji imprez, doradztwa, czy tworzenia ofert. Badania przedstawicieli innych RPO również pokazują, że nie powinno się ograniczać stosowania mechanizmu cross-financingu przez beneficjentów. Biorąc pod uwagę, że zadania ze współfinansowaniem krzyżowym muszą służyć realizacji celów i być niezbędne do ich osiągnięcia, można łatwo się zabezpieczyć przed nadmiernym wykorzystywaniem tego mechanizmu przez beneficjentów. Tym bardziej, że zainteresowanie nim przez beneficjentów innych RPO było minimalne. Należy zatem dopuścić stosowanie mechanizmu krzyżowego we wszystkich możliwych typach projektów poza typowo infrastrukturalnymi, gdzie ciężko byłoby wskazać jakiekolwiek przykłady crossfinancingu. Proponowane działania z wykorzystaniem finansowania krzyżowego przedstawia poniższa tabela: Tabela 17. Katalog proponowanych działań z zakresu cross-financingu w nowym RPO WSL. Dział. Typy projektów Przykłady finansowania krzyżowego 1.1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont parków Promocja parków przemysłowych i technologicznych przemysłowych i technologicznych wraz z kompleksowym uzbrojeniem terenu Doradztwo dla pracowników parków w zakresie pozyskiwania przeznaczonego pod działalność gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej inwestorów i prowadzenia negocjacji oraz promocji terenów mieszkańcom Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną parków przemysłowotechnologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii o znaczeniu lokalnym i regionalnym świadczących usługi o charakterze specjalistycznym w zakresie innowacji i/lub transferu technologii Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną jednostek naukowych świadczących usługi dla gospodarki, w tym wchodzących w skład CZT i CD nieposiadających osobowości prawnej Wsparcie w zakresie podjęcia lub rozwoju działalności B+R w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach Usługi doradcze dla instytucji zarządzających parkami przemysłowymi, technologicznymi oraz centrami transferu technologii, CZT i CD Szkolenia pracowników parków przemysłowych, centrów wspierania transferu technologii, CZT i CD Szkolenia z zakresu obsługi specjalistycznej aparatury parków przemysłowych i technologicznych i jednostek naukowych Zakup usług doradczych w zakresie usprawnienia transferu technologii i innowacji, w tym: zakup oprogramowania i licencji na oprogramowanie niezbędnych do komercjalizacji technologii, działania promocyjno-informacyjne w zakresie transferu technologii i innowacji 1.2. Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych Usługi doradcze związane z wdrażaniem strategii rozwoju 121

122 Wsparcie inteligentnych specjalizacji przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne Tworzenie i rozwój sieci instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji i/lub transferu technologii Tworzenie i rozwój klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym 1.3. Badania stosowane Badania technologiczne Linie pilotażowe 2.1. Tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-administracja, e-zdrowie, e-edukacja, e- integracja, e-kultura, e-turystyka, e-gospodarka, e-praca, cyfrowy dom, zielone technologie cyfrowe Usługi doradcze w zakresie powstawania firm opartych na wysokich technologiach lub zamierzających podjąć działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów lub usług nowych na rynku polskim albo znacząco ulepszonych w porównaniu z występującymi na rynku Szkolenia pracowników instytucji otoczenia biznesu wprowadzających nowe usługi w wyniku współpracy z sieciami międzynarodowymi Tworzenie i rozwój oferty sieci instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie transferu technologii i innowacji Szkolenia i doradztwo dla organów zarządzających klastrem Zakup usług doradczych związanych z tworzeniem i rozwojem sieci współpracy pomiędzy sektorem badawczo-rozwojowym a przedsiębiorcami w zakresie transferu technologii i innowacji Usługi doradcze w zakresie przygotowania odpowiednich badań, znalezienia partnerów do projektu z różnych dziedzin Szkolenia dla realizatorów badań i linii pilotażowych Szkolenia i doradztwo niezbędne do realizacji celów finansowanych inwestycji Usługi doradcze i szkolenia dla użytkowników w zakresie wdrażania i eksploatacji technologii front-office i back-office Usługi doradcze dla powstających centrów zarządzania sieciami regionalnymi i lokalnymi 3.1. Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości Promocja możliwości, jakie daje fundusz Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług Działania inwestycyjne związane z rozpoczęciem lub rozwojem działalności eksportowej Dostosowywanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem 3.2. jw. jw Kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkańcom 4.1. Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia słoneczna Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia z biomasy, energetyka geotermalna, biogaz, energetyka wodna Budowa, modernizacja, przebudowa instalacji do energetycznego wykorzystania biogazów z wysypisk oraz z oczyszczalni ścieków Rozwiązania służące redukcji emisji CO 2 w transporcie (inwestycje np. w ekologiczne samochody) 4.2. Montaż/instalacja efektywnego energetycznie (oszczędnego) oświetlenia w gminach/miastach (postulowana preferencja projektów realizowanych w formule ESCO) Wsparcie budowy/modernizacji inteligentnych sieci w elektroenergetyce oraz rozszerzenia tych rozwiązań na sieci gazowe, ciepłownicze i wodociągowe, poprzez wdrażanie zintegrowanych systemów pomiarów oraz wspieranie rozwoju lokalnych hybrydowych systemów energetycznych Kompleksowa termomodernizacja budynków: MSP, komunalnych, spółdzielczych i wspólnot mieszkaniowych, polegająca na ocieplaniu ścian, stropów wraz z wymianą źródeł ciepła (postulowana preferencja projektów realizowanych w formule ESCO) Usługi doradcze w zakresie projektowania, wdrażania i doskonalenia: nowego produktu lub usługi, planów marketingowych, strategii rozwoju firmy, systemów zarządzania jakością i innych wspomagających zarządzanie oraz w zakresie certyfikacji wyrobów, usług, surowców, maszyn i urządzeń, aparatury kontrolno-pomiarowej Usługi doradcze dotyczące połączeń dokonujących się pomiędzy mikro, małymi i średnimi przedsiębiorstwami Usługi doradcze w zakresie podejmowania i rozwijania działalności eksportowej Udział przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą Kampanie promocyjne w kraju i za granicą Usługi doradcze w zakresie dostosowywania technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych Usługi doradcze w zakresie zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych w przedsiębiorstwie Szkolenia z powyższego zakresu Promocja obszaru wśród potencjalnych inwestorów Usługi doradcze i szkolenia z zakresu najlepszych form wykorzystywania energii odnawialnej, redukcji emisji ciężkiej i użytkowania zakupionych technologii Kampanie promujące czysty transport publiczny, ekologiczne samochody, oszczędzanie energii itp. Kampanie promujące efektywność energetyczną (oszczędzanie energii) Szkolenia instruktażowe dla pracowników z zakresu obsługi inteligentnych sieci Kampanie promujące efektywność energetyczną (oszczędzanie energii) 5.1. Budowa, rozbudowa infrastruktury przeciwpowodziowej (w tym zakup sprzętu) - wsparcie ograniczenia negatywnych skutków powodzi poprzez minimalizowanie Działania ukierunkowane na rozwój potencjału ludzkiego w zakresie podnoszenia kwalifikacji i kompetencji niezbędnych do prawidłowej 122

123 ryzyka powodziowego, odbudowę naturalnej retencji wodnej, wdrożenie programów małej retencji wodnej na obszarach szczególnie zagrożonych powodzią (zabezpieczenie przed podtopieniem terenów, budowa systemu odprowadzania wód nawałowych 5.2. Budowa, rozbudowa infrastruktury (w tym zakup sprzętu) chroniącej przed skutkami klęsk żywiołowych (susza, huraganowe wiatry, pożary) 6.1. Budowa sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budowa sieci kanalizacji deszczowej Budowa (w tym rozbudowa) i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych Budowa/rozbudowa/modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę realizacji projektu i osiągnięcia jego celów Akcje informujące o sposobie zachowania oraz skutkach klęsk żywiołowych jw. Szkolenia instruktażowe dla pracowników umożliwiające wykorzystanie infrastruktury i wyposażenia 6.2. Budowa/rozwój/modernizacja zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów Szkolenia instruktażowe dla pracowników w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi Rozwój selektywnej zbiórki odpadów (zbiórka segregacja przekazanie odpadów do odzysku/unieszkodliwienia) Kampanie promujące wśród mieszkańców segregację odpadów, szkolenia instruktażowe, materiały promocyjne itp Rekultywacja terenów poprzemysłowych/obszarów zdegradowanych na cele środowiskowe 6.4. Zakup/modernizacja/budowa środków i infrastruktury transportu publicznego (np. autobusy, tramwaje, tabor kolejowy, wiaty przystankowe, elektroniczne tablice dynamicznej informacji pasażerskiej, tory tramwajowe/kolejowe, trakcja, infrastruktura rowerowa) 6.5. Zabezpieczenie zasobów dziedzictwa kulturowego regionu/subregionu na wypadek zagrożeń np. przed pożarem, przed kradzieżą (z wyłączeniem konserwacji eksponatów) Rewitalizacja, konserwacja, renowacja obiektów wpisanych do rejestru zabytków/ uznanych za pomnik historii/ wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w tym termomodernizacja budynków zabytkowych pozwalająca zachować wartość zabytkową budynku 7.1. Budowa nowych odcinków dróg Przebudowa dróg istniejących prowadząca do wzrostu przepustowości 9.1. Wsparcie ośrodków oferujących nowe formy pomocy osobom, które wymagają wsparcia Wsparcie placówek opiekuńczo-wychowawczych przeznaczonych dla dzieci do lat Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa, remont i wyposażenie laboratoriów dydaktycznych, sal do praktycznej nauki zawodu (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych) Wyposażenie laboratoriów dydaktycznych, sal do praktycznej nauki (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych) Usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych w obiektach Kampanie medialne promujące zrekultywowane tereny poprzemysłowe lub obszary zdegradowane lub kampanie promujące ochronę środowiska Szkolenia instruktażowe dla pracowników z zakresu obsługi zakupionego sprzętu oraz obsługi systemów sterowania ruchem Szkolenia instruktażowe dla pracowników z zakresu ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego Kampanie medialne promujące obiekty zabytkowe wśród lokalnej i międzynarodowej społeczności Kampanie medialne oraz działania instruktażowe i szkoleniowe z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, pozostające w ścisłym związku z przedmiotem projektu Działania instruktażowe i szkoleniowe dotyczące nowoczesnych systemów informacyjnych pozwalających na nadzór i sterowanie ruchem, pozostające w ścisłym związku z przedmiotem projektu Szkolenia dla pracowników z zakresu oferowanej pomocy Akcje informacyjno-promocyjne dotyczące zakresu funkcjonowania ośrodków i placówek Organizacja alternatywnych sposobów spędzania czasu przez młodzież z rewitalizowanych obszarów Promocja przygotowanych terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą Szkolenia dla pracowników z zakresu obsługi laboratoriów dydaktycznych i sal Wsparcie dla opracowania programów nauczania bazujących na danym sprzęcie oraz kursów obsługi dla osób prowadzących zajęcia na tym sprzęcie Usługi doradcze i szkolenia w zakresie wdrażania i użytkowania zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania oświatą Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań desk research, ITI oraz Założeń do przyszłego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , finansowanego z EFRR, Wydział Rozwoju Regionalnego, Referat ds. programowania i rozwoju, maj 2012 r., Pylak K. (red.) (2010), Komplementarność działań realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , PSDB sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Katowice, ISBN: , s Do powyższych przykładów zastosowań cross-financingu należy dołączyć planowany cel tematyczny 8 ( Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników ), który może być realizowany w ramach EFS w odpowiedniku PO KL, ale również może być wdrożony w ramach finansowania krzyżowego w RPO np. w ramach Działania 1.2, 3.1, czy

124 Czy konieczne jest określanie limitów procentowych cross-financingu zarówno na poziomie priorytetu, jak i na poziomie projektu, czy też wystarczającym rozwiązaniem jest określenie limitów procentowych cross-financingu jedynie na poziomie priorytetu? Jedną z istotnych kwestii dotyczących stosowania cross-financingu (w szczególności w odniesieniu do kolejnego okresu programowania) jest zweryfikowanie, które rozwiązanie jest bardziej korzystne w kontekście zmaksymalizowania efektywności wdrażania, czy podejście ograniczające się do określania limitów procentowych jedynie na poziomie priorytetów, czy także na poziomie projektów. W obecnej perspektywie tylko w RPO dla województwa łódzkiego zdecydowano się na określenie limitów cross-financingu tylko na poziomie priorytetów. W pozostałych przypadkach limity są określone na poziomie projektów, chociaż przedstawiciele tych RPO nie do końca zgadzają się z takim rozwiązaniem. Naszym zdaniem, które potwierdzili również przedstawiciele innych RPO (9 z 15 badanych, przy kilku wstrzymujących się od głosu), najlepszym rozwiązaniem jest określenia limitów procentowych cross-financingu na poziomie priorytetu. Daje większy margines możliwości w zakresie projektu mogą się trafić projekty wymagające większego limitu cross-financingu, a inne mniejsze. Zatem takie podejście umożliwi elastyczne stosowanie zasad dotyczących cross-financingu na poziomie Działań / Poddziałań, a także na poziomie konkretnych projektów. Może tu wystąpić takie zagrożenie w przypadku małego zainteresowania cross-financingiem, że w niektórych obszarach mechanizm ten w ogóle się nie pojawi (wówczas bez określania maksymalnych limitów na poziomie projektu, kilka projektów mogłoby nadgonić wykorzystanie tego finansowania za całą oś priorytetową). Dlatego w takich przypadkach trzeba brać pod uwagę sytuację, że beneficjent może starać się wykorzystać lukę w systemie i np. stworzyć projekt oparty wyłącznie o cross-financing (beneficjenci mogliby składać miękkie projekty dopóki, dopóty byłyby środki z cross-financingu). Zatem pozostawienie nieokreślonego górnego limitu dla projektu nie jest dobrym rozwiązaniem. Z drugiej strony jeżeli określimy limity procentowe tylko na poziomie priorytetu, wtedy trzeba zorganizować mechanizmy monitorowania tego limitu, żeby nie został on przekroczony. Wydaje się jednak, że przy tak zaawansowanym lokalnym systemie informatycznym, jaki funkcjonuje w RPO WSL monitorowanie na bieżąco poziomu wykorzystanego cross-financingu nie będzie żadnym problemem. Na podstawie przeprowadzonych badań, można zaproponować dwa rozwiązania: pierwszym narzędziem zapewniania odpowiedniego poziomu cross-financingu jest określenie maksymalnego limitu na poziomie priorytetu (10%), ale przy założeniu maksymalnego poziomu tego współfinansowania na poziomie projektu (np %); takie rozwiązanie wymaga zastosowania systemu monitorowania do zapewnienia, że limit 10% na poziomie priorytetu nie zostanie przekroczony; drugim narzędziem jest określenie limitów cross-financingu na poziomie Działań / Poddziałań w sposób adekwatny do specyfiki projektów; wówczas poziomy dla różnych Działań / Poddziałań mogłyby być różne, natomiast maksymalny poziom wydatków z poziomu Działań / Poddziałań nie przekroczyłby 10% limitu na poziomie osi priorytetowej (takie rozwiązanie nie wymagałoby stosowania specjalnego systemu monitorowania). Przykład określania poziomu limitów dla hipotetycznego Działania przedstawiono poniżej: Tabela 18. Przykład określania poziomu wydatków i limitu dla jednego z Działań. Alokacja ogółem Cross-financing Alokacja na crossfinancing % cross-financing (10% alokacji na priorytet) Działanie Nie N/d N/d Działanie Tak % Działanie Nie N/d N/d Ogółem % Źródło: opracowanie własne. 124

125 W przypadku, gdy chcemy zastosować cross-financing w jednym z trzech Działań przy alokacji na oś wielkości 1,1 mln, na finansowanie krzyżowe możemy przeznaczyć 10%, a więc 100 tys. zł, co stanowi 20% wydatków kwalifikowanych Działania 1.2. Jak można ocenić stopień wykorzystania cross-financingu w ramach programu współfinansowanego w ramach EFRR, jakim jest RPO WSL w porównaniu do programu współfinansowanego z EFS, jakim jest PO KL? W drugiej połowie 2011 r. na zlecenie IZ PO KL zostało zrealizowane badanie pt.: Ocena stopnia i sposobu wykorzystania cross-financingu w projektach realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Wyniki tego badania można wykorzystać jako materiał porównawczy w odniesieniu do stopnia wykorzystania cross-financingu w ramach RPO WSL, co jest tym bardziej interesujące, że w przypadku PO KL mechanizm cross-financingu przebiega w odwrotną stronę (tj. działania infrastrukturalne stanowią dopełnienie działań miękkich ) niż w przypadku RPO WSL. Pozwoli to spojrzeć z innej perspektywy na stosowanie cross-financingu w ramach RPO WSL. Cross-financing wystąpił w blisko 2/3 zrealizowanych projektów PO KL. Średni poziom w odniesieniu do wszystkich zrealizowanych projektów wyniósł 3,81% w przypadku crossfinancingu planowanego oraz 3,59% w przypadku cross-financingu rozliczonego. Wartość wydatków poniesionych w ramach cross-financingu stanowiła 2,82% całkowitych wydatków rozliczonych w ramach PO KL. W odniesieniu do wszystkich zrealizowanych projektów w ramach PO KL wydatkowano 90% środków w ramach cross-financingu w stosunku do tego, co zostało zaplanowane. Najwyższy poziom cross-financingu w projekcie wyniósł 23,6% wartości kosztów kwalifikowalnych. 90 W ramach RPO WSL średni poziom cross-financingu jest znacznie niższy, a przede wszystkim ma mniejszy zakres wyniósł on dla Działania 2.2 4,2%, 5.2 3,7%, a 5.5 6,2%, przy czym jest to liczone dla tych projektów, w których cross-financing wystąpił. 40% 35% 34,36% 30% 25% 20% 20,50% 22,01% 18,02% 15% 10% 5% 0% 4,81% 0,30% 0% 0,01%-3% 3,01%-7% 7,01%-10% 10,01%-15% 15,01%-25% Wykres 45. Źródło: Rozkład projektów ze względu na poziom cross-financingu rozliczonego. Tarczewska-Szymańska M., Piróg K., Bochniewicz M., Pylak K. (2011), Ocena stopnia i sposobu wykorzystania cross-financingu w projektach realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, MRR, Warszawa, s Zatem w przypadku 23% projektów dotychczas zrealizowanych w ramach PO KL poziom crossfinancingu przekroczył 7% wartości kosztów kwalifikowalnych. W przypadku RPO WSL poziom crossfinancingu przekroczył 7% w przypadku 28% projektów (ale jedynie spośród tych, które zakładały wykorzystanie cross-financingu). Zatem poziom ten wbrew pozorom jest dużo niższy niż w POKL Poziom 7% został przekroczony w przypadku 26% projektów POKL o całkowitej wartości kosztów kwalifikowanych mieszczących się w przedziale tys. zł, 30% projektów o wartości kosztów kwalifikowalnych nie przekraczającej 50 tys. zł oraz, aż w przypadku 45% projektów mieszczących się w przedziale kosztów kwalifikowalnych powyżej 50 tys. zł do 100 tys. zł. 90 Tarczewska-Szymańska M., Piróg K., Bochniewicz M., Pylak K. (2011), Ocena stopnia i sposobu wykorzystania crossfinancingu w projektach realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, MRR, Warszawa, s

126 Wyższy udział procentowy finansowania krzyżowego w PO KL wystąpił w przypadku mniejszych wartościowo projektów jest on wyższy w przypadku projektów o wartości kosztów kwalifikowalnych do 200 tys. niż w przypadku projektów przekraczających tę wartość % 50% % 0% 0% % 24% 24% % 27% 11 0% 0% % 30% 20% 10% 0% -10% 0-50 tys tys. zł tys. zł tys. zł 0,5 mln-1 mln zł 1-2 mln zł 2-5 mln zł 5-10 mln zł mln zł mln zł Liczba projektów z cross-financingiem Udział projektów z poziomem cross-financingu przekraczającym 7% w projektach z cross-financingiem (prawa oś) Wykres 46. Źródło: Udział projektów wykazujących poziom cross-financingu przekraczający 7% we wszystkich projektach wykazujących to finansowanie w zależności od wielkości wydatków kwalifikowanych w projektach. opracowanie własne na podstawie danych z projektów uzyskanych od IZ RPO WSL. W przypadku RPO WSL nie można dostrzec takich zależności. Mimo tego, że w przedziale wydatków kwalifikowanych tys. 31% projektów z cross-financingiem zaplanowało wydatki na ten cel wyższe niż 7% wydatków kwalifikowanych, to w wyższych przedziałach udział takich projektów był podobny. Nawet przy całkiem dużych projektach (5-10 mln zł) w co czwartym projekcie z crossfinancingiem zaplanowano wydatki wyższe niż 7% wydatków kwalifikowanych. Wynika to z tego, że w POKL zakup sprzętu lub wyposażenia do projektu z reguły ma określoną minimalną wartość, która powoduje w przypadku mniejszych projektów większy udział wydatków na ten cel w ogólnej wartości projektu. W przypadku RPO WSL wydatki na cross-financing dotyczyły działań promocyjno-informacyjnych, które w większym stopniu były proporcjonalne do wydatków inwestycyjnych. Poziom cross-financingu jest najwyższy w przypadku szkół i placówek oświatowych, co można zinterpretować tym, że dla tego typu beneficjentów cross-financing stanowi możliwość doposażenia instytucji w brakujący sprzęt w związku z odczuwanymi przez beneficjentów poważnymi niedoborami w tym zakresie. Można zatem stwierdzić, że w przypadku tego typu beneficjenta cross-financing charakteryzuje się wysoką użytecznością, ponieważ znaczna część środków w przypadku projektów realizowanych przez ten typ beneficjenta jest przeznaczana na wyposażenie pracowni komputerowych, co jest zarazem warunkiem koniecznym realizacji projektów, ponieważ bez tego niemożliwe byłoby prowadzenie zajęć dla uczniów w ramach tych projektów. W przypadku projektów realizowanych przez szkoły i placówki oświatowe cross-financing charakteryzuje się również wysoką wartością dodaną, ponieważ sprzęt zakupiony na potrzeby projektów może być wykorzystywany podczas realizacji innych przedsięwzięć wspierających proces nauczania. Najniższy poziom cross-financingu odnotowano w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa, w związku z czym można stwierdzić, że dla tego typu beneficjentów możliwość zakupu środków trwałych w ramach cross-financingu nie stanowi istotnej motywacji w aplikowaniu o środki w ramach PO KL. 126

127 W ramach PO KL pozytywnie oceniono wpływ cross-financingu na osiąganie celów projektu i Programu. Przy czym specyfika tego mechanizmu jest zupełnie inna. Sprzęt i wyposażenie kupowane w ramach projektów służy beneficjentom dłużej, przez co zarówno zapotrzebowanie, jak i poziom tego finansowania w kolejnych projektach zmniejsza się. Ma ono zatem charakter bardziej wspierający beneficjentów niż projekty. Z drugiej strony ten mechanizm stosowany w RPO WSL i w PO KL ma ten sam cel i przynosi podobne korzyści (umożliwienie realizacji, zapewnienie odpowiedniej jakości działań w projekcie). Różnica jest natomiast taka, że w przypadku PO KL mechanizm przyczynia się do unowocześnienia i uatrakcyjnienia instytucji, natomiast w przypadku RPO WSL do wzrostu świadomości istnienia instytucji, zwiększenia rynku lub zakresu usług. Oba mechanizmy prowadzą jednak do tego samego celu wzrostu liczby klientów / użytkowników itd. 127

128 2.7. Czynniki wpływające na realizację Programu Wpływ zmian w dokumentach programowych na zwiększenie efektywności i skuteczności osiągania celów RPO WSL Jakiego rodzaju zmiany (np. mające na celu poprawę bieżącego wdrażania, zwiększenia stopnia osiągania celów Programu, zmiany o charakterze strategicznym) wprowadzono w dokumentach programowych (m.in. RPO WSL, URPO WSL wraz z załącznikami) od początku realizacji RPO WSL? W jakim stopniu przyczyniły się do zwiększenia efektywności/ skuteczności osiągania celów Programu? Czy działania te skutkowały zwiększeniem aktywności i skuteczności beneficjentów w pozyskiwaniu środków RPO WSL? Podczas analizy dokumentów źródłowych pogrupowano wprowadzone zmiany oraz oceniono ich znaczenie ze względu na zwiększenie efektywności/skuteczności wdrażania Programu. Zmiany zostały podzielone na kilka grup (trzy pierwsze grupy zostały jedynie zliczone): kosmetyczne poprawa, ujednolicenie zapisów, niezależne od IZ RPO WSL zmiany wynikające z konieczności dostosowania do zmieniających się dokumentów prawnych na szczeblu krajowym lub unijnym (zmiany ważne, ale niezależne od IZ RPO WSL), poprawa bieżącego wdrażania zmiany niewielkie, poprawiające skuteczność wdrażania, w tym uszczelnianie zapisów, eliminowanie dziur w procedurach itp. (zmiany mało istotne) zwiększenie stopnia osiągania celów Programu zmiany poprawiające efektywność uzyskiwania wskaźników realizacji celów lub lepiej dostosowujące projekty do celów RPO WSL (zmiany ważne) zmiany o charakterze strategicznym zmiana koncepcji realizacji Działań / Poddziałań RPO WSL, zmieniająca podejście do wdrażania (zmiany kluczowe). W okresie przeprowadzono dwie zmiany głównego dokumentu RPO (6 sierpnia 2010 roku i 2 grudnia 2011 roku). Zmiany poczynione w 2010 roku dotyczyły głównie: kwestii poprawy i ujednolicenia zapisów np. wydzielenia mikroprzedsiębiorstw z MŚP, dodania bardziej trafnych kategorii interwencji 07 i 50 oraz wprowadzenia odpowiednich zmian w podziale alokacji na te kategorie, czy też dodania wartości docelowych wskaźników oszczędności czasu, kwestii niezależnych od IZ, jak np. zmiany jednostki wskaźnika oszczędności czasu z euro na zł, dostosowania zapisów do nowelizacji ustawy o finansach publicznych poprawy bieżącego wdrażania m.in. organizacji wspólnych konkursów z podziałem puli na małe i duże gminy zamiast organizować oddzielne konkursy, możliwości organizowania również otwartych naborów w takich Działaniach jak wsparcie udziału przedsiębiorców w targach, wystawach i misjach gospodarczych, co poprawia sprawność funkcjonowania zwiększenia stopnia osiągania celów poprzez zagwarantowanie małym gminom 40% środków z osi priorytetowej II (bez indykatywnego podziału nie byłyby one zdolne zaabsorbować takiej części środków), dodanie wskaźników produktu i rezultatu dla osi II, umożliwienie aplikowania o środki w ramach Działania 5.4 jednostkom sektora finansów publicznych również nieposiadającym osobowości prawnej, rozszerzenie zakresu projektów o modernizację źródeł ciepła (w Działaniu 5.3), zwiększenie alokacji na kat. 5 ( dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorców ) jako bardziej skuteczną w realizacji celów Programu. Zmiany wprowadzone do RPO miały faktycznie wpływ na zwiększenie stopnia osiągania celów Programu w dwóch przypadkach. W Działaniu 5.4 w konkursie /10 złożono projekty o wartości o 4 mln wyższej niż w konkursie z 2008 roku (przed zmianą). W Działaniu 5.3 z kolei wzrost zainteresowania aplikowaniem w 2011 roku zwiększył się o ponad 60%. W 2011 roku zmiany w RPO dotyczyły: 128

129 kwestii poprawy i ujednolicenia zapisów m.in. dostosowanie wskaźnika utworzonych miejsc pracy brutto liczonych w liczbie zatrudnionych osób do ekwiwalentu pełnego czasu pracy, poprawa jednostki wskaźnika liczby osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO (z tys. os. na osoby), a także wielu poprawek redakcyjnych, kwestii niezależnych od IZ, jak np. doprecyzowanie zapisów w celu uwzględnienia zmian prawnych, wskazanie obszarów komplementarności między RPO WSL a Strategią Morza Bałtyckiego oraz zgodności z Strategią UE 2020 i raportem Polska 2030, ujednolicenie nazw wskaźników z systemem KSI, poprawy bieżącego wdrażania m.in. zwiększenia stopnia osiągania celów poprzez wzrost wskaźnika produktu Liczba projektów z zakresu bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego dla MSP z 584 podmiotów do 2000 podmiotów w 2015 roku, zmniejszenie wartości wskaźnika produktu Liczba przedsiębiorstw objętych wsparciem w zakresie innowacji w Poddziałaniu w związku ze zmniejszeniem alokacji o 7%, a także wskaźnika Liczba projektów promujących biznes i przedsiębiorczość w Poddziałaniach i w związku z wydzieleniem Poddziałania ( Rewitalizacja JESSICA ), dodanie przedsiębiorców telekomunikacyjnych do typów beneficjentów mogących ubiegać się o wsparcie w ramach osi II, a także zwiększenie alokacji o 34,2 mln euro dla RPO WSL o środki pochodzące z KRW i dostosowania technicznego. Część zmian w ostatniej grupie miała charakter mimo wszystko dostosowawczy tzn. zmieniający zapisy RPO WSL w kontekście uzyskanych wartości wskaźników, ale są też takie, jak dodanie grupy przedsiębiorców telekomunikacyjnych, co nie spowodowało wzrostu zainteresowania ostatnim konkursem ( /12). Jedynie ostatnia zmiana zwiększająca poziom alokacji dla całego RPO WSL może przyczynić się do wzrostu osiągania celów Programu. *** W przypadku URPO WSL oraz jego załączników 91 zmian było znacznie więcej. Łącznie w okresie od 27 grudnia 2007 roku do 26 czerwca 2012 roku dokument ten zmieniano 38 razy. Łącznie wprowadzono 968 zmian 92, co można zobrazować w taki sposób, że średnio co 1,5 dnia w tym okresie wprowadzano jedną zmianę. Skala zmian jest zatem znacząca. Z drugiej strony trzeba podkreślić, że są to w większości zmiany poprawiające bieżące zarządzanie Kosmetyczne Niezależne od IZ RPO WSL Poprawa bieżącego wdrażania Zwiększenie stopnia osiągania celów Programu Zmiany o charakterze strategicznym Wykres 47. Liczba zmian w podziale na pięć grup wprowadzonych do URPO WSL w okresie 29 lipca 2008 roku i 26 czerwca 2012 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy dokumentów URPO WSL analizą objęto załącznik nr 2: Wytyczne w sprawie kwalifikowalności wydatków, nr 6: Kryteria wyboru projektów oraz nr 9: Zestawienie wskaźników produktu i rezultatu. z powodu braku dokumentów prezentujących zmiany w URPO WSL analizą nie objęto trzech pierwszych zmian tj. wersji z dnia 27 grudnia 2007 roku, wersji z 28 lutego 2008 roku i wersji z 5 czerwca 2008 roku. 129

130 Najwięcej zmian dotyczyło ujednoliceń, doprecyzowań i uzupełnień, które miały wpływ na pracę i bieżące wdrażanie, ale nie zwiększało stopnia osiągania celów Programu, a tym bardziej nie miało charakteru strategicznego. Co do zmian mających wpływ na poziom osiąganych celów w URPO głównie były to zmiany: dotyczące wydzielenia dwóch nowych Poddziałań (1.2.4 i 6.2.3), we wskaźnikach (dodawano i usuwano, zmieniano zwykłe wskaźniki na kluczowe i odwrotnie), w wagach przy kryteriach oceny, co wpływało na ocenę projektów, w wielkościach alokacji, w pewnym momencie (mniej więcej od listopada 2010 roku) zaczęły się pojawiać, najczęściej na skutek oszczędności, przesunięcia alokacji na Działania / Poddziałania charakteryzujące się dużym zainteresowaniem wśród wnioskodawców (np. Poddziałanie 4.1, 4.2, 5.2, 6.2.1, 7.1.1, 9.1 i inne). Najwięcej zmian dotyczyło usprawnienia realizacji Programu, przy czym nie zawsze oznaczało to ułatwienia dla beneficjentów. Wbrew pozorom uszczelnianie zapisów, np. zmniejszenie katalogu wydatków kwalifikowanych, doprecyzowanie typu projektu, ograniczenie liczby składanych wniosków w jednym konkursie, wprowadzenie nowego dokumentu do dokumentacji konkursowej może powodować utrudnienia w realizacji projektów przez beneficjentów (mimo usprawnień w samym procesie wdrażania Programu). Nasza ocena jest właśnie ambiwalentna. Z jednej strony analiza zmian wykazała dużą dbałość IZ RPO WSL o zgodność dokumentów ze zmianami przepisów prawnych, uszczelnienie i usprawnienie wdrażania Programu, uproszczenie dokumentacji projektowej oraz zwiększenie możliwości realizacji celów (przesunięcia alokacji, doprecyzowanie kryteriów i wskaźników). Z drugiej jednak strony dla beneficjentów zmiany te często okazywały się dodatkowym utrudnieniem podczas składania i realizacji projektów. W przypadku IZ RPO WSL zmiany były czysto wdrożeniowe. Skala zmian nie była duża. Najczęściej potrzeba wynikała ze zmian w przepisach, które blokowały ogłaszanie konkursów. Zmieniały się także pule alokacji, przesuwano środki, zmieniano harmonogramy konkursów, kryteria, wagi. Zmieniały się także wskaźniki, zmniejszały się ich wartości docelowe. Czasem doprecyzowane były typy beneficjentów, dokładano nowe typy beneficjentów, jak w osi II ( Społeczeństwo informacyjne ). Jeśli jakiś typ projektu nie był realizowany w danym Działaniu, to uzupełniano go o nową kategorię interwencji. Zmieniała się też lista projektów kluczowych. Zatem jak widać, pewne zmiany miały wpływ na osiąganie celów Programu. Siłą rzeczy takie zmiany musiały doprowadzić do zwiększenia aktywności i skuteczności beneficjentów w pozyskiwaniu środków RPO WSL. Jak powiedzieli przedstawiciele IP2 podczas wywiadu, w trakcie realizacji Programu IP2 wprowadzała zmiany związane z kwestią wskaźników rzeczowych, zmiany w regulaminach konkursowych, w kryteriach wyboru projektów, które były nastawione na wykorzystanie alokacji, ale były też działania upraszczające. Ważną zmianą było połączenie działań dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, ponieważ występowały problemy związane z przechodzeniem przedsiębiorstw z jednej kategorii do drugiej w trakcie ich udziału w Programie (zmieniała się wielkość przedsiębiorstwa np. pomiędzy złożeniem wniosku czy też zakwalifikowaniem do dofinansowania a podpisaniem umowy i firma przestawała się kwalifikować do danego Poddziałania). Równie istotna była zmiana polegająca na połączeniu wniosku o dofinansowanie i biznes planu to było bardzo dobre rozwiązanie, bo przyspieszyło ocenę i usunięto rozbieżności pomiędzy tymi dokumentami. Siłą rzeczy beneficjenci nie mogli zauważyć takich zmian jak re-alokacje, czy wydzielanie nowych Poddziałań, bowiem zwykle odnajdują się oni w zastanej rzeczywistości (musieliby na bieżąco śledzić to co się dzieje w Programie). Mimo tego, jedynie co siódmy beneficjent zauważył zmiany w dokumentach programowych, które miały wpływ na przygotowanie i realizację jego projektu. 130

131 13% 75% 12% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Beneficjent pamięta zmiany w dokumentach programowych, które miały wpływ na przygotowanie i realizację jego projektu Nie było zmian mających wpływ na przygotowanie lub realizację projektu beneficjenta Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 48. Źródło: Odsetek beneficjentów, którzy wskazali na zmiany w dokumentach programowych mających wpływ na przygotowanie i realizację ich projektów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Spośród tych, którzy zauważyli zmiany (13% badanych beneficjentów), większość zauważyła zmiany mogące oddziaływać pozytywnie na ich projekty (chociaż odsetek zmian mogących wpływać negatywnie jest niewiele mniejszy). ZMIANY MOGĄCE WPŁYWAĆ POZYTYWNIE ZMIANY MOGĄCE WPŁYWAĆ NEGATYWNIE 40% 30% 20% 10% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 6,2% Dodanie nowego typu beneficjenta Usunięcie nowego typu beneficjenta lub wykluczenie sektora działalności gospodarczej 1,2% 10,6% Uproszczenie dokumentacji aplikacyjnej Wprowadzenie do dokumentacji aplikacyjnej nowego dokumentu trudnego do uzyskania 4,9% 10,8% Ułatwienie procedury składania wniosków Utrudnienie procedury składania wniosków 1,2% 1,2% Wprowadzenie łatwego do spełnienia kryterium wyboru Wprowadzenie ciężkiego do spełnienia kryterium wyboru 8,4% 7,2% Ułatwienie zasad realizacji projektu Utrudnienie zasad realizacji projektu 9,6% 7,1% Zwiększenie katalogu wydatków kwalifikowanych Zmniejszenie katalogu wydatków kwalifikowanych 7,4% Uszczelnienie zapisów dotyczących typu projektu lub działań w ramach projektu 9,6% Wykres 49. Źródło: Odsetek beneficjentów, którzy wskazali na zmiany w dokumentach programowych mających wpływ na przygotowanie i realizację ich projektów w podziale na rodzaj zmiany. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=61]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy wskazali na zauważenie zmian w dokumentach programowych. Jak widać, co dziesiąty beneficjent docenił uproszczenie dokumentacji aplikacyjnej (np. usunięcie załącznika c oświadczenia wnioskodawcy dotyczącego wpływu projektu na obszary objęte siecią NATURA 2000; załącznika d oświadczenia o dostosowaniu projektu do wymagań prawa unijnego w zakresie postępowania OOŚ; załącznika e oświadczenia o zgodności projektu z wymaganiami prawa unijnego w zakresie postępowania OOŚ) oraz ułatwienie procedury składania wniosków (zmiany w kryteriach formalnych i merytorycznych, dodanie procedury 131

132 konkursowej dla typu projektu 2 w ramach Poddziałania 1.1.1). Nieco mniej zauważyło ułatwienie zasad realizacji projektu i zwiększenie katalogu wydatków kwalifikowanych. Oprócz standaryzowanych odpowiedzi pojawiło się wiele innych zmian, które z reguły miały obojętny wpływ na przygotowanie i realizację projektów. Co dziesiąty respondent zauważył zmiany mogące utrudnić przygotowanie i realizację ich projektów dotyczące utrudnienia zasad realizacji projektu, a także uszczelnienia zapisów. Co jedenasty respondent zauważył wprowadzenie trudnego kryterium (np. w niektórych konkursach, w tym w Poddziałaniu 1.2.3, dodano kryterium ograniczające liczbę składanych wniosków w ramach danego naboru wnioskodawca może złożyć jeden projekt, w Poddziałaniu wprowadzenie kryterium Wpływ realizacji projektu na rozwój ekonomiczno-społeczny województwa śląskiego, czy w Działaniu 2.1 wprowadzenie dla typu 4 kryterium Realizacja projektu na obszarze o niskim poziomie rozwoju infrastruktury teleinformatycznej ). Co trzynasty respondent doświadczył zmniejszenia katalogu wydatków kwalifikowanych (np. usunięcia podatku VAT z katalogu kosztów kwalifikowanych) Co ciekawe, zapytano beneficjentów, jaki dokładnie wpływ (pozytywny, negatywny, czy obojętny) miały zaobserwowane przez nich zmiany na przygotowanie i realizację przez nich projektów. Większość beneficjentów określiła go obojętnie tzn. zmiany nie wpłynęły ani pozytywnie, ani negatywnie na przygotowanie i realizację projektów. 7% 25% 43% 11% 7% 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Znacząco utrudniły jego realizację Utrudniły jego realizację Ani nie utrudniły, ani nie ułatwiły Ułatwiły jego realizację Znacząco ułatwiły jego realizację Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 50. Źródło: Wpływ zmian w dokumentach programowych na przygotowanie i realizację ich projektów przez beneficjentów RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=45]. Pytanie dotyczyło tylko tych respondentów, którzy wskazali na zmiany w dokumentach programowych. Spora część respondentów (co trzeci) stwierdziła, że zmiany w dokumentach programowych wpłynęły na utrudnienia w realizacji ich projektów, a tylko w co piątym przypadku zmiany ułatwiły realizację projektów. O ile dla całego systemu wdrażania wprowadzane zmiany należy ocenić pozytywnie, o tyle dla beneficjentów miały one niewielkie znaczenie 13% z nich zauważyło takie zmiany. Wpływ zmian był w większości obojętny, niemniej jednak w co trzecim przypadku utrudniał przygotowanie i realizację projektów. W ramach analizy poziom zainteresowania beneficjentów poszczególnymi konkursami oraz ich skuteczność odniesiono do osi czasu, na której zaznaczono również zmiany i ich znaczenie (poprzez liczbę poszczególnych rodzajów zmian). Zweryfikowano, czy istnieje korelacja pomiędzy liczbą i wagą zmian a aktywnością i skutecznością beneficjentów. Analiza jednak nie wykazała jakichkolwiek korelacji, a w przypadku konkursów ogłaszanych przez IP2 w większości przypadków 132

133 zauważono wzrost odsetka odrzucanych projektów pod względem formalnym i merytorycznym Brak zainteresowania aplikowaniem o środki w ramach RPO WSL W przypadku jakich typów beneficjentów i typów projektów zidentyfikowano brak zainteresowania aplikowaniem o środki w ramach RPO WSL? Jakie można wskazać powody takiej sytuacji? Jakie działania należałoby podjąć, aby zachęcić wskazane typy beneficjentów do ubiegania się o wsparcie w ramach Programu? Analizę rozpoczęto od sporządzenia listy potencjalnych typów beneficjentów i typów projektów w podziale na poszczególne Działania / Poddziałania. Wykorzystano do tego zapisy URPO WSL (pkt 14 i 18.a opisu działań). Następnie przeanalizowano dane z dokumentacji projektowej (dane z LSI) w podziale na projekty złożone i wybrane. Dzięki temu określono udział poszczególnych typów beneficjentów i typów projektów w składanych projektach w poszczególnych Działaniach / Poddziałaniach. Przed przedstawieniem wyników, warto zwrócić uwagę na kilka kwestii zauważonych podczas analizy. Okazuje się, że można wskazać takie typy beneficjentów z podpisanych umów w ramach niektórych działań, które nie zostały bezpośrednio wskazane w URPO WSL. Mimo, że teoretycznie typy beneficjentów można przyporządkować do innych grup (szczególnie pojemna jest kategoria: jednostki sektora finansów publicznych), to jednak wyszczególnienie dokładnie tych typów w innych Działaniach, skłania do uporządkowania katalogu typów beneficjentów w całym URPO WSL. Szczegółowo problemy te przedstawia poniższa tabela: Tabela 19. Wykaz typów beneficjentów, dla których podpisywano umowy, a które nie występują w wykazie typów beneficjentów w URPO WSL. Działanie / Poddziałanie Typy beneficjentów, z którymi podpisano umowy, a które nie występują w URPO WSL 1.3 Jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną 2.1 Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi w publicznym systemie ochrony zdrowia Przykład beneficjenta Zamek Cieszyn Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny im. prof. Kornela Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2.2 Organizacje pozarządowe Fundacja Informatyki i Zarządzania Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi w publicznym Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu systemie ochrony zdrowia Jednostki naukowe Centrum Onkologii - Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi w publicznym systemie ochrony zdrowia 5.1 Jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną 5.2 Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi w publicznym systemie ochrony zdrowia Uzdrowisko Goczałkowice - Zdrój Wojewódzki Ośrodek Reumatologiczno - Rehabilitacyjny Związek Międzygminny Panki-Przystajń ds. Ochrony Wód Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 7 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca 5.3 Szkoły wyższe Uniwersytet Śląski w Katowicach Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki Miejskie Zakłady Opieki Zdrowotnej zdrowotnej świadczące usługi w publicznym w Żorach sp z o.o. systemie ochrony zdrowia Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi w publicznym systemie ochrony zdrowia Wojewódzkie Centrum Pediatrii "Kubalonka" w Istebnej 5.4 Szkoły wyższe Uniwersytet Śląski w Katowicach 133

134 Jednostki naukowe Główny Instytut Górnictwa 6.1 Jednostki organizacyjne JST posiadające Muzeum Śląskie w Katowicach osobowość prawną Jednostki organizacyjne JST posiadające Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu osobowość prawną Jednostki organizacyjne JST posiadające Rydułtowskie Centrum Kultury osobowość prawną Publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki Specjalistyczny Zespół Chorób Płuc zdrowotnej świadczące usługi w publicznym i Gruźlicy w Bystrej systemie ochrony zdrowia 8.3 Jednostki naukowe Główny Instytut Górnictwa Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy zapisów URPO WSL oraz danych uzyskanych z LSI. Wynikiem analizy było wskazanie, która grupa beneficjentów nie aplikowała o środki w danym Działaniu / Poddziałaniu, a także które typy projektów nie cieszyły się zainteresowaniem wśród wnioskodawców. Typy beneficjentów nie aplikujących o środki z RPO WSL Analiza wykazała, że następujące grupy beneficjentów nie mają możliwości aplikowania o środki: Parki narodowe i krajobrazowe, Podmioty zarządzające parkami przemysłowymi i technologicznymi, Grupowe lub indywidualne praktyki lekarskie i pielęgniarskie, prowadzące działalność w publicznym systemie ochrony zdrowia, Placówki naukowe i jednostki organizacyjne Polskiej Akademii Nauk, prowadzące działalność edukacyjną, Jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące działalność edukacyjną, Podmioty działające w oparciu o umowę/ porozumienie zgodne z zapisami ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym, Instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości posiadające osobowość prawną, które nie działają dla zysku lub przeznaczają zysk na cele statutowe. Przyczyny braku aplikowania niektórych typów beneficjentów rozwiali przedstawiciele IZ RPO WSL. Nie aplikowanie o środki wynika z tego, że beneficjentem zgodnie z ustawą może być jednostka posiadająca osobowość prawną. Np. WIOŚ, policja, straż pożarna, czy PAN są jednostkami skarbu państwa, ale nie posiadają osobowości prawnej. Co więcej, w imieniu instytucji kultury występowały gminy, a IOB-y w imieniu podmiotów zarządzających parkami, natomiast praktyki lekarskie występują jako NZOZ-y. Zasada równości (analizowana w rozdz. 3) wskazuje, że wszystkie grupy beneficjentów miały równy dostęp do aplikowania (nie odnaleziono w kryteriach wyboru zapisów ograniczających szanse jakichś grup beneficjentów), chociaż oczywiście poszczególne Działania i Poddziałania są skierowane głównie do jednej lub kilku najważniejszych grup, najczęściej jednostek samorządu terytorialnego i przedsiębiorców, ale także szkół wyższych, jednostek ochrony zdrowia, spółdzielni mieszkaniowych itp. Pozostałe grupy beneficjentów są wpisywane na zasadzie wskazania wszystkich możliwości oraz właśnie po to, aby zapewnić równy dostęp wszystkich potencjalnych wnioskodawcom. Trudno jest zatem rozpatrywać brak zainteresowania ze strony tych grup w kontekście źle przygotowanej interwencji. Nie wydaje się również, żeby grupy te były gorzej informowane o możliwościach finansowania swoich projektów lub w inny sposób ograniczano im dostęp do funduszy. Dlatego nie proponujemy w tym zakresie żadnych zmian i rekomendacji. Typy projektów nie wykorzystywane przez beneficjentów RPO WSL W ramach badania przeprowadzono analizę wykazywanych przez beneficjentów w dokumentacji aplikacyjnej typów projektów. Przyczyny braku zainteresowania określonymi typami projektów zostały wyznaczone za pomocą analizy dokumentacji konkursowych, wywiadów z beneficjentami i przedstawicielami IZ RPO WSL i IP2. Analiza wykazała, że wiele typów projektów nie jest w 134

135 ogóle realizowana w różnych Działaniach. Co dziesiąty typ projektu w ogóle nie jest wykorzystywany przez beneficjentów, a co trzeci stanowi mniej niż 5% projektów w danym Działaniu lub Poddziałaniu. Dziwi to przedstawicieli IZ, bowiem typy projektów zostały zaplanowane w konsultacjach z potencjalnymi beneficjentami. Przyczyny muszą zatem wynikać z innych czynników niż brak potrzeb. Bardziej pasuje tu hierarchia potrzeb, która nakazuje realizację najpierw najbardziej potrzebnych projektów. W ramach Poddziałania ( Infrastruktura rozwoju gospodarczego ) beneficjenci składali wnioski dotyczące typów projektów objętych konkursach. Natomiast cztery typy projektów nie zostały objęte dotychczasowymi dwoma konkursami, stąd niemożliwe było zbadanie poziomu zainteresowania wśród beneficjentów. Chodzi tu o następujące typy: : centra wsparcia przedsiębiorczości, infrastruktura instytucji otoczenia biznesu, rozwój oferty sieci instytucji otoczenia biznesu, usługi doradcze dla instytucji zarządzających parkami przemysłowymi, technologicznymi oraz inkubatorami przedsiębiorczości. W ramach Poddziałania ( Mikroprzedsiębiorstwa ) nie odnotowano zainteresowania typami projektów dotyczącymi: dostosowywania technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zastosowania i wykorzystania technologii gospodarki elektronicznej (e-biznesu), zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem. Powyższe typy projektów były objęte konkursem SCP /08, niemniej jednak złożono niewiele takich projektów. Przyczyny mogą być różne. Beneficjenci wskazywali na brak wiedzy odnośnie tego typu projektów, brak potrzeby takich działań (wobec możliwości realizacji większych wartościowo i bardziej potrzebnych przedsiębiorstwu inwestycji), a także brak środków na takie działania, które należą raczej do działań uzupełniających. Podobnie jak w przypadku targów i misji można organizować specjalne konkursy poświęcone działaniom ICT (jak pokazały analizy w rozdz projekty dotyczące technik informacyjno-komunikacyjnych nie cieszyły się zainteresowaniem w żadnej z osi oprócz osi II). W ramach Poddziałań ( Małe i Średnie Przedsiębiorstwa ) i ( Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa ) beneficjenci nie złożyli żadnego wniosku dotyczącego: rozpoczęcia lub rozwoju działalności eksportowej i usług doradczych w tym zakresie, dostosowywania technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zastosowania i wykorzystania technologii gospodarki elektronicznej (e-biznesu), zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem oraz usług doradczych w tym zakresie, usług doradcze w zakresie projektowania, wdrażania i doskonalenia: nowego produktu lub usługi, planów marketingowych, strategii rozwoju firmy, usług doradczych dotyczących połączeń dokonujących się pomiędzy MŚP. Powyższe typy projektów były objęte konkursami SCP /08 oraz SCP /11 i SCP /09, niemniej jednak złożono niewiele takich projektów (jedynie w przypadku usług doradczych nie złożono żadnych wniosków). Beneficjenci wskazują na zbyt wysokie koszty przygotowania tego typu projektów wobec korzyści (dotacji) jakie mogą uzyskać. Mówi się tu również o zbyt zawiłych i czasochłonnych procedurach i zbyt skomplikowanej dokumentacji. Dlatego takie projekty, a szczególnie e-usługi i usługi doradcze beneficjenci wolą prowadzić we własnym zakresie, bowiem są w stanie sami je udźwignąć. Przedsiębiorcom głównie chodzi o projekty inwestycyjne, które wymagają znaczących środków finansowych. W tym przypadku można rekomendować jedynie uproszczenie procedur (np. na zasadzie mikrograntów), natomiast jeżeli chodzi o usługi doradcze rekomenduje się ich przeniesienie do Działania dla instytucji doradczych. Wówczas doradztwo byłoby maksymalnie uproszczone (projekt rozliczałaby firma doradcza). W ramach Poddziałania ( Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP ) nie odnotowano zainteresowania typami projektów dotyczącymi: rozwoju działalności B+R w przedsiębiorstwach, 135

136 usług doradczych związanych z wdrażaniem strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne, usług doradczych w zakresie powstawania firm opartych na wysokich technologiach lub zamierzających rozpocząć wytwarzanie wyrobów lub usług nowych na rynku polskim. Powyższe typy projektów były objęte konkursami SCP /12, SCP /10 i SCP /09. Jeżeli chodzi o usługi doradcze, to zostały one omówione wyżej, natomiast w przypadku rozwoju działalności B+R powodów jest kilka. Po pierwsze, przedsiębiorstwa nie są zainteresowane rozwijaniem takiej działalności, jest ona dla nich zbyt skomplikowana na etapie przygotowania, jak i realizacji (wolą wdrażać i komercjalizować technologię i produkty innowacyjne). Po drugie, tego typu projekty wymagają bardziej strategicznego i długofalowego określenia celów. Po trzecie, ze względu na coraz trudniejszą sytuację na rynku, a z drugiej strony kosztowną realizację i niepewność co do zysków niechęć do podejmowania ryzyka. Podkreślano tutaj również brak namacalnych efektów takich projektów. Zatem w przypadku działalności B+R bardziej należy skupić się na kupowaniu wiedzy od jednostek B+R (typ 1), ale także na rozwijaniu współpracy między przedsiębiorcami i między przedsiębiorcami a jednostkami B+R, a także na udostępnianiu laboratoriów wraz z wyposażeniem przedsiębiorcom w ramach parków technologicznych, centrów doskonałości itp. Wówczas ryzyko niepowodzenia zostanie przeniesione na zewnętrzne instytucje i rozłożone na wszystkich użytkowników parków i innych tego typu instytucji. W ramach Działania 1.3 ( Transfer technologii i innowacji ) beneficjenci złożyli najmniej wniosków dotyczących: zakupu usług doradczych w zakresie usprawnienia innowacji i/lub transferu technologii, w tym związanych z tworzeniem i rozwojem sieci współpracy pomiędzy sektorem badawczorozwojowym a przedsiębiorcami (nie złożono żadnego wniosku), tworzenia i rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji i/lub transferu technologii (złożono dwa wnioski, ale żaden nie został wybrany), dostosowywania laboratoriów świadczących usługi dla gospodarki do wymagań dyrektyw unijnych (podobnie złożono dwa wnioski, ale żaden nie został wybrany). Powyższe typy projektów były realizowane w dwóch grupach dotyczących parków, centrów itp. oraz sieci instytucji otoczenia biznesu i klastrów. W każdej z tych dwóch grup można było zauważyć jeden lub dwa typy wiodące, które interesowały wnioskodawców najbardziej. Wygląda na to, że beneficjenci raczej starali się wykorzystać podstawowe możliwości, jakie dają konkursy niż realizować działania poboczne. W przypadku pierwszego typu pojawiło się również stwierdzenie, że przedsiębiorcy bali się, że ktoś ukradnie ich pomysł, chociaż powoli ta sytuacja się zmienia. Przedsiębiorcy stają się bardziej otwarci. Rozwiązaniem braku zainteresowania mogłoby być włączenie (obligatoryjne) dwóch pierwszych typów do projektów dotyczących klastrów (być może w niektórych konkursach). W przypadku ostatniego typu przyczyną braku zainteresowania jest zbyt wysoki koszt przygotowania projektu do efektów (beneficjenci wolą dostosowywać laboratoria we własnym zakresie). Dlatego jedynym rozwiązaniem jest wprowadzenie obligatoryjności tego typu projektu w przypadku typów 1 lub 2 w taki sposób, że w przypadku przebudowy i modernizacji danej instytucji, po realizacji projektu wszystkie jej laboratoria muszą być dostosowane do wymogów unijnych. W ramach Działania 4.1 ( Infrastruktura kultury ) nie złożono wniosków dotyczących: rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, remontu, przebudowy lub adaptacji publicznych obiektów poprzemysłowych wraz z ich otoczeniem oraz ich przystosowanie na cele kulturalne, zabezpieczenia obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń, tworzenia i rozwoju szlaków dziedzictwa kulturowego, digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego. Niewielkie zainteresowania pierwszym typem projektów wynika z wielu przyczyn: braku wizji funkcjonowania takich obiektów, zbyt wysokich kosztów bieżących powodujących problemy z utrzymaniem, nieuregulowane sprawy własnościowe, zbyt skomplikowanych projektów oraz ważniejszych potrzeb w innych obszarach. Zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń mogłoby być działaniem obowiązkowym przy realizacji podstawowych typów 136

137 projektów (1-3). Z kolei dla szlaków dziedzictwa kulturowego (na które nie złożono żadnego projektu) i digitalizacji można ogłaszać oddzielne konkursy, ponieważ są to projekty ważne dla osiągnięcia celów priorytetu, ale najwidoczniej beneficjenci mają ważniejsze potrzeby związane z infrastrukturą kultury. W ramach Działania 4.3 ( Promocja kultury ) beneficjenci złożyli najmniej wniosków dotyczących przygotowania programów rozwoju i/ lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych. Widać tutaj problemy organizacyjne i społeczne. Po pierwsze, beneficjenci wskazali na niewielką liczbę takich produktów, co może nie jest dobrym argumentem, bowiem strategia może obejmować nawet jeden projekt. Po drugie, co jest istotne, produkty te są często rozproszone, posiadają je osoby fizyczne, a nie instytucje, co utrudnia nawiązanie współpracy i stworzenie ram prawnych starania się o środki z RPO WSL. Po trzecie, beneficjenci wskazują na słabą jakość tych produktów i trudności w znalezieniu podstaw do odpowiedniej promocji. Tu również nie można się zgodzić z tym stwierdzeniem, bowiem strategia mogłaby właśnie tworzyć podstawy rozwoju i uatrakcyjnienia oferty. Zatem przede wszystkim można w tym przypadku zdiagnozować brak odpowiedniej wiedzy o tym, co miałoby być przedmiotem projektu. Rekomenduje się tu spotkanie z potencjalnymi wnioskodawcami i wyjaśnienie, jak dany projekt miałby wyglądać i na czym się koncentrować. W ramach Działania 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ) złożono niewiele wniosków dotyczących: elementów systemów ciepłowniczych, a także wyposażenie systemów ciepłowniczych w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, budowy infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energii z biomasy (tu nie złożono żadnego projektu) i pozostałych źródeł (np. energetyki geotermalnej, biogazu, energetyki wodnej). Przyczyną niewielkiego zainteresowania pierwszym typem są wysokie koszty w stosunku do możliwych korzyści, brak korzyści finansowych z montażu instalacji filtrów do oczyszczania powietrza, a także brak takich systemów, albo brak prawa własności do sieci. Inną kwestią było preferowanie projektów dotyczących termomodernizacji budynków. Brak projektów dotyczących energii z biomasy i pozostałych źródeł wynika z niedopuszczenia do składania wniosków przedsiębiorców producentów energii. Dodanie przedsiębiorców do typów beneficjentów kwalifikujących się dofinansowania w ramach tego Działania nastąpiło dopiero w grudniu 2011 roku, zatem mogłyby być widziane dopiero od tego momentu (nie ogłaszano jednak od tego czasu żadnych konkursów). W ramach Działania 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ) beneficjenci złożyli najmniej wniosków dotyczących tworzenia map zalewowych dla obszarów określonych w ustawie Prawo wodne, co wynika z ograniczonych potrzeb w tym zakresie. W ramach Działania 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ) nie odnotowano zainteresowania typem projektu dotyczącym przywracania drożności korytarzy ekologicznych, wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi. Zdaniem beneficjentów, tego typu projektów jest zdecydowanie mniej w stosunku do innych projektów (są to działania specjalistyczne i bardzo skomplikowane). Przez to, takie projekty nie są wspierane przez lokalne władze. W ramach Działania 6.1 ( Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu ) beneficjenci nie złożyli żadnego wniosku dotyczącego: strategicznych obiektów systemu transportu publicznego decydujących o międzynarodowych połączeniach regionu (z wyłączeniem środków transportu), tworzenia i rozwoju stref aktywności gospodarczej w szczególności na terenach poprzemysłowych. W przypadku pierwszego typu projektu głównym zainteresowaniem cieszyły się jednak środki transportu. Podobnie jak w przypadku Działania 7.2 nie składano projektów dotyczących linii i systemów komunikacyjnych. Beneficjenci sugerują brak wkładu własnego, ale najprawdopodobniej potrzeby beneficjentów koncentrują się wokół środków komunikacji. Dlatego w tym zakresie konieczne jest rozdzielenie konkursów na systemy transportu publicznego. Proponuje się również rozważenie możliwości przygotowania koncepcji rozwoju takich systemów w miastach objętych wsparciem tak, aby powstała strategia możliwa do realizacji poprzez projekty. Projekty dotyczące stref aktywności gospodarczej powodują problemy nie tylko w tym Działaniu (por. niżej). Pośród różnych powodów takiej sytuacji, wypowiadanych przez beneficjentów, najbardziej przekonywujący 137

138 jest powód dotyczący problemów z uruchomieniem działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa zlokalizowane w takich strefach. Beneficjenci obawiają się, że wprowadzenie przedsiębiorców spowoduje objęcie tych projektów pomocą publiczną i tym samym znaczące obniżenie poziomu dofinansowania. W ramach Poddziałania ( Rewitalizacja duże miasta ) i ( Rewitalizacja małe miasta ) nie odnotowano zainteresowania kompleksowym przygotowaniem terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkańcom (z tego samego powodu, co wyżej w przypadku stref aktywności gospodarczej). Mimo złożenia jednego projektu z tego zakresu, nie został on dopuszczony do dofinansowania. W ramach Poddziałania ( Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej ) zainteresowanie było niewielkie typami projektów dotyczącymi: przebudowy dróg krajowych w zakresie zaakceptowanym przez Komisję Europejską, tworzenia obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym. W przypadku pierwszego typu projektu beneficjenci wskazywali na problemy ze strony IZ RPO WSL, a także na zbyt długie oczekiwanie ze strony KE na zgodę. W przypadku drugiego typu projektu na takim wyniku zaważyły ważniejsze potrzeby. Beneficjenci wolą na początku remontować lub rozbudowywać istniejące ciągi drogowe, a dopiero później angażować się w systemy sterowania ruchem. Zatem oba typy projektów czekają na swoją kolej i będą w przyszłości realizowane w większym stopniu. W ramach Poddziałania ( Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sieć drogową ) beneficjenci nie byli w dużym stopniu zainteresowani: budową obiektów inżynierskich zlokalizowanych w ramach ciągów drogowych, tworzeniem obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym. Beneficjenci nie chcą angażować się w budowę obiektów inżynierskich, bowiem są one bardzo kosztowne, a efekty dla użytkowników stosunkowo niewielkie (w porównaniu np. do przebudowy drogi). Budowa takich obiektów powoduje też wiele problemów i utrudnień dla lokalnej społeczności. Co więcej, obiekty nie realizują bezpośrednio wskaźników programowych, a więc są mniej pożądane przez IZ niż projekty stricte drogowe. Wydaje się, że budowa obiektów inżynierskich jest słabą alternatywą dla realizacji typowych projektów drogowych. W ramach Działania 7.2 ( Transport publiczny ) beneficjenci składali najmniej wniosków dotyczących: liniowej infrastruktury transportu publicznego (infrastruktury tramwajowej, trolejbusowej), liniowej i punktowej infrastruktury transportu publicznego (infrastruktury kolejowej), zakupu i modernizacji taboru na potrzeby transportu kolejowego. Takich projektów było najmniej (po jednym dla pierwszego i drugiego typu i dwa dla trzeciego). Małe zainteresowanie tymi typami projektów wynika z wysokich kosztów takich projektów (są to projekty duże), braku środków na wkład własny (szczególnie w przypadku PKP PLK), a także wyższa efektywność kosztowa transportu autobusowego (na który popyt był znaczący). Ze względu na niewielką liczbę potencjalnych beneficjentów należy przeprowadzić z nimi konsultacje i określić możliwości złożenia takich projektów w przyszłości. W ramach Działania 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ) odnotowano najmniej wniosków dotyczących: obiektów sportowych w szkołach wyższych, zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w szkołach wyższych. Najprawdopodobniej przyczyną był brak dużych potrzeb w tym zakresie i konieczność realizacji bardziej niezbędnych projektów (dotyczących chociażby infrastruktury dydaktycznej). Trudno też zmuszać beneficjentów do realizacji takich projektów, jeżeli nie ma potrzeb w tym zakresie (lub są ważniejsze potrzeby). W ramach Działania 8.2 ( Infrastruktura placówek oświaty ) beneficjenci składali najmniej wniosków dotyczących: bibliotek przyszkolnych, obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej (w szczególności burs, internatów, stołówek), zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania oświatą. Beneficjenci mają bardzo ograniczone możliwości w pozyskiwaniu środków i wybierają te najpilniejsze. Gdyby mieli oni wystarczającą ilość zasobów to zainteresowanie tymi typami byłoby większe. Co 138

139 więcej, należy pamiętać, że tego typu obiekty generują bardzo duże koszty utrzymania oraz zbyt małe efekty w porównaniu do nakładów. / W ramach Działania 8.3 ( Infrastruktura kształcenia ustawicznego ) nie odnotowano wniosków dotyczących wyposażenia placówek kształcenia ustawicznego w sprzęt i systemy informatyczne wspomagające zarządzanie nimi. Tu również kwestie ważności potrzeb wchodzą w grę. Takie placówki nie widzą potrzeby inwestowania w technologie informacyjno-komunikacyjne. W ramach Działań 9.1 ( Infrastruktura lecznictwa zamkniętego ) i 9.2 ( Infrastruktura lecznictwa otwartego ) beneficjenci złożyli niewiele wniosków dotyczących kompleksowej informatyzacji ZOZ-ów. W tym przypadku zainteresowanie beneficjentów wzrośnie, ponieważ obecnie przepisy prawne nakładają na szpitale konieczność prowadzenia dokumentacji elektronicznej, chociaż jest w tym przypadku jeszcze wiele niewiadomych i problemów. Głównym problemem jest w wielu szpitalach brak infrastruktury informatycznej i konieczność zatrudniania informatyków. Są też przypadki szpitali, które już mają wdrożone takie systemy. Zatem w tym zakresie nie są konieczne żadne działania niebawem szpitale same zaczną pytać o możliwości składania projektów tego typu. *** Beneficjenci wolą realizować tylko te projekty, na których im bardziej zależy. Z drugiej strony IZ czy IP2 powinno zależeć, żeby realizacja Działań odbywała się harmonijnie. Dlatego dobrym pomysłem byłoby ogłaszanie konkursów na określone typy projektów. Należy jednak pamiętać o zagrożeniach takiego rozwiązania. Z jednej strony mogłoby to zmobilizować beneficjentów do myślenia również o innych projektach, ale z drugiej strony przy ograniczonych środkach mogliby oni i tak czekać na ten właściwy konkurs. Z pewnością dobrym pomysłem będzie zebranie w jedną oś wszystkich projektów informatycznych, które nie cieszyły się dużym zainteresowaniem beneficjentów bez względu na oś priorytetową (tak jak zapisano to w Założeniach do nowego RPO WSL). 139

140 3. Kwestie horyzontalne w procesie wdrażania RPO WSL (Marta Bochniewicz, Beata Płonka, Adam Miller) 3.1. Sposób realizacji zasady równości szans i partnerstwa w RPO WSL W jaki sposób realizowana jest zasada równości szans oraz zasada partnerstwa na etapie programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji RPO WSL? Czy dokumenty programowe (RPO WSL oraz URPO WSL wraz z załącznikami) są spójne i zgodne z przepisami wspólnotowymi dotyczącymi polityki równości szans i polityki partnerstwa? Czy przyjęte rozwiązania są poprawne, skuteczne i wystarczające? Jakie działania należałoby wprowadzić w ramach poszczególnych etapów realizacji RPO WSL, aby zwiększyć wpływ Programu w zakresie wspierania zasady równości szans i zasady partnerstwa? Równość szans Zasada równości szans powinna być rozumiana jako równe traktowanie: beneficjentów bez względu na typ, wielkość, sektor, branżę, siedzibę itp. osób bez względu na płeć, rasę, stopień niepełnosprawności, wiek, narodowość, wyznanie, światopogląd, status społeczny, wykluczenie społeczne, miejsce zamieszkania, pochodzenie etniczne, stan zdrowia, czy orientację seksualną. Zgodnie z artykułem 16 Rozporządzenia nr 1083/2006 wszystkie działania w ramach RPO WSL muszą odbywać się z poszanowaniem zasady równości szans i eliminowania dyskryminacji. Komisja Europejska zobowiązała się 93 do monitorowania wdrażania w państwach członkowskich istniejących ram prawnych, które składają się z następujących dyrektyw Rady: dyrektywy 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; dyrektywy 2008/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; dyrektywy 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do i dostarczania towarów i usług. Komisja przygotowała również zakres narzędzi niezbędnych do uzupełnienia ram prawnych tak, aby skuteczniej można było promować zasadę równych szans. Komisja zobowiązała się do wzmocnienia: włączania niedyskryminacji do wszystkich polityk wspólnotowych, w szczególności opierając się na osiągnięciach strategii niepełnosprawności UE i planie działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn na ; pomiaru dyskryminacji i oceny postępów, które mają na celu zbadać, czy regularne gromadzenie danych statystycznych dotyczących skali i wpływu dyskryminacji oraz stworzenie unijnego modułu badań dotyczących dyskryminacji jest możliwe; korzystania z pozytywnych działań ze strony państw członkowskich, zwłaszcza w celu zwiększenia równości szans w dostępie do opieki edukacji, zatrudnienia, mieszkalnictwa i zdrowia; podnoszenia świadomości i szkolenia na temat obowiązujących przepisów w odniesieniu do głównych interesariuszy, poprzez zapewnienie im dalszej pomocy. Będzie również kontynuowana kampania informacyjna UE Za różnorodnością - przeciw dyskryminacji ; promowania korzyści płynących z różnorodności w miejscu pracy poprzez zachęcanie do rozwoju dobrowolnych ogólnoeuropejskich inicjatyw, dalszej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami edukacyjnymi, a także poprawy zarządzania zróżnicowaniem w administracji publicznej na wszystkich szczeblach. Wszystkie powyższe aspekty zostały zawarte w dokumentach programowych, co pokazują wyniki analizy przedstawione niżej. Nie odnaleziono jedynie odniesień do poprawy zarządzania 93 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 2 lipca 2008 r. - Niedyskryminacja i równość szans: odnowione zobowiązanie [COM (2008) 420 wersja ostateczna - nie publikowana w Dzienniku Urzędowym]. 140

141 zróżnicowaniem 94. Zróżnicowanie oznaczające w uproszczeniu bogactwo pracowników, może przy odpowiednim zarządzaniu, przyczynić się osiągnięcia większej sprawności i efektywności działań organizacyjnych i zyskania przewagi konkurencyjnej. W skali np. jednostek samorządowych lub miast wskazuje się na takie korzyści z odpowiedniego zarządzania zróżnicowaniem jak: 95 przewaga zasobów siły roboczej poprzez stworzenie otwartego rynku pracy, motywowania istniejących pracowników i poprawę produktywności, różnorodność ułatwiająca tworzenie globalnych powiązań, kreatywność i przedsiębiorczość dobrze kierowane zróżnicowane zespoły są w stanie przewyższyć pod względem wydajności zespoły jednolite nawet o 15%, przyciąganie talentów z różnych stron świata. Działania realizowane w ramach RPO WSL są zatem w tym zakresie niewystarczające, chociaż powyższych rozważań nie należy odbierać jako niezgodność z przepisami wspólnotowymi. Niemniej jednak w przyszłym okresie programowania należy zadbać o odpowiednie umiejscowienie zarządzania zróżnicowaniem w typach projektów (a także w kryteriach i wskaźnikach), szczególnie dotyczących przedsiębiorców i jednostek samorządowych, ale raczej to zagadnienie należy łączyć z odpowiednimi typami projektów bez względu na typ beneficjenta (dotyczącymi zarządzania, zatrudniania, innowacyjności itp.). Wymóg włączenia działań związanych z wdrożeniem zarządzaniem różnorodnością powinien być obligatoryjny dla tych projektów. Na etapie programowania zasada równości szans powinna być realizowana poprzez powszechną możliwość uczestnictwa w konsultacjach kolejnych wersji programu. 30% 15% 37% 17% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Beneficjent brał udział w konsultacjach RPO WSL Beneficjent mógł wziąć udział w konsultacjach, ale nie chciał Beneficjent twierdzi, że nie było możliwości konsultowania Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 51. Źródło: Możliwość uczestnictwa w konsultacjach RPO WSL w oczach beneficjentów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Okazuje się, że jedynie mniej niż połowa beneficjentów wzięła lub mogła wziąć udział w konsultacjach Programu. Jednocześnie co trzeci beneficjent twierdzi, że nie było możliwości konsultowania tego dokumentu. Te wyniki są zaskakujące w obliczu całego procesu konsultacyjnego RPO WSL. W ramach tego procesu przeprowadzono bowiem badania ankietowe 215 instytucji, 2 warsztaty z partnerami społecznymi, 4 subregionalne spotkania konsultacyjne z 283 uczestnikami, 5 spotkań z ekspertami, parlamentarzystami, rektorami, 9 konsultacji sektorowych, spotkanie dwustronne z przedstawicielami Zarządzanie różnorodnością staje się elementem zarządzania współczesnych organizacji, które z powodów wynikających m.in. z globalizacji i procesów demograficznych odnotowują wzrost różnorodności wśród pracowników [por. Mazur B. (2010), Zarządzanie zróżnicowaniem kulturowym przedsiębiorstw Podlasia, Współczesne Zarządzanie nr 1/2010, s ] Clark G. (2010), Zarządzanie zróżnicowaniem, włączanie oraz integracja w OpenCities, British Council, Madrid, s

142 MRR, 12 konsultacji powiatowych, konsultacje subregionalne dotyczące projektów kluczowych, konsultacje międzyresortowe. Dodatkowo promowano RPO, w tym utworzono stronę internetową. Okazuje się jednak, że nie udało się dotrzeć do wszystkich zainteresowanych, przez co odczuli oni to jako brak możliwości uczestnictwa w całym procesie konsultacji. Z pewnością bowiem nie można stawiać jakichkolwiek zarzutów wobec dostępności do procesu, ale odnośnie komunikacji. Proces konsultacji Programu nie jest skuteczny powinien być lepiej komunikowany potencjalnym beneficjentom. Kluczowe jest poinformowanie wszystkich zainteresowanych o trwającym procesie. Warto wykorzystać tu kampanie medialne w prasie i radiu o zasięgu regionalnym. Warto również skorzystać chociażby z istniejącego i rozwiniętego w tym okresie newslettera. Kolejnym elementem spełnienia tej zasady jest reprezentatywny dobór uczestników warsztatów organizowanych przez IZ RPO WSL lub IP2 dla potencjalnych beneficjentów Programu. W tym zakresie nie ma żadnych zastrzeżeń, zarówno po analizie strony internetowej (na której zaplanowano reprezentatywny dobór uczestników warsztatów, a możliwość uczestnictwa w warsztatach nie została ograniczona), jak i po analizie wyników badania beneficjentów. 46% 30% 3% 21% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Beneficjent brał udział w warsztatach organizowanych przez IZ / IP2 Beneficjent nie brał udziału, ale miał równy dostęp do uczestnictwa Beneficjent nie brał udziału i twierdzi że dostęp nie był równy Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 52. Źródło: Możliwość uczestnictwa w warsztatach organizowanych przez IZ / IP2 w oczach beneficjentów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Blisko połowa beneficjentów brała udział w warsztatach organizowanych przez IZ RPO WSL lub IP2, a co trzeci mógł wziąć udział w takich warsztatach. Jedynie 3% badanych beneficjentów jest przekonana, że dostęp do warsztatów nie był równy. Głównie jednak chodziło tym beneficjentom o to, że dostęp był na zasadzie kto pierwszy, ten lepszy lub też że niepoinformowani beneficjenci nie dostali się na warsztaty. Zdarzyły się dwa głosy mówiące o tym, że utrudniony dostęp do warsztatów mieli mniejsi beneficjenci i beneficjenci spoza sektora publicznego. Wobec tak jednostkowego wskazania na pewne niedoskonałości dopuszczania beneficjentów do warsztatów, można powiedzieć, że ten mechanizm działa poprawnie. Na etapie wdrażania Programu podstawowym aspektem spełniania zasady równości szans jest równy dostęp beneficjentów do środków z RPO WSL. Kryteria wyboru projektów nie premiują lub też nie ograniczają dostępu beneficjentów do środków z poszczególnych Działań / Poddziałań. Co więcej, jak pokazuje analiza przeprowadzona w rozdz , katalog typów beneficjentów mogących ubiegać się o dofinansowanie w ramach danego Działania / Poddziałania obejmuje znacznie szerszy zakres, niż jest on w praktyce wykorzystywany przez beneficjentów. Trzech na czterech beneficjentów stwierdziło, że każdy beneficjent ma równy dostęp do funduszy w ramach RPO WSL. Jedynie co siódmy jest przeciwnego zdania, niemniej jednak większość uważa, że nierówny dostęp wynika w większości przypadków z braku środków na wkład własny. Czasami pojawiały się też sygnały, że 142

143 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów gorszy dostęp mają beneficjenci nieposiadający wiedzy i doświadczenia w przygotowaniu projektów unijnych. Nie są to zatem przyczyny, które mogłyby zależeć od IZ RPO WSL / IP2. Trudno również jest zaproponować inne rozwiązania dla beneficjentów, którzy nie mają własnych środków, skoro Podręcznik procedur przewiduje możliwość dokonywania płatności zaliczkowych. Można zatem powiedzieć, że ten mechanizm jest poprawny i skuteczny. Wszyscy beneficjenci mają równy dostęp do informacji np. nt. ogłaszanych konkursów. Harmonogram konkursów oraz same ogłoszenia są publikowane na stronach obu instytucji, dlatego w tym przypadku ten mechanizm działa poprawnie i skutecznie. W przeciwieństwie do konsultacji Programu, które rozpoczynają się w określonym dniu, trwają określony czas i są jednorazowe (przez co beneficjenci mogą nie zdążyć się dowiedzieć o nich), informacje o konkursach są publikowane z dużym wyprzedzeniem (poprzez harmonogramy), a także na bieżąco można je monitorować na stronach instytucji. W celu zapewnienia równości szans w ramach RPO WSL utworzono kryterium formalnomerytoryczne w ramach procedury wyboru projektów ( Zgodność projektu z politykami horyzontalnymi ), którego spełnienie jest możliwe wyłącznie w przypadku, gdy projekt jest zgodny z politykami horyzontalnymi. Oznacza to, że każdy projekt musi mieć co najmniej neutralny wpływ na politykę równości szans. Pozytywny wpływ na tę politykę miało aż 54% wszystkich złożonych projektów (51% wybranych). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 55% 50% 42% 56% 74% 70% 54% 56% 17% Projekty złożone Projekty wybrane 64% 61% 19% 13% 16% 78% 80% 60% 68% Wykres 53. Źródło: Odsetek projektów złożonych i wybranych posiadających pozytywny wpływ na politykę równości szans. opracowanie własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Największy odsetek projektów mających pozytywny wpływ na politykę równości szans występuje w osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) 80%, a także w osi III ( Turystyka ) 74% i osi IX ( Zdrowie i rekreacja ) 68%. Zresztą w osi VI, IV, czy I również ten odsetek jest wysoki (w ponad połowie projektów). Znacząco niższy poziom występuje tylko w dwóch osiach osi V ( Środowisko ) 19% oraz osi VII ( Transport ). Mechanizm stymulowania beneficjentów do przygotowywania projektów wpływających pozytywnie na politykę równości szans zadziałał zatem bardzo skutecznie. W ramach wszystkich priorytetów, w których jest to zasadne, preferowane są na etapie wyboru przedsięwzięcia uwzględniające w swym zakresie znaczący stopień realizacji polityki równych szans (dla wszystkich projektów), w szczególności przystosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych, między innymi poprzez usuwanie barier architektonicznych (nie naruszając nadrzędności specyficznych celów danego priorytetu). Działania takie przyczynią się do niwelowania różnic w dostępie do infrastruktury dla osób zdrowych i niepełnosprawnych. Kluczową rolę odegrały tu kryteria punktowane: 143

144 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów Stopień realizacji polityki horyzontalnej równych szans (kryterium zasadnicze podstawowe punktowane) waga 0,5; Dostępność dla niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 2.1 typ projektu 3: tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP)) waga 1,0; Niwelowanie różnic w dostępie do obiektów dla osób zdrowych i niepełnosprawnych (kryterium w Poddziałaniach i 3.2.2) waga 1,0; Wpływ projektu na zwiększenie dostępności obiektów dla osób niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 4.1 bez typu 6) waga 1,0; Niwelowanie różnic w dostępie do obiektów dla osób niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 6.1 i 6.2 typy projektu 1-3) waga 1,0; Kompleksowość projektu - dostosowanie przedmiotu inwestycji do potrzeb różnorodnych użytkowników infrastruktury (kierujący pojazdami, pojazdy transportu publicznego, piesi, rowerzyści, niepełnosprawni, dzieci etc.) (kryterium w Poddziałaniu i 7.1.2) waga 2,0; Stopień dopasowania projektu do potrzeb osób niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 7.2 typy 1-5) waga 0,5; Niwelowanie różnic w dostępie do obiektów dla osób zdrowych i niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 8.1 bez typu 5 i 8.3 bez typu 3) waga 1,0; Niwelowanie różnic w dostępie do obiektów dla osób zdrowych i niepełnosprawnych (kryterium w Działaniu 8.2 bez typu 5) waga 3,0. Z powyższego zestawienia wynika, że w osi I, IX i prawie całej osi II (nie licząc jednego wskazanego typu projektu) nie ma dodatkowych kryteriów punktujących niwelowanie różnic dla osób niepełnosprawnych, a mimo tego co najmniej połowa projektów spełniła tę zasadę. Wynika to z tego, że projekty w tych osiach (może oprócz osi IX) skupiły się na innych aspektach równości (kobiet i mężczyzn), co pokazuje poniższy wykres: 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 24% 19% 15% 17% 69% 66% 40% 40% 8% Projekty złożone Projekty wybrane 67% 64% 9% 16% 20% 69% 74% 53% 54% Wykres 54. Źródło: Odsetek projektów złożonych i wybranych niwelujących bariery dla osób niepełnosprawnych. opracowanie własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Zdecydowanie jednak na tym wykresie widać pozytywny wpływ kryteriów dodatkowych punktowanych na sposób przygotowywania projektów przez beneficjentów (niwelowanie barier dla niepełnosprawnych) mechanizm okazał się w tym zakresie skuteczny. Mimo, że aspekt eliminacji barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych został w kryteriach odwzorowany poprawnie, inne aspekty nie są promowane w tym zakresie polityka równości szans nie została zrealizowana w wystarczającym stopniu. Nie promuje się ani zatrudniania kobiet, ani osób niepełnosprawnych i nie tworzy się preferencji dla jednostek zatrudniających osoby ze zmarginalizowanych grup społecznych (poprzez oddzielne kryterium). Chociaż w przypadku, gdy 144

145 wnioskodawca wskazywał, iż zatrudni osobę niepełnosprawną wówczas uznawano pozytywny wpływ na politykę równych szans. We wszystkich Działaniach / Poddziałaniach, w których dana sytuacja może wystąpić 96, albo na poziomie kryteriów zasadniczych podstawowych, należy wprowadzić kryteria: 1) zatrudnienie kobiet lub osób z marginalizowanych grup społecznych lub outsourcing usług uzupełniających podmiotom zatrudniającym osoby z marginalizowanych grup społecznych; 2) wprowadzenie polityki opłat korzystnej dla podmiotów zatrudniających osoby z marginalizowanych grup społecznych; 3) ułatwienie korzystania z infrastruktury nie tylko osobom niepełnosprawnych, ale również innym użytkownikom np. kobietom w ciąży, matkom z dziećmi (np. specjalnie przygotowane parkingi, wydzielone pokoje, wózki do transportu wewnątrz budynków itp.) 97. Takie kompleksowe rozwiązania premiowane były przez IP2 w III Priorytecie. Warto również wspomnieć o specjalnych typach projektów, których celem jest usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych: w Działaniu 4.1 ( Infrastruktura kultury ) typ 7, w Działaniu 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ) typ 6, w Działaniu 8.2 ( Infrastruktura placówek oświaty ) typ 7. O ile sam pomysł wprowadzenia takich typów projektów jest bardzo sensowny, o tyle, patrząc na powyższy wykres, można odnieść wrażenie, że albo takie typy projektów powinny być niemal w każdym Działaniu, albo wystarczyłoby wykorzystać dotychczasowe pole C.8 wniosku ( Usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych ) i na tej podstawie analizować równość szans dla osób niepełnosprawnych w projektach. Zresztą, takie rozwiązanie wykorzystano w powyższej analizie. Mechanizm ten zatem okazał się mało skuteczny. Na etapie monitorowania kluczową kwestią jest reprezentatywny skład Komitetu Monitorującego (KM). W przypadku KM RPO WSL powołano 10 członków z ramienia partnerów społeczno-gospodarczych (z 27 członków mających głos, czyli 30%), zatem skład jest reprezentatywny dla tej grupy interesariuszy (pozostałe grupy to grupa rządowa i samorządowa). Jeżeli chodzi natomiast o reprezentatywność wewnątrz grupy, ze strony partnerów społecznych i gospodarczych do KM wchodzi: dwóch przedstawicieli organizacji pracowników i dwóch stałych zastępców oraz dwóch przedstawicieli organizacji pracodawców reprezentujących ich interesy w regionie i dwóch stałych zastępców, co najmniej jeden przedstawiciel organizacji pozarządowych w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) z terenu województwa i jego stały zastępca, dwóch przedstawicieli środowiska akademickiego i dwóch stałych zastępców, jeden przedstawiciel środowiska naukowego z województwa oraz jego stały zastępca, jeden przedstawiciel Konferencji Episkopatu Polski i jego stały zastępca, jeden przedstawiciel organizacji środowiskowych i jego stały zastępca. Brakuje zatem przedstawicieli środowisk kobiecych i osób niepełnosprawnych (bezpośrednio wskazanych). Choć teoretycznie mogłyby takie organizacje zostać wybrane jako przedstawiciele organizacji pracowników, czy organizacji pozarządowych, tak się jednak w praktyce Chodzi tu np. o takie Działania w nowym RPO WSL, jak: 1.1 ( Rozwój infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki ), 6.4 ( Czysty transport publiczny ), 9.2 ( Rewitalizacja ), czy 10.1 ( Infrastruktura kształcenia zawodowego ). podane przykłady są wynikiem analizy zapisów kryteriów wyboru projektów w ramach pozostałych 15 RPO (szczególnie RPO dla województwa lubelskiego, województwa kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego). Propozycje kryteriów ze wskazanych RPO pochodzą z dokumentu: MRR (2006), Polityki horyzontalne: Wytyczne, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Wdrażania Programów Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 145

146 nie stało. Obecny skład KM nie obejmuje przedstawicieli takich organizacji zasada równości szans nie jest zatem realizowana w wystarczającym stopniu. W celu zapewnienia lepszej realizacji zasady równości szans proponuje się zapisać w dokumentach programowych, że jeden z przedstawicieli organizacji pracowników musi należeć do organizacji kobiecych, natomiast jeden z przedstawicieli organizacji pozarządowych do organizacji zrzeszającej osoby niepełnosprawne. 98 Kolejną kwestią jest monitorowanie zasady równości szans. W RPO WSL każdy z priorytetów zakłada monitorowanie równego traktowania kobiet i mężczyzn poprzez przyjęte programowe wskaźniki rezultatu, głównie w odniesieniu do tworzenia nowych miejsc pracy. Wpływ realizacji RPO WSL na kwestię wyrównywania szans osób niepełnosprawnych jest natomiast monitorowany horyzontalnie, dla całego Programu poprzez monitorowanie dwóch wskaźników horyzontalnych: Liczba projektów w zakresie usuwania barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych (wskaźnik produktu), Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO (wskaźnik rezultatu). Powyższe wskaźniki obejmują wszystkie aspekty zasady równości szans odnoszące się do projektów infrastrukturalnych (przy projektach miękkich takich wskaźników byłoby znacznie więcej), jednakże nie są one wystarczające w kwestii osób niepełnosprawnych brakuje wskaźnika liczby miejsc pracy stworzonych dla osób niepełnosprawnych. Pozostałe wskaźniki nie byłyby możliwe do monitorowania ze względu na trudności w ich pomiarze (np. przy wskaźnikach rezultatu nie jest możliwe zbieranie informacji o użytkownikach w podziale na wiek, wyznanie, czy np. orientację seksualną). Osoby niepełnosprawne natomiast można z łatwością zliczyć dzięki liczbie sprzedanych specjalnych biletów. Dodatkowo, można zaproponować zmianę organizacyjno-porządkującą, bowiem obecnie wskaźniki dotyczące liczby nowych miejsc pracy w podziale na kobiety i mężczyzn znajdują się we wskaźnikach programowych, a przecież są to wskaźniki horyzontalne. Do horyzontalnych wskaźników rezultatu należy dodać liczbę stworzonych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Proponuje się też przenieść wskaźniki liczby stworzonych miejsc pracy dla kobiet i mężczyzn do wskaźników horyzontalnych. Dodatkowo, wszystkie informacje monitoringowe nt. realizacji Programu umieszczane są na stronach internetowych IZ RPO WSL, co zapewnia równy dostęp do informacji wszystkim beneficjentom. Podczas analizy dokumentacji wykryto błędny zapis we wzorze wniosku o płatność (wersja bieżąca znajdująca się na stronie internetowej). W punkcie pkt D.10 znajduje się pytanie: Czy projekt realizowany jest zgodnie z zasadami polityki równości szans kobiet i mężczyzn? Jest to niepoprawne zawężenie zasady równości szans tylko do kobiet i mężczyzn. 98 Zmiany powinny dotyczyć również Podręcznika Procedur IZ RPO WSL (s. 214) poprzez dodanie do wskazanego fragmentu proponowanych zmian: Wszystkie czynności związane z wyłonieniem składu KM RPO WSL wykonuje Zarząd Województwa, który zwraca się o wskazanie członków i stałych zastępców do udziału w pracach KM RPO WSL do: wojewody z prośbą o objęcie funkcji Przedstawiciela Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz o wyznaczenie jednej osoby jako swojego stałego zastępcy, Ministra Gospodarki, jako Instytucji Koordynującej proces lizboński w Polsce, Ministra Rozwoju Regionalnego jako Instytucji Koordynującej Regionalne Programy Operacyjne, Instytucji Koordynującej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, oraz Instytucji Certyfikującej, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, Śląskiej Rady Jednostek Badawczo- Rozwojowych, Regionalnej Konferencji Rektorów Uczelni Akademickich, Konferencji Episkopatu Polski, Śląskiego Oddziału Polskiej Rady Ekumenicznej, Wojewódzkiej Komisji Dialogu Społecznego i Rady Działalności Pożytku Publicznego. 146

147 W punkcie D.10 wniosku o płatność pierwsze pytanie należy zmienić na: Czy projekt realizowany jest zgodnie z zasadami polityki równości szans? Na etapie ewaluacji zasada równości szans jest realizowana poprzez: równy dostęp wszystkich potencjalnych wykonawców do realizacji badania (spełniających określone warunki związane z potencjałem i doświadczeniem), zachowaniu zasady uczciwej konkurencji między potencjalnymi wykonawcami, równe traktowanie wszystkich potencjalnych wykonawców. Wybór ewaluatora zewnętrznego odbywa się na podstawie Ustawy z dnia r. Prawo Zamówień Publicznych (Dz. U. 2007r. Nr 233 poz z późniejszymi zmianami). Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzone jest w trybie przetargu nieograniczonego. Przygotowanie zamówienia, jak również wyłonienie wykonawcy, ma charakter jawny i opiera się na zasadach czytelnych dla wszystkich zainteresowanych podmiotów. Głównym kryterium, przy wyborze wykonawcy jest jakość przygotowanej oferty. 99 W tym zakresie działania IZ RPO WSL są wystarczające i skuteczne. Warto się odnieść do rekomendacji proponowanej przez IZ RPO WSL odnośnie zwiększenia świadomości beneficjentów, którzy w większości zasadę równości szans kojarzą jedynie z zapewnieniem równości płci i położenie większego nacisku na szkolenia w tym zakresie, którymi objęci powinni być wszyscy aktorzy zaangażowani we wdrażanie i realizację Programu. 100 W badaniu CATI beneficjenci zostali poproszeni o wskazanie, z czym kojarzy im się zasada równości szans. Trzeba przyznać, że większość z nich potrafiła wskazać najważniejsze aspekty zasady równości szans i zrobiła to poprawnie. Jednakże podchodzili do tej definicji wybiórczo. W dużej mierze koncentrowali się oni na równym dostępie do funduszy, u innych pojawiała się kwestia kobiet i mężczyzn, a u jeszcze innych osób niepełnosprawnych. Wielu też ogólnie stwierdzało, że jest to równy dostęp do wszystkiego itp. Z pewnością zatem po części rekomendacja IZ RPO WSL jest prawdziwa, przy czym rozumienie tej zasady jest różnorodne, poprawne, ale wybiórcze. Celem uświadamiania beneficjentów powinno być zatem pełne rozumienie tej zasady. Działania IZ RPO WSL w zakresie równości szans są poprawne. W większości przypadków również okazały się one skuteczne (skuteczność należy jednak poprawić w zakresie konsultacji społecznych Programu, typów projektów usuwających bariery dla osób niepełnosprawnych). Działania też nie są wystarczające proponuje się wprowadzenie zarządzania zróżnicowaniem, promowanie w projektach zatrudniania osób ze zmarginalizowanych grup społecznych, doprecyzowania składu KM, dodania wskaźników horyzontalnych. Partnerstwo Zasada partnerstwa jest jednym z fundamentów polityki spójności UE. Jej korzenie sięgają traktatu rzymskiego z 1957 r., kiedy to ustanowiono Europejski Fundusz Społeczny. Kolejny krok wykonano w 1988 r., kiedy wprowadzono tę zasadę jako wspólny instrument dotyczący wszystkich funduszy strukturalnych. Koncepcja partnerstwa w unijnej polityce spójności została zdefiniowana w rozporządzeniu Rady w sprawie funduszy strukturalnych, które określa zasady zarówno tak zwanego por. Podręcznik procedur IZ RPO WSL, s. 42: opracowanie merytoryczne kryteriów wyboru ewaluatora zewnętrznego; ze względu na specyfikację badań ewaluacyjnych, w trakcie oceny merytorycznej składanych ofert, przeprowadzonej w ramach procedury przetargowej, punkty przyznawane za podejście metodologiczne oraz sposób organizacji i przeprowadzenia badania powinny stanowić znaczący udział procentowy punktów możliwych do uzyskania. Sprawozdanie roczne z realizacji w roku 2011, s

148 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów partnerstwa wertykalnego (czyli partnerstwa UE państwo członkowskie), jak i partnerstwa horyzontalnego (czyli między zainteresowanymi podmiotami). 101 Na etapie programowania zasada partnerstwa powinna być realizowana poprzez proces konsultacji dokumentów programowych. Został on opisany przy zasadzie równych szans, jednakże należy w tym miejscu podkreślić, że proces konsultacji społecznych RPO WSL był prowadzony horyzontalnie (sektorowo), wykorzystując techniki badań ankietowych, warsztatów, subregionalnych spotkań konsultacyjnych z różnymi partnerami społeczno-gospodarczymi i potencjalnymi beneficjentami. Na etapie programowania zaplanowano również wdrażanie Programów Rozwoju Subregionów (PRS), które są programami tworzonymi w porozumieniu z władzami samorządów lokalnych danego subregionu. Podstawowym elementem PRS jest uzgodniona lista projektów, które zostały uznane za szczególnie istotne dla rozwoju danego subregionu i wpłyną na poprawę życia mieszkańców na danym terytorium (aktualnie w ramach PRS zrealizowanych jest 214 projektów). Jak pokazują wyniki analiz w rozdz. 2, PRS okazały się bardzo skutecznym i efektywnym narzędziem realizacji celów Programu. Badanie ewaluacyjne 102 wykazało, że wybrane do dofinansowania projekty w ramach PRS są realizowane sprawniej oraz lepiej zaspokajają potrzeby mieszkańców niż projekty wybierane w trybie konkursowym. Na etapie wdrażania partnerstwo objawia się bezpośrednio w projektach realizowanych przez kilka podmiotów. Obecnie wśród realizowanych projektów 7% (234) stanowią projekty partnerskie. 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 5% 6% 12% 10% 11% 15% 8% 12% 3% Projekty złożone Projekty wybrane 7% 5% 7% 4% 2% 2% 2% 0,2% 0,0% Wykres 55. Źródło: Odsetek projektów partnerskich złożonych i wybranych w podziale na osie priorytetowe. opracowanie własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Po pierwsze można zauważyć, że projekty partnerskie były częściej wybierane do dofinansowania niż niepartnerskie (oprócz osi VII i IX). Po drugie, projekty partnerskie realizowane były w ramach wszystkich osi priorytetowych RPO WSL, oprócz osi IX ( Zdrowie i rekreacja ), chociaż złożono w niej jeden projekt partnerski. Szczególnie preferowanym obszarem przez beneficjentów była turystyka (15% projektów partnerskich), kultura i społeczeństwo informacyjne (po 12%). Najwięcej projektów partnerskich ma 1 partnera (38%), 2 partnerów ma tylko 8% projektów, 3-6 partnerów ma 27% projektów, a 7-12 partnerów 19% projektów. Jest też kilka projektów o większej Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Do tanga trzeba dwojga. Analiza EKES-u rozwoju zasad partnerstwa w polityce spójności UE, Dział Publikacji i Wizyt, Unia Europejska 2011, s. 9, pobrano w październiku 2012 roku ze strony: PSDB (2010), Pozakonkursowe ścieżki wyboru projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata : Indykatywny Wykaz Projektów Kluczowych oraz Programy Rozwoju Subregionów, raport przygotowany przez PSDB sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, pobrany w lipcu 2012 roku ze strony 148

149 liczbie partnerów nawet 35 w jednym przypadku. Partnerstwa są zatem często bardzo liczne. W tym zakresie działania są prowadzone w wystarczającym stopniu. IZ RPO WSL powinna zobowiązać beneficjentów do przestrzegania zasady partnerstwa również na poziomie działań w projektach. Obowiązki te wynikają generalnie z odrębnych przepisów dotyczących zasad przeprowadzania inwestycji budowlanych czy ochrony środowiska. Uzyskanie pozwoleń, odpowiednich dokumentów, zezwoleń przez beneficjentów w związku z prowadzonymi przez nich inwestycjami jest sprawdzane i weryfikowane przez inne instytucje takie jak RDOŚ czy Nadzór Budowlany. Procedury te obejmują również kwestie przeprowadzania konsultacji społecznych i uwzględnienia elementu społecznego. Na etapie oceny projektów IZ jest w stanie zweryfikować, czy procedura, w tym konsultacje społeczne, w ramach projektu zostały przeprowadzone zgodnie z prawem (np. czy konsultacje trwały 21 dni). Jednak zasada partnerstwa nie powinna wynikać tylko i wyłącznie z przepisów prawa, a powinna być dobrą praktyką stosowaną wszędzie tam, gdzie liczą się opinie interesariuszy. Dlatego zapytano o to beneficjentów tzn. czy podczas planowania lub realizacji prowadzili konsultacje społeczne swoich działań. 20% 12% 62% 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Za każdym razem, kiedy było to uzasadnione potrzebami Tylko wtedy, gdy było to wymagane prawem W ogóle nie musieliśmy niczego konsultować Beneficjent nie wie lub trudno mu powiedzieć Wykres 56. Źródło: Prowadzenie konsultacji społecznych swoich działań podczas przygotowywania lub realizacji projektu przez beneficjentów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=290]. Okazuje się, że prawie dwóch na trzech beneficjentów uważa, że nie musi niczego konsultować ze społeczeństwem. Jedynie co piąty beneficjent konsultuje działania w projekcie zawsze wtedy, gdy jest to uzasadnione potrzebami. W tym zakresie zatem beneficjenci nie realizują w projektach zasady partnerstwa w wystarczającym stopniu. Analiza dokumentów, w tym w szczególności kryteriów wyboru projektów wykazała, że IZ RPO WSL nie obliguje, a nawet nie zachęca beneficjentów do stosowania zasady partnerstwa w projektach. Stąd należy wprowadzić pewne zmiany. W kryteriach dla Działań / Poddziałań wdrażanych przez IZ RPO WSL należy wprowadzić kryterium punktowane (tam, gdzie jest to uzasadnione 103 ): uruchomienie różnorakich form konsultacji z mieszkańcami i ich stowarzyszeniami na poziomie lokalnym. Innym aspektem partnerstwa na poziomie wdrażania jest funkcjonujący w strukturze IZ RPO WSL Koordynator ds. Środowiska, odpowiedzialny za utrzymywanie bieżących kontaktów z przedstawicielami organów środowiskowych oraz organizacji ekologicznych. Jego funkcjonowanie zostało ocenione przez przedstawicieli IZ RPO WSL bardzo pozytywnie i skuteczne, a działania wystarczające. 103 przykładowo, mogłoby mieć to miejsce w Działaniach nowego RPO WSL, takich jak: 1.1 ( Rozwój infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki ), 4.1 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ), 4.2 ( Poprawa efektywności energetycznej ), 6.1 ( Gospodarka wodno-ściekowa ), 6.2 ( Gospodarka odpadami ), 6.3 ( Tereny zdegradowane i poprzemysłowe ), 7.1 ( Kluczowa infrastruktura drogowa ), 9.2 ( Rewitalizacja ), 10.1 ( Infrastruktura kształcenia zawodowego ). 149

150 Na etapie monitorowania podstawowym narzędziem stosowania zasady partnerstwa jest Komitet Monitorujący, który zapewnia partnerom udział w najważniejszych decyzjach dotyczących Programu, w szczególności w zakresie kryteriów wyboru projektów, czy monitorowania realizacji RPO. Wyrazem realizowania zasady partnerstwa jest organizowanie spotkań KM RPO WSL, opiniowanie sprawozdań okresowych z realizacji RPO WSL i zatwierdzanie sprawozdań rocznych i końcowego, monitorowanie kwestii środowiskowych przez Koordynatora ds. środowiskowych, a ponadto prezentacja członkom KM RPO WSL postępów we wdrażaniu RPO WSL. Wszystkie informacje nt. realizacji Programu, posiedzeń KM RPO WSL, grupy roboczej umieszczane są na stronach internetowych IZ RPO WSL, co zapewnia równy dostęp do informacji. W składzie Komitetu Monitorującego powinna być zachowana równowaga podziału miejsc pomiędzy przedstawicieli strony samorządowej, rządowej oraz partnerów społecznogospodarczych. Niestety, w praktyce obecnie podział nie jest równoważny: strona samorządowa ma 12 osób, strona rządowa 5 osób, a partnerzy społeczno-gospodarczy 10 osób. Zasada partnerstwa, naszym zdaniem, w tym zakresie nie została spełniona w wystarczającym stopniu. Mimo, iż skład KM RPO WSL został wybrany zgodnie z Wytycznymi MRR, warto zastanowić się nad wyrównaniem podziału przynajmniej pomiędzy stroną samorządową a partnerami społeczno-gospodarczymi. Kluczową kwestią w przypadku KM jest jednak postrzeganie przez beneficjentów partnerstwa w doborze członków Komitetu oraz reprezentowania przez nich interesów swoich grup. Okazuje się, że jedynie 22% beneficjentów orientuje się w sposobie wyboru i funkcjonowania KM RPO WSL. Stąd tylko te osoby zostały przebadane, a mimo tego co trzecia osoba nie wiedziała, jak odpowiedzieć na pytania. Tryb wyboru członków KM zapewniał równy dostęp wszystkim najważniejszym partnerom społeczno- 57,1% 5,3% 37,6% Skład KM został wybrany w sposób przejrzysty 57,7% 3,5% 38,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak Nie Beneficjent nie wie Wykres 57. Źródło: Ocena wyboru członków społeczno-gospodarczych do KM RPO WSL dokonana przez beneficjentów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=91]. Pytaniami objęto respondentów, którzy orientowali się w sposobie funkcjonowania KM RPO WSL. Sposób wyboru przedstawicieli do KM został przez większość beneficjentów znających zasady doboru składu KM określony pozytywnie. Ponad połowa jest zdania, że tryb wyboru zapewniał równy dostęp wszystkim najważniejszym partnerom społeczno-gospodarczym, także że skład KM został wybrany w sposób przejrzysty. 150

151 Partnerzy społeczno-gospodarczy rzeczywiście prezentują opinie środowisk, które reprezentują 70,8% 7,8% 21,5% Przedstawiciele partnerów społecznogospodarczych prowadzą wymianę poglądów na temat wdrażania programu ze środowiskami, które reprezentują 33,3% 4,2% 62,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak Nie Beneficjent nie wie Wykres 58. Źródło: Ocena pracy przedstawicieli poszczególnych środowisk społeczno-gospodarczych w KM RPO WSL dokonana przez beneficjentów. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=91]. Pytaniami objęto respondentów, którzy orientowali się w sposobie funkcjonowania KM RPO WSL. W dalszej kolejności zbadano, jak beneficjenci oceniają pracę swoich przedstawicieli w KM RPO WSL. Jeszcze więcej z nich (71%) uważa, że partnerzy społeczno-gospodarczy rzeczywiście prezentują na Komitecie opinie środowisk, które reprezentują, a więc są godnymi przedstawicielami swoich środowisk. Niepokojący jest jednak drugi aspekt pracy wymiany poglądów na temat wdrażania programu ze środowiskami, które reprezentują. Okazuje się, że tylko 4% beneficjentów uważa, że ich przedstawiciele nie prowadzą takiej wymiany. Ale odsetek beneficjentów, którzy nie mieli zdania na ten temat, również świadczy o tym, że takiej wymiany poglądów ci beneficjenci nie doświadczyli. Zatem w tym przypadku ocen negatywnych będzie o wiele więcej (dwie na trzy). Przyczyny takiego stanu rzeczy są oczywiste. Przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych traktują posiedzenia KM jako źródło cennej wiedzy, którą mogą wykorzystać w procesie ubiegania się o środki z RPO WSL. Prezentowanie opinii własnych środowisk leży w ich interesie, bo to dotyczy również nich, natomiast informacja zwrotna nie jest przekazywana, bo to by zmniejszyło ich konkurencyjność podczas składania wniosków. Tak jak powiedział jeden z beneficjentów: Każdy pilnuje swego [ ] ceni się bardziej konkurencyjność niż partnerstwo. W tym zakresie zatem zasada partnerstwa nie została spełniona w wystarczającym stopniu. Należy egzekwować od członków KM wymianę poglądów z środowiskami, które reprezentują i podobnie jak omawiane są wyniki wdrażania Programu na każdym posiedzeniu, tak każdy z członków powinien zreferować, w jaki sposób podzielił się ze swoim środowiskiem informacjami, które uzyskał na ostatnim Komitecie. Innym elementem stosowania zasady partnerstwa na etapie monitoringu jest powstanie przy KM RPO WSL grupy roboczej ds. partnerstwa społeczno-gospodarczego oraz udział członków KM RPO WSL oraz pracowników IZ RPO WSL w spotkaniach Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa. W celu zidentyfikowania oczekiwań i doświadczeń na temat partnerstwa w kwietniu i marcu 2011 r. przeprowadzono wśród członków KM RPO WSL badanie ankietowe. Na podstawie ankiet określono zakres tematyczny działania ww. grupy, który w pierwszej kolejności koncentrować się będzie na obszarach związanych ze stosowaniem modelu partnerstwa w obecnej perspektywie , w drugiej zaś posłuży wypracowaniu rozwiązań na przyszłość. 104 Na etapie ewaluacji zasada partnerstwa jest realizowana przez Jednostkę Ewaluacyjną RPO WSL, która zgodnie z Podręcznikiem procedur IZ RPO WSL, odpowiada za: 104 Sprawozdanie roczne z realizacji w roku 2011, s

152 monitorowanie postępu prac ewaluatora zewnętrznego poprzez przekazywanie przez ewaluatora informacji o postępie prac IZ RPO WSL lub Grupie Sterującej, stały kontakt z ewaluatorom, spotkania robocze z ewaluatorom, odbiór i ocenę raportów cząstkowych, koordynowanie współpracy instytucji zaangażowanych w proces ewaluacji z ewaluatorem zewnętrznym, przeprowadzenie ewaluacji na wniosek KM RPO WSL, który rekomenduje IZ RPO WSL obszary, które powinny zostać poddane badaniom ewaluacyjnym w ramach Programu, powołanie Grupy Sterującej ds. ewaluacji (maksymalnie 20 osób), która stanowi wsparcie dla JE RPO WSL m. in. przy formułowaniu zakresu ewaluacji, kryteriów wyboru ewaluatora zewnętrznego, ocenie wersji raportów końcowych i cząstkowych, opiniowaniu planów ewaluacyjnych, umożliwienie wypowiedzenia się wszystkim interesariuszom w trakcie realizacji badania (m. in. beneficjentom, partnerom społecznym, ekspertom branżowym), konsultowanie wyników badań z IZ RPO WSL i IP2 RPO WSL, upublicznienie wyników przeprowadzonych ewaluacji na stronach internetowych, co umożliwia wszystkim zainteresowanym zapoznanie się z wynikami; przekazywanie wyników ewaluacji KM RPO WSL i prezentowanie okresowych planów ewaluacji oraz wyników badań ewaluacyjnych na posiedzeniach KM RPO WSL. Powyższe działania są wystarczające do spełniania zasady partnerstwa na tym etapie. Wszystkie powyższe działania są realizowane w praktyce przez Jednostkę Ewaluacyjną poprawnie i są skuteczne realizują zamierzone cele. Generalnie zasada partnerstwa jest realizowana w ramach RPO WSL w sposób poprawny i skuteczny, ale nie wystarczający. Zasugerowano działania zmierzające do realizacji zasady partnerstwa podczas realizacji projektów, a także w kwestii składu KM i realizacji tej zasady przez członków KM Dobre praktyki realizacji zasady równości szans i zasady partnerstwa Projekty RPO WSL Jakie można wskazać dobre praktyki w zakresie wdrażania zasady równości szans i zasady partnerstwa w ramach projektów realizowanych w RPO WSL? Równość szans Głównym kryterium wyboru projektów do studium przypadku było szerokie uwzględnienie w swoim zakresie polityki równych szans. Projekt Adaptacja budynku biblioteki Donnersmarcków dla potrzeb Filharmonii Zabrzańskiej zrealizowany przez miasto Zabrze z jednej strony przyczynił się do niwelowania różnic w dostępie do obiektu kultury dla osób niepełnosprawnych (usunięcie barier architektonicznych), z drugiej zaś w ramach projektu zatrudnienie znalazły osoby niepełnosprawne, co wpłynęło pozytywnie na ich integrację społeczną i zawodową. Projekt Rozwój infrastruktury komunikacji publicznej w Zawierciu poprzez zakup i wdrożenie do eksploatacji autobusów z silnikiem EURO-5 realizowany przez gminę Zawiercie został wybrany ponieważ jest przykładem dostosowania inwestycji do potrzeb różnorodnych użytkowników, zarówno osób niepełnosprawnych, starszych, a także rodziców z dziećmi. Także w ramach tego projektu zatrudnienie znalazły osoby niepełnosprawne. Pierwszym projektem stanowiącym dobrą praktykę w zakresie równości szans jest projekt Adaptacji budynku biblioteki Donnersmarcków dla potrzeb Filharmonii Zabrzańskiej. Głównym celem projektu było zwiększenie stopnia wykorzystywania potencjału kulturowego miasta Zabrza. Do celów szczegółowych projektu, zaliczyć można: 152

153 zwiększenie stopnia wykorzystania atrakcyjnej i cennej architektonicznie infrastruktury postindustrialnej miasta (zlokalizowanie siedziby Filharmonii w obiekcie wpisanym do Gminnego Rejestru Zabytków), stworzenie odpowiednich warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej oraz edukacyjnej Filharmonii, udostępnienie obiektu dla osób niepełnosprawnych, stałą dostępność sali koncertowej, dzięki czemu Filharmonia będzie mogła organizować więcej koncertów oraz zintensyfikować działalność edukacyjną. Projekt polegał na remoncie i adaptacji zabytkowego budynku dawnej biblioteki na potrzeby Filharmonii Zabrzańskiej oraz na zakupie sprzętu komputerowego i wyposażenia budynku. Budynek będący przedmiotem inwestycji pochodzi z początku XX wieku. Jego pierwotnym przeznaczeniem była funkcja biblioteki. Po pożarze został odbudowany w latach 50-tych. Przed rozpoczęciem projektu budynek nie był użytkowany. W wyniku adaptacji zabytkowego budynku nastąpiło dostosowanie obiektu do obowiązujących przepisów prawa budowlanego i przepisów przeciwpożarowych. Obiekt został także zabezpieczony przed postępującą dewastacją. Do dyspozycji Filharmonii oddano część administracyjną, sale prób i garderoby, bibliotekę i archiwum oraz salę koncertowa. Jednym z celów projektu było wyrównanie szans dostępu do kultury mieszkańców wszystkich dzielnic Zabrza poprzez adaptację zabytkowego budynku na potrzeby Filharmonii Zabrzańskiej. Budynek został przystosowany dla potrzeb osób niepełnosprawnych. W celu ułatwienia komunikacji w budynku zamontowana została winda dostosowana do osób niepełnosprawnych. Dodatkowo, w ramach projektu zatrudnienie znalazło 4 osoby niepełnosprawne. Projekt przyczynił się do aktywizacji dzielnicy, w której siedzibę ma Filharmonia. Przywrócenie do życia cennego, zabytkowego obiektu Biblioteki Donnesmarcków wpisanego do Gminnego Rejestru Zabytków, wpłynęło pozytywnie na wzrost atrakcyjności przestrzeni publicznej. Także wzbogacona oferta kulturalna jest jedną z form aktywizacji społeczności lokalnej i poprawy warunków życia w mieście. *** Drugim projektem, który pokazuje, w jaki sposób wykorzystać politykę równych szans do osiągania swoich celów jest projekt pt. Rozwój infrastruktury komunikacji publicznej w Zawierciu poprzez zakup i wdrożenie do eksploatacji autobusów z silnikiem EURO-5. Projekt realizowany był przez gminę Zawiercie. Zdaniem Beneficjenta większość eksploatowanych autobusów, przed realizacją projektu, była w nienajlepszym stanie technicznym. Żaden pojazd nie był przystosowany do przewozu osób niepełnosprawnych. W efekcie czego obserwowana była rezygnacja pasażerów z korzystania z transportu publicznego. Dlatego też celem głównym projektu była poprawa jakości transportu publicznego. Pośrednio projekt przyczyniać się miał także do zmniejszenia średnich kosztów eksploatacji (wpływ na poprawę środowiska), zwiększenia średnich prędkości, poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz zwiększenia dostępności transportu dla osób niepełnosprawnych. Projekt polegał na zakupie siedmiu nowych autobusów dla Zakładu Komunikacji Miejskiej w Zawierciu. Cztery z nich zastąpiły najbardziej wyeksploatowane pojazdy na dotychczasowych trasach obsługiwanych przez ZKM, obejmujących teren trzech gmin: Zawiercia, Włodowic i Poręby. Trzy pozostałe zostały wykorzystane do kursów na nowej linii, na kierunku Zawiercie Ogrodzieniec Podzamcze (żadna linia nie obsługiwała wcześniej trasy w kierunku Ogrodzieńca, którego okolice są niezwykle atrakcyjne turystycznie). W związku ze zwiększeniem liczebności taboru oraz uruchomieniem nowej linii, w ramach projektu zatrudniono i przeszkolono nowych pracowników oraz wybudowano trzy nowe przystanki. W ramach projektu zakupiono 7 nowych autobusów miejskich. Dzięki niskopodłogowej konstrukcji, wyposażeniu w mechanizm przyklęku (jednostronnego przechylenia na przystanku), w platformy (rampy) dla wjazdu wózków, miejsce z pasem do zapięcia wózka osoby niepełnosprawnej 153

154 pojazdy są przystosowane do przewozu osób niepełnosprawnych, starszych, matek z wózkami i małymi dziećmi. Dodatkowo autobusy są wyposażone w urządzenia głośnomówiące. Dodatkowo wzrosło zatrudnienie o 10 osób w tym 6 kierowców oraz 4 pracowników stacji obsługi (elektronik samochodowy, spawacz i dwóch mechaników). Wśród nowozatrudnionych są dwie osoby niepełnosprawne. Zakupienie nowych, niskopodłogowych autobusów ułatwiło osobom niepełnosprawnym dostęp do lokalnego transportu zbiorowego. Wcześniej było to zdecydowanie trudniejsze, czy wręcz niemożliwe. Projekt przyczynił się zatem do znoszenia barier komunikacyjnych, a tym samym wpłynął pozytywnie na integrację osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. *** Omawiane projekty można uznać za dobre praktyki, ponieważ w sposób znaczący wpłynęły na wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych, a tym samym są dobrym przykładem realizacji w praktyce zasady równości szans będącej jedną z głównych zasad polityki Unii Europejskiej. W obu projektach przeprowadzono prace związane z dostosowaniem infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych (zakup pojazdów niskopodłogowych oraz podjazdy dla niepełnosprawnych ruchowo w nowym budynku Filharmonii). Dodatkowo w ramach projektów zostały zatrudnione osoby niepełnosprawne, co przyczyni się do ich integracji zawodowej. Mimo, że główne cele projektów nie były wprost skierowane na rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych, to istotnie wpłynęły na poprawę jakości życia tych osób. Partnerstwo Głównym kryterium wyboru projektów, był szeroki udział partnerów w projekcie. Oba projekty, mimo że tematycznie odmienne pokazują, że partnerstwo może zwiększać zakres oddziaływania oraz przynosić wartość dodaną. Pierwszy projektem realizującym w ciekawy sposób zasadę partnerstwa jest projekt: Przygotowanie e-informacji kulturalnej gmin i powiatów do integracji z regionalnymi portalami kultury i turystyki województwa śląskiego. Przedmiotem projektu było opracowanie i wdrożenie Regionalnego Systemu e-informacji Kulturalnej (RSIK). Projekt realizowany jest w szerokim partnerstwie, którego liderem jest Fundacja Informatyki i Zarządzania. W skład partnerstwa wchodzą ponadto jednostki samorządu terytorialnego i instytucje kultury łącznie 36 podmiotów. Realizacja projektu rozpoczęła się w marcu 2010 i zakończy we wrześniu 2013 roku. Projekt zakłada stworzenie systemu e-informacji kulturalnej województwa śląskiego przy wykorzystaniu potencjału lokalnych i regionalnych portali kulturowych. Projekt jest realizowany w następujących etapach: 1. Przygotowanie analiza pod kątem zapotrzebowania na informację kulturalną oraz wybór najbardziej atrakcyjnych obszarów, obiektów i eksponatów, które zostaną wprowadzone do systemu oznakowania cyfrowego, 2. Dostawa licencji oraz wdrożenie oprogramowania, bazy danych i systemu interaktywnych map cyfrowych dla: a. Platformy e-usług Kulturalnych (PeUK), b. Systemu cyfrowego znakowania obszarów i obiektów atrakcyjnych kulturowo oraz eksponatów muzealnych (SCZO), c. Portalu regionalnego 3. Opracowanie e-informacji kulturalnej w zakresie 40 obszarów i 1400 obiektów atrakcyjnych kulturowo wraz z ich wizualizacją na interaktywnych mapach cyfrowych, 4. Oznakowanie obszarów i obiektów atrakcyjnych kulturowo przez opracowanie komunikatów wizualnych i głosowych wywoływanych automatycznie dla znajdujących się w pobliżu danego obszaru/obiektu użytkowników, 5. Oznakowanie 2600 eksponatów w 10 obiektach kultury przez opracowanie komunikatów głosowo dostępnych dla osób będących w trakcie zwiedzania obiektu (np. muzeum), 154

155 6. Dostawa, instalacja oraz wdrożenie sprzętu elektronicznego dla obiektów kultury oraz redaktorów e-informacji, 7. Promocja projektu. Rysunek 2. Źródło: Elementy Regionalnego Systemu e-informacji Kulturalnej (RSIK) oraz Platformy e-usług Kulturalnych (PeUK). Studium Wykonalności projektu. Dzięki przyjętym rozwiązaniom technicznym ICT, instytucje kultury oraz gminy i powiaty zostaną przygotowane (organizacyjnie, technologicznie) do prowadzenia systematycznych i partnerskich działań w zakresie: tworzenia, aktualizacji i publikacji e-informacji kulturalnej, integracji e-informacji podmiotowej-lokalnej z regionalnymi portalami kultury województwa śląskiego, budowania systemu dynamicznego (automatycznego) tworzenia zasobów informacyjnych na dowolnym poziomie agregacji i publikacji danych przy wykorzystaniu relacyjnych baz danych SQL, plików XML, usług sieciowych WebService, narzędzi GIS oraz interaktywnych map cyfr. Portal stanie się zatem platformą nowoczesnych e-usług związanych z rezerwacją usług, planowaniem dojazdu oraz połączeń komunikacyjno-turystycznych w regionie. Przedsięwzięcie zapewni turystom, mieszkańcom i przedsiębiorcom oraz użytkownikom serwisów nowe formy komunikacji i nowoczesny system elektronicznych usług, uwzględniających wykorzystanie Internetu, pozwalającego na stały 24 godzinny dostęp do zasobów informacyjnych przy jednoczesnej dbałości o dziedzictwo kulturowe i zachowanie jego walorów dla przyszłych pokoleń. Działania zaplanowane w projekcie przyczynią się do wzrostu znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego oraz do zwiększenia dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie. W projekcie udział biorą zarówno instytucje kultury, w tym wszystkie trzy Regionalne Ośrodki Kultury województwa śląskiego oraz jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, liderem projektu zaś jest organizacja pozarządowa. 155

156 Jak twierdzi Lider projektu partnerstwo zostało zawiązane już na etapie przygotowania koncepcji projektu i wszyscy partnerzy brali czynny udział w opracowaniu założeń. Także po otrzymaniu dofinansowania nie została zamknięta możliwość dołączenia do Projektu. Wręcz przeciwnie, na stronie projektu widnieje zaproszenie do współpracy. Podział zadań między lidera i partnerów w projekcie został bardzo jasno i precyzyjnie opisany. Z każdym z partnerów została także zawarta umowa o wzajemnej współpracy. W ramach projektu Fundacja dostarcza licencję oprogramowania partnerom umożliwiającą sprawne korzystanie z narzędzi informatycznych stworzonych w projekcie, zapewniających między innymi: możliwość tworzenia lokalnych, podmiotowych stron e-informacji kulturalnej, zintegrowanych z portalem regionalnym, możliwość korzystania z platformy e-usług kulturalnych PeUK. Partnerzy natomiast zobowiązani są uzupełniać treścią informacje portalu, a w szczególności kalendarium imprez oraz wydarzeń. Aby projekt mógł być sprawnie realizowany, niezbędne jest szerokie partnerstwo zarówno z przedstawicielami jst, jak również z instytucjami kultury, które aktywnie będą działać i uzupełniać treścią portal. Udział takich instytucji w projekcie zapewni wysoką jakość przekazywanych materiałów, co z pewnością przyczyni się do wzrostu popularności portalu, a także do zapewnienia trwałości projektu. W projekcie zostaną zastosowane technologie zwiększające dostęp osób niepełnosprawnych do rynku usług kulturalnych oraz obiektów atrakcyjnych kulturowo. Głównym działaniem w tym zakresie będzie wdrożenie specjalnej aplikacji do interfejsu portalu kulturalnego, który pozwoli na korzystanie z niego w sposób nieograniczony przez osoby słabo widzące i słabo słyszące. Przygotowana oferta obiektów bazy kultury, będzie wskazywała także obiekty, które posiadają udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. Za dobrą praktykę w projekcie można uznać włączenie partnerów w proces przygotowania koncepcji projektu oraz sformalizowanie obowiązków w umowie partnerskiej. Podział obowiązków i jasne ustalenie zasad współpracy usprawnia realizację projektu. Dlatego zasadnym byłoby stworzenie wzoru umowy partnerskiej. *** Drugim projektem, całkowicie odmiennym od powyższego, jest Ochrona dorzecza Małej Panwi i Liswarty poprzez modernizację gospodarki ściekowej polegającej na modernizacji i budowie oczyszczalni ścieków wraz z systemem kanalizacji sanitarnej. Projekt jest realizowany przez Stowarzyszenie Gmin pn. Związek Gmin Porozumienie Gospodarczo Turystyczne Gmin Górnej Małej Panwi oraz Górnej Liswarty. Liderem projektu jest Gmina Kochanowice. Ogólnym celem realizacji projektu jest poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych w województwie śląskim, poprzez poprawę jakości wód rzek Mała Panew i Liswarta. Projekt obejmuje swoim zakresem rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej z modernizacją 4 oczyszczalni ścieków w gminach uczestniczących w projekcie, należących do Stowarzyszenia Gmin pn. Związek Gmin Porozumienie Gospodarczo-Turystyczne Gmin Górnej i Małej Panwi oraz Górnej Liswarty. Gminy z terenu objętego projektem posiadały funkcjonujące sieci kanalizacji sanitarnej oraz oczyszczalnie ścieków sanitarnych, jednakże stopień ich rozwoju był niewystarczający, natomiast istniejące oczyszczalnie częstokroć nie pozwalały na odbiór zwiększonej ilości ścieków, bądź były przestarzałe technologicznie. Realizacja projektu w zasadniczy sposób zmieni gospodarkę ściekową na terenie gmin realizujących projekt. Pozwoli ona na wyłączenie z użytku istniejących przydomowych zbiorników bezodpływowych, co w znacznym stopniu wpłynie pozytywnie na stan lokalnego środowiska naturalnego, przede wszystkim na czystość gleby oraz wód gruntowych i powierzchniowych. Niezwykle istotny jest 156

157 pozytywny wpływ oddziaływania realizacji projektu na poprawę czystości wód rzeki Mała Panew i Liswarta. Podmiotem koordynującym prace poszczególnych gmin uczestniczących w realizacji projektu jest Stowarzyszenie Gmin pn. Związek Gmin Porozumienie Gospodarczo-Turystyczne Gmin Górnej Małej Panwi oraz Górnej Liswarty. Założenia do projektu zostały przygotowane wspólnie na jednym ze spotkań Związku. Natomiast realizacja poszczególnych zadań inwestycyjnych spoczywa na gminach. W ramach projektu przygotowano 14 oddzielnych przetargów na roboty budowlane. Także każda gmina finansuje swoje zadania ze środków własnych oraz EFRR. Realizacja projektu w partnerstwie pozwoliła osiągnąć lepsze efekty i zwiększyć skalę oddziaływania. Inwestycja została zrealizowana kompleksowo, rozwiązując problem gospodarki ściekowej na stosunkowo dużym obszarze co można uznać za dobrą praktykę w realizacji tego typu projektów. Należałoby rozważyć możliwość szerszego promowania i premiowania projektów zapewniających większą skalę oddziaływania. Ponadto wspólna realizacja pozwoliła beneficjentom na wymianę doświadczeń i dzielenie się wiedzą dzięki czemu uniknęli wielu błędów. Realizacja inwestycji wpłynie na wzrost atrakcyjności terenów gmin dla nowych jej mieszkańców. Znacząco zmniejszone zostanie zagrożenie zanieczyszczenia ściekami gruntów oraz wód podziemnych i powierzchniowych, co pozwoli na promocję gmin jako obszarów przyjaznych środowisku. Uzbrojenie terenów wpłynie również na wzrost zainteresowania gminami wśród inwestorów, gdyż stanowi ono ważny czynnik w procesie podejmowania decyzji lokalizacyjnych. Dodatkowo, czyste, nieskażone wody Liswarty i Małej Panwi, mających wyraźne walory turystyczne, stworzą warunki do rozwoju turystyki aktywnej, np. kajakowej. *** Jak pokazuje przykład projektu Ochrona dorzecza Małej Panwi i Liswarty realizacja w partnerstwie pozwala kompleksowo rozwiązywać złożone problemy społeczno-gospodarcze. Jest także szansą na zwiększenie zakresu oddziaływania projektu i poszerzenie skali działań. Jak podkreśla Lider projektu Przygotowanie e-informacji kulturalnej gmin i powiatów do integracji z regionalnymi portalami kultury i turystyki województwa śląskiego na sprawność realizacji projektu partnerskiego duży wpływ ma wcześniejsze doświadczenie w tego typu działaniach. Wspólna realizacja umożliwia także zacieśnianie współpracy między partnerami Rozwiązania w innych RPO Jakie rozwiązania w zakresie realizacji zasady równości szans oraz zasady partnerstwa zastosowano w ramach pozostałych 15 RPO? Które z nich warto zastosować w ramach RPO WSL? Równość szans Konsultacje wszystkich RPO odbywały się podobnie. Dokumenty opublikowano na stronach internetowych IZ, dano możliwość zgłaszania uwag poprzez maila. Poza tym przeprowadzono szereg konferencji, spotkań, warsztatów, forów dyskusyjnych i debat publicznych. Ciekawe rozwiązanie zastosowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie wykorzystano również media masowe (audycje radiowe, programy w telewizji regionalnej), a także konsultowano dokumenty z województwami ościennymi. Tą praktykę można wykorzystać w ramach RPO WSL w przyszłym okresie programowania. W niektórych województwach zbierano również propozycje projektów, a w województwie wielkopolskim w tym celu uruchomiono na stronie internetowej regionalny system ewidencji projektów. Te narzędzia są już wykorzystywane w ramach RPO WSL. W przypadku województwa podlaskiego zdecydowano się jedynie na konsultacje wirtualne (internetowe), czego nie należy polecać. Generalnie we wszystkich RPO zagwarantowano równy dostęp uczestników do warsztatów. IZ nie dobierały uczestników tych spotkań. Wszyscy, którzy byli zainteresowani mogli w nich uczestniczyć. W wielu województwach przeprowadzano analizę potrzeb szkoleniowych, podejmowano 157

158 działania na rzecz jak najszerszego rozpropagowania informacji o szkoleniach (poprzez biuletyny, serwisy internetowe, regionalne punkty informacyjne) województwo świętokrzyskie, czy zachodniopomorskie wykorzystało do tego celu lokalne media. Ciekawym rozwiązaniem jest wprowadzenie wymogów formalnych np. zaliczenie testu sprawdzającego poziom wiedzy z obszaru objętego poprzednimi warsztatami lub brak uczestnictwa we wcześniejszych edycjach szkolenia, które pozwalają egzekwować wiedzę i promować tych beneficjentów, którzy chcą się czegoś nauczyć na warsztatach. Takie rozwiązanie można zastosować również w przypadku RPO WSL w przyszłym okresie programowania, dzięki czemu podniesie się poziom wiedzy beneficjentów i wprowadzi naturalny mechanizm samodoskonalenia. W każdym RPO w taki sam sposób zagwarantowano beneficjentom dostęp do funduszy. W obrębie typów beneficjentów dopuszczonych do składania wniosków w poszczególnych Działaniach dostęp do funduszy jest taki sam (takie same kryteria wyboru nie premiujące żadnego typu beneficjenta). Nie każdy typ projektu jest adresowany do każdego typu beneficjentów. Ale jeżeli formalnie jakiś beneficjent kwalifikuje się do danego konkursu, to ma równe szanse, żeby otrzymać dofinansowanie na swój projekt. Udział miejsc zajmowanych w Komitetach Monitorujących przez partnerów społecznogospodarczych waha się od 35% do 50%, dlatego województwo śląskie raczej plasuje się bliżej tego niższego pułapu (37%). Nadal jest to jednak więcej niż 1/3 składu, a więc partnerzy społecznogospodarczy są wystarczająco dobrze reprezentowani w składach. Najmniejszy udział partnerów występuje w województwie dolnośląskim, największy w pomorskim. Organizacje kobiece są reprezentowane w Komitetach Monitorujących trzech województw (dolnośląskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego), podobnie jak organizacje osób niepełnosprawnych (województwa podkarpackiego, dolnośląskiego, zachodniopomorskiego). Przyczyną tak małej liczby tych organizacji, zdaniem przedstawicieli RPO, jest po pierwsze brak takich zapisów w Wytycznych MRR, po drugie brak zgłoszeń od tego typu instytucji. Te aspekty w kontekście zastosowania w RPO WSL zostały już omówione w poprzednim podrozdziale. Generalnie w każdym RPO na poziomie priorytetów określono wskaźniki monitoringu realizacji zakładające równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Co ciekawe, w przypadku województwa małopolskiego wskaźniki dotyczące tworzenia nowych miejsc pracy są nieco szerzej zdefiniowane uwzględniają liczbę zatrudnionych osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, w tym kobiet. Taki wskaźnik można zastosować również w ramach RPO WSL. We wszystkich RPO kryteria wyboru projektów, a często same typy projektów preferują przedsięwzięcia uwzględniające w swym zakresie przystosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych. W województwie świętokrzyskim dotyczą one wyłącznie jednego priorytetu. Wskaźniki horyzontalne dotyczące równości szans nie występują wprost (nie zostały tak nazwane) i dotyczą wyłącznie nowych miejsc pracy w podziale na kobiety i mężczyzn. Jedynie w województwie kujawsko-pomorskim wskaźniki te obejmują również osoby niepełnosprawne. Partnerstwo Prowadzenie konsultacji społecznych dokumentów programowych w każdym województwie spełniało zasadę partnerstwa, do procesu były włączane różne instytucje, które mogły zgłaszać swoje uwagi. Można założyć, że w najmniejszym stopniu spełniono tę zasadę w RPO, w których konsultacje przewidziano tylko w formie elektronicznej, ponieważ partnerzy byli w najmniejszym stopniu poinformowani o całym procesie. Podobnie w przypadku Komitetu Monitorującego, część członków reprezentuje stronę samorządową, partnerów społeczno-gospodarczych. Nie widać tu różnic pomiędzy województwami. Zasada partnerstwa w projektach jest realizowana we wszystkich województwach podobnie. Przede wszystkim projekty partnerskie są dopuszczane do realizacji we wszystkich Działaniach. Dodatkowo, w wielu Działaniach są one dodatkowo punktowane (szczególnie z zakresu turystyki, społeczeństwa informacyjnego). Dobrą praktyką jest przygotowanie przez województwo dolnośląskie Wytycznych programowych w zakresie ogólnych zasad przygotowania i realizacji projektów w formie partnerstwa. Tę dobrą praktykę można zastosować w przyszłym okresie również w RPO WSL. Z kolei w województwie wielkopolskim fundusze na rzecz rozwoju obszarów 158

159 miejskich dotyczą głównie inwestowania w partnerstwa publiczno-prywatne (choć ten typ partnerstwa nie pojawił się jeszcze w realizowanych projektach). Ciekawą praktykę zastosowano w województwie świętokrzyskim, gdzie już podczas konsultacji uświadamiano beneficjentom i potencjalnym beneficjentom, że największe szanse będą miały projekty partnerskie, spójne o dużym znaczeniu regionalnym. Warto takie podejście zastosować również podczas konsultowania przyszłego RPO WSL. Jednak w każdym województwie projekty partnerskie stanowią niewielki odsetek wszystkich projektów. W żadnym województwie wskaźniki programowe nie objęły zasady partnerstwa, nie ma wskaźników określających liczbę partnerstw powstałych do realizacji projektów, ani powiązań kooperacyjnych, czy wspólnych projektów (np. badawczych) będących wynikiem realizowanych projektów. Partnerstwo na etapie monitorowania wygląda w każdym województwie podobnie. Organizowane są spotkania Komitetu Monitorujące RPO WSL, w skład którego wchodzą przedstawiciele samorządowi, rządowi oraz przedstawiciele ze strony partnerów społecznych i gospodarczych. Na spotkaniach opiniowane są sprawozdania okresowe z realizacji Programu i zatwierdzane sprawozdania roczne i końcowe. Ponadto prezentowane są członkom Komitetu postępy we wdrażaniu Programu, a wszystkie informacje nt. realizacji Programu, posiedzeń Komitetu, grup roboczych umieszczane są na stronach internetowych IZ. Podobnie, na etapie ewaluacji, rozwiązania stosowane w województwach ograniczają się do funkcjonowania grup sterujących ewaluacją, umożliwiania wypowiedzenia się wszystkim interesariuszom w trakcie realizacji badania, publikowania raportów z badań na stronach internetowych, prezentowania rocznych planów ewaluacji oraz wyników badań ewaluacyjnych na posiedzeniach Komitetu. Zatem w przypadku monitorowania i ewaluacji nie ma ciekawych rozwiązań możliwych do zastosowania w ramach RPO WSL Sposób realizacji pozostałych zasad w RPO WSL Na jakich etapach (programowania, wdrażania, monitorowania, ewaluacji) i w jaki sposób uwzględniono pozostałe polityki horyzontalne (środowisko, obszary miejskie i wiejskie, społeczeństwo informacyjne, polityka konkurencji) w ramach RPO WSL? Czy dokumenty programowe (RPO WSL oraz URPO WSL wraz z załącznikami) są spójne i zgodne z przepisami wspólnotowymi dotyczącymi wskazanych polityk horyzontalnych? Czy przyjęte rozwiązania są poprawne, skuteczne i wystarczające? Jakie rozwiązania przyjęto w pozostałych regionalnych Programach? Jakie działania należałoby wprowadzić w ramach poszczególnych etapów realizacji RPO WSL, aby zwiększyć wpływ Programu w zakresie wspierania wskazanych polityk? Środowisko Zgodnie z artykułem 17 Rozporządzenia nr 1083/2006, działania w ramach RPO WSL muszą być prowadzone z uwzględnieniem potrzeb ochrony i poprawy jakości środowiska. Na etapie programowania RPO WSL, zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, przeprowadzona została Prognoza oddziaływania na środowisko Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Jeżeli chodzi o etap wdrażania, projekty współfinansowane w ramach RPO muszą być przede wszystkim w pełni zgodne z postanowieniami: dyrektywy siedliskowej (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory), dyrektywy ptasiej (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków), dyrektywy 85/337/EWG w sprawie oceny skutków dla środowiska niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć (OOŚ), W tym celu IZ RPO WSL podjęła wystarczające działania, aby zweryfikować tę zgodność. Po pierwsze, do wniosku aplikacyjnego wnioskodawcy są zobowiązani dołączyć formularz oceny oddziaływania na środowisko wraz z raportem oddziaływania na środowisko (lub stosowny dokument potwierdzający, że dla danej inwestycji raport o oddziaływaniu na środowisko nie musi być 159

160 sporządzany), zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000 (jeśli dotyczy), oświadczenie beneficjenta dotyczące wpływu projektu na obszary objęte siecią NATURA 2000 (jeśli dotyczy), oświadczenie o dostosowaniu projektu do wymagań prawa unijnego w zakresie postępowania OOŚ (jeśli dotyczy) lub oświadczenie o zgodności projektu z wymaganiami prawa unijnego w zakresie postępowania OOŚ (jeśli dotyczy). Tak czynią również pozostałe województwa i praktycznie nie ma innego sposobu weryfikacji. Pierwszym elementem weryfikacji są decyzje, zaświadczenia, które są wydawane przez uprawnione organy tylko wtedy, gdy są zgodne z dyrektywami unijnymi. Działania w tym zakresie są skuteczne i poprawne i nie trzeba w tym zakresie wprowadzać żadnych działań. Po drugie, dodatkowo IZ RPO WSL sama weryfikuje powyższe kryteria, za pomocą umiejscowionego w strukturze Koordynatora zespołu ds. środowiska. W ramach obowiązków można wyróżnić m.in. weryfikację wniosków o dofinansowanie pod kątem ich zgodności z ustawodawstwem krajowym i unijnym w zakresie środowiskowym na wszystkich etapach wdrażania RPO WSL (etap wyboru projektów, podpisywania umów o dofinansowanie oraz w uzasadnionych przypadkach na etapie kontroli projektu), prace w ramach grup roboczych oraz utrzymywanie kontaktów z organizacjami i organami ds. ochrony środowiska, przekazywanie informacji na temat wymogów wynikających z dyrektyw unijnych oraz prawodawstwa krajowego w zakresie środowiskowym jakie stawiane są dokumentacji aplikacyjnej oraz realizowanym w ramach RPO WSL przedsięwzięciom. Generalnie ocena pracy Koordynatora przez przedstawicieli IZ RPO WSL jest pozytywna, faktycznie w praktyce weryfikuje on każdy projekt. Takie stanowiska, zespoły lub oddziały są stworzone w pozostałych RPO oprócz województwa lubuskiego, łódzkiego i opolskiego. Zakres kompetencji generalnie nie różni się znacząco od tego wskazanego powyżej (np. w województwie świętokrzyskim nie bierze on udziału w ocenie i wyborze projektów, w kilku innych województwach szkoli on osoby oceniające projekty). Generalnie, takie stanowisko warto jest pozostawić w przyszłym okresie programowania. W kryteriach formalno-merytorycznych weryfikowane jest, czy Beneficjent deklaruje realizację projektu zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i unijnymi, w szczególności przepisami dotyczącymi ochrony środowiska (w tym poprawy efektywności energetycznej dla projektów polegających na termomodernizacji budynków). W kryteriach punktowanych kwestie polityki ochrony środowiska można zauważyć jedynie w osi V ( Środowisko ), np. wpływ projektu na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych, dobór technologii efektywnych pod względem ekologicznym, wpływ projektu na zmniejszenie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery, czy wpływ projektu na zwiększenie efektywności energetycznej (to kryterium, wbrew zapisom RPO WSL, pojawiło się jedynie w Działaniu 5.3). Efektywność energetyczna jest rzadko obecna w różnych priorytetach, z reguły występuje w osi dotyczącej środowiska, bądź energii. Jedno kryterium ( Wpływ realizowanego projektu na ograniczenie szkodliwości transportu na środowisko ) odnaleziono też w Działaniu 7.2 ( Transport publiczny ). Mechanizm kryteriów premiujących rozwiązania z zakresu ochrony środowiska nie został wykorzystany w wystarczającym stopniu. Również w innych województwach projekty posiadające pozytywny wpływ na środowisko są premiowane. W innych RPO stosuje się różne kryteria, które można byłoby zaadoptować do Działań RPO WSL, takie jak np. premiowanie produktów i procesów produkcyjnych przyjaznych dla środowiska (działania dla przedsiębiorców), preferencje dla projektów wykorzystujących efektywność energetyczną (kubatura ogólnie), wymiana wyeksploatowanych nośników energii na bardziej ekonomiczne i ekologiczne (kubatura ogólnie), wykorzystanie elementów recyclingowych (np. z rozbiórki starej nawierzchni) przy budowie drogi (infrastruktura transportowa), zastosowanie technologii przyjaznych środowisku przyrodniczemu lub korzystne oddziaływanie projektu na środowisko przyrodnicze np. budowa ekranów akustycznych, budowa przejść dla 160

161 Oś I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość Oś II. Społeczeństwo informacyjne Oś III. Turystyka Oś IV. Kultura Oś V. Środowisko Oś VI. Zrównoważony rozwój miast Oś VII. Transport Oś VIII. Infrastruktura edukacyjna Oś IX. Zdrowie i rekreacja Wstępna ocena realizacji i efektów zwierząt, przebudowa nieczynnych przepustów na przejścia dla zwierząt w rejonach kompleksów leśnych, budowa urządzeń podczyszczających wody opadowe odprowadzane do cieków lub kanalizacji miejskiej (np. studnie chłonne, sączki, drenaże itp.), budowa kanalizacji burzowej w terenie zabudowanym w tym kratek ściekowych odprowadzających wodę z jezdni (infrastruktura transportowa), wykorzystywanie nowoczesnych, energooszczędnych technologii, które sprzyjają ograniczaniu zanieczyszczenia, redukcji emisji, energochłonności (zakup maszyn, urządzeń, kubatura), powiązanie z projektami mającymi na celu wprowadzenie i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (dowolne projekty), organizacja funkcji w taki sposób, aby promować politykę zrównoważonego rozwoju (np. edukacja, turystyka itp.). Wprowadzenie takiego dodatkowego punktowania projektów za realizację dodatkowych działań na rzecz środowiska pozwoliłoby docenić połowę projektów składanych do RPO WSL (tyle bowiem projektów wykazuje pozytywny wpływ na środowisko). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 52% 50% 4% 5% 52% 46% 16% 15% 98% 99% 53% 48% Projekty złożone Projekty wybrane 33% 28% 26% 8% 12% 27% Wykres 59. Źródło: Odsetek projektów złożonych i wybranych posiadających pozytywny wpływ na politykę ochrony środowiska. opracowanie własne na podstawie danych 11,7 tys. projektów przekazanych przez IZ RPO WSL i IP2. Niemal wszystkie projekty z obszaru środowiska pozytywnie oddziaływują na nie, w pozostałych obszarach jest to maksymalnie połowa projektów (przedsiębiorczość, turystyka i rozwój miast). Najmniejszy wpływ na środowisko mają projekty społeczeństwa informacyjnego. Polityka środowiska jest realizowana w sposób poprawny, jednakże nie do końca skuteczny i wystarczający. Aby w pełni realizować tę politykę proponuje się włączyć odpowiednie kryteria wyboru promujące projekty pozytywnie oddziaływujące na środowisko. Obszary miejskie i wiejskie Zgodnie z zapisami RPO WSL charakter województwa śląskiego sprawia, iż kluczową dla jego przyszłości jest kondycja dużych miast, które stanowią lokomotywy wzrostu dla całego regionu. Znajduje to odzwierciedlenie w odrębnym priorytecie zorientowanym przede wszystkim na zrównoważony rozwój miast. Podobnie jest w innych RPO tam również tworzono odrębne priorytety dotyczące rewitalizacji miast. Na etapie programowania problematyka obszarów wiejskich została natomiast potraktowana w RPO horyzontalnie, pomoc ma charakter uzupełniający wobec funkcjonującego w ramach Wspólnej 161

162 Polityki Rolnej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Dlatego też w RPO WSL nie występuje żaden specyficzny priorytet zorientowany na rozwój wsi. Mając na uwadze konieczność wyrównywania szans rozwojowych obszarów wiejskich i ich brak zdolności do konkurowania z dużymi miastami zapewniono odpowiedni udział mniejszych gmin przy podziale środków w poszczególnych priorytetach RPO WSL. Tabela 20. Podział środków puli konkursowej na 2 grupy. Działanie/poddziałanie % alokacji na konkursy gmin do 50 tys. mieszk. % alokacji na konkursy gmin pow. 50 tys. mieszk. 2.1 Infrastruktura społeczeństwa informatycznego 40% 60% 4.1. Infrastruktura kultury 40% 60% 5.1 Gospodarka wodno-ściekowa 100% 0% 5.2 Gospodarka odpadami 40% 60% 5.3 Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 40% 60% Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej 60% 40% kluczową sieć drogową 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 60% 40% 9.3 Lokalna infrastruktura sportowa 50% 50% Źródło: Załącznik nr 7. Indykatywna tabela finansowa-podział środków puli konkursowej na 2 grupy. Pomysł na podział alokacji na dwa konkursy wypłynął od samorządów. Samorządy twierdziły, że nie będą mogły konkurować z dużymi miastami. Dużych miast na Śląsku jest bardzo dużo, dlatego mniejsze samorządy obawiały się, że duże miasta zabiorą im całą alokację. IZ RPO WSL zaproponował różne rozwiązania, ale akurat to zyskało aprobatę samorządów. W przypadku pozostałych RPO podział środków na obszary miejskie i wiejskie jest bardzo różny. Z jednej strony są takie województwa jak opolskie, które nie robią sztucznego podziału, bowiem jest ono w większości terenem rolniczym (żadnych preferencji nie stosuje też województwo łódzkie, mazowieckie, lubelskie, które mają jedynie osie przeznaczone dla obszarów miejskich), z drugiej strony mamy takie województwa jak podkarpackie, gdzie pula środków jest podzielona między miasta i obszary wiejskie równo po 50%. Czasami starano się dzielić oś na dwa Działania odrębnie dla obszarów wiejskich i miejskich (województwo świętokrzyskie) lub całe osie priorytetowe przeznaczać dla obszarów wiejskich i mniejszych miast (województwo pomorskie). Stosowany jest też podział względem różnych kryteriów (liczby ludności województwo dolnośląskie podział 38/62, potencjału rozwojowego województwo warmińsko-mazurskie podział 20/80), ogłaszanie konkursów dedykowanych mniejszym miejscowościom (województwo kujawsko-pomorskie), dodatkowe punktowanie lokalizacji inwestycji lub tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich (województwo podlaskie), czy też udzielanie dodatkowych 10% punktów dofinansowania dla obszarów o szczególnie niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego (województwo zachodniopomorskie). Kwestie dotyczące faktycznego wdrażania mechanizmu podziału puli konkursowej w RPO WSL zostały omówione w innym miejscu raportu (por. rozdz ) i tam też zostały zaproponowane stosowne działania poprawiające skuteczność tego mechanizmu. Efekty wsparcia RPO WSL na obszarach wiejskich mogą być monitorowane z wykorzystaniem wskaźników powiązanych z odpowiednimi priorytetami. Ale większość wskaźników musi być dzielona względem obszaru realizacji projektu (zapisanego w umowie). Jedynie wskaźniki dotyczące dróg (oś VII) dotyczą bezpośrednio obszarów wiejskich. Ewaluacja wsparcia tych obszarów odbywa się w sprawozdaniach rocznych w sposób bardzo ogólny, natomiast szczegółowo za pomocą badań ewaluacyjnych. Podobnie jest w większości RPO. Polityka dotycząca obszarów miejskich i wiejskich została uwzględniona w ramach RPO WSL w sposób poprawny, aczkolwiek nieskuteczny i przez to niewystarczający. Głównie chodzi o mechanizm podziału puli konkursowej, którego efekty omówiono w rozdz Społeczeństwo informacyjne 162

163 W celu przeciwdziałania zjawisku wykluczenia informacyjnego w ramach RPO WSL wsparciem objęto m.in. projekty upowszechniające szerokopasmowy dostęp do Internetu i tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu. Dodatkowo, mając na uwadze, że powodzenie w każdym sektorze, obszarze działalności ludzkiej jest coraz bardziej determinowane umiejętnym zastosowaniem technologii ICT, na etapie programowania w ramach każdego priorytetu RPO zapewniono pulę środków na finansowanie projektów z zakresu społeczeństwa informacyjnego w danym obszarze tematycznym. Niestety, jak pokazały badania w rozdz. 2, działania te nie przyniosły to oczekiwanego rezultatu. Trudno się dziwić, skoro Działanie 2.2 zawierało już niemal wszystkie możliwości e-usług (tak jak np. w zachodniopomorskim). W województwie dolnośląskim środki na realizację e-usług porozdzielano jednak na poszczególne osie: w 'Turystyce i kulturze' są to środki na e-turystykę i e-kulturę, w priorytecie 'Edukacja' na e-learning, w priorytecie 'Zdrowie' na e-zdrowie, w priorytecie 'Miasta' na różne projekty z zakresu społeczeństwa informacyjnego. Z drugiej strony na etapie wdrażania w innych priorytetach RPO WSL nie są promowane (punktowane) wszelkie inicjatywy związane ze społeczeństwem informacyjnym ani w typach projektów, ani w kryteriach wyboru. W innych województwach często umożliwia się dołączanie elementów społeczeństwa informacyjnego do projektów. Są też takie RPO (jak w warmińskomazurskim, czy pomorskim), gdzie poza osią związaną z informatyzacją nie można było realizować takich projektów. Przyczyną braku zainteresowania projektami z zakresu społeczeństwa informacyjnego w innych osiach priorytetowych RPO WSL mógł być brak premiowania ich w kryteriach wyboru. Dlatego sugeruje się dodanie szeregu różnych kryteriów związanych ze społeczeństwem informacyjnym, np: stworzenie portalu dla celów komunikacji i informacji, mającego za zadanie ochronę obiektów bazy noclegowej i gastronomicznej i zasobów naturalnych zagrożonych w wyniku zwiększonego ruchu turystów, np. działania z zakresu prewencji i kontroli pożarów, inicjatywy zmierzające do uwrażliwienia na zjawiska wandalizmu itp. (infrastruktura turystyczna), zastosowanie nowoczesnych technologii informacyjnych (dowolne), instalowanie elementów sieci teletechnicznej (infrastruktura sieciowa), możliwość korzystania z Internetu wewnątrz taboru (transport publiczny), Efekty wsparcia w zakresie społeczeństwa informacyjnego są monitorowane na poziomie wszystkich priorytetów z możliwością agregowania na poziom programu. Podobnie, jak we wszystkich RPO, procedura sprawozdawczości jest standardowa, taka jak dla każdego innego wsparcia. Ten temat nie jest badany odrębnie. Nie poświęca się tej kwestii odrębnej uwagi np. w sprawozdaniu rocznym z realizacji Programu ani nie raportuje się jej w żaden inny szczególny sposób. Polityka społeczeństwa informacyjnego jest realizowana poprawnie, ale nie do końca skutecznie i wystarczająco. Przede wszystkim nie sprawdził się podział alokacji przeznaczonej na tę politykę pomiędzy osie priorytetowe. Stąd zaproponowano stosowne zmiany dodatkowe punktowanie takich projektów. Również na etapie ewaluacji działania nie są wystarczające, dlatego należy tym kwestiom poświęcać dodatkowe miejsce w sprawozdaniach z realizacji Programu. Polityka konkurencji Polityka konkurencji należy do najważniejszych polityk Unii Europejskiej, która gwarantuje sprawne funkcjonowanie jednolitego europejskiego rynku. Jednym z elementów realizacji polityki konkurencji jest przestrzeganie zasad związanych z udzielaniem pomocy publicznej. 163

164 W celu pełnej zgodności działań podejmowanych w ramach RPO z polityką konkurencji Unii Europejskiej, na etapie programowania Programu IZ RPO WSL zapewniła, że każde wsparcie stanowiące pomoc publiczną udzielane w ramach RPO, będzie zgodne z przepisami dotyczącymi zasad udzielania tej pomocy, obowiązującymi w momencie jej przyznawania. Zamówienia publiczne, w tym udzielone koncesje, związane z projektami finansowanymi z pomocy Funduszy Strukturalnych muszą być zgodne z Dyrektywą 2004/17WE, 2004/18/WE, Rozporządzeniem WE Numer 1564/2005 lub stosownymi postanowieniami Traktatu. Wartość dofinansowania przyznana projektom generującym dochód, zgodnie z Rozporządzeniem ogólnym jest pomniejszona o bieżącą wartość dochodu netto z danej inwestycji (zgodnie z art. 55 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r.). W tym przypadku mechanizmy kontroli są jednolite w ramach wszystkich RPO. Każda IZ zapewnia, że wsparcie stanowiące pomoc publiczną będzie zgodne z odpowiednimi przepisami na dwóch etapach: wyboru i kontroli projektów. Na etapie wyboru przy ocenie formalnej wniosku są odpowiednie pytania w listach sprawdzających, których zadaniem jest identyfikacja projektów z pomocą publiczną i sprawdzenie, czy beneficjent prawidłowo przyporządkował formę tej pomocy. Potem na etapie kontroli i monitorowania tak samo poprzez pytania w listach sprawdzających jest to weryfikowane. Ostateczna odpowiedzialność spada jednak na beneficjenta. Podobnie jest w przypadku projektów generujących dochód. Tu również podczas oceny weryfikowane są wyliczenia luki finansowej i poziomu dofinansowania. Takie rozwiązanie przyjęto w każdym RPO. Polityka konkurencji jest realizowana w sposób wystarczający, poprawny i skuteczny Poziom osiągnięcia wskaźników horyzontalnych produktu i rezultatu przez projekty RPO WSL Czy osiągnięto założone w Programie wskaźniki horyzontalne produktu i rezultatu? Które typy projektów w największym stopniu przyczyniają się do ich osiągnięcia? Poziom osiągnięć wskaźników horyzontalnych W ramach RPO WSL wybrano cztery wskaźniki horyzontalne, chociaż analiza wykazała, że ten zestaw powinien być większy (m.in. o wskaźnik liczby utworzonych nowych miejsc pracy dla niepełnosprawnych, czy wskaźniki dotyczące społeczeństwa informacyjnego). Tabela 21. Wskaźniki horyzontalne RPO WSL, wartości docelowe oraz osiągnięte wartości na dzień 30 czerwca 2012 roku (tylko z projektów zakończonych). Lp. Nazwa wskaźnika Jedn. Wartość bazowa Wartość docelowa w 2013 r. Wartość docelowa w 2015 r. Wartość osiągnięta z umów zakończonych % wartości docelowej z 2015 r. Wskaźniki produktu 1. Liczba projektów w zakresie poprawy efektywności szt % energetycznej 2. Liczba projektów w zakresie usuwania barier szt % funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych Wskaźniki rezultatu 3. Redukcja zużycia energii we wspartych budynkach MWh ,99 54% 4. Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO osoby % Źródło: Załącznik nr II d do Sprawozdania okresowego z realizacji RPO WSL w I półroczu 2012 roku. Na obecnym etapie wdrażania udało się osiągnąć jedynie wskaźniki liczby osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO. W najmniejszym stopniu osiągnięto 164

165 wskaźniki liczby projektów z zakresu poprawy efektywności energetycznej. Spójrzmy zatem, jak kształtują się wskaźniki we wszystkich podpisanych umowach (na dzień 22 sierpnia 2012 r.). Według naszych obliczeń (na poziomie deklaracji beneficjentów z umów) obydwa wskaźniki produktu zostaną przekroczone. Obecnie są bowiem realizowane 394 projekty z zakresu poprawy efektywności energetycznej, co stanowi 171% wartości docelowej z 2015 roku oraz 978 projektów z zakresu usuwania barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych, co stanowi 424% wartości docelowej. Podobnie będzie ze wskaźnikami rezultatu. Według podpisanych umów w realizowanych projektach planuje się redukcję zużycia energii na poziomie ,31 MWh/rok, oznacza to uzyskanie 126% wartości docelowej. Z kolei liczba osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO przekroczy pięciokrotność wartości docelowej ( osób). Według planowanych w realizowanych projektach wartości wskaźników horyzontalnych wszystkie zostaną osiągnięte, a w dwóch przypadkach kilkukrotnie przekroczone. Efektywność energetyczną deklaruje 70 typów projektów w 23 Działaniach / Poddziałaniach. Typem projektu, który w największym stopniu przyczynia się do osiągnięcia wskaźnika Liczba projektów w zakresie poprawy efektywności energetycznej jest typ Kompleksowa termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, w szczególności ograniczenie niskiej emisji w Działaniu 5.3 Czyste powietrze i odnawialne źródła energii 69 projektów. Pozostałe typy projektów w ponad dwukrotnie mniejszym stopniu osiągają ten wskaźnik jest grupa 10 typów projektów które realizują jednostek tego wskaźnika. Jest to typ w tym samym Działaniu Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia słoneczna, ale także po trzy pierwsze typy 105 realizowane w Poddziałaniu ( Mikroprzedsiębiorstwa ) i ( Małe i Średnie Przedsiębiorstwa ), pierwszy typ projektu 106 w Poddziałaniu ( Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP ), oba typy w Poddziałaniu ( Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa ). Wskaźnik rezultatu dotyczące efektywności energetycznej są wykazywane jedynie w dwóch typach projektów w Działaniu 5.3 ( Czyste powietrze i odnawialne źródła energii ). Największą wartość wskaźnika Redukcja zużycia energii we wspartych budynkach osiągną projekty w ramach typu 2 ( Kompleksowa termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, w szczególności ograniczenie niskiej emisji ) 69 projektów, a niemal połowę mniej projekty w ramach typu 3 ( Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia słoneczna ) 30 projektów. Usuwania barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych jest deklarowane w projektach praktycznie w niemal wszystkich Działaniach nie ma takich zadań jedynie w Poddziałaniu ( Promocja inwestycyjna ) i Działaniu 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ). Okazuje się, że zadania związane z usuwaniem takich barier są obecne aż w 109 typach projektów. W największym stopniu wskaźnik Liczba projektów w zakresie usuwania barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych jest realizowany w ramach typu 1 Poddziałania ( Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa ), a więc w 133 projektach dotyczących rozbudowy istniejącego przedsiębiorstwa prowadzącej do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług. W pozostałych typach projektów można zauważyć znacząco niższy poziom osiągania tego wskaźnika. W drugim typie projektu z tego Poddziałania ( Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ) jest realizowanych 76 projektów z tego zakresu. W Poddziałaniu ( Infrastruktura zaplecza turystycznego / przedsiębiorstwa ) oba typy projektów osiągają znaczący poziom tego wskaźnika w ramach typu Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy noclegowej wraz z niezbędnym wyposażeniem są Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług, działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług, dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług. Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych. 165

166 realizowane 73 projekty dotyczące tego zagadnienia, a w ramach typu Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy gastronomicznej wraz z niezbędnym wyposażeniem aż 83 projekty. Również w ramach typu 1 ( Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych ) w ramach Poddziałania ( Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP ) jest realizowanych 65 projektów z tego zakresu. W pozostałych typach projektów nie realizuje się więcej niż 50 projektów z tego zakresu. W przypadku wskaźnika rezultatu Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO wykazuje go znacznie mniej projektów jest to tylko 35 typów projektów w 13 Działaniach. Większość jednostek tego wskaźnika jest realizowana przez oba typy projektów w ramach Poddziałania ( Infrastruktura zaplecza turystycznego/ przedsiębiorstwa ) w największym stopniu przez typ 2 ( Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy gastronomicznej wraz z niezbędnym wyposażeniem ) 108 tys. osób, ale także przez typ 1 ( Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy noclegowej wraz z niezbędnym wyposażeniem ) 42 tys. osób. Kolejny typ projektu, przyczyniający się w największym stopniu do osiągania tego wskaźnika jest realizowany w ramach Poddziałania ( Infrastruktura okołoturystyczna/ przedsiębiorstwa ), ale osiąga on już tylko poziom 17 tys. osób (chodzi o typ Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy okołoturystycznej ). Najbardziej efektywne typy projektów Na początku warto zaznaczyć, że nie jest możliwe zbadanie efektywności wskaźników produktu, które dotyczą liczby projektów. W tym przypadku wystarczy powiedzieć, że im projekt jest mniejszy tym w większym stopniu przyczynia się do osiągnięcia jednego i drugiego wskaźnika (oczywiście pod warunkiem, że przyczynia się do poprawy efektywności energetycznej lub usuwania barier dla niepełnosprawnych). W przypadku wskaźników rezultatu zastosujemy wskaźnik efektywności względnej, chociaż w tym przypadku mierzenie, które typy projektów w największym stopniu przyczyniają się do ich osiągnięcia może być obarczone dużym błędem. Wpływa na to poboczność tego typu działań i uzupełnianie celu głównego projektu, szczególnie w przypadku polityki równych szans. Dodatkowo, we wskaźniku można było wykorzystać jedynie alokację dla całego Programu, bowiem wartości docelowe były również podane jedynie dla całego Programu. Jeżeli chodzi o wskaźnik redukcji zużycia energii we wspartych budynkach, wystąpił on jedynie w dwóch typach projektów w Działaniu 5.3, najbardziej efektywny okazał się typ 2 ( Kompleksowa termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, w szczególności ograniczenie niskiej emisji ), który uzyskał względny wskaźnik efektywności na poziomie 10,77). Dwa typy projektów okazały się najbardziej skuteczne w osiąganiu wskaźnika liczby osób niepełnosprawnych korzystających z udogodnień powstałych w ramach wsparcia RPO. Pierwszy to typ 2 ( Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy gastronomicznej wraz z niezbędnym wyposażeniem ) w Poddziałaniu 3.1.1, który uzyskał wskaźnik względnej efektywności na poziomie 295,33. Drugi to typ 3 ( Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy okołoturystycznej ) w Poddziałaniu 3.2.1, który uzyskał wskaźnik efektywności na poziomie 133,03. Zresztą całe oba te Poddziałania uzyskały bardzo wysoką efektywność. Najniższą efektywność uzyskał typ 1 ( Rewitalizacja, konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, remont, przebudowa, adaptacja historycznych i zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem na cele kulturalne ) w Działaniu 4.1 (wskaźnik efektywności wyniósł jedynie 0,51), podobnie jak typy projektów z Działania 5.5 ( Dziedzictwo przyrodnicze ) i z Działania 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ) Identyfikacja problemów w realizacji polityk horyzontalnych w ramach RPO WSL Jakie można zidentyfikować problemy w realizacji polityk horyzontalnych w ramach RPO WSL? Jakie można zarekomendować rozwiązania w celu przeciwdziałania tym problemom? 166

167 W przypadku IZ RPO WSL problemy w realizacji polityk horyzontalnych pojawiały się na początku wdrażania. Konieczne było przeszkolenie członków KOP dotyczące tego, jak oceniać kryteriami zgodności z politykami, bo są one dość niejednoznaczne i mogły być oceniane różnie. Szczególnie w kwestiach środowiskowych, na ile projekt realizuje np. politykę środowiskową, czy jest neutralny czy już pozytywny. Bo dla przykładu, z jednej strony zakup nowego autobusu wpływa pozytywnie na środowisko, ale z drugiej taki autobus emituje spaliny. Wystąpiły również problemy, które zostały opisane w poprzednich rozdziałach tzn. niepełna realizacja polityki równości szans, gdzie zaproponowano dodanie odpowiednich kryteriów wyboru, nie do końca sprawdziły się również typy projektów dedykowane usuwaniu barier architektonicznych, przez co zarekomendowano włączenie takich typów projektów do większości inwestycyjnych typów projektów, gdzie już obecnie realizowane są projekty z tego zakresu. Problemy pojawiły się też w przypadku KM. Zauważono, że skład Komitetu nie zawiera przedstawicieli dwóch kluczowych środowisk dla polityki równości szans, a także nie jest zrównoważony pomiędzy stronę samorządową i społeczno-gospodarczą, jak również, że członkowie Komitetu nie dzielą się swoją wiedzą z podmiotami, które reprezentują w tym ciele (dlatego zaproponowano odpowiednie modyfikację struktury KM oraz sprawozdawanie przez jego członków działań podjętych na rzecz propagowania ustaleń Komitetu). Analiza wykazała również problemy z pełnym monitorowaniem zasad horyzontalnych przez zestaw wskaźników, przez co zarekomendowano jego uzupełnienie. Jeżeli chodzi natomiast o beneficjentów, w celu zdiagnozowania problemów w realizacji polityk horyzontalnych zapytano ich o szereg zdarzeń dotyczących poszczególnych polityk, które mogły mieć miejsce podczas przygotowywania i realizacji projektów. Okazuje się, że ponad połowa beneficjentów nie doświadczyła żadnego z wymienionych problemów. Nic nie wiedzieliśmy o konsultacjach Programu Operacyjnego lub innych dokumentów z nim związanych Prowadzenie konsultacji społecznych w projektach to czysta formalność - nic z nich nie wynika Nie mogliśmy aplikować o środki w interesującym nas konkursie, bo jako beneficjent się nie kwalifikowaliśmy Nie mieliśmy możliwości utworzenia w projekcie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych Nigdy nie mogliśmy się dostać na warsztaty organizowane przez IZ lub IP2 Nie mieliśmy możliwości realizacji projektu w partnerstwie nawet gdybyśmy chcieli Komitet Monitorujący nie reprezentuje naszej organizacji Nasz projekt był dyskryminowany ze względu na miejsce realizacji, które zdaniem oceniających nie było atrakcyjne Nie umieszczaliśmy żadnych działań związanych ze społeczeństwem informacyjnym, bo były bardzo kosztowne a premia podczas oceny była Mieliśmy poważne trudności w zatrudnieniu porównywalnej liczby kobiet i mężczyzn Nie opłacało się realizować w projektach działań przyjaznych środowisku, bo były zbyt kosztowne a premia podczas oceny była niewielka Boimy się, że podczas kontroli okaże się, że nasz projekt przynosi zbyt duże dochody i będziemy musieli zwracać dofinansowanie Nie udało się usunąć barier dla osób niepełnosprawnych Nie wiem / trudno powiedzieć Żadne z powyższych 13,4% 12,0% 9,1% 9,1% 4,3% 4,0% 3,9% 3,1% 2,9% 2,6% 2,5% 1,7% 1,0% 4,3% 53,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 60. Źródło: Odsetek projektów, u których pojawiły się problemy z realizacją poszczególnych polityk horyzontalnych. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=346]. Możliwa była więcej niż jedna odpowiedź. Na pierwszy plan wysuwają się cztery problemy. Co siódmy beneficjent nic nie wiedział o konsultacjach Programu Operacyjnego lub innych dokumentów z nim związanych. Ta kwestia była 167

168 omawiana w rozdz. 3.1, w którym zaproponowano również rozwiązania w celu przeciwdziałania temu problemowi. Co ósmy beneficjent twierdzi, że prowadzenie konsultacji społecznych w projektach to czysta formalność nic z nich nie wynika. Taki wynik zagraża rekomendacji z rozdz. 3.1, mającej na celu dołożenie kryterium premiującego prowadzenie takich konsultacji społecznych w projektach. Problem, na który napotkali beneficjenci wynika najprawdopodobniej z nieumiejętnego prowadzenia takich spotkań z mieszkańcami. Spotkania takie, zgodnie z podejściem naukowym, powinny być prowadzone dwuetapowo. W pierwszym etapie celem spotkania powinno być określenie problemów (rozumianych jako prawdziwe, a więc nieimaginowane sytuacje negatywne), z którymi borykają się wszyscy interesariusze. W drugim etapie na spotkaniu powinno się omówić wszystkie możliwe rozwiązania wyszczególnionych w pierwszym etapie problemów. Wybór optymalnego wariantu powinien być poprzedzony analizą techniką DGC, wielokryterialną lub inną. Spotkanie musi odbywać się ściśle według scenariusza, przez co sukces zależy od dobrego moderatora. To na nim spoczywa obowiązek prowadzenia spotkania tak, aby uzyskać cele i aby rozmowa nie schodziła na poboczne tematy. W ramach warsztatów dla beneficjentów warto wprowadzić tematykę prowadzenia spotkań konsultacyjnych i moderowania rozmów. Co jedenasty beneficjent spotkał się z sytuacją, w której nie mógł aplikować o środki w interesującym go konkursie, bo jako beneficjent się nie kwalifikował. Jest to zaskakujące tym bardziej, że nasza analiza wykazała bardzo szerokie katalogi beneficjentów w poszczególnych Działaniach / Poddziałaniach. Niemniej jednak udało się zdiagnozować kilkanaście typów beneficjentów, którzy nie byli wpisani na listę (por. Tabela 19 rozdz ), a realizowali projekty w danym Działaniu, co faktycznie może wskazywać na pewne braki w katalogach beneficjentów. Nie wiadomo, do jakich Działań badani beneficjenci chcieli aplikować, ale wiadomo, jaki był ich status: najwięcej było gmin, dwa powiaty, jedna wojewódzka samorządowa jednostka organizacyjna, kilka mikro i małych przedsiębiorstw, jedno duże przedsiębiorstwo, kilka szkół wyższych, jedna jednostka naukowa, jedna szkoła, jedno stowarzyszenie, jeden związek zawodowy, kilka publicznych i jeden prywatny zakład opieki zdrowotnej. Żaden z tych typów beneficjentów nie jest wykluczony z ubiegania się o środki z RPO WSL, a tylko w pewnych Działaniach / Poddziałaniach nie mogą wziąć udziału. Dlatego w przyszłym okresie programowania należy podczas konsultacji społecznych zdiagnozować wszystkie możliwości realizacji poszczególnych typów projektów przez określone typy beneficjentów. Ostatnim ważnym problemem występującym u co dziewiątego beneficjenta jest brak możliwości utworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Dlatego należy wprowadzić różne alternatywy zasady równości szans dla beneficjentów tak, aby każdy mógł zrealizować ją w najbardziej dopasowany do jego potrzeb sposób. Rozwiązania w tym zakresie zostały zaproponowane w rozdz Dodatkowo, w badaniu zapytano beneficjentów, czy zapisy ich projektów lub realizowane działania są zgodne z zasadą równości szans i partnerstwa w swoich projektach. Okazuje się, że beneficjenci raczej nie mieli z tym problemów. 168

169 Zapisy projektu lub realizowane działania są niezgodne z zasadą partnerstwa 1,2% 95,5% 3,2% Zapisy projektu lub realizowane działania są niezgodne z zasadą równych szans 1,1% 96,8% 2,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak Nie Beneficjent nie wie Wykres 61. Źródło: Odsetek projektów, w których zapisy lub działania okazały się niezgodne z zasadą równych szans i partnerstwa. opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI [n=290]. W przypadku zasady równości szans kilka niezgodności dotyczyło naruszenia zasad konkurencji i równego dostępu do przetargu. W przypadku zasady partnerstwa beneficjenci nie wskazali, czego dotyczyły ich problemy. Zweryfikowano również, czy beneficjenci wskazywali we wnioskach o płatność na jakieś problemy związane z polityką równości szans, ochrony środowiska i polityki konkurencji (pkt D.10). Okazuje się, że w żadnym projekcie takie problemy się nie pojawiły. 169

170 4. Analiza systemu realizacji RPO WSL w ramach IZ oraz IP2 (Krzysztof Piróg, Barbara Leszczyńska, Natalia Jaworska) 4.1. Analiza procesów, zadań i procedur w IZ i IP Analiza procesów, zadań i procedur na poziomie Programu i instytucji Czy procesy i zadania zdefiniowane na poziomie Programu są kompletne? Jeśli nie, jakich zadań i procesów brakuje i w jaki sposób wpływa ten brak na zarządzanie i wdrażanie Programu? Aby odpowiedzieć na to pytanie badawcze, przeanalizowano procedury IZ RPO WSL i IP2 pod kątem uwzględnienia wszystkich czynności wymaganych przez przepisy unijne oraz krajowe, a także czynności uzupełniające ciąg logiczny procesów. Przebadano następujące dokumenty: Rozporządzenie Rady nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L 210 z r., s. 25, ze zm.), Rozporządzenie Komisji nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz. Urz. UE L 371 z r., s. 1, sprostowane Dz. Urz. UE L 45 z r., s. 3, z późn. zm.); Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia Spójności), Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. nr 84, poz. 712 z późn. zm.), Wytyczne nr 4 Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 1 października 2011 r. w zakresie sprawozdawczości, Wytyczne nr 6 Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 30 maja 2007 r. w zakresie ewaluacji programów operacyjnych na lata , Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 14 kwietnia 2011 r. w zakresie warunków certyfikacji oraz przygotowania prognoz wniosków o płatność do Komisji Europejskiej w Programach Operacyjnych w ramach NSRO na lata , Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 14 lutego 2011 r. w zakresie procesu kontroli w ramach obowiązków Instytucji Zarządzającej Programem Operacyjnym, Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 4 marca 2010 r. w zakresie warunków gromadzenia i przekazywania danych w formie elektronicznej, Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 15 lutego 2011 r. w zakresie sposobu postępowania w razie wykrycia nieprawidłowości w wykorzystaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w okresie programowania , Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego dnia 9 września 2008 r. w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa. Analiza wykazała, że procedury zawierają wszystkie wymagane powyższymi dokumentami procesy i zadania. Również zdaniem pracowników IZ i IP2, procesy i zadania zdefiniowane na poziomie Programu są kompletne. Zdecydowana większość przedstawicieli obu badanych grup deklaruje, że nie zdarzają się sytuacje, w których do wykonania jakiegoś zadania nie istnieje procedura zapisana w Podręczniku Procedur. Ponieważ analizą objęto ostatnie wersje podręczników procedur dla IZ RPO WSL (wersja dwudziesta 107 ) i IP2 (wersja jedenasta 108 ), można przypuszczać, że zostały one już w znacznej mierze Załącznik do Uchwały nr 1840/166 /IV/2012 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 3 lipca 2012 roku. Załącznik do Uchwały nr Zarządu Województwa Śląskiego z dnia sierpnia 2012 roku. 170

171 dopracowane. W instytucjach stosuje się bowiem bardzo ciekawy mechanizm procedury odstępstwa od procedur. W przypadku, kiedy zaistnieje ryzyko lub potrzeba odstąpienia od zapisów podręcznika, wszelkie takie sytuacje są zapisywane w Rejestrze odstępstw. Zmiany wpisane do Rejestru odstępstw wprowadzane są do podręcznika przy kolejnej jego aktualizacji po co najmniej dwukrotnym wystąpieniu odstępstwa od zapisów Podręcznika. Dlatego podręczniki są stale poprawiane i uzupełniane o nowe procedury. Wprowadzenie procedury odstępstwa od procedur jest mechanizmem udoskonalającym Podręczniki w obu instytucjach, niemniej jednak należy podkreślić, że brak wypracowanych procedur może nieść ryzyko wykonania czynności np. niezgodnie z obowiązującym prawem. Procedura odstępstw w obu Podręcznikach nie definiuje, co pracownik musi przygotować, jakie dokumenty przejrzeć i przeanalizować w zakresie przygotowania proponowanego sposobu postępowania. Chociaż notatka służbowa musi być zatwierdzona przez dyrekcję, to jednak nie jest to wystarczający sposób wypracowania optymalnej procedury pozbawionej wad i błędów. Dlatego proponuje się uszczegółowić procedurę odstępstw o konieczność omówienia wypracowanego sposobu postępowania w szerszym gronie składającym się z kierowników zainteresowanych referatów / komórek oraz bezwzględnie z referatem monitoringu i kontroli programu (RMK) / komórką ds. systemowych i programowych (KSP). Odstępstwa od procedur w IZ RPO WSL dotyczyły m.in. możliwości składania odwołań, zlecenia ponownej oceny merytoryczno-technicznej projektu zakończonego i rozliczonego, rozwiązania umowy ze względu na nieosiągnięcie przez beneficjenta wskaźników rezultatu, przedłużenia realizacji zadań, np. czynności kontrolnych, kontroli zewnętrznych, dostosowania procedur do wytycznych ministerialnych np. w przypadku protestów od oceny pozytywnej, zakończenie oceny formalnej bez wymaganych dokumentów, wprowadzenia drugiego uzupełnienia dokumentacji w ramach oceny formalnej wniosku o dofinansowanie. Powyższe odstępstwa nie zostały jednak wprowadzone do Podręcznika, bowiem wystąpiły jak dotąd jednokrotnie. Są jednak zapisane w Rejestrze odstępstw. Najczęściej odstępstwa od procedur w IP2 były stosowane do treści pism (do beneficjenta), notatek (np. o nieprawidłowościach), list sprawdzających (np. do wniosków o płatność) oraz przy zmianie prawa (np. w przypadku wezwania do zapłaty, wezwania do zwrotu środków/potracenia z kolejnej płatności). W tym przypadku również te odstępstwa wystąpiły jednorazowo. 80% 70% 70% 75% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 14% 13% 5% 5% 10% 16% 0% Tak brak procedury w Podręczniku Procedur, brak też wypracowanego sposobu działania Tak brak procedury w Podręczniku Procedur, ale istnieje wypracowany sposób działania Nie Nie pamiętam takiej sytuacji IZ IP2 Wykres 62. Źródło: Brak gotowej procedury w Podręczniku Procedur. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=128, nip2=82]. Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Mimo tego, prawie co trzeci pracownik IZ i IP2 przyznaje, że zdarzyła się sytuacja, w której musieli stosować procedurę odstępstwa od procedur, ponieważ istniejąca nie była możliwa do zastosowania. Jednocześnie pracownicy twierdzą, że wszystkie takie odstępstwa (podwójne) skutkują powstaniem procedur dzięki stosowaniu Rejestru odstępstw. 171

172 IZ 28% 40% 32% IP2 26% 27% 47% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak Nie Nie wiem / nie pamiętam Wykres 63. Źródło: Stosowanie procedury odstępstwa od procedur. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Pracownicy najczęściej wskazują, że takie odstępstwa od procedur były raczej stosowane w sytuacjach wyjątkowych i dlatego nie tworzono dla nich odrębnych procedur. Czy w sposób przejrzysty, spójny i kompletny sformułowano procedury określające pracę w ramach IZ i IP2? Czy występują obszary, w których zidentyfikowano zjawisko nakładania się lub nieprzydzielenia zadań między referatami w ramach IZ i IP2? Jeśli tak w jakich obszarach? Czy zachowano jednorodność opisów procedur i poszczególnych działań w ramach poszczególnych procedur? Jakie działania należy podjąć, aby zwiększyć przejrzystość i spójność systemu zarządzania i wdrażania Programu w ramach IZ oraz IP2? Analizie poddano opisy powiązań między komórkami w ramach realizacji pojedynczej procedury/procedur (w przypadku pojedynczej procedury zbadano przejścia pomiędzy kolejnymi działaniami, odwołania do zadań innych komórek). Ponadto, sprawdzono spójność opisów zadań realizowanych przez poszczególne referaty z zadaniami opisanymi w ramach procedur. Każdą procedurę zapisaną w Podręczniku Procedur zweryfikowano w oparciu o kryteria sprawdzające (określające początek, osobę wykonującą, przedmiot procedury, osobę, do której trafia wynik działania, termin wykonania procedury, wynik procedury). Warto tu podkreślić, że analiza nie dotyczyła praktyki postępowania, jaką wypracowano w IZ RPO WSL lub IP2, ale zapisów procedur, które mogą nie zawierać wszystkich elementów i do tego odnoszą się uwagi. Dlatego w wielu wypadkach wystarczy doprecyzować zapisy w oparciu o praktykę funkcjonowania instytucji. Analizą objęto 265 procedur w IZ RPO WSL i 132 procedury w IP Brak 162 Nieprecyzyjnie Jest Początek procedury Realizator Przedmiot procedury Adresat procedury Termin procedury Wynik procedury 172

173 Wykres 64. Analiza procedur IZ RPO WSL według kryteriów. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy Podręcznika Procedur IZ RPO WSL, wersja 20. Analiza pokazała, że w największym stopniu brakuje określonych terminów w procedurach, a w części są one nieokreślone precyzyjnie. W nieco większym stopniu niż inne elementy procedur, brakuje też osób / referatów realizujących procedury Brak 69 Nieprecyzyjnie Jest Początek procedury Realizator Przedmiot procedury Adresat procedury Termin procedury Wynik procedury Wykres 65. Analiza procedur IP2 RPO WSL według kryteriów. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy Podręcznika Procedur IP RPO WSL, wersja 11. W przypadku procedur IP2 uwag jest znacznie więcej. Generalnie w obu instytucjach uwagę zwraca niejednorodność opisów opisy mają dowolną strukturę, przez co procedury w większości są przedstawiane w luźnej opisowej formie, a nie w formie precyzyjnych i konkretnych elementów procesów. Jedynie do części zagadnień stworzono diagramy, które również nie precyzują wszystkich elementów procedur i działań. Podobnie jak w przypadku IZ, największym problemem są terminy procedur oraz osoby / komórki realizujące procedury, niemniej jednak braki występują również w adresatach procedur 109 i wyniku procedury. Nieco więcej braków można zauważyć również w przypadku określenia początku procedury. Analiza procedur IZ RPO WSL i IP2 wykazała, że wiele z nich jest opisanych nieprecyzyjnie, w największym stopniu brakuje zdefiniowanego czasu na realizację procedury oraz kto konkretnie ma ją wykonywać. Z jednej strony zapewne powoduje to dużą elastyczność pracy, ale z drugiej powoduje niższą efektywność pracy. W przypadku czasu procedur, w IZ RPO WSL brakuje terminów np. w jakim czasie powstaje harmonogram składnia wniosków, po jakim czasie od zatwierdzenia przez zarząd następuje jego publikacja, kiedy dokładnie następuje poinformowanie o konkursie, w jakim terminie od przyjęcia projektu ogłoszenia przez zarząd powinna pojawić się informacja o konkursie, na jakim etapie prac powstaje regulamin oraz w jakim czasie jest sporządzany, brakuje terminów określających ramy czasowe w jakich należy przeprowadzić analizę proponowanych przez beneficjenta zmian, w jakim terminie kworum dyrektorów podejmuje decyzje dotyczącą zasadności / braku zasadności przeprowadzenia ponownej oceny merytoryczno-technicznej itd. W przypadku adresatów procedur, w IP2 nie ma informacji do jakiej komórki w IP2 beneficjent jest zobowiązany przesłać informację o osiągnięciu danego wskaźnika, nieprecyzyjnie ujęto jaki jest tryb 109 adresatem procedury jest inny podmiot funkcjonujący w systemie realizacji procedur, który powstałe wyniki wykorzystuje do dalszych procesów. 173

174 dalszego postępowania wobec beneficjenta w przypadku nieotrzymania informacji o osiągnięciu wskaźników rezultatu po zakończeniu realizacji projektu, do jakiej komórki w IZ trafia załącznik nr III do rozporządzenia 1828/2006, nie ma wskazania komórki odpowiedzialnej za sporządzanie i weryfikację sprawozdań dotyczących informacji i promocji, nie wiadomo jaka komórka w IP2 odpowiada za np. przekazywanie do IZ (też nie wiadomo do którego referatu) informacji na temat aktualnego poziomu kontraktacji oraz limitu środków budżetu państwa i środków wspólnotowych możliwych do zakontraktowania w danym miesiącu w ramach Działania/Poddziałań wdrażanych przez IP2 RPO WSL, obliczanych według algorytmów zamieszczonych w załączniku do Porozumienia itd. Przedstawiciele IZ RPO WSL i IP2 nie zgadzają się z tymi zarzutami. Zawsze instytucja traktuje procedurę jako wyzwanie, do realizacji którego należy dążyć. Czasem podjęcie różnych decyzji wymaga zaangażowania różnych komórek i nie wiadomo ile czasu zajmie, trudno to określić. Są określone podstawowe terminy i zdaniem przedstawicieli instytucji to powinno wystarczyć. W przypadku innych RPO, których Podręczniki procedur były badane przez członków zespołu ewaluatorów, zazwyczaj stosowano bardziej precyzyjne opisy procedur tabelaryczne, w których dokładnie wskazywano i opisywano każdy element procedury w poszczególnych kolumnach. Opis tekstowy (wspomagany czasami załącznikiem graficznym, mimo wszystko powielającym zapisy samego Podręcznika) zawsze jest skazany na brak precyzji. Trudno jest bowiem zapewnić w luźnym tekście opisanie każdego szczegółu. Potwierdzają to poniższe wyniki badania pracowników, w których nie wszyscy wskazują na poprawne podzielenie zadań pomiędzy referaty / komórki lub przypisanie zadań do kilku referatów / komórek jednocześnie (lub nieprzypisanie ich do żadnej jednostki). W przypadku zestawienia tabelarycznego procedur taka sytuacja po prostu nie miałaby racji bytu (szczegółowo przestawiono tę rekomendację w rozdz. 4). Zdaniem większości badanych (61% w IZ i 81% w IP2) podział zadań między referatami w IZ i komórkami w IP2 jest odpowiedni w stosunku do realizowanych przez nie działań. IZ 61% 10% 29% IP2 81% 1% 17% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 66. Źródło: Odpowiedniość podziału zadań pomiędzy referatami/komórkami do realizowanych przez nie działań. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Większość badanych twierdzi, że nie spotkało się z sytuacją nieprzypisania jakiegoś zadania do żadnego referatu/komórki lub przydzielenia go do kilku referatów/komórek (68% IZ oraz 85% pracowników IP2). Przy czym, należy zwrócić uwagę na sytuację w IZ RPO WSL, gdzie prawie jeden na trzech pracowników spotkał się z sytuacja przydzielenia zadania do dwóch lub więcej referatów. Wynika to najprawdopodobniej po części z tego, że zadania różnych referatów w niektórych procedurach się uzupełniają i trudno się zorientować, czy jest to współpraca, czy nakładanie się obowiązków dopiero po zaangażowaniu się w sam proces można zobaczyć różnicę. Takie przypadki opisano poniżej. Potwierdza to analiza podręcznika procedur IZ RPO WSL i IP2. Problemy związane z nieodpowiednim przypisaniem zadań do referatów / komórek oraz nierównomiernym obciążaniem pracą dotyczą różnych kwestii, wśród których najważniejsze to: nierówne obciążenie pracą (przykłady określono poniżej), 174

175 brak jednoznacznego rozdziału kompetencji na poszczególnych etapach realizacji/dofinansowania projektu, rozdźwięk pomiędzy np. zakresem kompetencji określonym w procedurach a uprawnieniami przypisanymi do konkretnych referatów np. w systemie EWA, część zadań dotyczących zarządzania (przygotowania i aktualizacji dokumentów programowych) znalazło się w pionach wdrażających (chodzi o czynny udział w tych procesach i odpowiedzialność za część zadań w tym zakresie), co skutkuje instrumentalnym podejściem do dokumentów programowych oraz obarcza dodatkowymi obowiązkami referaty obsługujące projekty, źle podzielone są zadania związane z kontrolą projektów, stwierdzaniem nieprawidłowości i odzyskiwaniem środków od beneficjentów, uzupełnianiem dokumentacji projektowej przed oraz po wyborze projektu do dofinansowania przez beneficjentów. Oczywiste jest, że zarzut nierównego obciążenia pracą może wynikać bardziej z braku wiedzy o pracy innych referatów, a nie z realnej sytuacji, bowiem na początku to wybór projektów był przeciążony pracą, a obecnie ta sytuacja się zmieniła na niekorzyść kontraktacji i rozliczania projektów. Jest to jednak sytuacja płynna. Z drugiej strony instytucje wprowadzają zasadę delegacji pracowników w trudnych okresach i natężeniach prac. Dodatkowo, w przypadku procesu zarządzania należy pozostawić całość zadań związanych z przygotowaniem i aktualizacją dokumentów programowych w gestii pionu zarządczego. Obecnie dokumenty przygotowywane są w odpowiedzialnych merytorycznie referatach. Dokumenty programowe i systemowe powinny być przygotowywane przez pion zarządzający, natomiast piony wdrażające powinny mieć prawo do zgłaszania uwag i propozycji zmian w tych dokumentach. Brak jednoznacznego rozdziału kompetencji widać w przypadku kontroli projektów, nieprawidłowości 110, odzyskiwaniem środków od beneficjentów 111 i poprawianiem dokumentów niezbędnych do podpisania umowy 112 zadania te są za bardzo rozrzucone pomiędzy różne piony i referaty. Należałoby ujednolicić proces postępowania i stworzyć bardziej liniową strukturę w tym zakresie. Zakresy obowiązków i podręcznik procedur powinien dzielić kompetencje poszczególnych referatów jednoznacznie. Podsumowując, należy dążyć do tego, aby to co dzieje się przed umową (a dotyczy projektów) powinno być realizowane w referatach ds. wyboru projektów, a to co dzieje się po umowie powinno być realizowane w referatach ds. kontraktacji projektów oraz płatności i certyfikacji. W przypadku IP2 przykładem takiego rozgraniczenia zadań (chociaż z innego obszaru działalności) jest weryfikacja wniosku o płatność, która w całości została przejęta przez komórkę ds. kontraktacji i płatności. Taki niejasny podział występuje w IZ RPO WSL w ocenie formalnej. Teoretycznie wnioski są oceniane przez pracowników referatu ds. wyboru projektów, ale podręcznik dopuszcza możliwość dokonywania tej oceny przez pracowników innych referatów (bliżej niesprecyzowanych), a także dopuszcza możliwość zaangażowania dodatkowych osób lub podmiotów za weryfikację niektórych kryteriów (m.in. z zakresu pomocy publicznej, oceny oddziaływania na środowisko oraz analizy finansowej, analizy ekonomicznej). Mimo, że podręcznik zastrzega rozdział funkcji nie wskazuje, kto dokładnie i w jakich przypadkach będzie włączony w ocenę formalną. Innym przykładem, wskazanym przez pracowników, jest dekretowanie pism z instytucji zewnętrznych na różne referaty, które często nie wiedzą o tym, że sąsiedni referat też się zajmuje odpowiedzią na dane pismo (czasami zdarzały się sytuacje, w których faks został zadekretowany na jeden referat, drugi dostał go do wiadomości, natomiast pismo papierowe zadekretowane zostało na referat, który dostał faks do wiadomości). A jeżeli pracownicy wiedzą, że inni się zajmują daną sprawą, mogą nie czuć się za nią odpowiedzialni. Brakuje w tym zakresie koordynacji i wskazania Komórkami odpowiedzialnymi za weryfikację informacji o stwierdzonych/podejrzewanych naruszeniach prawa są RMK oraz właściwe referaty WRR w zależności jakiego etapu wdrażania dotyczy podejrzewane naruszenie prawa w projekcie. w proces zaangażowani są pracownicy referatów: ds. płatności i certyfikacji, ds. obsługi finansowej, ds. realizacji płatności, ds. monitoringu i kontroli programu i ds. kontraktacji projektów. Weryfikacja przez pracownika referatu ds. kontraktacji projektów dokumentacji aplikacyjnej przekazanej do umowy często wraca do referatów ds. wyboru projektów zajmujących sie nią na wcześniejszym etapie (np. w celu poprawy wniosku o dofinansowanie). Podobnie jest z jakimikolwiek zmianami merytorycznymi w projektach wybranych do dofinansowania. 175

176 osoby / referatu odpowiedzialnego za zebranie odpowiedzi z różnych referatów i wystosowania odpowiedzi (takie rozwiązania są przyjęte w podręczniku procedur odnośnie dających się przewidzieć procedur np. planowania wydatków, czy rozliczenie całego roku budżetowego rozdz ). Dodatkowo, jedno pismo krąży w kilku wersjach: papierowej, skanowanej, w SEKAP, co wymaga sprawdzania czy to jest to samo pismo, czy też jest to inne pismo tylko w tej samej sprawie. Inne przykłady, których nie ma w Podręczniku Procedur, są związane np. z przygotowywaniem analiz płatności, opiniowaniem dokumentów krajowych i regionalnych, a nawet organizacją konferencji, udziałem w spotkaniach i opracowywaniem prezentacji i materiałów dla dyrekcji, Zarządu, czy Sejmiku Województwa. Bardzo ważną kwestię podnieśli również beneficjenci podczas wywiadu zogniskowanego. Okazuje się, że są oni proszeni o szereg tych samych dokumentów przez kolejne referaty (np. statut gminy). Powoduje to duże utrudnienia dla samych beneficjentów, ale także dla IZ RPO WSL powoduje nie tylko dodatkową pracę, ale także znacząco większe wykorzystanie powierzchni archiwum. Wszelkie dokumenty beneficjentów wykazujące się stałością (np. statut jednostki, strategia rozwoju itp.) powinny być skanowane i umieszczane na ogólnodostępnym serwerze obiegu dokumentów, z którego każdy referat mógłby korzystać i weryfikować, czy beneficjent złożył dany dokument i czy jest on poprawny. Wersja papierowa dokumentu byłaby dostępna w jednym, uzgodnionym miejscu w instytucji (np. archiwum zakładowym lub w jednym z referatów). Nieprzypisanie zadań do żadnego referatu w IZ RPO WSL dotyczyło wpisywania danych do LSI. Wprawdzie Podręcznik Procedur bardzo ogólnie stwierdza (rozdz , s. 307), że to administrator merytoryczny nadaje poszczególnym pracownikom WRR uprawnienia do wprowadzania, edytowania i pobierania danych zgromadzonych w LSI, niemniej jednak osoby wpisujące poszczególne elementy do systemu nie zostały określone jasno (np. rozdz (s. 50) Wniosek rejestrowany jest w LSI z uwzględnieniem daty faktycznego wpłynięcia do WRR. Ponadto, pracownik WRR dokonujący rejestracji wpisuje datę wpływu na papierowej stronie obu egzemplarzy wniosku o dofinansowanie albo rozdz. 5.2 (s. 134) Każdorazowe rozwiązanie umowy/porozumienia o dofinansowaniu projektu jest rejestrowane w KSI (SIMIK 07-13) oraz LSI nie ma wskazania, kto rejestruje to zdarzenie, podobnie rozdz (s. 136): Podjęta Decyzja w formie uchwały rejestrowana jest także w KSI (SIMIK 07-13) oraz w LSI niezwłocznie po jej podpisaniu przez Zarząd Województwa oraz zarejestrowaniu w ZOP ). Doprecyzowania zadań nie odnajdziemy również w opisie zadań referatów i w opisach stanowisk pracowników, którzy mogliby się tym zajmować. IZ 3% 29% 68% IP2 1% 14% 85% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nie zostało przydzielone do żadnego referatu/komórki Zostało przydzielone do dwóch lub więcej referatów/komórek Nie spotkałam/-em się z żadną z powyższych sytuacji Wykres 67. Źródło: Przydzielanie zadań. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. 176

177 Inny przykładem braku przyporządkowania procedury do referatu jest wykluczenie beneficjentów z możliwości otrzymywania dofinansowania w ramach RPO ze względu na brak zgody beneficjenta na zwrot środków uznanych przez IZ za niekwalifikowalne. Podręcznik nie mówi też, kto prowadzi i aktualizuje rejestr podmiotów wykluczonych (jest tylko informacja, że pracownicy referatu ds. kontraktacji projektów muszą weryfikować przed przygotowaniem umowy, czy beneficjent nie znajduje się w rejestrze). Innym przykładem jest zwiększenie dofinansowania do maksymalnego poziomu procent i kwota, w tym przypadku mówi się o IZ RPO WSL, nie ma sprecyzowanego referatu (rozdz Podręcznika). Na podstawie przeprowadzonej analizy można również wskazać brak procedur monitorowania realizacji Programu w połączeniu z wydatkowaniem środków (chociaż odrębnie w sprawozdaniu znajdują się dane dotyczące zarówno finansowego, jak i rzeczowego postępu realizacji programu, brakuje podejścia syntetycznego i określenia na ile wydawane środki przyczyniają się do osiągania wskaźników programowych). Obecnie nadzór nad wypełnianiem obowiązku przestrzegania limitu dostępnej alokacji prowadzi referat ds. zarządzania finansowego, natomiast nadzór nad sprawozdaniem z realizacji Programu referat ds. monitoringu i kontroli programu. Brakuje natomiast powiązania tych dwóch kwestii i monitorowania efektywności realizacji poszczególnych Działań / Poddziałań i typów projektów (na wzór analiz prowadzonych w rozdz. 2). Zdecydowana większość badanych deklaruje, że zapoznała się z opisem swojego stanowiska, odpowiednio 93% w IZ i 95% w IP2. Pozostali pracownicy twierdzą, że dowiadują się na bieżąco o swoich obowiązkach. Wszyscy respondenci rozumieją zakres powierzonych im obowiązków. Także zapytani o to, czy rozumieją swoje miejsce i rolę w systemie wdrażania RPO WSL praktycznie wszyscy przedstawiciele zarówno IZ, jak i IP2 odpowiedzieli twierdząco. Prawie połowa badanych (44%) deklaruje, że zna wszystkie procedury, którymi musi posługiwać się w codziennej pracy, 53% respondentów musi je sobie przypominać, tylko nieliczni odpowiedzieli, że ich nie znają (3% w IZ i 2% w IP2). IZ 44% 53% 3% IP2 44% 53% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak, znam je wszystkie Przypominam sobie je wtedy, kiedy mi są potrzebne Nie znam, na szczęście zawsze ktoś mi pomoże Nie mogę ich w ogóle zapamiętać Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 68. Źródło: Znajomość procedur zapisanych w Podręczniku Procedur przez pracowników IZ i IP2. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Zdecydowana większość pracowników IZ i IP2 uważa, że procedury w ramach realizowanych przez te instytucje zadań są wystarczająco precyzyjne i szczegółowe, w stosunku do skali działań i wyzwań realizowanych w poszczególnych referatach IZ i komórkach IP2. Uważa tak 81% przedstawicieli IZ oraz aż 94% IP2. Z tą opinią nie zgadza się 16% pracowników IZ i 6% IP2. 177

178 Procedury określające współpracę IZ i IP2 Czy w sposób przejrzysty, spójny i kompletny sformułowano procedury określające współpracę IZ i IP2? Czy występują obszary, w których zidentyfikowano zjawisko nakładania się lub nieprzydzielenia zadań między IZ i IP2? Jeśli tak w jakich obszarach? Jakie działania dotyczące zasad współpracy IZ i IP2 należy podjąć, aby zwiększyć przejrzystość i spójność systemu zarządzania i wdrażania Programu? Analiza Porozumienia w sprawie zasad realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata wykazała, że współpraca IZ RPO WSL i IP2 została sformułowana w sposób przejrzysty, spójny i kompletny. Głównym powodem takiej oceny jest przekazanie w całości realizacji Działania 1.2 i Poddziałań 1.2.1, 1.2.2, 1.2.3, (dodane po utworzeniu tego Poddziałania), i Porozumienie opisuje również w sposób kompletny obowiązki IP2 poczynając od etapu programowania do rozliczania i monitorowania, a także określa warunki finansowe wdrażania powyższych Działań. W tym zakresie analiza nie wykazała konieczności wprowadzania działań zwiększających przejrzystość i spójność systemu zarządzania i wdrażania Programu. Zdecydowana większość respondentów deklaruje, że w przypadku zadań, które IZ wykonuje we współpracy z IP2 kompetencje obu instytucji zostały rozdzielone precyzyjnie. Nieco ponad 1/3 pracowników IZ współpracuje z IP2. Współpracę z IZ deklaruje połowa przedstawicieli IP2. Ogólna ocena współpracy jest dobra, przy czym tę współpracę lepiej oceniają pracownicy IP2. IZ -> IP2 12% 51% 30% 7% IP2 -> IZ 14% 56% 21% 9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bardzo dobrze Przeciętnie Bardzo źle Dobrze Źle Nie wiem / nie potrafię jej ocenić Wykres 69. Źródło: Współpraca pomiędzy pracownikami IZ a IP2 oraz IP2 a IZ. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Aby poprawić współpracę między instytucjami, pracownicy IZ sugerują częstsze spotkania, kontakty robocze nie tylko dotyczące bieżących spraw, ale również podnoszenie świadomości nt. wzajemnych powiązań, które wpływają na skuteczność wspólnie realizowanych zadań. Pojawiały się również sugestie dotyczące umożliwienia przez przełożonych IP2 bezpośredniego kontaktu pracownikom IP2 z pracownikami IZ. Z kolei pracownicy IP2 chcieliby poprawić przepływ informacji i określić bardziej precyzyjnie instrukcje, zalecenia i wymagania IZ od IP2. Ponadto, należałoby wprowadzić częstsze spotkania robocze (podobnie jak pracownicy IZ) zakończone notatką ustalającą sposób działania, więcej szkoleń i seminariów. Obecnie pracownicy IP2 mogą dzwonić do IZ bez ograniczeń. Pracownicy IP2 sugerują również wydawanie mniejszej liczby zaleceń pokontrolnych powodujących tylko nagromadzenie dokumentacji, a więcej merytorycznych interpretacji. Ważne byłoby również przesyłanie do wiadomości IP2 zewnętrznej korespondencji np. interpretacji z MRR itp. Ocenie został poddany także system komunikacji między IZ i IP2, na który składa się kilka elementów. Poprosiliśmy przedstawicieli każdej z instytucji o ocenę poszczególnych składowych. 113 nr porozumienia 115/RR/2007 z dnia 31 października 2007 roku pomiędzy Zarządem Województwa Śląskiego a Śląskim Centrum Przedsiębiorczości. 178

179 Ogólna ocena komunikacji jest dobra. Pracownicy IZ najwyżej oceniają łatwość komunikacji z IP2, czyli dostępność osób z drugiej instytucji (67% pozytywnych wskazań), aktualność uzyskiwanych informacji (65%) oraz dostarczanie informacji na czas czyli szybkość komunikacji (63%). Najsłabiej oceniana jest kompletność informacji oraz skuteczność komunikacji, rozumiana jako uzyskanie tych informacji, które pracownik chciał uzyskać po 44% pozytywnych wskazań i odpowiednio 42% i 47% pracowników IZ ocenia średnio. Przedstawiciele IP2 najlepiej natomiast oceniają wiarygodność otrzymywanych z IZ informacji (79% pozytywnych odpowiedzi), łatwość komunikacji (74%) oraz aktualność informacji (70%). Najsłabiej oceniana jest szybkość komunikacji, czyli dostarczanie informacji na czas (53% ocenia pozytywnie i 37% średnio) oraz zakres informacji, rozumiany jako możliwość uzyskania wszystkich informacji będących w posiadaniu drugiej instytucji (58% ocenia pozytywnie i 30% średnio). IP2-> IZ IZ -> IP2 26% 53% 19% 2% Wiarygodność informacji (nie trzeba ich weryfikować w innych źródłach) 2% 16% 33% 35% 14% 26% 42% 21% 12% Kompletność informacji (czy pojedyncza informacja nie zawiera braków, jest pełna) 2% 12% 42% 23% 21% 28% 42% 23% 7% Aktualność informacji (wiek uzyskanych informacji) 5% 30% 47% 19% 9% 44% 37% 9% Dostarczanie informacji na czas (szybkość komunikacji) 9% 28% 40% 23% 16% 42% 30% 12% Zakres informacji (możliwość uzyskania wszystkich informacji będących w posiadaniu drugiej 16% 33% 35% 16% 21% 47% 23% 9% Skuteczność komunikacji (uzyskanie tych informacji, które chciało się uzyskać) 9% 47% 23% 21% 26% 49% 21% 2%2% Łatwość komunikacji (dostępność osób z drugiej instytucji) 2% 7% 23% 28% 40% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1 (ocena najniższa) (ocena najwyższa) Wykres 70. Źródło: Ocena systemu komunikacji. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Prawie połowa pracowników IZ i większość pracowników IP2 nie potrafiła wskazać ile średnio oczekuje na pisemną odpowiedź na zadane pytanie/pismo. Jednakże, spośród osób, które odpowiedziały na to pytanie twierdząco można zauważyć, że pracownicy IZ oczekują średnio na odpowiedź od 1 do 5 dni, w przeciwieństwie do pracowników IP2, którzy wskazywali najczęściej, że jest to powyżej 10 dni. Spowodowane być może to typem spraw, z którymi zwracają się pracownicy IP2 do IZ i potrzebą wyjaśnienia lub interpretacji pewnych kwestii. Przedstawiciele IZ, uczestniczący w dokonywaniu zmian zapisów dokumentów programowych, deklarują najczęściej, że na bieżąco informują IP2 o zmianach w zapisach dokumentów programowych. Potwierdzają to przedstawiciele IP2, którzy uważają, że są systematycznie informowani przez IZ o tychże zmianach. Większość dokumentów programowych jest konsultowana z IP2, a ewentualne uwagi zgłaszane do IZ są brane pod uwagę. IZ RPO WSL włącza IP2 w prace nad nowym programem, osoby z IP2 uczestniczą w zespole roboczym ds. RPO powołanym przez IZ, a także w pracach gremiów prowadzonych przez MRR. Czy podział kompetencji i zadań zapewnia skuteczną i efektywną realizację Programu? Czy wystąpiły wąskie gardła w trakcie dotychczasowego procesu wdrażania RPO WSL? Jakie były przyczyny zidentyfikowanych problemów? Jakie działania należy podjąć, aby zwiększyć efektywność i skuteczność systemu zarządzania i wdrażania Programu w ramach IZ oraz IP2? Nieodpowiedni podział kompetencji i zadań może powodować wąskie gardła w trakcie dotychczasowego procesu wdrażania RPO WSL. Takie wąskie gardła występują na poszczególnych etapach wynikających z rytmu wdrażania programu przy ocenie wniosków, podpisywaniu umów, 179

180 rozliczaniu ale wynika to z nagromadzenia w jednym czasie wielu działań tego samego referatu / komórki. Nie są to jednak wąskie gardła zagrażające skutecznej i efektywnej realizacji Programu. Jest to rozwiązywane w ten sposób, że pracownicy z innych komórek są przesuwani w momentach spiętrzeń do komórki, gdzie takie spiętrzenie występuje. Uzyskują oni wstępne przeszkolenie i pomoc ze strony już doświadczonych pracowników takiej komórki i działa to bardzo dobrze było praktykowane już wiele razy w instytucjach. Nie ma zatem potrzeby w tym zakresie podejmowania jakichkolwiek działań zwiększających efektywność i skuteczność systemu. Podział kompetencji i zadań pomiędzy IZ i IP2 również jest odpowiedni. Ani IZ nie zamierza przejąć wdrażania Działań IP2, ani IP2 nie widzi sensu w dołączaniu nowych Działań, bowiem wyspecjalizowała się we wsparciu dla przedsiębiorców. Również IZ jest tego zdania. IP2 ma inną specyfikę działań, inny typ beneficjenta. Poza tym przedsiębiorcy wolą korzystać z usług ŚCP, niż z urzędu. Tam procedury są, zdaniem przedstawicieli IZ, bardziej dostosowane do potrzeb przedsiębiorców, są bardziej elastyczne. Zdaniem połowy badanych pracowników IZ oraz 2/3 przedstawicieli IP2, wykonywane przez nich zadania są w pełni zgodne z zakresem obowiązków znajdującym się w opisie stanowiska. W opinii 43% pracowników IZ oraz 31% IP2 są w większości zgodne, choć czasem zdarzają się sytuacje wykonywania także dodatkowych zadań, nie wynikających z opisu stanowiska. Tylko nieliczni pracownicy twierdzą, że w większości przypadków wykonywane zadania nie są zgodne. IZ 4% 1% 43% 52% IP 2 2% 31% 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% W ogóle nie są zgodne W większości przypadków nie są zgodne, wykonuję to, co mi każą Tak w połowie są zgodne W większości przypadków są zgodne, zdarzają się sytuacje, że robię coś poza swoimi obowiązkami Są w pełni zgodne Nie wiem / nie znam swojego opisu stanowiska Wykres 71. Źródło: Zgodność wykonywanych zadań z zakresem obowiązków w opisie stanowiska. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Wszyscy badani w IP2 oraz 95% w IZ deklaruje, że zakres odpowiedzialności pokrywa się z ich zakresem obowiązków. Około 1/3 badanych w obu grupach uważa, że nigdy nie jest rozliczana za sprawy, których bieg od nich nie zależy, rzadko rozliczanych jest 11% pracowników IZ i 5% IP2. Natomiast często lub bardzo często odpowiada za sprawy, na które nie ma wpływu 11% pracowników IP2 oraz 8% IZ. Są to głównie sprawy zależne od beneficjentów (np. podczas weryfikacji wniosków o płatność ilość wypłat i terminowość jest uzależniona np. od uzupełniania dokumentacji, składania wniosków przez beneficjentów itp.) lub innych referatów / komórek. Innymi słowy, pracownicy są rozliczani za ilość przeprowadzonych w danym okresie czynności, przy czym nie bierze się pod uwagę skali zawiłości spraw lub czynników takich jak np. problemy wynikające z podejścia beneficjenta. Pracownicy są rozliczani za terminowość wykonania zadania, a bywa, że termin nie zostaje dotrzymany nie z powodu pracownika, ale z powodu innych referatów lub wydziałów. Nie są to zatem elementy procesu, na które IZ lub IP2 mają wpływ, dlatego trudno w tym zakresie zaproponować jakieś działania naprawcze. Prawie połowa respondentów w IZ i IP2 nie jest w stanie wskazać czy rozliczana jest za sprawy, których bieg od nich nie zależy (odpowiednio 46% w IZ i 54% w IP2). 180

181 IZ 3% 5% 11% 36% 46% IP2 4% 7% 5% 30% 54% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bardzo często Często Rzadko Nigdy Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 72. Źródło: Rozliczanie za sprawy, na które pracownicy nie mają wpływu. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Zdaniem zdecydowanej większości badanych, uprawnienia które posiadają, są odpowiednie do roli, jaką pełnią w systemie wdrażania funduszy strukturalnych. Uważa tak 90% pracowników IZ oraz 95% IP2. Prawie 2/3 pracowników IP2 deklaruje, że pracuje po godzinach, także 44% pracowników IZ udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Nieco ponad połowa badanych pracę w godzinach nadliczbowych zdarza się wykonywać najwyżej raz w miesiącu (51% w IZ oraz 54% w IP2), 1/3 badanych pracuje co najmniej kilka razy w miesiącu. Raz lub kilka razy w tygodniu po godzinach pracuje 16% przedstawicieli IZ oraz 14% IP2. IZ 26% 18% 56% IP2 62% 2% 36% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak, zostaję w miejscu pracy Tak, wykonuję swoją pracę w domu Nie Wykres 73. Źródło: Praca pracowników po godzinach. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. To co różni pracowników IZ od IP2 w kwestii pracy po godzinach to miejsce wykonywania tej pracy. Zdecydowana większość pracowników IP2, zostaje w miejscu pracy, natomiast grupa pracowników IZ wykonuje nadgodziny w domu. Wszyscy respondenci deklarują jednak, że dotrzymują terminów wykonywanych zadań. 181

182 IZ 3% 15% 30% 39% 6% 7% IP2 2% 11% 35% 33% 12% 6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zdecydowanie tak Ani tak, ani nie Zdecydowanie nie Raczej tak Raczej nie Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 74. Źródło: Przeciążenie pracowników pracą. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Blisko co drugi pracownik IZ i IP2 nie czuje się przeciążona pracą, co trzeci wskazał odpowiedź ani tak, ani nie, a co piąty pracownik IZ i co dziesiąty IP2 wskazał odpowiedź twierdzącą Sprawność komunikacji wewnętrznej (pionowej i poziomej) w IZ i IP2 Czy komunikacja wewnętrzna (pionowa i pozioma) zapewnia sprawną realizację przydzielonych zadań w ramach IZ i IP2? Analiza obejmowała system komunikacji i współpracy w ramach referatów i pomiędzy referatami w IZ oraz IP2 oraz z komórkami zewnętrznymi wobec IZ i IP2 a zaangażowanymi w proces wdrażania RPO WSL w następujących aspektach: dostępność informacji dotyczących celów, zadań i organizacji pracy Wydziału, potrzebnych do wykonania zadań, w tym dostępność wyników prac innych referatów; współpraca między referatami/komórkami oraz z jednostkami zewnętrznymi; dostęp do kadry zarządzającej/kierowniczej: Dyrektora, Zastępców Dyrektora, kierowników, koordynatorów oraz współpraca kadrą zarządzającą/kierowniczą; Głównym źródłem informacji na temat celów, zadań i organizacji pracy, dla respondentów obu instytucji są maile i notatki wysyłane przez przełożonego (91% wskazań wśród pracowników IZ i 90% w IP2). Najczęściej informacje przekazywane są przez kierowników i koordynatorów. W dalszej kolejności przedstawiciele IZ wskazywali na spotkania sam na sam z przełożonym (65%) oraz telefony od przełożonego (63%). Cele, zadania i organizacja pracy to dla pracownika podstawa. Należy dążyć do tego, aby były one przekazywane głównie poprzez spotkania sam na sam, a dopiero później potwierdzane w inny sposób (maile, notatki). Pracownicy IP2 najczęściej informacje otrzymują na spotkaniach sam na sam z przełożonym (58%) oraz w czasie spotkań całej instytucji (53%). 182

183 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 91% 90% Z maila/notatki wysłanej przez przełożonego 63% 65% 36% Dostaje telefon od przełożonego 58% Ze spotkania sam na sam z przełożonym 40% 41% Od innych pracowników na podobnych stanowiskach 32% 53% Ze spotkania Wydziału / Instytucji 2% 0% 3% Nie dowiaduje się 2% W inny sposób, jaki? IZ IP2 Wykres 75. Źródło: Źródła informacji na temat celów, zadań i organizacji pracy. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=354, nip2=227]. Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Dla wszystkich respondentów IZ i IP2 możliwość dostępu do dyrektora lub jego zastępcy referatu (w przypadku IZ) lub komórki (w przypadku IP2) jest wystarczająca. Zarówno pracownicy IZ, jak i IP2, których pracę nadzoruje kierownik najczęściej mogą spotykać się z nim wtedy kiedy jest potrzeba, są tzw. otwarte drzwi, nie ma potrzeby wcześniejszego umawiania się (88% odpowiedzi w IZ i 96% w IP2). W dalszej kolejności respondenci wskazywali zaplanowane spotkania (46% w IZ i 42% w IP2) oraz przypadkowe na korytarzu i w pokoju socjalnym (24% w IZ, 16% w IP2). Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. W przypadku pracowników, których pracę nadzoruje koordynator, także nie ma potrzeby wcześniejszego umawiania się, można się z nim spotkać w każdej chwili (85% w IZ i 98% w IP2). W dalszej kolejności pracownicy IZ i IP2 wskazywali zaplanowane spotkania (46% w IZ i 41% w IZ) oraz przypadkowe na korytarzu i w pokoju socjalnym (30% w IZ, 16% w IP2). Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Prawie 1/3 pracowników IZ i połowa IP2 deklaruje, że nie otrzymuje wyników pracy innych referatów lub komórek. Spośród tych pracowników IZ, którzy je otrzymują, najwięcej deklaruje, że odbywa się to bezpośrednio od innych referatów (45%), w dalszej kolejności od kierownika (39%) lub bezpośredniego przełożonego (31%). Pracownicy IP2 także najczęściej otrzymują je bezpośrednio od innych komórek (22%), następnie od bezpośredniego przełożonego (20%) oraz mailowo z sekretariatu instytucji (19%). 183

184 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Nie dostaję takich informacji 29% 53% Bezpośrednio z innego referatu / komórki 22% 45% Od bezpośredniego przełożonego 20% 31% Drogą elektroniczną z sekretariatu Wydziału / instytucji 19% 30% Od Koordynatora 17% 26% Od Zastępcy Dyrektora 9% 17% Od Kierownika 16% 39% Od współpracowników 15% 26% Od Dyrektora 4% 10% Od osób trzecich przy okazji 5% 13% W inny sposób, jaki? 1% 3% IP2 IZ Wykres 76. Źródło: Sposób otrzymywania informacji na temat wyników prac innych referatów/komórek. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=309, nip2=158]. Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Ogólna wiedza o tym, jak funkcjonuje cała instytucja i jakie efekty udaje jej się osiągać, jest ważna, dlatego kluczowe jest zwiększenie informowania pracowników o pracy innych referatów np. przez przełożonych lub w trakcie spotkań. Zdecydowana większość respondentów zarówno w IZ, jak i IP2 ocenia współpracę wewnątrz swojej instytucji dobrze lub bardzo dobrze (odpowiednio 64% w IZ oraz 85% w IP2). Przeciętnie ocenia ją 23% przedstawicieli IZ oraz 12% IP2, źle lub bardzo źle ocenia ją tylko 6% pracowników IZ i 2% IP2. IZ 5% 59% 23% 3% 3% 8% IP 2 9% 74% 12% 2% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bardzo dobrze Dobrze Przeciętnie Źle Bardzo źle Nie wiem / nie potrafię jej ocenić 184

185 Wykres 77. Źródło: Ocena współpracy wewnątrz instytucji. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Połowa respondentów uważa, że w czasie współpracy z innymi referatami/komórkami nie wystąpiły żadne problemy. Około ¼ deklaruje, że problemy wystąpiły, tyleż samo respondentów nie umie wskazać odpowiedzi. Najczęstszym problemem w obu instytucjach jest kwestia podziału kompetencji pomiędzy referatami lub komórkami (po 68%). Równie często pojawiają się trudności w uzyskaniu danych lub informacji (61% w IZ oraz 63% w IP2) oraz brak odpowiedzi na zapytania lub zwlekanie z tą odpowiedzią (48% w IZ oraz 63% w IP2). W dalszej kolejności wskazywany jest także problem w odnalezieniu właściwej osoby odpowiedzialnej za dane zadanie (48% w IZ oraz 37% w IP2). W przypadku IZ zwrócić należy także uwagę na kwestie zbytniego sformalizowania komunikacji (42%) konieczność stosowania notatek służbowych. 80% 70% 60% 68% 68% 63% 63% 61% 50% 40% 37% 48% 48% 42% 30% 20% 10% 0% 5% 5% 6% Podziału kompetencji pomiędzy referatami / komórkami Trudności w odnalezieniu osoby odpowiedzialnej za dane zadanie Trudności w uzyskaniu tych danych lub informacji, które chcieliśmy Brak odpowiedzi na nasze prośby lub zwlekanie z odpowiedzią Zbytnie sformalizowanie komunikacji (konieczność pisania pism itp.) Inne, jakie? IP2 IZ Wykres 78. Źródło: Problemy podczas współpracy wewnątrz instytucji. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=85, nip2=46]. Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Respondenci zostali poproszeni o ocenę kilku elementów, wchodzących w skład systemu komunikacji wewnętrznej. W obu badanych instytucjach najlepiej oceniona została łatwość komunikacji, czyli dostępność osób z innego referatu, czy komórki (82% pozytywnych wskazań w IZ oraz 88% w IP2). W dalszej kolejności w IZ najlepiej oceniona została aktualność informacji (70%) oraz skuteczność komunikacji, czyli uzyskanie tych informacji, które chciało się uzyskać 64% pozytywnych wskazań. Najsłabiej oceniona jest szybkość komunikacji, czyli dostarczanie informacji na czas, tylko 43% pozytywnych wskazań i 14% negatywnych oraz kompletność informacji (52%). W IP2 wysoko oceniana jest skuteczność komunikacji (80% ocen pozytywnych) oraz zakres informacji, czyli możliwość uzyskania wszystkich informacji będących w posiadaniu innej komórki (76%). Najniżej oceniono dostarczanie informacji na czas, czyli szybkość komunikacji 61% pozytywnych wskazań i 12% negatywnych. 185

186 IZ IP2 13% 48% 29% 9% 1% Wiarygodność informacji (nie trzeba ich weryfikować w innych źródłach) 4% 21% 39% 36% 13% 39% 38% 8% 2% Kompletność informacji (czy pojedyncza informacja nie zawiera braków, jest pełna) 5% 20% 45% 30% 18% 52% 26% 3% 1% Aktualność informacji (wiek uzyskanych informacji) 4% 23% 34% 40% 9% 33% 44% 13% 1% Dostarczanie informacji na czas (szybkość komunikacji) 1% 11% 26% 36% 25% 12% 17% 37% 44% 47% 45% 36% 31% 8% 1% 3% 2% 17% 1% Zakres informacji (możliwość uzyskania wszystkich informacji będących w posiadaniu innego referatu Skuteczność komunikacji (uzyskanie tych informacji, które chciało się uzyskać) Łatwość komunikacji (dostępność osób z innego referatu / komórki) 6% 1% 19% 3% 18% 10% 49% 44% 44% 28% 36% 44% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 79. Źródło: Ocena elementów systemu komunikacji między referatami/komórkami. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Komunikacja między Wydziałem/instytucją, a innymi komórkami zaangażowanymi we wdrażanie RPO WSL (nie w WRR, ani IP2) na ogół oceniana jest dobrze. Choć są pewne elementy, na które należy zwrócić uwagę, między innymi szybkość komunikacji - połowa pracowników IZ ocenia ją przeciętnie, a 15% źle lub bardzo źle. Także skuteczność komunikacji oceniana jest średnio (46%) oraz przez 11% pracowników IZ źle lub bardzo źle. Pracownicy IP2 oceniali raczej dobrze lub bardzo dobrze większość elementów systemu komunikacji z innymi komórkami zaangażowanymi we wdrażanie RPO WSL. IZ IP2 10% 40% 40% 7% 3% Wiarygodność informacji (nie trzeba ich weryfikować w innych źródłach) 3% 5% 23% 53% 18% 10% 39% 40% 11% Kompletność informacji (czy pojedyncza informacja nie zawiera braków, jest pełna) 8% 25% 48% 20% 14% 37% 43% 6% Aktualność informacji (wiek uzyskanych informacji) 3% 35% 40% 23% 14% 20% 50% 14% 1% Dostarczanie informacji na czas (szybkość komunikacji) 13% 30% 38% 20% 9% 33% 50% 6% 3% Zakres informacji (możliwość uzyskania wszystkich 3% 5% informacji będących w posiadaniu innego referatu 28% 48% 18% 11% 31% 46% 10% 1% Skuteczność komunikacji (uzyskanie tych informacji, które chciało się uzyskać) 3% 8% 28% 43% 20% 11% 39% 43% 6% Łatwość komunikacji (dostępność osób z innego referatu / komórki) 5% 38% 40% 18% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 80. Źródło: Ocena systemu komunikacji pomiędzy Wydziałem/instytucją, a inna komórka zaangażowaną we wdrażanie RPO WSL. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Aby poprawić współpracę między referatami w IZ należałoby poprawić relacje i stosunki między pracownikami (poprzez większą liczbę spotkań nieformalnych pomiędzy pracownikami poszczególnych referatów), a także zmniejszyć rywalizację pomiędzy referatami. Pracownicy skarżą się, że nikt nie patrzy na Wydział jako całość, każdy koncentruje się tylko na swojej pracy, albo na szukaniu błędów pracowników z innych referatów. Ludzie często nie dzielą się wiedzą lub doświadczeniem, ponieważ 186

187 boją sie że ktoś wykorzysta ich pomysły jako swoje lub sami chcą błyszczeć. Ponadto ludzie boją się współpracy boją się, że spadną na nich dodatkowe obowiązki. Dlatego należy określić jasne reguły współpracy i odpowiedzialności za dane zadanie w ramach kompetencji danych referatów. Kierownikom referatów warto zwrócić uwagę na konieczność współpracy i wymiany informacji. W tym celu należałoby poprawić komunikację (więcej spotkań, bezpośredniego osobistego omawiania wspólnie realizowanych zadań) pomiędzy pracownikami innych referatów. Oprócz spotkań między referatami, proponuje się tworzyć więcej grup roboczych międzyreferatowych Ocena środowiska pracy w IZ i IP Czynniki motywujące i demotywujące pracowników IZ i IP2 do pracy Jakie można zidentyfikować czynniki motywujące pracowników IZ oraz IP2 do pracy i w jaki sposób można zwiększyć efektywność tych czynników? Jakie inne czynniki motywujące można zaproponować? Wśród czynników najbardziej motywujących pracowników IZ do wykonywania obecnej pracy można wskazać pięć najważniejszych: Dobra atmosfera w pracy - 34% Poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa - 34% Możliwość osobistego rozwoju i doskonalenia zawodowego - 33% Częste nagrody i premie - 28% Satysfakcja z wyników pracy - 22%. Wśród czynników, które powinny być stosowane w IZ, aby pracownicy czuli się bardziej zmotywowani do pracy wymieniono: Stosunkowo wysoka pensja w porównaniu do podobnych stanowisk w administracji publicznej - 44% Podwyżki - 44% Możliwość awansu pionowego - 39% Zdobywanie nowych doświadczeń - 22% Pochwały przełożonych/ osób nadzorujących pracę - 19% Kwestie zwiększania pensji pracowników IZ w porównaniu do podobnych stanowisk w administracji publicznej oraz uzyskiwania podwyżek nie leżą w gestii kierownictwa Wydziału i nie mogą być przez to wdrożone. W przypadku wprowadzenia awansu pionowego możliwości są również ograniczone. Z jednej strony istnieje możliwość awansowania od podinspektora, inspektora, poprzez głównego specjalistę, aż do koordynatora, kierownika, dyrektora. Jednak wobec ustabilizowania się struktury tej instytucji możliwości awansu, szczególnie w obrębie stanowisk kierowniczych są utrudnione. Pozostałe czynniki motywujące, a więc zdobywanie nowych doświadczeń (np. poprzez rotację na stanowiskach pracy lub oddelegowywanie pracowników do innych referatów), a także pochwały przełożonych są jak najbardziej możliwe do wdrożenia. Dla pracowników IP2 najważniejsze motywatory to: Dobra atmosfera w pracy 53% Poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa 37% Stosunkowo wysoka pensja w porównaniu do podobnych stanowisk w administracji publicznej 32% Częste nagrody i premie 27% Możliwość osobistego rozwoju i doskonalenia zawodowego 25%. W IP2, zdaniem pracowników, powinny być stosowane: Podwyżki - 47% Możliwość osobistego rozwoju i doskonalenia zawodowego - 36% Częste nagrody i premie - 35% Pochwały przełożonych/ osób nadzorujących pracę -28% Możliwość awansu pionowego - 27% 187

188 Zdaniem kierownictwa IP2 wprowadzenie podwyżek nie jest uzasadnione, bowiem pracownicy mają poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa, a pensja w tym momencie jest wysoka w porównaniu do podobnych stanowisk. Należy się z tym zgodzić. Tym bardziej, że fluktuacja kadr jest niewielka. Z drugiej strony są ograniczone możliwości awansu, bo instytucja jest już ukształtowana i stabilna, więc stanowiska są pozajmowane. Pozostałe motywatory można zatem wdrażać. Jakie można zidentyfikować czynniki demotywujące pracowników IZ oraz IP2 do pracy i w jaki sposób można zmniejszyć / zlikwidować oddziaływanie tych czynników? Za najbardziej demotywujące do aktualnej pracy, przedstawiciele IZ wymieniają: Brak możliwości uzyskania podwyżki - 50% Wysokość wynagrodzenia - 46% Brak perspektyw awansu - 40% Niesprawiedliwe traktowanie pracowników przez przełożonego/ osób nadzorujących pracę - 13% Zła organizacja pracy w referacie - 10% Dla pracowników IP2 najbardziej demotywujące są: Brak możliwości uzyskania podwyżki - 47% Brak perspektyw awansu - 30% Wysokość wynagrodzenia - 22% Niepewność zatrudnienia - 19% Niesprawiedliwe traktowanie pracowników przez przełożonego/ osób nadzorujących pracę - 17% Monotonia pracy - 17% Jeżeli chodzi o czynniki demotywujące związane z wysokością wynagrodzenia, podwyżek, awansem trudno jest cokolwiek poprawić lub zminimalizować (co potwierdzili przedstawiciele obu instytucji). Niesprawiedliwe traktowanie pracowników przez przełożonych jest sprawą bardzo subiektywną i trudno jest tu wskazać jednoznaczny sposób likwidacji tego czynnika. Na pewno kluczowa jest szczera rozmowa przełożonych ze swoimi podwładnymi i uświadomienie im, że mogą bez żadnych konsekwencji wskazywać przypadki niesprawiedliwego traktowania. Zła organizacja pracy w referatach IZ zostanie samoistnie zlikwidowana po wdrożeniu usprawnień zaproponowanych w rozdz Niepewność zatrudnienia w IP2 zniknie po podpisaniu porozumienia między IZ RPO WSL a IP2 w zakresie wdrażania kolejnej perspektywy. Natomiast monotonia pracy w IP2 może być obniżona poprzez wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy lub w większym stopniu oddelegowywanie pracowników do innych komórek (różnych lub zmienianych co jakiś czas) Podnoszenie kwalifikacji i rozwój zawodowy pracowników IZ i IP2 Czy środowisko pracy w ramach IZ oraz IP2 sprzyja możliwościom podnoszenia kwalifikacji i rozwojowi zawodowemu pracowników? Jakie rozwiązania należałoby wprowadzić, aby zwiększyć możliwości rozwoju zawodowego pracowników? Przygotowanie do pracy Czterech na pięciu badanych uważa, że poziom przygotowania do pełnienia swoich zadań jest wystarczający. Tylko nieliczni pracownicy wskazali odpowiedź przeczącą. Zdaniem większości badanych pracodawca raczej wykorzystuje ich kompetencje w maksymalnym stopniu. Przy czym, należy zauważyć, że blisko jeden na trzech pracowników IZ i jeden na dziesięciu pracowników IP2 uważa, że jego kompetencje nie są w pełni wykorzystywane. 188

189 IZ 8% 59% 21% 7% 6% IP2 17% 67% 10% 0% 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak Raczej tak Raczej nie Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 81. Źródło: Wykorzystanie kompetencji pracowników. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Trzech na czterech pracowników zarówno IZ, jak i IP2 nie posiada doświadczenia z wdrażania funduszy w okresie Generalnie większość pracowników badanych instytucji jest zadowolonych i odczuwa satysfakcję z powierzonych im obowiązków (odpowiednio 64% w IZ i 85% w IP2), przy czym prawie jeden na trzech pracowników IZ nie miał zdania na ten temat. Wyposażenie stanowisk pracy, czyli urządzenia, sprzęt i umeblowanie jest zdaniem większości badanych, wystarczające do wykonywania powierzonych zadań (60% odpowiedzi twierdzących w IZ i 88% w IP2). Choć, należy zwrócić uwagę, że jeden na trzech pracowników IZ uważa, iż jego stanowisko nie jest optymalnie wyposażone. Najczęściej brakuje sprawnie działających komputerów dostosowanych do potrzeb pracowników, sprzętu kserograficznego, drukarek oraz wygodnych krzeseł. W przypadku IP2 w pokojach brakuje skanerów, drukarek, a także wygodnych krzeseł. Większość pracowników uważa także, że posiada odpowiednią powierzchnię biurową (77% pracowników IZ oraz 88% w IP2). Rozwój i szkolenia Zarówno w IZ, jak i IP2, prowadzone są szkolenia przygotowujące nowozatrudnionych pracowników do realizowania zadań w ramach wdrażania RPO WSL. Co roku lub częściej badane są potrzeby szkoleniowe pracowników obu instytucji tak twierdzi 72% pracowników IZ oraz 60% IP2, przy czym co czwarty pracownik nie jest w stanie udzielić odpowiedzi na to pytanie. Zdaniem dyrekcji IZ, potrzeby szkoleniowe są badane raz do roku podczas oceny pracownika. Zdaniem dyrekcji IP2, potrzeby szkoleniowe pracowników wynikają z zakresu zadań poszczególnych komórek. Są ustalane albo na podstawie zgłoszeń pracowników, albo określane przez kierownictwo właśnie na podstawie tego zakresu zadań. Dzieje się to w ramach przygotowania rocznego planu szkoleń. Jeżeli chodzi o posiadanie indywidualnych planów rozwojowych, to sytuacja w IZ jest odmienna od tej w IP2. W IZ indywidualny plan rozwoju posiada prawie połowa pracowników, co dziesiąty deklaruje, że posiada, ale nie jest on aktualny, a jeden na trzech nie posiada go wcale. Formalnie w IP2 jest opracowywany roczny plan szkoleń, oparty na zapotrzebowaniu zgłaszanym przez pracowników i potem szkolenia są realizowane zgodnie z tym planem. W praktyce jednak ponad połowa pracowników nie posiada takiego planu, a tylko co dziesiąty deklaruje, że ma aktualny, co trzeci nie jest w stanie wskazać odpowiedzi. 189

190 IZ 48% 11% 28% 13% IP 2 11% 0% 60% 28% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak, mam obecnie Tak, ale jest już nieaktualny Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Wykres 82. Źródło: Posiadanie indywidualnego planu rozwoju. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=120, nip2=81]. Swobodny dostęp do wszystkich szkoleń ma co dziesiąty pracownik IZ i IP2, do większości szkoleń połowa badanych, a co czwarty deklaruje, że ma dostęp do połowy lub mniej niż połowy szkoleń którymi jest zainteresowany. Tylko nieliczni badani wskazali, że nie mają dostępu do żadnych szkoleń (3% w IZ i 2% w IP2). Przedstawiciele dyrekcji IZ uważają, że IZ kładzie duży nacisk na stałe podnoszenie kwalifikacji i doszkalanie. Jest duży wybór możliwości rozwoju i każdy pracownik może z nich skorzystać. Jest duża pula środków przeznaczona na ten cel. Przedstawiciele dyrekcji IP2 są przekonani, że w instytucji jest możliwość szkolenia się można dostać dofinansowanie na studia podyplomowe, kursy językowe, są też szkolenia zamawiane przez pracodawcę. Wysokość dofinansowania na szkolenia indywidualne jest określona w regulaminie. Najczęściej pracownicy je dostają. Dostępność różnych form rozwoju zawodowego pozwala większości badanych na doskonalenie swoich umiejętności i zdobywanie nowej wiedzy. Jeden na dziesięciu pracowników IZ deklaruje, że udział w nich przyczynił się do podwyżki, awansu albo większego poważania wśród kolegów. Jednak jeden na trzech pracowników IZ i prawie połowa IP2 uważa, że nie przyczynił się ani do podwyżki, ani do awansu. Także jeden na trzech pracowników IZ i IP2 nie potrafi wskazać odpowiedzi na to pytanie. Prawie wszyscy respondenci deklarują, że wykorzystują wiedzę zdobytą w czasie szkoleń i innych form rozwoju zawodowego. Trudno jest natomiast wykorzystywać wiedzę w dużym stopniu, jeżeli jest ona zbyt ogólnikowa, teoretyczna lub kiedy poziom szkoleń jest niedostosowany do charakteru działań instytucji. Zdarzały się również przypadki, że program szkolenia był niedostosowany do poziomu wiedzy uczestników lub obszaru zatrudnienia. Warto jest wprowadzić szkolenia wewnętrzne prowadzone przez pracowników, w ramach których wypracowywano by rozwiązania napotkanych problemów w praktyce, pokazywano by konkretne, praktyczne wskazówki do wykorzystania w codziennej pracy. Dzielenie się wiedzą Formalnie w instytucjach nie są stosowane żadne zatwierdzone metody i techniki dzielenia się wiedzą. Respondenci zostali poproszeni jednak o wskazanie metod uczenia stosowanych w reprezentowanych przez nich w obu instytucjach. W IZ najczęściej są to konferencje oraz specjalistyczny instruktaż, stosowany na przykład przy wprowadzaniu nowego pracownika na stanowisko pracy, zmianie tego stanowiska lub modyfikacji zakresu obowiązków tak twierdzi jeden na czterech przedstawicieli IZ. Nieco rzadziej wskazywane są zadania zlecone dla pracownika lub 190

191 grupy pracowników (wykraczające poza zakres rutynowych obowiązków). Jeden na trzech przedstawicieli IZ deklaruje, że nie stosowane są żadne metody uczenia się. W IP2 prawie połowa pracowników wskazała na specjalistyczny instruktaż, w dalszej kolejności na grupowe formy pracy oraz cykliczne konsultacje z przełożonym. 0% 10% 20% 30% 40% 50% specjalistyczny instruktaż (przy wprowadzaniu nowego pracownika na stanowisko pracy, zmianie tego stanowiska lub modyfikacji zakresu obowiązków) zadania zlecone dla pracownika (wykraczające poza zakres rutynowych obowiązków pracownika) 19% 23% 21% 41% zadania zlecone dla grupy pracowników (wykraczające poza zakres rutynowych obowiązków pracowników) z różnych referatów 16% 18% czasowe rotacje na stanowiskach pracy mające na celu poznanie specyfiki pracy na innych stanowiskach 5% 3% cykliczne konsultacje z przełożonym/osobą nadzorującą pracę (w formie np. codziennych odpraw) 17% 20% grupowe formy pracy (stałe grupy, w których wszyscy mają równy status) 19% 23% konferencje (zapraszanie zewnętrznych doradców, naukowców do instytucji) 25% 23% seminaria (wymiana doświadczeń pomiędzy pracownikami instytucji na forum) 13% 16% żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawdziwa 16% 34% inne metody, jakie? 2% 6% IP2 IZ Wykres 83. Źródło: Metody uczenia stosowane w IZ i IP2. opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI [niz=207, nip2=151]. Na pytanie można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Mechanizmy, które umożliwiają pracownikom (zarówno w IZ RPO WSL, jak i IP2) dzielenie się wiedzą z innymi pracownikami (np. po odbytym szkoleniu lub rozwiązaniu niecodziennego problemu) to przede wszystkim rozmowy i dyskusje podczas spotkań organizowanych po odbytym szkoleniu i omówienie zagadnień poruszanych na szkoleniu oraz określenie co będzie przydatne w pracy. Do tego często udostępnia się materiały szkoleniowe (na serwerze firmowym, em lub osobiście na spotkaniu). Innym przykładem jest sporządzanie notatek poszkoleniowych, w których przedstawiane są najważniejsze kwestie, zagadnienia, problemy poruszane podczas szkoleń. Notatki te są 191

192 ogólnodostępne. Ciekawym przykładem mechanizmu (zastosowanym w referacie ds. wyboru projektów 1) jest folder, w którym umieszczane są spostrzeżenia, analizy i rozwiązania problemów. 192

193 5. Wnioski i rekomendacje z badania Analizy przygotowane na potrzeby niniejszego badania pozwoliły wyciągnąć szereg wniosków dotyczących różnych aspektów wdrażania Programu, począwszy od programowania, oceny i wyboru, kontraktowania, a skończywszy na efektach realizowanych projektów. Dodatkowo, przyjrzano się procesom zachodzącym w instytucjach IZ i IP2, aby usprawnić funkcjonowanie tych instytucji i polepszyć ich współpracę (chociaż wydaje się, że akurat w tym przypadku niewiele trzeba poprawiać). Wnioski z badania Realizacja Celów RPO WSL Pierwszym elementem badania była ocena, na ile RPO WSL niwelowało słabe i wykorzystywało mocne strony województwa. Problemem tej analizy było jednak to, że analiza SWOT nie była podstawą przygotowania wskaźników, ani kontekstowych, ani programowych, ani projektowych. Dlatego silne i słabe strony nie były dobrze odwzorowane w zestawach wskaźników. Okazało się, że wiele obszarów nie jest wspieranych w ramach RPO WSL, a te, które Program wspiera w większości nie zmieniają się w znaczący sposób. Inaczej mówiąc, wpływ RPO WSL na zmiany w obrębie silnych i słabych stron jest mały (w wielu przypadkach nie przekraczający 5%), w wielu przypadkach dalece niewystarczający, szczególnie w obszarze gospodarki. Jedyny znaczący wpływ można natomiast zauważyć w przypadku obszaru turystyki i kultury oraz społeczeństwa informacyjnego. Również po analizie spójności wskaźników programowych z celami szczegółowymi okazało się, że wiele obszarów nie jest opisywana przez wskaźniki, szczególnie wskaźniki produktu. Nie licząc wskaźników liczby projektów (które nie mierzą produktów w odpowiedni sposób), żadne wskaźniki produktu nie opisują takich osi priorytetowych jak: oś III ( Turystyka ), Oś IV ( Kultura ) w zakresie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie oraz wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu, następnie całej osi V ( Środowisko ) oraz osi VI ( Zrównoważony rozwój miast ), a także w Działaniu 9.3 ( Lokalna Infrastruktura sportowa ). W przypadku rezultatów, żaden wskaźnik nie opisuje tylko jednego Działania 5.4 ( Zarządzanie środowiskiem ). Analizą objęto również wskaźniki oddziaływania. Po pierwsze, korzystanie z danych GUS dotyczących wartości tych wskaźników budzi sprzeciw. Przy wskaźnikach oddziaływania Programu sfera zainteresowań powinna obracać się bowiem wokół efektów działań zapisanych w Programie, a nie całego regionu. Po drugie, należy się zgodzić z samą istotą tych wskaźników powinny one opierać się na tożsamej metodologii, co wskaźniki ze statystyki publicznej. Wówczas porównywanie oddziaływania Programu z osiągnięciami regionu monitorowanymi przez wskaźniki kontekstowe będzie logiczne, uporządkowane, a przede wszystkim użyteczne. Po trzecie, analiza wykazała, że zestaw wskaźników oddziaływania generalnie dobrze odwzorowuje cele szczegółowe, chociaż w niektórych obszarach nie monitoruje całych obszarów (por. środowisko, transport, zdrowie). Wartości wskaźników często dotyczą całego regionu, co powoduje, że wskaźniki nie mierzą tego, co powinny (oddziaływania Programu). Dodatkowo, sposób ich pomiaru jest bardzo trudny i wymaga prowadzenia w wielu przypadkach oddzielnych badań ewaluacyjnych. Kolejnym elementem analizy była możliwość osiągnięcia celów Programu. Możliwość osiągnięcia celu głównego zbadano za pomocą wskaźnika Utworzonych miejsc pracy brutto. Niestety zarówno biorąc pod uwagę projekty zakończone, jak i również realizowane nie uda się osiągnąć wartości docelowej tego wskaźnika (w pierwszym przypadku szacuje się realizację wskaźnika na poziomie 59%, a w drugim 75%). W przypadku celów szczegółowych, generalnie, projekty w ramach RPO WSL realizują wskaźniki w większym stopniu niż zakładano średni procent realizacji wszystkich badanych wskaźników kształtuje się na poziomie 414% (a mediana na poziomie 106%). Problemem nie jest zatem słaba realizacja wskaźników przez projekty, ale nierównomierny rozkład rodzajów wskaźników w projektach. Najbardziej efektywnie wskaźniki osiągają projekty z osi VIII ( Infrastruktura edukacyjna ) i VII ( Transport ). W osi V ( Środowisko ) wskaźnik efektywności osiągnął 136%. Jednakże widać tu szereg 193

194 problemów, które mogą uniemożliwić osiągnięcie wartości docelowych. Problematyczne wydają się przede wszystkim wskaźniki rezultatu z Działań Podobne miejsce pod względem efektywności uzyskiwania wskaźników zajęła oś priorytetowa II ( Społeczeństwo informacyjne ), głównie za sprawą dużej liczby projektów, w tym w szczególności dotyczących e-usług. Ostatnie dwie osie priorytetowe, które uzyskują wyższy od 100% poziom efektywności, to oś I ( Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość ) i oś IV ( Kultura ). Pozostałe trzy osie priorytetowe (III, VI i IX) można uznać za zagrożone w kontekście realizacji celów szczegółowych. W ramach analizy określono również efektywność poszczególnych typów projektów, a także przeanalizowano mechanizmy wspierania preferowanych inwestycji (dotyczące określania odpowiedniej alokacji przeznaczonej na dane Działania / Poddziałania wspierające realizację określonych wskaźników, ogłaszania konkursów i kryteriów wyboru projektów preferujących dane typy projektów). Na zakończenie określono typy projektów, które powinny być wspierane w przyszłym okresie programowania w kontekście Założeń do nowego RPO WSL. Analiza efektywności całych Działań pokazała, że mamy do czynienia z trzema grupami efektywnościowymi. Pierwszą grupę stanowią Działania, w których większość projektów jest wysoce efektywna. Drugą grupę stanowią Działania, w których występują pojedyncze projekty o wysokiej efektywności, natomiast reszta jest przeciętna lub bardzo słaba pod tym względem. Trzecią grupę stanowią Działania, które z powodu niewpisywania się we wskaźniki programowe, wykazują efektywność bliską zeru. Oprócz efektywności typów projektów przeanalizowano również efektywność poszczególnych ścieżek wyboru. Najbardziej efektywną ścieżką wyboru okazały się Programy Rozwoju Subregionów. Ponad dwukrotnie mniej efektywne są projekty konkursowe, natomiast najmniej efektywne okazały się projekty kluczowe. Dogłębna analiza przyczyn takiego stanu rzeczy wykazała, że PRS-y są bardziej efektywne w przypadku projektów sieciowych, gdzie współpraca i wzajemna komplementarność są kluczowe do realizacji projektów. Projekty konkursowe są bardziej skuteczne w przypadku projektów rozproszonych, w tym również projektów liniowych, ale bardziej niezależnych od siebie. W ramach badania efektywności przeanalizowano również kryteria wyboru. Analiza wykazała, że słabo odnoszą się one do efektywności osiągania wskaźników programowych. Mimo istnienia odpowiednich kryteriów pośród kryteriów zasadniczych podstawowych (punktowanych), ich waga i znaczenie rozmywa się w ogólnej liczbie i wartości pozostałych kryteriów. Ciekawym aspektem badania była ocena wspierania projektów o charakterze innowacyjnym przez system wyboru projektów. Okazuje się, że sprzyjał on wyłanianiu projektów innowacyjnych. Po pierwsze, w połowie Działań / Poddziałań występują typy projektów sprzyjające powstawaniu innowacji, a kryteria premiują takie projekty w dwóch na trzy Działania / Poddziałania. Również wskaźniki opisują działania i efekty innowacyjne, dzięki czemu wiemy, że jedna piąta osiągniętych wartości wskaźników może dotyczyć działań innowacyjnych. To w dużym stopniu powoduje, że poziom innowacyjności projektów w ramach RPO WSL jest wysoki. Beneficjenci wskazują na wiele więcej innowacji niż wynika to z analizy dokumentacji projektowej. Najwięcej pojawia się innowacji produktowych (64%), następnie procesowych (48,5%), znacząco mniej natomiast jest innowacji organizacyjnych i marketingowych, które z reguły towarzyszą dwóm kluczowym rodzajom innowacji. Dodatkowe Efekty Wdrażania RPO WSL RPO WSL zakłada równomierne wsparcie dla wszystkich obszarów województwa, zarówno tych problemowych, jak i ośrodków wzrostu. W ramach Programu ok. 20% środków skierowanych jest na wsparcie obszarów wiejskich. Na rozwój sfery gospodarczej przeznaczonych zostało natomiast ok. 40% wsparcia z EFRR. Taki podział środków finansowych w ramach Programu miał pozwolić na zintegrowany rozwój całego regionu. W ramach Programu zastosowano dwa mechanizmy wsparcia mniej uprzywilejowanych obszarów: wsparcie gmin do 50 tys. mieszkańców oraz Program Rozwoju Subregionów (pośrednio wspierający słabsze subregiony). Niestety nie zadziałały one w wystarczającym stopniu. Po pierwsze, w skali całego Programu fundusze unijne mogły przyczynić się do pogłębienia się różnic pomiędzy gminami poniżej 50 tys. mieszkańców a gminach powyżej 50 tys. mieszkańców. Biorąc pod uwagę osie 194

195 priorytetowe, niwelowanie różnic mogło mieć miejsce jedynie w przypadku projektów turystycznych i środowiskowych, chociaż w przypadku tych ostatnich nie udało się zaspokoić 76% potrzeb gmin poniżej 50 tys. mieszkańców. Po drugie, biorąc pod uwagę rozwój subregionów (PKB i stopę bezrobocia) wsparcie z RPO WSL pogłębia różnice pomiędzy lepiej a słabiej rozwiniętymi obszarami. Subregiony lepiej rozwinięte uzyskują wyższe dofinansowanie (na głowę mieszkańca) niż subregiony słabiej rozwinięte (nawet biorąc pod uwagę projekty z PRS-ów). W ramach badania przeanalizowano również wielkość efektów dodatkowości i dźwigni. Oś VII jest osią, w której występuje największy krajowy wkład publiczny i największy efekt dodatkowości brutto. Bardzo wysoki poziom efektu dodatkowości występuje również w osi IX ( Zdrowie i rekreacja ), ale wartościowo nie jest to duża oś. Jeżeli chodzi natomiast o efekt dodatkowości netto, można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że zasada dodatkowości jest spełniona na poziomie JST województwa śląskiego (dzięki środkom z RPO WSL JST województwa przeznaczały większe środki na inwestycje). Efekt dźwigni wystąpił praktycznie w każdej osi priorytetowej, jednakże zauważalny jest on jedynie w dwóch osiach osi I (w której wielkość środków prywatnych dzięki interwencji z RPO WSL wyniosła 780 mln zł) i oś III (w której wielkość ta wyniosła 248 mln zł). W pozostałych osiach efekt ten wyniósł w większości przypadków w granicach mln zł, jedynie w Osi II wyniósł 0,5 mln zł. W osi I dotyczącej przedsiębiorczości 1 złotówka środków publicznych powoduje zaangażowanie aż 0,90 zł środków prywatnych. Znacznie mniej angażują środków prywatnych projekty w ramach osi III (0,50 zł). W pozostałych osiach poziom angażowania środków prywatnych jest minimalny (od 0,00 zł do 0,06 zł). Zbadano również efekt zachęty. Okazuje się że niestety realizacja przedsięwzięć w przypadku braku wsparcia w ramach RPO WSL byłaby możliwa niemal w co drugim przypadku. Jest to bardzo duży odsetek tym bardziej, że co trzeci projekt mógłby być zrealizowany w takim samym zakresie i czasie. Pozostałe projekty byłyby zrealizowane 1-3 lata później w zakresie od 30 do 50% mniejszym niż obecnie. Ilościowy efekt doświadczenia dotyczący oceny formalnej (ilości razy poprawianej dokumentacji) nie wystąpił w skali globalnej tzn. nie jest widoczny we wszystkich konkursach, a także we wszystkich składanych wnioskach. Jest on zauważalny jedynie u co piątego beneficjenta w IZ RPO WSL i co dziesiątego w IP2 składającego więcej niż jeden projekt w IZ RPO WSL bez względu na Działanie / Poddziałanie oraz u co trzeciego beneficjenta w IZ RPO WSL składającego kolejne projekty w tym samym Działaniu / Poddziałaniu w IZ RPO WSL (ale jedynie u co siódmego beneficjenta w IP2). Ważniejszy jest jakościowy efekt doświadczenia, zgodnie z którym liczba poprawek oraz ich waga ulegały znaczącemu zmniejszeniu. Podczas oceny merytorycznej w IZ RPO WLS ilościowy efekt doświadczenia wystąpił u dwóch na pięciu beneficjentów w IZ RPO WSL i u co drugiego beneficjenta w przypadku IP2. W przypadku tej oceny widać też delikatny trend wzrostowy punktów zdobywanych przez projekty w kolejnych konkursach, ale tylko w IZ RPO WSL. Jego powodem było wystąpienie u 44-49% beneficjentów poprawy punktacji z konkursu na konkurs, przy czym nie miało większego znaczenia, czy wnioski były składane do jednego czy też wielu różnych Działań / Poddziałań. Beneficjenci wykazują też większe zainteresowanie konkursami. Chociaż widać, że beneficjenci dostosowują liczbę składanych projektów do istniejącej w konkursie alokacji, dlatego w ostatnich konkursach o stosunkowo niewielkiej alokacji widać znaczące zmniejszenie liczby składanych wniosków. Znaczący jest też efekt mnożnikowy. Z każdej złotówki z EFRR zainwestowanej w realizację projektu z RPO WSL powstało 31 groszy dodatkowych efektów inwestycyjnych. Tak wysoki wskaźnik mnożnikowy wynika z dużego odsetka projektów pobudzających nowe inwestycje (połowa projektów). Dodatkowo, 87% powstałych inwestycji jest komplementarna z projektami, co może powodować dodatkowe efekty synergii. Z kolei efekt zastąpienia (substytucji) praktycznie nie wystąpił w badanych projektach, w szczególności chodzi tu o substytucję grup docelowych i produktów i usług. Jedynie w przypadku co ósmego projektu wystąpił efekt substytucji innych inwestycji. 195

196 Generalnie badane projekty charakteryzują się pozytywnymi efektami. Jedynie w 7% nastąpiła poprawa w miejscu realizacji projektu kosztem innych obszarów (efekt przeciekania), ale aż w blisko 60% projekty, oprócz pozytywnych efektów w miejscu realizacji, powodowały takie efekty poza tym obszarem. Stosowanie Cross-Financingu Mechanizm cross-financingu został wprowadzony w okresie do Programów Operacyjnych po to, aby finansować poszczególne projekty, ich części lub grupy projektów, objętych wsparciem EFRR, przy pomocy środków innego funduszu (EFS). Stosowanie cross-financingu w ramach RPO WSL zaplanowano tylko w trzech kategoriach interwencji (Działaniach). W przypadku typów projektów, w których literalnie wskazano na działania miękkie (akcje promocyjne), wszyscy beneficjenci zaplanowali wykorzystanie mechanizmu crossfinancingu. Ale z drugiej strony beneficjenci trzymali się ściśle zapisanego obszaru cross-financingu. Trudno jest obiektywnie ocenić wpływ cross-financingu na efektywność projektu, bowiem w dwóch z trzech analizowanych Działań nie ma projektów do porównań (niewykorzystujących tego mechanizmu). W przypadku Działania 2.2 cross-financing wpłynął na skuteczność uruchamiania e- usług, a więc ułatwił i rozszerzył ich zakres. Mechanizm cross-financingu wpływa na funkcjonowanie podmiotów beneficjentów, usprawniając ich pracę, czyniąc ją bardziej efektywną i użyteczną dla klientów, a także bezpieczną, czasami również umożliwiając wykorzystywanie produktów powstałych w projekcie. Na zewnątrz mechanizm służył poszerzaniu zakresu produktów, klientów, dostawców, poprawie wizerunku i świadomości otoczenia. Warto zatem wykorzystywać jego możliwości w maksymalnym zakresie. Czynniki Wpływające na Realizację Programu Podczas analizy dokumentów źródłowych pogrupowano wprowadzone zmiany oraz oceniono ich znaczenie ze względu na zwiększenie efektywności/skuteczności wdrażania Programu. Zmiany zostały podzielone na kilka grup: kosmetyczne, niezależne od IZ RPO WSL, poprawiające bieżące wdrażanie, zwiększające stopień osiągania celów Programu oraz zmiany o charakterze strategicznym. Okazuje się, że zmiany wprowadzone do RPO miały faktycznie wpływ na zwiększenie stopnia osiągania celów Programu w dwóch przypadkach. W przypadku zmian URPO WSL nasza ocena jest ambiwalentna. Z jednej strony analiza zmian wykazała dużą dbałość IZ RPO WSL o zgodność dokumentów ze zmianami przepisów prawnych, uszczelnienie i usprawnienie wdrażania Programu, uproszczenie dokumentacji projektowej oraz zwiększenie możliwości realizacji celów (przesunięcia alokacji, doprecyzowanie kryteriów i wskaźników). Z drugiej jednak strony dla beneficjentów zmiany te często okazywały się dodatkowym utrudnieniem podczas składania i realizacji projektów. Kwestie Horyzontalne w Procesie Wdrażania RPO WSL Zasada równości szans była realizowana poprzez powszechną możliwość uczestnictwa w konsultacjach kolejnych wersji programu (chociaż w tym zakresie były pewne niedociągnięcia), uczestnictwa w konsultacjach. Zachowano równy dostęp beneficjentów do środków z RPO WSL, w tym do informacji o ogłaszanych konkursach. Również mechanizm stymulowania beneficjentów do przygotowywania projektów wpływających pozytywnie na politykę równości szans zadziałał zatem bardzo skutecznie. Warto również wspomnieć o specjalnych typach projektów, których celem jest usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. Na etapie monitorowania kluczową kwestią jest reprezentatywny skład Komitetu Monitorującego (KM). Kolejną kwestią jest monitorowanie zasady równości szans. W RPO WSL każdy z priorytetów zakłada monitorowanie równego traktowania kobiet i mężczyzn poprzez przyjęte programowe wskaźniki rezultatu, głównie w odniesieniu do tworzenia nowych miejsc pracy. Na etapie programowania zasada partnerstwa była realizowana poprzez proces konsultacji dokumentów programowych, który okazał się niewystarczający. Na etapie wdrażania partnerstwo objawia się bezpośrednio w projektach realizowanych przez kilka podmiotów. Obecnie wśród 196

197 realizowanych projektów 7% stanowią projekty partnerskie. Analiza wykazała jednak, że beneficjenci nie realizują w projektach zasady partnerstwa w wystarczającym stopniu, bowiem jedynie co piąty beneficjent konsultuje działania w projekcie zawsze wtedy, gdy jest to uzasadnione potrzebami. Na etapie monitorowania podstawowym narzędziem stosowania zasady partnerstwa jest Komitet Monitorujący. Analiza wykazała, że w składzie Komitetu Monitorującego nie do końca zachowano równowagę podziału miejsc pomiędzy przedstawicieli strony samorządowej, rządowej oraz partnerów społeczno-gospodarczych. W ramach badania przeanalizowano również pozostałe polityki horyzontalne: środowiska, obszarów miejskich i wiejskich, społeczeństwa informacyjnego i polityki konkurencji. Analiza wykazała pewne niedociągnięcia w zakresie polityki środowiska, obszarów miejskich i wiejskich oraz społeczeństwa informacyjnego. O ile polityki te są realizowane w sposób poprawny, to jednak nie do końca skuteczny i wystarczający. Oceniono również poziom realizacji wskaźników horyzontalnych. Według planowanych w realizowanych projektach wartości wskaźników horyzontalnych wszystkie zostaną osiągnięte, a w dwóch przypadkach kilkukrotnie przekroczone. Analiza Systemu Realizacji RPO WSL w IZ i IP2 Analiza wykazała, że procedury zawierają wszystkie wymagane dokumentami unijnymi i krajowym procesy i zadania. Jednakże analiza procedur wykazała, że wiele z nich jest opisanych nieprecyzyjnie, w największym stopniu brakuje zdefiniowanego czasu na realizację procedury oraz kto konkretnie ma ją wykonywać. Z jednej strony zapewne powoduje to dużą elastyczność pracy, ale z drugiej powoduje niższą efektywność pracy. Mimo tego, zdecydowana większość pracowników IZ i IP2 uważa, że procedury w ramach realizowanych przez te instytucje zadań są wystarczająco precyzyjne i szczegółowe. Wykryto kilka przypadków nakładania się zadań referatów oraz nieprzypisania (niejasnego przypisania) zadań do żadnego referatu. Przeanalizowano również współpracę pomiędzy IZ a IP2. Ogólna ocena komunikacji jest dobra, podobnie jak ocena współpracy. Również kompetencje obu instytucji zostały rozdzielone precyzyjnie. Wśród czynników najbardziej motywujących pracowników IZ do wykonywania obecnej pracy można wskazać dobrą atmosferę w pracy, poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa, możliwość osobistego rozwoju i doskonalenia zawodowego. Dla pracowników IP2 najważniejsze motywatory to dobra atmosfera w pracy, poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa oraz stosunkowo wysoka pensja w porównaniu do podobnych stanowisk w administracji publicznej. Za najbardziej demotywujące do aktualnej pracy, przedstawiciele IZ wymieniają brak możliwości uzyskania podwyżki, wysokość wynagrodzenia oraz brak perspektyw awansu. Dla pracowników IP2 najbardziej demotywujące są brak możliwości uzyskania podwyżki, brak perspektyw awansu oraz wysokość wynagrodzenia. Rekomendacje z badania Wszelkie wnioski i wyciągane na ich podstawie rekomendacje mają charakter przyszłościowy mogą i powinny być zaimplementowane dopiero podczas pracy nad systemem w okresie Wnioski i rekomendacje mają charakter zaleceń dotyczących wybranych aspektów przygotowania systemu, w tym dokumentów programowych, ale siłą rzeczy nie dotyczą całości procesu. Generalnie skupiono się na tych aspektach, które w obecnej perspektywie nie były do końca poprawne i które można byłoby poprawić (dla których wypracowano sposób poprawy). Stąd całość wniosków i rekomendacji może sprawiać wrażenie wybiórczych, bądź niepełnych. Prace nad Programem 197

198 Prace nad RPO WSL rozpoczną się od sporządzenia diagnozy stanu obecnego, w tym omówienia efektów obecnego Programu i stworzenia analizy SWOT dla województwa. Pierwszą kwestią, na którą trzeba zwrócić uwagę jest to, aby odnosić się w analizie SWOT (silnych i słabych stronach) jedynie do tych elementów gospodarki, na które przyszłe RPO chce oddziaływać. Nie jest to do końca możliwe, bowiem na tym etapie nie wiemy jeszcze, co Program będzie wspierać. Będzie to wiadome dopiero po wyłonieniu priorytetów wspierających inteligentne specjalizacje (chyba że proces wyłaniania specjalizacji zakończy się wcześniej tj. zakończony zostanie proces tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji nowej generacji, albo aktualizacji strategii rozwoju województwa, ale to też nie do końca odpowie nam na pytania, co dokładnie można wspierać w RPO). Dlatego proces ten powinien zatoczyć koło i dopiero po procesie operacjonalizacji RPO powinna zostać przygotowana właściwa analiza SWOT. Analiza SWOT Potencjały rozwojowe Usunięcie nieadekwatnych elementów analizy SWOT Diagnoza potencjału Wizja i misja Cele (specjalizacje) Rysunek 3. Źródło: Podejście do części diagnostycznej RPO WSL w odniesieniu do części prognostycznej. opracowanie własne. Nasze analizy wykazały, że w obecnym okresie, wprawdzie widać logikę przejścia od silnych i słabych stron do celów szczegółowych Programu, niemniej jednak dla kilku elementów analizy nie określono procedur wsparcia. Wskaźniki projektowe, programowe i kontekstowe Okazuje się, że analiza SWOT nie była podstawą przygotowania wskaźników przede wszystkim kontekstowych, ale również pośrednio programowych. Wskaźniki te bowiem bardzo nierównomiernie opisują poszczególne elementy analizy, bardzo często elementy te w ogóle nie są opisywane przez wskaźniki). Proces tworzenia wskaźników powinien być natomiast sprzężony z całym procesem tworzenia logiki interwencji. Schematycznie przedstawia ten proces poniższy rysunek: 198

199 Krajowy System Informatyczny Wstępna ocena realizacji i efektów Analiza SWOT Cele (priorytety) Działania Projektowanie wskaźników Projektowanie wskaźników Wskaźniki kontekstowe Wskaźniki programowe Wskaźniki projektowe Ewaluacja wpływu interwencji Ewaluacja wpływu interwencji Rysunek 4. Źródło: Proces tworzenia wskaźników i ewaluacji wpływu. opracowanie własne. Zatem musi być zachowany ciąg logiczny pomiędzy wskaźnikiem projektowym, który zasila co najmniej jeden wskaźnik programowy, który z kolei zapewnia zmianę wskaźnika kontekstowego (którą da się wyliczyć). Całość tego procesu precyzyjnie przedstawia poniższy rysunek: Wskaźniki kontekstowe Cele RPO Poziom osi P1 R1 R2 Poziom Działania P1 P2 P3 R1 R2 R3 Typy projektów Poziom projektu P1 P2 P3 P4 P5 P6 R1 R2 R3 R4 R5 R6 Produkty Rezultaty Rysunek 5. Źródło: Agregacja wskaźników na różnych poziomach. Zarys podejścia. opracowanie własne. W podejściu zaprezentowanym wyżej wskaźniki z poziomu projektu opisują poszczególne, ale wszystkie typy projektów, a następnie po agregacji przechodzą we wskaźniki z poziomu Działania. Trzeba tu podkreślić, że wszystkie wskaźniki wchodzą do wskaźników wyższego rzędu (a nie: do wskaźników z poziomu Działania wybierane są tylko najważniejsze wskaźniki z poziomu projektów). Tak się dzieje również między poziomem Działania i osi priorytetowej (w przypadku wskaźników programowych), a także między wskaźnikami programowymi a wskaźnikami celu głównego (ale tylko między wskaźnikami programowymi rezultatu, które de facto opisują realizację celu głównego). Każdy wskaźnik programowy musi mieć logicznie przyporządkowany wskaźnik kontekstowy, na który wpływa. Na rysunku zaznaczono również wskaźniki systemu KSI i ich miejsce w całym systemie wskaźników wystarczy bowiem, aby ich agregacja następowała na jednym poziomie (najlepszy do tego celu jest poziom projektowy). 199

200 Jeżeli chodzi o wskaźniki programowe, to z pewnością należy rozgraniczyć kwestię wskaźników Core Komisji Europejskiej, a więc w przeważającej mierze wskaźników liczby projektów z danego zakresu. Jeżeli będą one wymagane w okresie , należy je dołączyć do zestawu wskaźników programowych, ale nigdy nie zastępować nimi normalnych wskaźników. Co więcej, każdy obszar powinien mieć przynajmniej po jednym wskaźniku produktu (nie licząc wskaźnika liczby projektów) i rezultatu. Powinny one obejmować w największym stopniu kluczowe aspekty zapisane w celu odnoszącym się do danego obszaru. Jeżeli jeden wskaźnik nie może objąć wszystkich aspektów, należy dołożyć kolejny wskaźnik. Pozostaje jeszcze kwestia wskaźników oddziaływania. Wskaźniki te de facto obecnie miały tworzyć pomost pomiędzy wskaźnikami programowymi rezultatu a wskaźnikami celu głównego (zapisanymi w RPO). W nowym RPO wskaźniki oddziaływania z powodzeniem mogłyby stanowić właśnie wskaźniki celu głównego ze względu na ich poziom ogólności. Co więcej, w takim przypadku wpływ RPO na realizację celu głównego będzie bardziej przejrzysty i lepiej mierzalny. Należy jednak pamiętać, że przy wskaźnikach oddziaływania Programu sfera zainteresowań powinna obracać się wokół efektów działań zapisanych w Programie, a nie całego regionu. Chociaż powinny one opierać się na tożsamej metodologii, co wskaźniki ze statystyki publicznej. Wówczas porównywanie oddziaływania Programu z osiągnięciami regionu (które są monitorowane przez wskaźniki kontekstowe) będzie logiczne, uporządkowane, a przede wszystkim użyteczne. Będzie można po pierwsze zweryfikować, w jakim zakresie RPO WSL wpłynęło na osiągnięcia całego regionu, a po drugie czy osiągnięcia podmiotów korzystających z RPO WSL i za jego wsparciem, są wyższe czy niższe niż pozostałych podmiotów niekorzystających ze wsparcia. Mechanizmy optymalnego osiągania celów Programu Weryfikacja wpływu RPO WSL na obszary wskazane w analizie SWOT wykazała, że Program nie oddziałuje na wiele z nich, a te, które wspiera w większości nie zmieniają się w znaczący sposób. Inaczej mówiąc, wpływ RPO WSL na zmiany w obrębie silnych i słabych stron jest mały (w wielu przypadkach nie przekraczający 5%), w wielu przypadkach dalece niewystarczający, szczególnie w obszarze gospodarki. Jedyny znaczący wpływ można natomiast zauważyć w przypadku obszaru turystyki i kultury oraz społeczeństwa informacyjnego. Komplementarność projektów i efekty mnożnikowe oraz synergii Tym bardziej zatem, pomijając fakt słabego dopasowania analizy SWOT i systemu wskaźników monitoringowych, należy dążyć do osiągnięcia jak największych efektów synergii z realizowanych projektów (aby zwiększyć pozytywne efekty interwencji). Projekty generalnie powinny tworzyć ramy do rozwoju poszczególnych gałęzi i obszarów. Tak słabe wsparcie zmian w regionie wynika bowiem głównie z powodu zbyt małych środków, którymi dysponuje Program (w porównaniu do potrzeb). Zatem im więcej efektów synergicznych i mnożnikowych uda się wygenerować, tym wpływ ten będzie wyższy. W obecnym okresie udało się osiągnąć wysokie wartości tych efektów. Z każdej złotówki z EFRR powstało bowiem 31 groszy dodatkowych efektów inwestycyjnych. Tak wysoki wskaźnik mnożnikowy wynika z dużego odsetka projektów pobudzających nowe inwestycje (połowa projektów). Dodatkowo, 87% powstałych inwestycji jest komplementarna z projektami, co może powodować dodatkowe efekty synergii. Wsparcie obszarów tworzących największe efekty dodatkowości i dźwigni Jednym z mechanizmów zwiększających efekty Programu są efekty dodatkowości i dźwigni. Chodzi tu o wsparcie tych obszarów, gdzie wartość jednostkowa zaangażowania krajowych środków publicznych i środków prywatnych jest największa. W obecnej perspektywie są to obszary transportu, rewitalizacji (dodatkowość) i przedsiębiorczości oraz innowacyjności (dźwignia). W tych obszarach wsparcie oferowane z RPO WSL zostanie zwielokrotnione dzięki wykorzystaniu maksymalnej wielkości środków z innych źródeł. Wsparcie efektywnych typów projektów Pierwszym mechanizmem, który może w tym pomóc jest dofinansowanie tych typów projektów, które są najbardziej efektywne, a więc realizują najwięcej wskaźników programowych za jak najmniejsze nakłady finansowe. Analiza efektywności typów projektów w obecnym okresie nie była 200

201 obiektywna z powodu niedopasowania zestawu wskaźników programowych do poszczególnych typów projektów. Niemniej jednak udało się określić zestaw typów projektów dla każdego Działania projektowanego pod potrzeby RPO WSL Konieczne jest tu zweryfikowanie u beneficjentów, jakie dokładnie potrzeby mają zaspokajać poszczególne obszary wsparcia i jaki ma być kształt nowych typów projektów. Zdarzało się bowiem w obecnym RPO WSL, że występowały Działania słabo ocenione pod kątem spełniania potrzeb i oczekiwań, ale które będą się cieszyć dużym zainteresowaniem, jak i słabo ocenione Działania, do których beneficjenci będą niechętnie aplikować w przyszłości. Oznacza to, że niespełnianie potrzeb i oczekiwań adresatów projektów wynika nie z samej istoty wsparcia, ale z jego jakości i dopasowania do potrzeb. Należy pamiętać jednak, że beneficjenci wolą realizować tylko te projekty, na których im bardziej zależy, przez co niektóre typy projektów mogą nie być realizowane w pierwszej fazie wdrażania. Dlatego trzeba monitorować strukturę projektów ze względu na typy i na bieżąco kształtować podaż środków na poszczególne rodzaje projektów poprzez ogłaszanie konkursów na określone typy projektów. Wykorzystanie najbardziej efektywnych ścieżek wyboru projektów Kolejnym mechanizmem wsparcia optymalnej realizacji celów Programu jest ścieżka wyboru projektów. Warto jest wykorzystać poszczególne ścieżki wyboru w tych typach projektów, w których są one najbardziej efektywne (mimo, że efektywność każdej ze ścieżek jest wyższa niż przeciętnej). PRS-y są bardziej efektywne w przypadku projektów sieciowych, gdzie współpraca i wzajemna komplementarność są kluczowe do realizacji projektów. Projekty konkursowe są bardziej skuteczne w przypadku projektów rozproszonych, w tym również projektów liniowych, ale bardziej niezależnych od siebie. W przypadku projektów kluczowych niezbędna jest zmiana podejścia ich wyboru musi zostać wprowadzone kryterium opierające się nie tylko o wielkość wskaźników programowych, jaką projekty te będą realizować, ale również efektywność ich osiągania. Kryterium to powinno równoważyć strategiczny wymiar tego typu projektów (będzie o tym mowa poniżej). Wyrównywanie szans pomiędzy obszarami lepiej i słabiej rozwiniętymi Inne mechanizmy zastosowano w RPO WSL do wyrównywania szans między obszarami defaworyzowanymi a lepiej rozwiniętymi. Takie założenie pojawiło się w części strategicznej Programu jako cel horyzontalny. Dwa wykorzystane mechanizmy (wsparcie gmin poniżej 50 tys. mieszkańców oraz wsparcie subregionów o niższym poziomie PKB i wyższym poziomie bezrobocia) nie do końca zdały egzamin. W nowej perspektywie takie mechanizmy mogą nie mieć racji bytu, jeżeli przyjęty zostanie polaryzacyjno-dyfuzyjny model rozwoju województwa (a jest on rekomendowany w dokumencie Europa 2020). Raczej warto jest wprowadzać takie rozwiązania, które integrowałyby obszary lepiej rozwinięte ze słabszymi lub które wspierałyby współpracę pomiędzy nimi. Może się to odbywać poprzez ustalenie odpowiednich kryteriów wyboru projektów, niekoniecznie poprzez odgórnie ustalone podziały alokacji. Takie sztuczne mechanizmy mają jedną wadę zgodnie z tym, co podkreślali uczestnicy wywiadów zogniskowanych pewne pieniądze (przyznana alokacja) powodują, że projekty nie muszą wcale być dopracowane a jedynym celem projektów byłoby zagospodarowanie środków. Widać to w obecnej perspektywie, gdzie projekty mniejszych gmin uzyskiwały znacznie wyższą efektywność w osiąganiu celów Programu. Zrównoważone kryteria wyboru projektów Kryteria wyboru projektów również są jednym z ważniejszych mechanizmów osiągania celów Programu. W obecnej perspektywie kryteria te jednak słabo odnosiły się do efektywności osiągania wskaźników programowych. Mimo istnienia odpowiednich kryteriów pośród kryteriów zasadniczych podstawowych (punktowanych), ich waga i znaczenie rozmywała się w ogólnej liczbie i wartości pozostałych kryteriów. Dlatego, po pierwsze, kryterium zasadnicze podstawowe (punktowane): Stopień realizacji przez projekt celów Priorytetu, Działania, Poddziałania URPO WSL mierzony stopniem wpływu projektu na osiągnięcie wskaźników tego Priorytetu, Działania, Poddziałania powinno zostać przeniesione do kryterium ogólnego 0/1, którego niespełnienie powodowałoby odrzucenie projektu. Umożliwiając bowiem realizację projektów, które nie osiągają żadnego wskaźnika programowego, wydawane są środki programowe bez osiągania wskaźników, za które IZ RPO WSL jest odpowiedzialna. Można w tym celu wykorzystać kryterium formalno- 201

202 merytoryczne Czy projekt jest zgodny z celami działania/programu oraz czy jest opisany w sposób umożliwiający ocenę, ale należy je doprecyzować w taki sposób, że oceniany projekt musi realizować przynajmniej jeden wskaźnik programowy produktu i jeden wskaźnik programowy rezultatu. Po drugie, do kryteriów zasadniczych specyficznych (punktowanych) należy dodać kryteria, które będą precyzyjnie badać koszt uzyskania jednej jednostki wskaźnika programowego. To kryterium oczywiście powinno być równoważone kryteriami typowo jakościowymi. Wybór wskaźników do oceny efektywności projektów będzie najtrudniejszym zadaniem. Po pierwsze, logistycznie i organizacyjnie jest możliwe jedynie takie rozwiązanie, w którym do kryterium jest brany jeden wskaźnik wówczas takie kryterium jest najłatwiej wyliczyć (chociaż można dopuścić również sytuację, w której kryterium efektywności kosztowej byłoby złożone z kilku podkryteriów weryfikujących różne wskaźniki). W każdym razie generalnie proponuje się oceniać jeden wskaźnik dla jednego typu projektu (ten wskaźnik, który w największym stopniu zasila wskaźnik programowy). Siłą rzeczy powinny być to wskaźniki rezultatu, bowiem po pierwsze są one bardziej miarodajne od wskaźników produktu (bardziej miarodajne jest pokazanie drogi jako np. średni dobowy ruch na drodze, albo roczna oszczędność czasu niż liczba kilometrów wybudowanej drogi). Po drugie, wskaźniki rezultatu mówią w większym stopniu o efektach projektu i zasilają wskaźniki realizacji celów Programu. Sposób oceny kryterium efektywności kosztowej można zaczerpnąć z doświadczeń RPO Warmia i Mazury na lata Według metodologii zaproponowanej w tym Programie, oceniany jest koszt utworzenia 1 miejsca pracy (jest to tylko przykładowy wskaźnik rezultatu). Przy założeniu, że miejsce pracy równa się pełnemu etatowi przeliczeniowemu. Metodologia przyznawania punktacji za utworzone miejsca pracy przedstawia się następująco: przy założeniu, że ALMP będzie oznaczać wskaźnik alokacji poddziałań, w których badane będą miejsca pracy dzielonej na liczbę miejsc pracy wynikających ze wskaźnika programowego, zaokrąglony do pełnych 100 euro przyznajemy: za brak miejsc pracy 0 punktów za wskaźnik powyżej 1,25 x ALMP 1 punkt za wskaźnik z przedziału <1,25 x ALMP; ALMP) 2 punkty za wskaźnik z przedziału <ALMP; 0,75 x ALMP) 3 punkty za wskaźnik z przedziału <0,75 x ALMP; 0) 4 punkty +25% wskaźnik wynikający z alokacji na działania dzielonej na liczbę powstałych miejsc pracy -25% 1 pkt 2 pkt 3 pkt 4 pkt euro euro euro 0 Wskaźnik A LMP (średni koszt utworzenia miejsca pracy) dla przykładu określono na poziomie 257,8 euro, a zatem punktacja przedstawiałaby się następująco: brak miejsc pracy 0 punktów, koszt utworzenia miejsca pracy powyżej euro 1 punkt, koszt utworzenia miejsca pracy < euro; euro) 2 punkty, koszt utworzenia miejsca pracy < ; euro) 3 punkty, koszt utworzenia miejsca pracy < euro) 4 punkty. Dzięki takiemu podejściu można kontrolować wydatkowanie środków na osiąganie tego najważniejszego wskaźnika realizacji celu głównego, jak i innych wskaźników programowych. ŚCP w ramach ostatnich konkursów wdrożyło kryterium utworzenia nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwie w wyniku realizacji projektu odnoszącego się do wartości dofinansowania, a więc jest to praktyka, którą należy rozwijać w instytucjach. Kryterium efektywności musi być jednak zrównoważone innymi kryteriami bardziej jakościowymi, aby żaden z pięciu wymiarów (trafność, efektywność, skuteczność, użyteczność, 202

203 trwałość) nie dominował i przez to nie zniekształcał oceny, dlatego należy określić wzajemne zależności pomiędzy wymiarami. Kryteria ilościowe Kryteria jakościowe Skuteczność Trafność Efektywność Trwałość Użyteczność Rysunek 6. Źródło: Zależności pomiędzy wagami kryteriów merytorycznych. Koncepcja rozwiązania. opracowanie własne. Należy dążyć do tego, aby wagi kryteriów skuteczność i efektywność równoważyły kryterium użyteczność. Pozostałe kryteria są w miarę niezależne. Przy czym trzeba tu podkreślić, że skuteczność jest rozumiana jako zdolność do osiągania celów programu najmniejszym kosztem inaczej mówiąc, wartość osiągniętego produktu i rezultatu programu przez dany projekt jest najmniejsza. Takie podejście nosi znamiona efektywności, ale jest jednocześnie skutecznością, bo im mniej trzeba wydać na osiągnięcie danego produktu, tym więcej można go osiągnąć. Dodatkowo, koncentrujemy się na wskaźnikach realizacji programu, a więc nakłady ponoszone w projektach odnosimy wyłącznie do produktów i rezultatów określonych w programie, zatem im więcej projekt zakłada produktów niezwiązanych z programem, tym mniejszą skuteczność osiąga (mimo np. całkiem dobrej efektywności). Efektywność bowiem odnosi się do wszystkich kosztów i korzyści, jakie osiągają interesariusze z realizacji projektu i jest z reguły badana za pomocą wskaźnika benefits/costs. Z kolei użyteczność w praktyce powinna być kojarzona z dodatkowymi elementami infrastruktury poprawiającymi np. jakość użytkowania (w tym dostępność, łatwość obsługi, uciążliwość dla mieszkańców, satysfakcję z użytkowania itp.) oraz bezpieczeństwo, a w przypadku usług np. jakość świadczonych usług (jak zostanie zagwarantowana jakość? czy usługi będą spełniały określone normy fizyczne (standardy techniczne, higieniczne, sanitarne itp.), czy usługi będą świadczone w sposób ciągły? czy usługi będą dostępne? czy użytkownicy będą usatysfakcjonowani szybkością usług, ich dokładnością, terminowością, solidnością, ciągłością itp.), dostosowanie usług dla potrzeb wszystkich interesariuszy projektu, poziom przygotowania i zaangażowania kadry (ich działalność, osiągnięcia, zamierzenia, plany itp.). Kolejną kwestią jest zobiektywizowanie oceny poszczególnymi kryteriami. W obecnej perspektywie mamy wiele doświadczeń i prób precyzyjnego określania punktacji dla każdego z kryteriów (por. np. RPO dla województwa lubelskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawskopomorskiego, pomorskiego, podkarpackiego), łącznie z propozycją narzędzia samooceny dokonywanego przez samych beneficjentów (por. RPO dla województwa lubelskiego). Kwestia zbytniego subiektywizmu oceny dokonywanej przez KOP była poruszana przez beneficjentów podczas wywiadu zogniskowanego. Również nasza analiza kryteriów i rozmowy z członkami KOP wykazała, że nie jest możliwe precyzyjne wskazanie, ile punktów otrzyma dany projekt w określonym kryterium. W przyszłym okresie programowania wskazane jest w IZ RPO WSL przygotowanie bardziej obiektywnych kryteriów wyboru. Dobrą praktyką jest w tym wprowadzenie przez ŚCP począwszy od konkursu nr SCP /09 przewodnika po kryteriach wyboru projektów, dzięki któremu każdy wnioskodawca miał możliwość zapoznania się z kryteriami, z tym co jest brane pod uwagę w danym kryterium. 203