JAK POMÓC DZIECKU W NAUCE CZYTANIA I PISANIA kurs dla rodziców uczniów klas I III

Transkrypt

1 KURSY INTERNETOWE Z OPERONEM JAK POMÓC DZIECKU W NAUCE CZYTANIA I PISANIA kurs dla rodziców uczniów klas I III MODUŁ 3. Co robić, żeby dziecko polubiło czytanie AUTORKA: MAŁGORZATA ROŻYŃSKA 1

2 Po realizacji modułu 3 uczestnik: wie, jak motywować dziecko do nauki i pokonywania trudności w nauce, zna najczęściej spotykane przyczyny trudności w czytaniu, zna podstawowe wskazania dotyczące zapobiegania trudnościom w czytaniu i niwelowania ich, wykazuje się konkretną pracą z dzieckiem w domu na podstawie przedstawionych propozycji. DROGI RODZICU! Witam Cię na kolejnym spotkaniu. Trzeci moduł szkolenia chciałabym rozpocząć od zaprezentowania mojej rozmowy z dziećmi, która miała miejsce podczas zajęć w Klubie Przyjaciół Bratka w czasie trwania Europejskiego Tygodnia Świadomości Dysleksji. Nałożyłam na rękę pacynkę Bratka i zaprosiłam dzieci do rozmowy w kręgu. Bratek: Drogie dzieci, powiedzcie mi, co to jest dysleksja? Dzieci: To jest takie coś, co niektórym dzieciom dokucza w nauce. I przeszkadza w czytaniu. Dysleksja to taka psotnica, która płata figle, gdy dziecko czyta i pisze. Bratek : O! Ciekawe porównanie dysleksja to psotnica. W takim razie powiedzcie mi, na czym te psoty polegają? Podajcie przykłady. Dzieci: Ona tak psoci, że ja zapominam, jak pisze się literki i gubię literki w wyrazach. 2

3 A mi psoci, gdy piszę, wtedy zamiast d piszę w wyrazie t. A mi czasami też źle podpowiada, więc popełniam błędy ortograficzne i zamiast ó w wyrazie który piszę czasami u. Ta psotnica przeszkadza mi w zapamiętaniu tabliczki mnożenia lub wierszyka. I jest wtedy, gdy dziecko chce ładnie czytać i nie może się nauczyć, bo ciągle przekręca wyrazy. Bratek: Rozumiem To musi być dla was nieprzyjemne. Dzieci kiwają głowami Bratek: W takim razie musimy się zastanowić, jak można sobie z tą psotnicą poradzić. Dzieci: Trzeba się przed tymi psikusami osłaniać. Albo pokażemy, że jesteśmy silni i nie damy się jej psikusom? I możemy tę dysleksję psotnicę poskromić, ja chodzę na karate! Bratek: Ha! To doskonały trop! A co może być waszą tarczą, osłoną przed psikusami? Jakie macie sposoby? Podzielcie się pomysłami Dzieci: Trzeba chodzić do Klubu Bratka i czytać książki Bratkowi. Trzeba dużo i codziennie czytać. Trzeba robić różne ćwiczenia na przykład te z dużą piłką. I grać w karty OrtoBratki. Bratek: Tak, macie rację. Tymi sposobami poradzimy sobie! A czy wiecie, że w pokonywaniu trudności trzeba też odkrywać swoje talenty? Talent może skutecznie zasłonić słabsze miejsce, jeśli się je ma. Odkrywajmy więc talenty! Powiedzcie, co potraficie już świetnie robić, w czym jesteście dobrzy. Dzieci: Ja umiem pływać kilkoma stylami. A ja dobrze tańczę i chodzę do szkoły tańca. A ja ładnie rysuję. Moje rysunki są wysyłane na konkursy plastyczne. A ja jestem dobry w matematyce. Pani mówi, że liczę jak kalkulatorek. Ja lubię zwierzęta. Hoduję różne gatunki ryb. Interesuję się też wędkarstwem. 3

4 Bratek: Ojejej! Jestem przekonany, że wasze talenty są doskonałą tarczą, taką osłoną przed psotami dysleksji! Wkrótce dysleksja psotnica będzie kipieć ze złości! A to ją zniechęci do płatania wam figli. Coś mi się zdaje, że któregoś dnia pójdzie sobie daleko gdzieś w świat! Dzieci się śmieją Warto zwrócić uwagę na to, jak dzieci opisały dysleksję. Postrzegają ją jako psotnicę, która płata im figle i przyczynia się do trudności w nauce. To podejście wydaje mi się najwłaściwsze w odniesieniu do dzieci, których dysleksja dotyka. Dzieci w ten sposób nie winią siebie za niepowodzenia, a o to przecież chodzi. Zadbajmy o ten aspekt. Pamiętajmy jednocześnie też o tym, że dysleksja nie jest wymówką. Dziecko musi pracować, podjąć działania, zmierzyć się z dysleksją. A żeby mogło to uczynić z sukcesem, my dorośli musimy mu pomóc. Powinniśmy zadbać o odpowiednią siłę, czyli motywację. Ważna jest też jednoczesna praca nad rozwijaniem mocnych stron dziecka. Przedstawię teraz sposoby motywowania dziecka do nauki, w tym także pomysły do rozwijania w dziecku pasji do czytania. Zaprezentuję też kilka pomysłów dotyczących doskonalenia umiejętności czytania oraz przezwyciężania trudności w czytaniu. STRATEGIE MOTYWOWANIA DZIECKA DO POKONYWANIA TRUDÓW EDUKACYJNYCH I SAMO- DZIELNEJ PRACY W DOMU Rodzicu, czy wiesz, że motywacja uważana jest za jeden z najważniejszych czynników sprzyjających efektywnemu uczeniu się? Motywacja odnosi się do aktywności człowieka i należy ją rozumieć jako oczywiste pobudzenie do działania. Wobec tego, pracując na sukces edukacyjny Twojego dziecka, powinieneś również zwrócić uwagę na poziom jego motywacji, czyli chęci do nauki. Zapewne zastanawiałeś się, dlaczego czasem Twoje dziecko wykazuje większe zaangażowanie do nauki, a innym razem nie. Warto wiedzieć, że zależy to od motywów uczenia się, a te zmieniają się u dziecka wraz z wiekiem i najczęściej wynikają z uświadomionego celu, jaki pragnie ono osiągnąć. BEZPOŚREDNI WPŁYW NA MOTYWACJĘ MAJĄ RODZICE WYCHOWUJĄCY DZIECKO Na kształtowanie się motywacji u Twojego dziecka wpływ mają Twoje metody wychowawcze, sposoby oddziaływania na dziecko oraz jego doświadczenia, które wynosi ze środowiska, w którym się wychowuje i przebywa. W pracy z dzieckiem należy systematycznie wzbudzać motywację do uczenia się. Kontrolować i dbać, by motywacja utrzymywała się na optymalnym poziomie lub wzrastała. Należy ciągle pamiętać, że dziecko ryzyka dysleksji musi czasami więcej się uczyć niż rówieśnicy, by osiągnąć ten sam rezultat. 4

5 Poniżej kwestionariusz motywacji. Czytając poniższe stwierdzenia zaznacz TAK lub NIE. Jeśli na niektóre stwierdzenia odpowiesz NIE, wówczas zachęcam Cię do zgłębienia wiedzy o tej tematyce i podjęcia pracy w danym obszarze. Czy pracuję nad rozwijaniem motywacji u dziecka? Stwierdzenie Tak Nie Uwagi Moje dziecko rozwija zainteresowania. Zachęcam dziecko do różnego rodzaju aktywności (do wykonywania zadań samodzielnie lub z moją pomocą). Moje dziecko jest oceniane opisowo (patrz moduł 1 kursu) i nagradzane zgodnie z przyjętymi ustaleniami (np. wpisy na dyplomie, żetony). Okazuję radość z osiągnięć mojego dziecka. Chwalę je. Zachęcam dziecko do aktywnego wysiłku umysłowego. Oznacza to, że samodzielnie poszukuje rozwiązania, odkrywa rzeczy subiektywnie dla niego nowe albo zdobywa wiedzę i doświadczenie w działaniu. Moje dziecko dokonuje samooceny rezultatów własnego działania (pracy). Okazuje radość, jest dumne z osiągnięć. Zaspokajam potrzeby dziecka, w tym potrzebę miłości i poczucia bezpieczeństwa. Pomagam dziecku dostrzegać celowość uczenia się, czyli dziecko nie tylko wie, po co się uczy oraz zdobywa wiedzę i doświadczenie, ale potrafi też wskazać korzyści z tego płynące (np. chce poznać litery, bo będzie mogło czytać). Zapewniam dziecku odpowiednie warunki do nauki i zabawy. Zapewniam dziecku dostęp do różnorodnych pomocy dydaktycznych, stosuję różnorodne metody pracy (np. aktywizujące). Zapewniam dziecku odpowiednią organizację pracy w domu (m.in. ustalony czas nauki i zabawy). 5

6 NA MOTYWACJĘ KAŻDEGO DZIECKA SILNIE WPŁYWA ŚWIADOMOŚĆ, ŻE JEST ONO KOMPETENT- NE I ZDOLNE DO WYKONANIA ZADANIA Drogi Rodzicu, zadbaj o to, by zadania, które proponujesz, były w sam raz, czyli ani nie za trudne, ani zbyt łatwe. W przeciwnym wypadku dziecko będzie okazywać zniechęcenie lub odczuwać brak satysfakcji z ich wykonania. Nie bagatelizuj też narzekania, że zadania są nudne lub głupie. Czy wiesz, że jest to sposób na odwrócenie Twojej uwagi? Takimi stwierdzeniami dziecko może też maskować bezradność, kiedy nie wie, jak wykonać zadanie. Zawsze dopytaj dziecko, czy rozumie, na czym polega zadanie, i czy wie, co ma zrobić. Zadawaj konkretne pytania (Czego potrzebujesz, by wykonać to zadanie? Co wymaga wyjaśnienia, przypomnienia?). Brak motywacji do nauki może być skutkiem niewykształcenia u dziecka nawyków do uczenia się lub jest konsekwencją doznanych przez nie porażek i niepowodzeń. W swojej pracy spotykam niejednokrotnie dzieci, które odmawiają wykonania zadania bądź jego skończenia i podają powody złego samopoczucia (zmęczenie, ból głowy lub brzucha), a po chwili, gdy pozwalam im chwilkę odpocząć, z ożywieniem bawią się zabawkami. W tej sytuacji można podejrzewać, że mamy do czynienia z dziećmi słabo wdrożonymi do nauki (wysiłku umysłowego). Dzieci te uciekają w chorobę między innymi dlatego, że nie są gotowe, by podjąć się wykonania zadania lub doprowadzić zadanie do końca. Innym powodem jest brak wiary we własne siły. W takiej sytuacji należy podjąć współpracę ze specjalistą szkolnym (specjalistą terapii pedagogicznej, pedagogiem szkolnym lub psychologiem). Praca nad tym problemem będzie zmierzała w kierunku kształtowania w dziecku chęci do działania, podejmowania wysiłku oraz wdrażania go do przezwyciężania napotykanych trudności i niepowodzeń. Konieczne też będą oddziaływania, które pomogą dziecku uwierzyć we własne siły. Dziecku należy pomóc uwierzyć, że może ono odnieść sukces w szkole, choćby przez zastosowanie systemu wzmocnień i pochwał. Dobrej motywacji dziecka do nauki sprzyjają bliskie i pozytywne relacje z rodzicami. Okazuj swojemu dziecku zainteresowanie i zrozumienie poprzez wspólne rozmowy i spędzanie wolnego czasu, życzliwe reagowanie na jego potrzeby oraz uczucia. Dzięki temu dziecko będzie czuło się zrozumiane i będzie mieć poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa, które korzystnie wpływa na zdolności i chęć poznawania otaczającego świata. Natomiast niepowodzenia należy przyjmować jako możliwe do pokonania. Myślenie pozytywne jest szansą na przełamanie zniechęcenia i bezradności. Zatem myśl Nie poradzę sobie zastąpcie stwierdzeniem Poradzę sobie Pamiętaj, że rezultaty działania Twojego dziecka zależeć będą od tego, jak się do danego problemu nastawi. POCHWAŁA CZY NAGRODA? Dobrej motywacji dziecka do nauki sprzyjają i pochwały, i nagrody. Pochwała powinna zawierać konkretne i dokładne informacje, które opisują, co dziecko osiągnęło i jaką zdobyło umiejętność. 6

7 A ponadto istotne jest docenianie wysiłku dziecka. To może być motywem do kolejnego działania dziecka. Oto przykład: Rodzic: Basiu, na Twoim rysunku widzę słońce. To koło ono jest wyjątkowo kształtne. Basia: W takim razie narysuję jeszcze dwa takie rysunki dla babci i dziadka! Do systemu wzmocnień zaliczyć należy także nagrody. Psychologowie zwracają uwagę, by nagrody stosować z umiarem. Do wartościowych nagród zaliczyć można te, które podkreślają kompetencje dziecka, a więc dyplomy, odznaki, żetony. Żetony mogą być wymieniane na wcześniej uzgodnione konkretne przyjemności, na przykład wspólny wyjazd na basen. W jaki sposób wzmacniać w dziecku wiarę we własne siły? Odwołuj się do wcześniejszych, pozytywnych doświadczeń dziecka lub sytuacji, w których dobrze poradziło się z zadaniem. Powtarzaj od czasu do czasu dziecku to, co już wie i potrafi. Mów dziecku, że wierzysz w jego sukces. JAK MOTYWOWAĆ DZIECKO DO CZYTANIA Drogi Rodzicu, czytanie książek może stać się najpiękniejszą zabawą Twojego dziecka, pod warunkiem, że polubi ono czytanie. Motywacja i chęć do czytania rozwijają się już od wieku niemowlęcego, przede wszystkim przez doświadczenie wspólnego czytania książek z rodzicami. Dzięki takim praktykom spontanicznie wyzwala się u dziecka potrzeba opanowania umiejętności czytania oraz chęć poznawania funkcji pisma dziecko zaczyna naturalnie wykazywać pragnienie praktycznego wykorzystywania tekstów. 7

8 Warto wiedzieć: Czytanie głośne dziecku od wieku poniemowlęcego do nastoletniego wpływa wszechstronnie na jego rozwój, a także buduje silną więź emocjonalną pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Nauka czytania przebiega najefektywniej, jeśli dziecko ją akceptuje oraz gdy samodzielnie podejmuje próby czytania. Uczniowie z silną wewnętrzną motywacją uczą się szybciej (w tym również szybciej opanowują umiejętność czytania) i z lepszym skutkiem. Czasami zdarza się, że dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie mają chęci do czytania lub przejawiają lęk przed czytaniem, czasem następuje zmiana postawy z zainteresowania na zniechęcenie. Dlaczego tak się dzieje? Przyczyn należy upatrywać między innymi w tym, że dziecko może postrzegać naukę czytania jako sztukę żmudną i zbyt trudną do opanowania. A jeśli coś wydaje się dziecku zbyt trudne i nie do opanowania, to zazwyczaj jest określane jako nudne. Nie daje przyjemności, a więc jest przyczyną obniżania się motywacji. Innym powodem może być lęk przed czytaniem, kiedy dziecko doświadcza porażki, nie odnosi sukcesów, nie otrzymuje pochwał, jego wysiłek nie jest dostrzegany. 8

9 CO ROBIĆ, ABY DZIECKO POLUBIŁO CZYTANIE? Drogi Rodzicu, strategia pomocy dziecku powinna opierać się na tym, by czerpało ono z nauki czytania radość i czuło się bezpiecznie. Podzielę się kilkoma pomysłami. Zacznij od zrobienia w domu miłego kącika do czytania, w którym jest stolik i lampka, przy stoliku wygodne siedziska, np. kolorowe pufy, a tuż obok półka (albo pudełko) z książkami i czasopismami dla dzieci. W kąciku powinna zamieszkać wybrana przez dziecko maskotka, której będzie ono czytało razem z rodzicem ulubione książki i czasopisma. Maskotka jest pewnego rodzaju substytutem przyjaciela to ktoś przyjazny dziecku, kto na nie czeka. W takim kąciku możesz codziennie czytać swojemu dziecku. Zabawę w czytanie możesz uatrakcyjnić poprzez wejście w rolę maskotki i rozmawianie z dzieckiem o przeczytanych bajkach. Spróbuj, naprawdę warto! W szkole, w której pracuję, przygotowałam kąciki z Bratkiem. Bratek to pacynka i bajkowy przyjaciel dzieci. To również bohater 96 bajek terapeutycznych (I. Mańkowska, M. Rożyńska, Księga bajek terapeutycznych) i mój pomocnik w prowadzeniu zajęć w Klubie Przyjaciół Bratka. Przeczytaj W celu poznania sposobów wspierania dziecka w czytaniu zapoznaj się z artykułem: M. Rożyńska, Jak rozwijać w dziecku pasję do czytania, Dysleksja. Biuletyn PTD 2013, nr 2(16), s

10 W początkowej nauce czytania dziecko może sobie pomagać, przesuwając palec lub wskaźnik pod czytanym tekstem. Wskaźnik pomaga dziecku utrzymać wzrok na czytanym tekście, ułatwiając orientację na kartce. Wskaźnik dziecko może wykonać samodzielnie, na przykład z patyczka do lodów. Cenną pomocą polecaną przez prof. Martę Bogdanowicz są kolorowe nakładki do czytania (niebieska lub żółta). Nakładki ułatwiające czytanie są dołączane do zeszytów z serii ORTOGRAFFITI. Czytam, rozumiem, piszę dla szkoły podstawowej. Nakładka do czytania polecana jest dzieciom, które mają trudności w czytaniu lub narzekają na szybkie zmęczenie oczu, a nawet ich ból i łzawienie podczas czytania. Szczególnie sprzyja w przypadkach wzmożonej wrażliwości wzrokowej, gdy czarny druk na białym tle kartki stwarza zbyt silny kontrast i tym samym przeszkadza we wzrokowym odbiorze tekstu. Dzięki odgraniczeniu czytanej linijki tekstu nakładka przynosi korzyści również osobom z zaburzeniami ruchów gałek ocznych i dzieciom, które gubią się w tekście podczas czytania, przeskakują z wiersza do wiersza lub zbyt szybko wybiegają wzrokiem do przodu, domyślając się znaczenia wyrazów. Przesłona nie pozwala na to, ograniczając pole widzenia i stabilizując ruchy gałek ocznych. Jeżeli dziecku nie odpowiadają tego rodzaju pomoce, nie należy ich narzucać. Warto wówczas zadbać o jak największy komfort widzenia, wybierając książkę, która ma właściwie dobrany kolor kartek (np. kremowy) oraz najwłaściwszą dla dziecka wielkość czcionki w książce (im dziecko młodsze, tym większy druk). Powinno się też unikać książek, w których papier jest zbyt cienki (druk nie może przebijać) lub ma duży połysk. Warto pamiętać o oczywistych zasadach: właściwym oświetleniu oraz utrzymaniu odpowiedniej odległości oczu od kartki (ok. 30 cm). 10

11 Czytania można się nauczyć tylko przez czytanie. To prawda oczywista, o której zawsze należy pamiętać. Zachęcam do wypełnienia kolejnego kwestionariusza. Poniższe stwierdzenia opracowano na podstawie wskazówek zawartych w książce M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców. Przemyśl, w jaki sposób zachęcasz dziecko do czytania książek. Zaznacz TAK lub NIE. Stwierdzenie Tak Nie Dbam o to, by w domu były książki i czasopisma odpowiednie do wieku dziecka (można je wypożyczać z biblioteki). Codziennie czytam dziecku książkę przez około 20 minut (starszym ok. 30 minut). Wyjaśniam dziecku, na czym polega czytanie. Zachęcam je do uważnego obserwowania i pokazywania paluszkiem linijek tekstu czy podpisów do ilustracji. Rozmawiam z dzieckiem o przeczytanym fragmencie książki. Sprawdzam, czy dobrze zrozumiało słownictwo i treść. Zachęcam do zadawania pytań na temat treści. Zachęcam, aby wyrażało swoje emocje. Zwracam uwagę dziecka na ilustracje, ich związek z treścią. Zachęcam do wypowiedzi na temat ilustracji. Proponuję, aby samodzielnie ilustrowało czytaną mu aktualnie książkę według swoich pomysłów i wyobraźni. W trakcie czytania zachęcam dziecko do opowiedzenia dalszego ciągu historyjki, aby wzbudzić w nim chęć do dalszej lektury, np. poprzez sprawdzanie, czy jego przewidywania się potwierdzą. Zachęcam dziecko do zabawy w odgrywanie roli bohaterów przeczytanego fragmentu książki, wykorzystując do tego maskotki lub pacynki. Zachęcam dziecko do czytania książek innym młodszemu rodzeństwu, dziadkom czy np. maskotce w kąciku do czytania. Wskazuję dziecku korzyści z czytania poznawanie ciekawostek, poszukiwanie informacji, sposób na ciekawe spędzenie wolnego czasu. Własnym przykładem pokazuję dziecku, że czytanie sprawia przyjemność. Dziecko widzi, że czytam książki. 11

12 WSKAZÓWKI TERAPEUTYCZNO-WYCHOWAWCZE DO PRACY Z DZIEĆMI DYSLEKTYCZNYMI (CZĘŚĆ 3) Drogi Rodzicu, przesłanie z pierwszego modułu szkolenia: na udzielanie pomocy dziecku nigdy nie jest za późno jest nadal aktualne. Zapoznaj się ze wskazówkami dotyczącymi oddziaływania wychowawczego wobec dziecka ryzyka dysleksji, a następnie wdrażaj je konsekwentnie przez cały tydzień, każdego dnia jedną wskazówkę. Dzień tygodnia Co zrobić? Jak to się udało? (spostrzeżenia i uwagi rodzica) PONIEDZIAŁEK Wdrażaj dziecko do okazywania szacunku książkom. Pokaż dziecku, że książkę należy traktować jak dobrego przyjaciela: przygotujcie ładne zakładki, po przeczytaniu dziecko zawsze odkłada książkę na półkę. WTOREK ŚRODA Stosuj wzmocnienia pozytywne (pochwały, nagrody), pamiętając, aby wcześniej ustalić zasady ich przyznawania. Zaproponuj dziecku, że będzie zbierało do słoiczka fasolki (kapsle) jako punkty za codzienny trening czytania (10 15 minut). Ustalcie liczbę fasolek (np. 30 sztuk = miesiąc), którą wymienisz na nagrodę dla dziecka (np. wycieczka rowerowa, wyjście do kina). Zachęcaj dziecko do uczenia się na pamięć krótkich wierszyków i rymowanek. Pomagaj dziecku je zapamiętać przez powtarzanie w różnych sytuacjach, na przykład na spacerze. Zachęcaj dziecko do tworzenia własnych opowiadań, wierszyków i ilustracji. Zaoferuj dziecku pomoc w zapisywaniu wymyślonej przez nie treści. CZWARTEK Załóż w domu kącik do czytania. Stoliczek, lampka, pufy (krzesełka), maskotka, książeczki odpowiednie dla dziecka, czasopisma, wskaźnik itp. PIĄTEK Pokazuj dziecku, że umiejętność czytania jest niezbędna w codziennych sytuacjach. Proponuj dziecku także praktyczne teksty do czytania: przepis na zrobienie kisielu lub ciasta, rozkład jazdy pociągu w internecie, nazwiska i numery telefonu do znajomych w telefonie, przepis prania z metki na sweterku, datę i imiona z kalendarza itp. 12

13 Dzień tygodnia Co zrobić? Jak to się udało? (spostrzeżenia i uwagi rodzica) SOBOTA Czytaj dziecku bajki terapeutyczne*. Skutecznie pomagają obniżyć lęk u dziecka, zmienić myślenie o samym sobie, odnaleźć własne odczucia i powiązać je z wydarzeniem. Dziecko ma możliwość dostrzec, że inni też mają podobne problemy oraz zaobserwować sposób reagowania na nie. Jeśli dziecko zauważa, że bohater jest nagradzany za właściwe reakcje i odpowiednie zachowania, zaczyna podobnie (pozytywnie) myśleć i naśladować skuteczne sposoby działania. W ten sposób nabywa nowe kompetencje i wzmacnia swoje poczucie wartości. *Polecam ORTOGRAFFITI z Bratkiem bajki terapeutyczne, w których występuje Bratek, pokazują dziecku najbliższą rzeczywistość, ukazują wzory zachowań, pobudzają do myślenia. Bohater pomaga w pokonywaniu trudności, cierpliwie wspiera w przełamywaniu lęku przed czytaniem oraz ciepło motywuje do wysiłku, ma ogromny wpływ na wzbudzenie zainteresowania czytaniem. Dzięki tym zabiegom można się spodziewać, że wzrośnie u dziecka poczucie kompetencji i wiara we własne siły. NIEDZIELA Zapoznaj dziecko z miejscami, gdzie można książkę lub czasopismo wypożyczyć bądź kupić. Wybierz się z dzieckiem do księgarni i biblioteki, zwróć uwagę na to, czym dziecko szczególnie się interesuje (zwierzętami, sportem, fantastyką), aby do jego pasji dobrać odpowiednią literaturę. Odpowiedni dobór literatury do czytania będzie rozwijać jego pasję do czytania. WSKAZÓWKI na NIE, czyli czego należy się wystrzegać każdego dnia: Nie zawstydzaj dziecka komentarzami, które podkreślają jego trudności w czytaniu (Musisz czytać, bo inne dzieci będą się z ciebie śmiać). Nie wypowiadaj komentarzy, które wzbudzają u dziecka poczucie winy, że wolno czyta lub popełnia błędy (Czytasz najgorzej z całej klasy). Nie wymagaj od dziecka czytania na głos na forum grupy (klasy szkolnej), jeśli nie jest do tego gotowe. Poinformuj o tym nauczyciela. PRZEJAWY I PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W CZYTANIU U DZIECI RYZYKA DYSLEKSJI Drogi Rodzicu, zapewne już wiesz, że dziecko ryzyka dysleksji umiejętność czytania opanowuje wolno, wkładając w to dużo wysiłku. Aby nie tracić nadziei i cierpliwości podczas pracy z dzieckiem w domu, zapoznaj się z opisem symptomów trudności w czytaniu. 13

14 Do najbardziej charakterystycznych przejawów trudności w czytaniu zalicza się: Długo utrzymująca się niewłaściwa strategia (technika) czytania nazywana powszechnie głoskowaniem czy literowaniem, której zwykle towarzyszy nieumiejętność dokonywania syntezy (dziecko odczyta po kolei litery, nie potrafi jednak złożyć ich w wyraz). Wolne tempo czytania. Zniekształcanie, przekręcanie wyrazów lub zmienianie końcówek wyrazów, zamienianie liter (zazwyczaj podobnych graficznie o a, m n, b d, g p, e ę), odczytywanie wyrazów od tyłu ( od czytane jest jak do ). Symptomy te zaliczane są do uporczywych, zwykle długo utrzymujących się. Brak rozumienia i niemożność zapamiętania treści czytanego tekstu. W początkowym etapie nauki czytania dziecko ryzyka dysleksji może kamuflować problem, ucząc się tekstów na pamięć. Zdarzają się takie sytuacje, w których zarówno nauczyciel, jak i rodzice są przekonani o tym, że dziecko umie czytać. Dziecko wykazujące się dobrą pamięcią wzrokową może sprawnie zapamiętywać położenie wyrazów na stronie albo odgadywać nazwy obrazków. W związku z tym trudności w czytaniu zazwyczaj są przez jakiś czas zupełnie niezauważone. Pojawiają się nieoczekiwanie, gdy teksty w podręcznikach stają się dłuższe i bardziej złożone. Sprawdź Poproś dziecko, aby wodziło paluszkiem pod wersem, podczas gdy Ty czytasz. Zachęć dziecko, aby przeczytało wyrazy z jednego zdania, ale w odwrotnej kolejności (najpierw wyraz ostatni, potem przedostatni itd.). Poproś dziecko, aby przeczytało wskazane przez Ciebie wyrazy. W ten sposób łatwo sprawdzić, czy dziecko czyta, czy odtwarza tekst z pamięci. Za główną przyczynę trudności w czytaniu uważa się specyficzne zaburzenia o podłożu językowym, które również przekładają się na trudności z koncentracją uwagi na bodźcach słuchowych, a także z pamięcią słuchową oraz percepcją słuchową. Dziecko może odczuwać zmęczenie przy słuchaniu, wówczas też gorzej zapamiętuje i rozumie informacje, które przekazywane są słownie. To również z tego powodu może czasami nie rozumieć poleceń, zwłaszcza tych dłuższych i złożonych. Trudnością dla dziecka może być słuchanie dłuższych tekstów czytanych przez inną osobę. Dlatego tak ważne jest włączenie do słuchania zmysłu wzroku (tekst bogato ilustrowany, duża i wyraźna czcionka). 14

15 W okresie wieku przedszkolnego kształtują się i rozwijają u dziecka umiejętności, które stanowią podstawę do opanowania czytania i pisania: wzrasta wrażliwość słuchowa, a także kształtują się podstawowe umiejętności fonologiczne. Dostrzegając różnice pomiędzy dźwiękami mowy (głoskami), dziecko potrafi je identyfikować i rozróżniać, a więc również porównać słowa różniące się jedną głoską (np. Tomek domek). W tym czasie dziecko nabywa także umiejętności dokonywania analizy i syntezy sylabowej i głoskowej słów (wydzielanie sylab i głosek ze słów) oraz dokonywania syntezy sylabowej i głoskowej (łączenie izolowanych sylab i głosek w słowa). Zaobserwuj Zaproś pociechę do zabawy i zaobserwuj, czy Twoje dziecko (pierwszoklasista) potrafi wykonać następujące zadania: 1. Łączyć głoski w słowa: Rodzic naśladuje mowę ufoludka, wypowiadając słowa głoskami (spółgłoski wymawia się krótko : s, d, a nigdy sy, dy ): s o k, s e r, l a s. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie słowa, które wypowiada ufoludek. 2. Dzielić słowa na głoski: Rodzic informuje dziecko, że teraz ono jest ufoludkiem i zadaje mu słowa do powtórzenia: (miś, kot). Dziecko jako ufoludek każde słowo dzieli na głoski. Postępy w nauce czytania i pisania zależą również od sprawności funkcji wzrokowych. Najistotniejszy dla rozwoju percepcji wzrokowej jest etap w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, czyli pomiędzy 3,5 a 7,5 rokiem życia. Za sprawą harmonijnie wykształcającej się percepcji wzrokowej dziecko prawidłowo różnicuje, dobrze zapamiętuje i poprawnie odtwarza kształty oraz wielkości figur i znaków graficznych (w tym liter). Dziecko, które wykazuje się dobrą pamięcią wzrokową, potrafi szybko utrwalić obraz, który ma zapamiętać. 15

16 Symptomami opóźnienia w rozwoju pamięci wzrokowej są trudności w układaniu obrazków według kolejności zdarzeń czy układaniu obrazków z części, trudności w budowaniu konstrukcji z klocków według wzoru czy wyszukiwaniu różnic w obrazkach, a także nieporadność w rysowaniu, ale przede wszystkim trudności w zapamiętaniu liter i mylenie liter podobnych graficznie, np. b d, g p, m n u. Zaobserwuj Zaproś pociechę do zabaw i zaobserwuj, czy Twoje dziecko (pierwszoklasista) wykazuje się następującymi umiejętnościami: chętnie rysuje, koloruje, rysunki są bogate w szczegóły, używa wielu kolorów, z chęcią i bez trudu układa puzzle, mozaiki, z łatwością odszukuje szczegóły, którymi się różnią prawie identyczne obrazki (ta zdolność nosi nazwę spostrzegawczości wzrokowej), wskazuje i różnicuje elementy liter, np. owal (kółeczko), laska, kreska i dostrzega je w literach, szybko rozpoznaje i nazywa poznane litery. Zapamiętaj Dziecko, które osiągnęło gotowość do czytania: sprawnie dokonuje syntezy głoskowej wyrazów (łączy głoski w słowa), szybko rozpoznaje litery (wiąże literę z właściwą głoską). Jeśli dziecko nie potrafi złożyć głosek w słowo (nie dokonuje syntezy głoskowej), a także nie zna liter lub myli je albo długo odpoznaje, wówczas kluczowym zadaniem jest doskonalenie właśnie tych umiejętności. 16

17 SPOSOBY UDZIELANIA POMOCY DZIECKU W PRZEZWYCIĘŻANIU TRUDNOŚCI W CZYTANIU PRACA Z DZIECKIEM NAD ROZWIJANIEM UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA Drogi Rodzicu, jeśli pragniesz podjąć się pracy z dzieckiem nad rozwijaniem umiejętności czytania, powinieneś wiedzieć, że już od samego początku tej nauki należy wdrażać właściwą technikę czytania. Czy miałeś okazję obserwować pingwiny ślizgające się na lodzie? Można tę wizję wykorzystać przy nauce łączenia głosek. Wyobraź sobie literę o ślizgającą się w kierunku litery t. Litera o jest wydłużana do momentu zbliżenia się do litery t. Litera t stoi na końcu ślizgawki, jest wymawiana krótko. Dziecko czyta: oooot. Technika ślizgania się na literach skutecznie pomaga dziecku odkryć powstawanie sylaby. Czytanie oparte na ślizganiu (metoda opracowana przez prof. B. Rocławskiego) najefektywniej przebiega z zastosowaniem klocków lub etykiet z literami. Uwaga: przy stosowaniu tej metody nie należy wydłużać głosek tzw. dynamicznych: ę, ą, j, l, ł, c, ć, dz, dź, cz, p, b, t, d, k, g, ń. Z literami oznaczającymi te głoski nie wolno ślizgać się stawiamy je zawsze na końcu ślizgawki i wymawiamy krótko. Jeśli dziecko szybko rozpoznaje litery, to powinno czytać, ślizgając się z litery na literę w tempie normalnego wymawiania wyrazów. Zdaniem prof. Rocławskiego na przyspieszenie ślizgania się duży wpływ ma umiejętność rozpoznawania często występujących sylab. W wyniku nabywania przez dziecko sprawności czas ślizgania należy skracać i przechodzić do czytania całościowego (globalnego), dobierając krótkie wyrazy (jednosylabowe) lub sylaby. Przypominam: wymawiamy głoski krótko: w, m, t. Nie używamy nazw liter: wu, em, te ani nie dodajemy samogłoski y, która powoduje błędne wymawianie: wy, my, ty. W uczeniu czytania dzieci dyslektycznych warto wykorzystać metodę sylabową. Doskonalenie umiejętności czytania oparte na tej metodzie przebiega etapami: od wyrazów o najprostszej budowie, do coraz bardziej skomplikowanych. Znaczącym ułatwieniem w nauce czytania jest zabieg wyróżniania kolorami sylab w wyrazach. Dziecko może obejmować wzrokiem wyróżnione kolorem cząstki wyrazu, a następnie scalać je w całe wyrazy. Dziecko mające do czytania tak opracowane wyrazy nie będzie stosowało strategii literowania (głoskowania) i sukcesywnie będzie zmierzało do czytania całościowego (globalnego): 17

18 Dzieci ryzyka dysleksji powinny również czytać wyrazy opracowane w różnych układach graficzno-przestrzennych. Dziecko palcem skacze po sylabach na dywanikach: Dziecko czyta wyrazy, schodząc w dół: Przykłady ćwiczeń pochodzą z zestawu ORTOGRAFFITI z Bratkiem. 18

19 Przeczytaj Zapoznaj się z receptami na dobre czytanie opisanymi w książce M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńskiej Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców na s Zwróć uwagę na propozycję czytanie w parach, które opiera się na opisanych wyżej metodach czytania i wskazuje taktykę pracy rodzica z dzieckiem nad utrwalaniem właściwego sposobu czytania. PRACA Z DZIECKIEM NAD WYRABIANIEM I DOSKONALENIEM UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA ZE ZRO- ZUMIENIEM Drogi Rodzicu, głośne czytanie swojemu dziecku od wieku poniemowlęcego aż do nastoletniego korzystnie wpływa na jego rozwój: koncentrację uwagi, pamięć słuchową, funkcje językowe, myślenie słowno-pojęciowe, wyobraźnię oraz buduje silną więź emocjonalną pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Umiejętność rozumienia tego, co się czyta, kształtuje się już wtedy, gdy dziecko uważnie słucha i stara się obserwować czytany przez dorosłego tekst. Jest to tzw. czytanie pasywne. PRZEĆWICZ Zaproś dziecko do wspólnego wysłuchania bajki (czyta lektor lub rodzic). Pomóż dziecku śledzić wzrokiem tekst. Użyjcie wskaźnika lub kolorowej nakładki. Metoda ORTOGRAFFITI z Bratkiem zawiera nagrania wszystkich bajek, muzykę relaksacyjną oraz dźwięki do ćwiczeń słuchowych. Można ją odtwarzać w odtwarzaczu CD (z możliwością odtwarzania plików MP3) oraz na komputerze. Zdolność rozumienia tego, co się czyta, należy wyrabiać zawsze, gdy dziecko ma kontakt z książką. Jest to priorytetowe zadanie dla nas dorosłych należy czuwać nad tym, gdy dziecko stawia pierwsze kroki w nauce czytania. 19

20 NA GŁOS CZY PO CICHU Osoba znająca możliwości dziecka (np. specjalista terapii pedagogicznej lub nauczyciel) powinna pomóc zdecydować, który sposób jest dla dziecka bardziej odpowiedni. Należy tu uwzględnić technikę i tempo czytania dziecka, a także poprawność czytanych wyrazów (czy występują liczne zniekształcenia w brzmieniu i znaczeniu wyrazów). Jeśli dziecko ma trudności w czytaniu, to pomocne jest czytanie na głos, które daje możliwość oceny stosowanej przez dziecko techniki czytania i kontroli poprawności czytanych wyrazów. Czytanie na głos służy przede wszystkim wyrabianiu techniki czytania. Dlatego może osłabiać rozumienie czytanych zdań lub tekstów, zwłaszcza gdy dziecko jeszcze zbyt mocno koncentruje się na samej czynności czytania. Może też być dla dziecka czynnością nużącą, męczącą. Dlatego czytanie na głos należy łączyć z inną aktywnością, na przykład powiązać z oglądaniem ilustracji w książce, rozmową na temat przeczytanego fragmentu. Pomoc rodzica w tej sytuacji będzie bezcenna! Natomiast umiejętność cichego czytania umożliwia dziecku czytanie dla siebie, poznawanie literatury dziecięcej. Ciche czytanie można sukcesywnie włączać wtedy, gdy dziecko poszukuje informacji. Należy wyczekać na moment, gdy dziecko opanuje technikę czytania i upora się z nasilonymi błędami w czytaniu, i wtedy zachęcić do czytania dla siebie. Przejście z etapu czytania głośnego do cichego: pokaż dziecku, na czym polega czytanie głośne z naturalną siłą głosu, następnie zademonstruj czytanie szeptem, a potem przedstaw sposób, który nazywamy potocznie czytaniem wzrokiem, z wyłączonym głosem. Wybieraj książki czy czasopisma bogato ilustrowane, bowiem ilustracje odnoszące się do tekstów z jednej strony ułatwiają rozumienie czytanego tekstu, a z drugiej sprawiają, że dziecko intensywniej myśli o tym, co czyta. Dzięki temu czytanie ma charakter czynny, a nie mechaniczny, co można na bieżąco wykorzystać, na przykład prosząc dziecko, by odszukało w tekście zdanie (lub wyraz) pasujące do ilustracji. Prowadzony w ten sposób maluch z większą swobodą będzie zdobywał umiejętność porządkowania i korzystania z informacji z różnych źródeł tekstowych. 20