ROZDZIAŁ IV Dobre praktyki zarządzania usługami ekosystemów

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ IV Dobre praktyki zarządzania usługami ekosystemów Rozdział zawiera rekomendacje dla miasta Łodzi w zakresie rozwoju efektywnego zarządzania usługami ekosystemów w kontekście planów zdobycia tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy przed 2020 rokiem. Proponowany plan zarządzania podzielony został na trzy etapy począwszy od etapu, w którym zaprezentowano proste i relatywnie tanie praktyki, skończywszy na projektach wymagających zaangażowania większej ilości czasu i kapitału. IV.1 Wstęp Dążenie do zrównoważonego rozwoju łączy w sobie ochronę środowiska oraz poprawę sytuacji społecznej i gospodarczej zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej. Zarządzanie usługami ekosystemów jest jednym ze sposobów na osiagnięcie tych celów. Kluczowym wyzwaniem jest zatem sformułowanie zintegrowanych polityk zarządzania tak, aby zmaksymalizować wykorzystanie usług ekosystemów i korzyści z nich płynących. W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostały informacje dotyczące najważniejszych, pochodzących z różnych części świata dobrych praktyk, które zostały wdrożone i przyniosły pozytywne efekty. Wyselekcjonowane praktyki mogą stanowić inspirację dla stworzenia w Łodzi wydajnej struktury zarządzania adaptacyjnego, która pomogłaby w zdobyciu tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy przed Wybrane przykłady powinny pomóc w rozwiązywaniu obecnych problemów w Łodzi, opisanych w poprzednich rozdziałach. Po drugie, odpowiadają one wskaźnikom Europejskiej Zielonej Stolicy, więc ich wdrożenie byłoby pomocne w przejściu procesu selekcji. Dobre praktyki zostały podzielone na trzy grupy, które odzwierciedlają trzy etapy wdrażania (Wykres 4.1). Etap I zawiera dobre praktyki, które są najłatwiejsze do wprowadzenia, a ich efekty byłyby najszybciej widoczne. Etapy II i III obejmują bardziej złożone projekty wymagające więcej czasu. 29

2 Rysunek IV.1 Plan zarządzania usługami ekosystemów w Łodzi w perspektywie 9-letniej IV.2 Etap I Etap I obejmuje praktyki najmniej kosztowne, których rezultaty staną się widoczne w krótkim okresie czasu. Obejmują one programy edukacyjne, angażowanie sfery publicznej i prywatnej we wspólne sadzenie drzew oraz konkursy na najpiękniejsze parki i ogrody. Celem tych projektów jest zwiększenie liczby zielonych miejsc oraz wzbogacenie miejskiej bioróżnorodności przy równoczesnym zaangażowaniu społeczeństwa. Poniżej pokrótce opisano te praktyki. IV.2.1 Programy edukacyjne Programy edukacyjne obejmują imprezy, wydarzenia, spotkania z lokalną społecznością lub projekty wolontariatu, których celem jest zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat ekosystemów miejskich. Dzięki akcjom prowadzonym w najbliższym sąsiedztwie oraz szerzeniu wiedzy będzie możliwe poprawienie stanu przestrzeni miejskiej pod względem ilości zieleni oraz porządku i czystości. Takie działania można wprowadzić w Łodzi, kierując się dobrymi praktykami zrealizowanymi w Bostonie, Peterborough i Seattle. Celem projektu EarthWorks' Urban Wilds Program wdrożonego w Bostonie (Massachusetts, USA) było połączenie terenów miejskich z obszarami naturalnymi znajdującymi się poza miastem (Załącznik 7, Good practice 47). Inny projekt o nazwie Las dla Peterborough (The Forest for Peterborough Project, UK) angażował młodych ludzi, którzy mieli okazję zdobyć 30

3 wiedzę na temat znaczenia rozwoju i ochrony bioróżnorodności (Załącznik 7, Good practice 33). Program edukacji lokalnej społeczności został również wprowadzony w Seattle (Washington, USA) (Załącznik 7, Good practice 22). Program dotyczący powszechnego kompostowania (Master Composter Program) został zapoczątkowany przez lokalną organizację Seattle Tilth, jako część Programu Naturalnego Tworzenia Gleby (Natural Soil Building Program). Zakładał on prowadzenie szkoleń dla mieszkańców z zakresu kompostowania. Miało to na celu zmniejszenie liczby składowanych odpadów oraz poprawienie jakości gleby. Zgodnie z założeniami mieszkańcy, którzy przeszli szkolenie, mogą uczyć pozostałych mieszkańców jak zmniejszać ilość odpadów, jednocześnie poprawiając jakość gleby. IV.2.2 Sadzenie drzew Kolejnym sposobem na zwiększenie powierzchni obszarów zieleni w mieście jest zachęcanie mieszkańców i różnych instytucji (np. szkół) do sadzenia drzew. Można zmobilizować mieszkańców do finansowego wsparcia akcji sadzenia drzew lub zachęcać do indywidualnego sadzenia drzew. Tego typu akcje są znane na całym świecie i przyniosły już rezultaty w miastach takich jak: Singapur, Chicago, Gdańsk, Nowy Jork, Peterborough, Poznań, Santiago czy Austin (więcej informacji na temat projektów znajduje się w Załączniku 7). Podobne projekty mogą być realizowane w Łodzi praktycznie od zaraz i kontynuowane w przyszłości. Program sadzenia drzew w Singapurze (Plant-A-Tree Program, Załącznik 7, Good practice 40) zachęcał lokalnych mieszkańców do ochrony procesów ekosystemów oraz do wzięcia aktywnego udziału w tworzeniu zdrowego, zielonego, przyjaznego otoczenia. Program przyczynił się do poprawy środowiska poprzez indywidualne zaangażowanie mieszkańców. Z kolei inny program sadzenia drzew, zrealizowany w Chicago (Chicago Trees Initiative, Załącznik 7, Good practice 43) zakładał zaangażowanie mieszkańców oraz samorządu lokalnego. Zachęcano do sadzenia drzew we własnych ogrodach oraz do prac wolontariackich przy sadzeniu drzew w mieście. IV.2.3 Konkursy Konkursy i zawody na najpiękniejsze parki lub ogrody będą miały pozytywny wpływ na poprawę bioróżnorodności. Tego typu akcje mogą być organizowane przez instytucje 31

4 prywatne (organizacje pozarządowe) lub samorządy lokalne. Ich celem jest poprawa świadomości mieszkańców w zakresie dbania o środowisko, zwiększenie obszarów zieleni oraz zmniejszenie ilości śmieci na ulicach. Chorwacka Krajowa Izba Turystyczna (Croatian National Tourist Board) od 1995 organizuje coroczne konkursy na aranżację ogrodów wokół domów w miastach (Załącznik 7, Good practice 23). W ten sposób mieszkańcy są zachęcani do aranżacji przydomowych ogródków, a mieszkańcy bloków do aranżacji balkonów. W ostatnim etapie konkursu przedstawiciele Izby Turystycznej oceniają ogrody i balkony oraz przyznają nagrody. Taka sama inicjatywa prowadzona jest również w Krakowie (Załącznik 7, Good practice 7). Celem projektu Konkurs na najpiękniejszy ogród było zachęcenie mieszańców do aktywnego działania w celu poprawy jakości ich miejsca życia, szczególnie w gęsto zaludnionych częściach miasta, gdzie główny element krajobrazu stanowią wysokie bloki mieszkalne. Oprócz konkursu, w ramach projektu prowadzone są konsultacje, przeglądy, spotkania edukacyjne oraz wycieczki. Poprzez szerzenie wiedzy wśród lokalnych społeczności oraz poprzez efektywną pracę i współpracę między nimi, można w krótkim czasie wdrożyć skuteczne rozwiązania dla małych obszarów miejskich (jak osiedla mieszkaniowe czy obszary prywatne) prowadzące do zwiększenia obszarów zieleni oraz poprawy bioróżnorodności. IV.3 Etap II Etap II koncentruje się na dobrych praktykach, które wymagają więcej czasu na realizację. Inicjatywy podejmowane w tym czasie mogą obejmować zarówno projekty ulepszające już istniejące tereny rekreacyjne, jak również zagospodarowujące miejską przestrzeń na nowo np. w postaci parków, niebiesko-zielonych korytarzy itp. Projekty te powinny uwzględniać dostępność terenów zieleni dla wszystkich mieszkańców oraz przyjazny dla środowiska transport tak, aby poprawić jakość życia ludzi. IV.3.1 Przestrzeń kulturowa Tereny zieleni poprawiają jakość powietrza, ograniczają hałas oraz efekt miejskiej wyspy ciepła, poprawiają lokalne warunki klimatyczne i przyczyniają się do ograniczenia globalnego ocieplenia klimatu wszystkie wymienione korzyści są wskaźnikami w konkursie o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Planowanie terenów zieleni powinno uwzględniać zrównoważone użytkowanie gruntów, przywracanie naturalnych typów roślinności oraz 32

5 zrównoważoną retencję wody w ekosystemie miejskim. Jedną z dobrych praktyk w tym zakresie może być przykład renaturalizacji terenów poprzemysłowych w Nadrenii Północnej- Westfalii w Niemczech (Załącznik 7, Good practice 18). Celem projektu było ulepszenie istniejących przestrzeni miejskich oraz utworzenie regionalnego systemu parków z zielonymi korytarzami i kanałami wodnymi. Tereny zieleni dostarczają usługi kulturalne, rekreacyjne, estetyczne oraz stanowią podstawę do pielęgnowania więzi międzyludzkich. Przykład rzeki Ślepotka (Katowice, Polska) pokazuje, w jaki sposób źródło problemów może zmienić się w źródło korzyści. Woda w rzece była zanieczyszczona, a otaczające ją tereny nadbrzeżne zdegradowane. Partnerstwo przedstawicieli z różnych krajów (np. Projekt REURIS Załącznik 7, Good practice 27) doprowadziło do odtworzenia ekosystemów w zurbanizowanej części doliny rzecznej, która obecnie służy jako przestrzeń rekreacyjna dla społeczności lokalnych, a także stanowi siedlisko dla roślin i zwierząt. IV.3.2 Transport Przyjazny środowisku transport (transport publiczny, rowerowy) oraz ograniczenie ruchu samochodowego w mieście mogłyby być kolejnymi elementami procesu przygotowania do konkursu o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Systematyczne planowanie w mieście Münster w Niemczech (Załącznik 7, Good practice 48) zmieniło jego obraz z bardzo zatłoczonego na eko-mobilne. Miasto skoncentrowało się na transporcie publicznym i rowerowym, wprowadzone zostały programy promocji eko-transportu, stworzono punkty doradcze, w których można uzyskać informacje na temat najlepszych rozwiązań transportowych. Ścieżki rowerowe budowane są tak, aby zapewnić połączenie pomiędzy centrum miasta a obszarami podmiejskimi z uwzględnieniem dostępu do terenów zieleni (tzw. zielone korytarze). IV.4 Etap III Etap III przygotowań obejmuje działania, których realizacja wyma najwięcej czasu. Różnią się one od projektów Etapu I i II również tym, że wymagają zaangażowania większej ilości środków finansowych. Są to programy koncentrujące się na rewitalizacji i tworzeniu infrastruktury dla zarządzania wodą i energią. 33

6 IV.4.1 Rewitalizacja terenów miejskich Jednym z warunków uzyskania tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy jest zrównoważone użytkowanie gruntów. Łódź ma możliwość wykorzystania opuszczonych fabryk, stacji, zabytkowych budynków i innych terenów, które znajdują się w centrum miasta. Dobrym przykładem takich praktyk jest High line innovative park in New York (Załącznik 7, Good practice 19). W ramach tego projektu stary dworzec kolejowy został przekształcony w chętnie odwiedzane przez mieszkańców miejsce spotkań ze ścieżkami rowerowymi i do biegania, wydzielonym obszarem, gdzie można uprawiać warzywa i innymi obiektami. Organizowane są tam imprezy kulturalne, takie jak koncerty i wystawy. Oprócz funkcji rekreacyjnych i kulturalnych, istotną rolą parku jest oczyszczanie miejskiego powietrza. Czyste powietrze podnosi jakość życia mieszkańców. Podobny projekt zrealizowano w Chinach, gdzie stare nieużywane fabryki stali i stocznie zostały przekształcone w Park Shanghai Houtan (Załącznik 7, Good practise 30). W projekcie wykorzystano strategie projektowania uwzględniające puryfikację wody rzecznej i odbudowę zdegradowanego nabrzeża. Projekt obejmował konstrukcję terenów podmokłych (wetlands), sadzenie tradycyjnych roślin oraz opracowanie sieci ścieżek edukacyjnych. Obecnie Park Houtan jest przykładem ekosystemu, w którym ekologiczna infrastruktura zapewnia społeczności różnorodne usługi. IV.4.2 Zarządzanie wodą deszczową Jednym z problemów Łodzi jest spływ wód deszczowych do skanalizowanych rzek, kanalizacji i innych instalacji podziemnych. W ten sposób woda opadowa jest mieszana ze ściekami i traktowana tak, jakby była zanieczyszczona w takim samym stopniu. Natomiast istnieje wiele przykładów na to, jak woda deszczowa może być naturalnie oczyszczona i ponownie wykorzystana. Jedną z dobrych praktyk w tym zakresie jest Sustainable Stormwater Management w Portland (Oregon, USA) (Załącznik 7, Good practice 34). Projekt zakłada zbieranie i transport wody opadowej z dachów, parkingów, ulic i innych powierzchni do następnej infiltracji do gruntu lub ponownego użycia, często zmniejszając potrzebę stosowania kosztownych instalacji podziemnych. Metoda ta opiera się na naturalnych możliwościach retencji i infiltracji roślin i gleby. Wykorzystuje się różne rodzaje urządzeń infiltrujących np.: rozszerzenia krawężników, beczki deszczowe, cysterny, sadzarki oraz 34

7 baseny infiltracyjne. Początkowo program był realizowany tylko w miejscach publicznych, ale później poprzez rabaty, kredyty i dotacje zachęcono prywatnych właścicieli do zmniejszania spływu wód opadowych pochodzących z prywatnych terenów. Miasto prowadzi również kampanie informacyjne i edukacyjne promujące zarządzanie wodą opadową. IV.4.3 Energia geotermalna Efektywność energetyczna jest kolejnym istotnym kryterium w konkursie o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Łódź ma potencjał do tego, aby wziąć przykład z Reykjaviku, gdzie ok. 66% energii pierwotnej uzyskuje się ze źródeł geotermalnych (Załącznik 7, Good Practice 49). W 1930 roku w Reykjaviku źródła geotermalne były wykorzystywane do ogrzewania dwóch szkół, 60 domów i głównego szpitala. Dzisiaj całe miasto korzysta z energii geotermalnej. Zastosowanie tego naturalnego zasobu znacząco zmniejszyło zależność miasta od paliw kopalnych co czyni Reykjavik jednym z najczystszych miast na świecie, oszczędzającym rocznie do 4 mln ton emisji CO 2. Projekt badawczy mający na celu wykorzystanie źródeł geotermalnych w Łodzi, prowadzony przez Politechnikę Łódzką, został już rozpoczęty. IV.5 Podsumowanie W rozdziale tym zaprezentowano wybrane dobre praktyki z całego świata (więcej przykładów znajduje się w Załączniku 7). Opisane projekty są możliwe do zrealizowania w Łodzi i powinny pomóc w osiągnięciu celu, jakim jest zdobycie tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy przed