SPRAWOZDANIE RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH ZA 2006 ROK

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH ZA 2006 ROK Warszawa, luty 2007 r. 1

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów...4 I. Zmiany w przepisach stanowiących podstawę prawną działania urzędu Rzecznika Ubezpieczonych....6 II. Organizacja i finanse Stan osobowy Lokal i wyposażenie Finanse....8 III. Działania o charakterze ogólnym Działania z zakresu ubezpieczeń gospodarczych Wnioski Rzecznika Ubezpieczonych do Sądu Najwyższego na podstawie art ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240 poz z późn. zm.) o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności orzecznictwa sądów i art. 28 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124 poz z późn. zm.) Działania w zakresie problematyki zabezpieczenia emerytalnego IV. Opiniowanie aktów prawnych i udział w pracach legislacyjnych Ubezpieczenia gospodarcze Zabezpieczenie emerytalne V. Analiza ogólnych warunków ubezpieczenia VI. Rozpatrywanie skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych Tematyka skarg Zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i wyniki interwencji Liczba skarg kierowanych na poszczególne zakłady ubezpieczeń VII. Rozpatrywanie skarg dotyczących problematyki zabezpieczenia emerytalnego oraz pracowniczych programów emerytalnych Podział skarg ze względu na podmiot, wobec którego została wniesiona skarga Podział skarg ze względu na tematykę Sposób załatwiania spraw wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych i wyniki interwencji...80 VIII. Kontakty z konsumentami (poradnictwo) Dyżury telefoniczne Listy napływające drogą elektroniczną (e maile) IX. Działalność edukacyjno informacyjna Monitor Ubezpieczeniowy Strona internetowa Rzecznika Ubezpieczonych

3 3. Konkurs na najlepszą pracę doktorską, podyplomową, magisterską oraz licencjacką z zakresu problematyki ubezpieczeniowej i zabezpieczenia społecznego Udział w konferencjach, sympozjach, seminariach itp Współpraca z organizacjami konsumenckimi oraz powiatowymi i miejskimi rzecznikami konsumentów Współpraca ze środowiskiem akademickim Współpraca z mediami i publikacje Najnowsze inicjatywy na płaszczyźnie edukacyjno informacyjnej X. Sąd Polubowny Geneza i podstawy prawne działania sądu polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych Ogólnoeuropejska sieć podmiotów prowadzących pozasądowe postępowania rozjemcze dla konsumentów usług finansowych FIN-NET Organizacja i zasady funkcjonowania Sądu Koszty działalności sądu polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych Arbitrzy Wnioski kierowane do sądu polubownego Popularyzacja pozasądowego rozstrzygania sporów wynikających z umów ubezpieczenia Ocena stanu obecnego i perspektywy rozwoju XI. Rada Ubezpieczonych XII. Współpraca Rzecznika Ubezpieczonych i Biura z organami i instytucjami publicznymi Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Zdrowia Rzecznik Praw Obywatelskich Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (od 19 września 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego) Polska Izba Ubezpieczeń i Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych Inne podmioty Współpraca międzynarodowa XIII. Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej XIV. Wnioski ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1. Monitory Ubezpieczeniowe wydane w 2006 roku Załącznik nr 2. Skład Jury Załącznik nr 3. Program konferencji pt. Być kobietą ubezpieczoną Załącznik nr 4. Zeszyt Naukowy Rozprawy Ubezpieczeniowe Załącznik nr 5. Poradnik Być kobietą ubezpieczoną Załącznik nr 6. Lista arbitrów Sądu polubownego przy RU

4 Wykaz skrótów AC AutoCasco BRU Biuro Rzecznika ubezpieczonych Dz. U. Dziennik Ustaw FEU Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej IGTE Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych IGUiOR Izba Gospodarcza Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka k.c. kodeks cywilny k.k. kodeks karny KLZ koszty leczenia za granicą KNF Komisja Nadzoru Finansowego KNUiFE Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych k.p.c. kodeks postępowania cywilnego k.w. kodeks wykroczeń MF Ministerstwo Finansów MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej MU Monitor Ubezpieczeniowy, wydawnictwo Rzecznika Ubezpieczonych MZ Ministerstwo Zdrowia NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia NNW Następstwa Nieszczęśliwych Wypadków OC Odpowiedzialność Cywilna OFE Otwarty Fundusz Emerytalny o.w.u. ogólne warunki ubezpieczenia PBUK Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych PIBUiR Polska Izba Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych PIPUiF Polska Izba Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych PIU Polska Izba Ubezpieczeń por. porównaj poz. pozycja PPE powszechne programy emerytalne PSBUiR Polskie Stowarzyszenie Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych PTE Powszechne Towarzystwo Emerytalne roz. rozdział RP Rzeczpospolita Polska 4

5 RPO Rzecznik Praw Obywatelskich RU Rzecznik Ubezpieczonych S.A. Spółka Akcyjna SN Sąd Najwyższy sygn. sygnatura akt tab. - tabela TK Trybunał Konstytucyjny TU Towarzystwo Ubezpieczeń TUiR Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji TUW Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych UFG Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny UE Unia Europejska UOKiK Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów VAT, podatek VAT podatek od towarów i usług ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych z.u. zakład ubezpieczeń 5

6 I. Zmiany w przepisach stanowiących podstawę prawną działania urzędu Rzecznika Ubezpieczonych. 1. W roku 2006 dokonano trzech nowelizacji ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 1245, poz z późn. zm.), stanowiącej podstawę prawną istnienia instytucji RU. Były to ustawy: 1.1. z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz. 1119) 1.2. z dnia 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz. U. Nr 170, poz.1217) 1.3. z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 249, poz.1832) Tylko jedna z tych nowelizacji dotyczyła funkcjonowania RU. Chodzi mianowicie o nowelizację dokonaną ustawą z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 249, poz.1832). Zgodnie z art. 12 ww. ustawy w ustawie o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych dodano art. 22a w brzmieniu: Podstawą gospodarki finansowej Biura jest roczny plan finansowy, którego projekt sporządza Rzecznik i wraz z opinią Rady Ubezpieczonych przekazuje ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w trybie określonym w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej. Przepis ten zobowiązuje RU do sporządzania projektów rocznych planów finansowych, zgodnie z przepisami stanowiącymi podstawę utworzenia urzędu oraz z uwzględnieniem przepisów ustawy o finansach publicznych (art. 41a ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych - Dz. U. Nr 249, poz z późn. zm.). Szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania rocznego planu finansowego kierując się koniecznością uwzględnienia klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych oraz zakresem podmiotowym i przedmiotowym spraw wymagających ujęcia w projekcie ustawy budżetowej będzie określał MF w drodze rozporządzenia (art. 120 ust. 5 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych). Czynności, o których mowa będą realizowane po raz pierwszy w 2007 r. 6

7 II. Organizacja i finanse. 1. Stan osobowy W okresie sprawozdawczym funkcję Rzecznika pełnił dr Stanisław Rogowski ( kadencja: od 10 listopada 2003 r. do 9 listopada 2007 r.) 2.1. W roku 2006 w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych zatrudnionych było 20 osób w wymiarze pełnego etatu, 2 osoby w wymiarze 4/5 etatu oraz 1 osoba w wymiarze ½ etatu. 15 osób z tej grupy wykonywało zadania merytoryczne, 8 biurowo-techniczne. RU w ramach umów o dzieło lub zlecenia współpracował z 33 ekspertami, którzy rozpatrywali sprawy indywidualne (skargi) oraz analizowali teksty ogólnych warunków ubezpieczenia a także wykonywali niektóre czynności w zakresie działań edukacyjno-informacyjnych. W okresach natężenia pracy urzędu zawierano w zależności od bieżących potrzeb krótkoterminowe umowy zlecenia z 7 innymi osobami, wykonującymi różne zadania pomocnicze. Zarówno etatowi pracownicy merytoryczni, jak i eksperci, to osoby legitymujące się znajomością prawa a zwłaszcza prawa ubezpieczeniowego oraz ubezpieczeń gospodarczych i społecznych. Znaczna ich część posiada również doświadczenie praktyczne w zakresie działalności ubezpieczeniowej, w zakresie funkcjonowania organów i instytucji publicznych bądź pracy naukowej i naukowo-dydaktycznej. Wśród osób z wykształceniem prawniczym (27) 17 osób posiada uprawnienia radcowskie, adwokackie bądź sędziowskie. Taka struktura i sposób zatrudniania podyktowane były specyfiką zadań urzędu RU, różnym ich nasileniem a także względami racjonalnej gospodarki finansowej (redukcji kosztów działalności Biura bez obniżenia jej jakości). 2. Lokal i wyposażenie. Siedziba Biura RU mieści się podobnie jak w latach ubiegłych przy Al. Jerozolimskich 44, zajmując powierzchnię 252 m². Powierzchnia biurowa obejmuje 220 m² / 11 pomieszczeń/ oraz 20m² z przeznaczeniem na archiwum. W 2006 r. zakupiono cztery zestawy komputerowe oraz pięć laptopów, uzupełniono także w koniecznym zakresie wyposażenie pomieszczeń biurowych. Wykonano również niezbędne prace konserwatorsko- malarskie. 7

8 3. Finanse. Źródła finansowania działalności Rzecznika Ubezpieczonych określa art. 22 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. nr 124, poz. 1153) oraz wydane na podstawie delegacji zawartej w tej ustawie Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie wpłat na pokrycie kosztów działalności Rzecznika Ubezpieczonych i jego Biura (Dz.U. nr 222, poz. 2205). Zgodnie z dyspozycją wskazywanego przepisu działalność ta finansowana jest z wpłat z.u. oraz PTE. W roku 2006 analogicznie jak w poprzednich latach urząd RU utrzymywał się z owych wpłat oraz - w zakresie części dotyczącej działalności Sądu Polubownego przy RU - z opłat stron uczestniczących w postępowaniach przed tym Sądem (p. też. w roz. X, pkt. 4). Dane dotyczące przychodów i kosztów zawarte są w tabelach nr 1, 2 i 3. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu środków finansowych w 2006 r. do bieżącego pokrywania zobowiązań urzędu, w sytuacji zróżnicowania miesięcznych wpłat zaliczek na poczet kosztów, w dniu 26 października 2005 r. RU zawarł umowę kredytową nr 24/I/2005 z Bankiem Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie, który przyznał RU kredyt otwarty w rachunku bieżącym w kwocie ,00 zł, na okres od dnia r. do dnia r. Po wygaśnięciu tej umowy i wcześniejszej spłacie wszystkich zobowiązań wynikających z tego tytułu RU zawarł nową umowę kredytową nr 11/I/2006 również z Bankiem Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie, który przyznał Rzecznikowi kredyt otwarty w rachunku bieżącym w kwocie ,00 zł, na okres od dnia r. do dnia r. Kredyt przeznaczony był na bieżącą działalność Biura RU, w przypadku, gdyby wpłaty podmiotów zobowiązanych okazały się w danych miesiącach niewystarczające. Koszty RU mają natomiast w większości charakter stały (głównie wynagrodzenia, czynsz i in.). Na dzień r. RU nie posiadał zadłużenia wobec Banku Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie z tytułu kredytu otwartego w rachunku bieżącym, z uwagi na wystarczające wpłaty zaliczek od z.u. i PTE. Kredyt natomiast poprawił zdolność terminowego wywiązywania się RU ze zobowiązań, szczególnie publicznych. W tabeli nr 1 przedstawione zostały przychody i koszty urzędu w stosunku rocznym, z rozbiciem na poszczególne miesiące. 8

9 Tabela nr 1 Wysokość przychodów i kosztów Rzecznika Ubezpieczonych w 2006 r. miesiąc przychody 1 koszty 2 styczeń , ,00 luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,00 Ogółem , ,00 3 Nadwyżka przychodów nad kosztami wynika z jednorazowej wyższej niż w minionym okresie zaliczkowej wpłaty za grudzień 2006 r. od PTE. Wynika to również z oszczędnej i racjonalnej gospodarki prowadzonej przez urząd RU. 1 Przychody zostały zaszeregowane według deklarowanych i zrealizowancych wpłat. Ujemny wynik w tej rubryce za miesiąc sierpień jest wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych nadpłaty ze strony z.u. i PTE za 2005 r. w wysokości ,85 zł. Faktyczna wysokość wpłat należnych za ten miesiąc wyniosła ,78 zł. Szczegółowe zestawienie przychodów w tabeli nr 2. 2 Koszty uwzględniają wszystkie obciążenia RU w roku Koszty Sądu Polubownego zawarte są w wykazanych kosztach RU i ogółem wyniosły 4 422,28 zł. Szczegółowe zestawienie kosztów w tabeli nr 3. 3 Wysokość przychodów i kosztów została podana w zaokrągleniu do pełnych złotych. Możliwe są niewielkie korekty tych danych po sporządzeniu bilansu. 9

10 Tabela nr 2 Wysokość przychodów 4 Rzecznika Ubezpieczonych w 2006 r. przychody przychody od przychody z przychody pozostałe miesiąc przychody od zakładów powszechnych działalności Sądu finansowe przychody ubezpieczeń towarzystw Polubownego (odsetki) operacyjne 6 emerytalnych przy Rzeczniku Ubezpieczonych 5 styczeń , ,00 0,00-57,00 4,00 0,00 luty , , , ,00 0,00 0,00 marzec , , ,00 45,00 46,00 0,00 kwiecień , , ,00 75,00 15,00 0,00 maj , , ,00 75,00 0,00 0,00 czerwiec , , ,00-274,00 84, ,00 lipiec , , ,00 202,00-4,00 0,00 sierpień , , ,00 0,00 0, ,00 wrzesień , , ,00 60,00 142,00 200,00 październik , , ,00 15,00 0,00 0,00 listopad , , ,00 45,00 3,00 0,00 grudzień , , ,00 0,00 107, ,00 Ogółem , , , ,00 397, ,00 4 Przychody od z.u. i od PTE zostały zaszeregowane według deklarowanych i zrealizowancych wpłat. 5 Ujemne wyniki w tej rubryce za miesiąc styczeń i czerwiec są wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych zwrotu opłat rejestracyjnych i mediacyjnych za czynności sądu polubownego. 6 Pozostałe przychody operacyjne są wynikiem wpłat od Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej na pokrycie częściowych kosztów wydania i redakcji Rozpraw Ubezpieczeniowych (rozliczenia współwydawców), wynikające z Porozumienia o Współpracy z dnia 27 stycznia 2006 r. 7 Ujemny wynik w tej rubryce za miesiąc sierpień jest wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych nadpłaty ze strony z.u. i PTE 2005 r. w wysokości ,85 zł. Faktyczna wysokość wpłat należnych za ten miesiąc wyniosła ,78 zł. 10

11 Tabela nr 3 Wysokość kosztów Rzecznika Ubezpieczonych w 2006 r. 8 Lp. Treść Koszty (w złotych) A. Koszty działalności operacyjnej ,00 1. Amortyzacja ,00 2. Zużycie materiałów i energii (wydatki dotyczące wyposażenia biura - zakup mebli i małocennego sprzętu biurowego, materiały biurowe, środki czystości, eksploatacja samochodu służbowego, prasa, literatura fachowa itp.) ,00 3. Usługi obce: - czynsz - łączność - koszty działalności edukacyjnej (druk Monitora Ubezpieczeniowego i Rozpraw Ubezpieczeniowych, koszty wynajmu sal itp.) - naprawy, remonty, serwis sprzętu komputerowego i sieci komputerowej, w tym: - remont pomieszczeń biurowych (malowanie, wymiana zużytych wykładzin) - inne (są to przede wszystkim koszty związane z analizą i rozpatrywaniem skarg oraz obsługą dyżurów telefonicznych, a także koszty tłumaczenia, udziału w konferencjach naukowych, ogłoszenia w masowych środkach przekazu dot. rekrutacji pracowników) , , , , , , ,00 4. Podatki i opłaty (znaczki skarbowe) 33,00.5. Wynagrodzenie: - podstawowa i dodatkowa lista płac - umowy zlecenia i o dzieło - koszty konkursu (nagrody i wynagrodzenia członków jury dot. V edycji Konkursu na najlepsze prace doktorskie, magisterskie ) , , , ,00 8 Koszty uwzględniają wszystkie obciążenia RU, w tym koszty Sądu Polubownego które wyniosły 4 422,28 zł. 11

12 6. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników - koszty pracodawcy - ZUS, - szkolenia, - inne świadczenia (świadczenia zdrowotne medycyny pracy, artykuły spożywcze na potrzeby pracowników Biura, inne świadczenia wynikające z przepisów o BHP) 7. Pozostałe koszty rodzajowe: - ubezpieczenia majątkowe, - usługi pocztowe, inne - podróże służbowe, delegacje pracowników BRU, członków Rady, itp. - reprezentacja , , , , , , , ,00 554,00 B. Pozostałe koszty operacyjne ,00 C. Koszty finansowe (prowizje i odsetki od zaciągniętych kredytów bankowych i inne odsetki stanowiące koszty finansowe) 1 836,00 Ogółem , Pozostałe koszty operacyjne wynikają z wzajemnych rozliczeń współwydawców Rozpraw Ubezpieczeniowych (Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej oraz RU), por. roz. IX pkt Wysokość kosztów została podana w zaokrągleniu do pełnych złotych. 12

13 III. Działania o charakterze ogólnym. W 2006 r. Rzecznik Ubezpieczonych podjął szereg działań o charakterze ogólnym mających na celu ochroną interesów ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych. 1. Działania z zakresu ubezpieczeń gospodarczych W I kwartale 2006 r. RU aktywnie uczestniczył w procesie ustaleń dotyczących likwidacji szkód osobowych z ubezpieczenia OC właścicieli hali Międzynarodowych Targów w Katowicach. W ramach omawianych działań RU wraz z UFG zaopiniował pozytywnie przyjęty przez ubezpieczyciela (T.U. Allianz S.A.) sposób solidarnego podziału sumy gwarancyjnej pomiędzy poszkodowanych. Ponadto Rzecznik informował poszkodowanych i ich rodziny w mediach podczas specjalnych dyżurów telefonicznych i za pośrednictwem strony internetowej o zasadach wypłaty poszczególnych świadczeń, a także współdziałał z PIU, poszczególnymi towarzystwami oraz Prokuraturą Okręgową w Katowicach w celu niezwłocznej realizacji świadczeń ubezpieczeniowych na rzecz ofiar tragedii. O postępach, przebiegu i sposobie likwidacji szkody z uwagi na jej rozmiary i wymiar społeczny informowano Prezesa Rady Ministrów oraz Wiceprezesa Rady Ministrów Ministra Finansów Rzecznik uczestniczył w zainicjowanych przez KNUiFE pracach PIU nad przygotowaniem dokumentu zawierającego zasady ładu korporacyjnego w sektorze ubezpieczeń tzw. Dobrych Praktyk Zakładów Ubezpieczeń, zgłaszając postulaty rozbudowania ww. dokumentu o prokonsumenckie elementy wykraczające poza obowiązki ubezpieczycieli, określone w powszechnie obowiązujących przepisach prawa. Rzecznik wnosił m.in. o wprowadzenie w branży ubezpieczeniowej czytelnego i powszechnie dostępnego trybu reklamacyjnego, zwiększenie nacisku na dbałość o jakość obsługi i czytelność informacji przekazywanych klientom, zgodne z zasadami współżycia społecznego uwzględnianie sytuacji osobistej poszkodowanych w ramach trybu likwidacji szkód, rozbudowanie funkcji edukacyjno informacyjnej ze strony ubezpieczycieli, a także szerszego niż dotychczas wykorzystywania polubownych i mediacyjnych sposobów zakończenia sporów powstałych przy realizacji umów ubezpieczenia. 13

14 1.3. Rzecznik wraz z innymi uczestnikami rynku (UFG, PIU, IGTUiOR, PIPUiF) przekazał do utworzonej przez MF Rady Rozwoju Rynku Finansowego katalog problemów, którymi ww. powinna się zająć dla dobra rozwoju rynku, a w szczególności jego konsumentów oraz proponował rozwiązania organizacyjne związane z jej pracami. W wysuniętych propozycjach postulował, aby Rada była bieżąco informowana o sytuacji konsumentów na rynku ubezpieczeń gospodarczych i zabezpieczenia społecznego a zwłaszcza przykładach naruszenia prawa, liczbie i rodzaju skarg napływających do Rzecznika oraz o podejmowanych w związku z tym działaniach. Nadto Rada winna na bieżąc śledzić potrzeby w zakresie zmian w obowiązujących przepisach podejmując działania na rzecz dbałości o należyty poziom prac legislacyjnych oraz podejmowanie wspólnych działań na rzecz poprawy świadomości ubezpieczeniowej polskiego społeczeństwa oraz rozwoju polubownego i mediacyjnego rozstrzygania sporów. Rzecznik nie został powołany w skład Rady jednakże będzie ją informował bezpośrednio lub za pośrednictwem jej członków o problematyce konsumenckiej w zakresie wykonywanych zadań ustawowych Działając na podstawie art. 20 pkt. 4 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 124 poz z późn.zm.) oraz Porozumienia Rzecznika z KNUiFE z dnia 18 grudnia 2002r z późn. zm. RU podejmował szereg działań o charakterze ogólnym (od r. były one wykonywane wobec nowego organu nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego). Zasadnicze działania w tym obszarze to: a) Rzecznik przekazywał do KNUiFE w kwartalnych zestawieniach (opracowywanych metodą narastającą) statystykę skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i społecznych obrazującą konsumenckie problemy tak w ujęciu ogólnym jak i w kontekście działalności poszczególnych zakładów ubezpieczeń oraz powszechnych towarzystw emerytalnych; przekazywane Komisji dane statystyczne odzwierciedlają poziom niezadowolenia konsumentów w zakresie działalności poszczególnych podmiotów rynkowych dostarczając organowi nadzoru informacji, które mogą być wykorzystywane w działaniach nadzorczych; b) W wyniku analizy statystyki skarg odnoszących się do działalności poszczególnych zakładów ubezpieczeń RU przekazał do KNF informację o zaobserwowanej i wysoce niepokojącej tendencji dotyczącej nieterminowej likwidacji szkód zwłaszcza osobowych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w działalności PZU S.A. Głównym problemem na tym tle stało się nieuzasadnione oczekiwanie z wypłatą świadczenia bądź zaliczki na jego poczet, na orzeczenie w toczącym się postępowaniu karnym; c) Rzecznik wspierał działania KNF mające na celu uwzględniania w ramach wypłacanych metodą kosztorysową odszkodowań, podatku od towarów i usług, przekazując 14

15 w tym zakresie szczegółową opinię a także realizując wspólną politykę medialną. Dodatkowo Rzecznik w sprawie podatku VAT w odszkodowaniach wystąpił z wnioskiem do SN uznając, iż będzie to najlepszy sposób rozstrzygnięcia występujących na tym tle sporów. (por. roz. III pkt. 2); d) Na podstawie indywidualnej skargi, która wpłynęła do Biura RU, Rzecznik poinformował KNUiFE o prawdopodobieństwie występowania szerszej praktyki polegającej na rażącym naruszaniu zapisów o.w.u. w przypadku wyliczania wysokości świadczenia ubezpieczeniowego realizowanego przez Nordea Polska TU na Życie S.A. polis przejętych z Heros Life Bankowego TUiR S.A Rzecznik współpracował również z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wśród działań o zasadniczym charakterze należy wymienić : a) W związku z prowadzonym przez Prezesa UOKiK postępowaniem wobec PZU S.A. w sprawie podejrzenia stosowania w procedurze likwidacji szkód w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Rzecznik przekazał do UOKiK materiał dowodowy wskazujący na występowanie w działalności ubezpieczyciela praktyk wyczerpujących te przesłanki wraz z szeroką analizą prawną dotyczącą następujących zjawisk: - kwalifikowania szkody jako całkowitej poprzez przyjmowanie przy określeniu jej wartości stawek za roboczogodzinę oraz części zamiennych według wartości maksymalnych z uwzględnieniem podatku VAT, natomiast w szkodach częściowych często ze strony ubezpieczyciela stosowanej odmowy naprawienia pojazdu w autoryzowanej stacji obsługi, przy użyciu oryginalnych nowych części i przy zastosowaniu obowiązujących tam stawek za robociznę; - nieuwzględniania podatku VAT jako elementu odszkodowania, w przypadkach jego kosztorysowego szacowania; - przyjmowania granicy opłacalności naprawy (restytucji) pojazdu na poziomie 70% jego wartości rynkowej oraz powiązanego z tym zjawiska polegającego na ograniczaniu poszkodowanym wyboru sposobu naprawienia szkody; - stosowania współczynników zużycia (tzw. merkantylnego ubytku wartości, amortyzacji części, urealnienia wartości) w odniesieniu do części potrzebnych do wykonania powypadkowej naprawy; - dokonywania wyceny kosztów naprawy na podstawie specjalistycznych programów informatycznych, stosowanych w tym zakresie formularzach, przez co są mało przejrzyste i czytelne dla klientów oraz pomijają indywidualny tryb rozliczania szkody; 15

16 - stosowanie uciążliwych procedur wglądu przez poszkodowanych do akt postępowania likwidacyjnego w szczególności w zakresie kalkulacji kosztów naprawy. b) Analogiczne działania podjął Rzecznik wobec TUiR Warta S.A. w sprawie podejrzenia stosowania w procedurze likwidacji szkód w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających m.in. na ograniczaniu dostępu do dokumentacji akt szkodowych. Prezentując ocenę prawną omawianych zagadnień Rzecznik dodatkowo przekazał materiał dowodowy (kopie skarg konsumenckich) w pełni obrazujący stosowane przez tego ubezpieczyciela praktyki; c) Podczas wspólnej konferencji prasowej UOKiK, RU i PIU, Rzecznik zaprezentował wyniki dokonywanych w Biurze analiz wzorców umownych stosowanych w o.w.u. i stwierdzoną w nich obecność klauzul abuzywnych (niedozwolonych klauzul umownych). Omawiając tą płaszczyznę działania, zaprezentowano dziennikarzom stosowaną przez Rzecznika procedurę analiz wzorców umownych, ukazano jej funkcję informacyjną oraz ocenną, przedstawiono liczbę dokonanych analiz oraz stwierdzone nieprawidłowości; d) Rzecznik w ramach omawianej współpracy z UOKIK zaopiniował sporne kwestie wynikające z analizowanych przez Urząd wzorców umownych stosowanych przez zakłady ubezpieczeń działu I (na życie). Opiniując analizy wzorców Rzecznik przedstawił swoje stanowisko wraz z opinią prawną odnośnie możliwości wypowiedzenia umowy w każdym czasie na podstawie art. 830 k.c., zmianą warunków umowy na życie w trakcie jej trwania i związanej z tym wartością polisy, opcją jej wykupu przed upływem wskazanego w umowie okresu ubezpieczenia a także dokonywanymi przez ubezpieczycieli potrąceniami; e) Wobec nieprawidłowości w działalności TUiR Warta S.A. w ramach umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych polegającej na odmowie zwrotu przez ubezpieczyciela zwrotu części składki na rzecz nabywcy pojazdu, gdy składka mu przypisana jest niższa od składki uprzednio pobranej od zbywcy pojazdu, Rzecznik działając na podstawie art. 100a ust. 1 pkt. 2 oraz art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122 poz z późn.zm.) jeszcze w 2005 r. skierował wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W okresie sprawozdawczym działanie te były kontynuowane poprzez udzielanie UOKiK dalszych wyjaśnień i dodatkowych informacji w zakresie objętych wnioskiem. Ostatecznie w dniu 19 lipca 2006 r. UOKiK wydał decyzję nr DDK-8/2006, w której uznał praktyki stosowane przez TUiR Warta S.A. jako naruszające zbiorowe interesy konsumentów, co ostatecznie wyeliminowało nieprawidłowości w tym zakresie; 16

17 f) Dodatkowo Rzecznik skierował do UOKiK informację o zbyt wysokich stawkach stosowanych przez TUiR Warta S.A. za wykonywanie kserokopii akt szkodowych. W efekcie podjętych działań z dniem 1 czerwca 2006 r. ubezpieczyciel zmienił ich wysokość wprowadzając niższe stawki za tego rodzaju czynności W okresie sprawozdawczym Rzecznik podejmował także inne czynności o charakterze ogólnym, jak np: a) W wyniku analizy skarg a także sygnałów od konsumentów odbieranych podczas dyżurów telefonicznych, Rzecznik wystąpił do PZU S.A. z wnioskiem o zmianę niekorzystnej praktyki polegającej na nieuznawaniu przez ubezpieczyciela faktu wypowiedzenia umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jako skutecznego oświadczenia woli, jeśli zostanie ono złożone przed agentem ubezpieczeniowym działającym na rzecz zakładu; b) Rzecznik wystąpił do PZU S.A. z wnioskiem o dostosowanie procedur likwidacyjnych do wymogów określonych w art. 813 k.c. odnośnie informowania klientów ubezpieczyciela o sposobie i trybie rozpatrywania skarg i zażaleń, a także organie właściwym do ich rozpatrzenia. Na skutek tych działań Ubezpieczyciel podjął działania na rzecz wprowadzenia w swoich wzorcach umownych (o.w.u.) informacji o procedurach odwoławczych; c) Rzecznik występował z interwencjami odnośnie niewłaściwej praktyki stosowanej przez agentów działających w imieniu TU Allianz Polska S.A. oraz PZU S.A. polegającej na niewłaściwym stosowaniu systemu bonus/malus osób bliskich dla ubezpieczonego a nie zniżek i zwyżek w składce przysługujących bezpośrednio ubezpieczonemu; d) W wyniku analizy statystyki skarg odnoszących się do działalności poszczególnych zakładów ubezpieczeń RU sygnalizował Prezesowi Zarządu TU Polisa Życie S.A. o wysoce niepokojącej tendencji nieproporcjonalnego do udziału w rynku wzrostu liczebności skarg na działalność ubezpieczyciela, postulując jednocześnie podjęcie działań ograniczających źródło skarg a także deklarując wspólną analizę przyczyn tego zjawiska oraz sposobów jego ograniczenia; e) Rzecznik w kilku wypadkach (m.in. na wniosek Senatora RP) przedstawiał szeroką informację na temat możliwości dochodzenia roszczeń z umów ubezpieczenia zawartych w okresie przed oraz w czasie II wojny światowej; f) Rzecznik wielokrotnie wskazywał zakładom ubezpieczeń na nieuzasadnioną, jego zdaniem, redukcję kosztów związanych z prowadzeniem procesów likwidacji szkód co miało wpływ na pogorszenie się jakości obsługi klientów. W poważnej liczbie przypadków dochodziło bowiem do naruszenia bezwzględnych przepisów dotyczących procedury 17

18 likwidacji szkód, w szczególności terminowości likwidacji szkody, wymogów informacyjnych dotyczących dokumentów niezbędnych w procesach odszkodowawczych a także formy komunikowania oświadczeń woli przez strony umowy (brak czytelności stosowanych przez ubezpieczycieli druków, występujące w praktyce kwestionowanie przez organy kontroli dokumentów ubezpieczenia). Podobnie zwracano też uwagę na pojawiające się przypadki niewłaściwej i niepełnej informacji udzielanej konsumentom o przebiegu postępowań prowadzonych w ich sprawach. Działania te naruszały normy określone w art. 16 ustawy o działalności ubezpieczeniowej a także art. 13, 14 i 18 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Podobne działania Rzecznik podejmował w związku z niewłaściwym postępowaniem niektórych zakładów ubezpieczeń w procesach likwidacji szkód z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Problemy dotyczyły zwłaszcza zasad ustalania wysokości świadczeń (zadośćuczynienie, stosowne odszkodowanie, zwrot wszelkich kosztów poniesionych w następstwie wypadku) i innych problematycznych zagadnień z zakresu szkód osobowych, momentu w którym powstaje obowiązek zawarcia umowy, możliwości i terminu skutecznego wypowiedzenia umowy, zasad szacowania odszkodowania w szkodach majątkowych w szczególności ubytku wartości części pojazdu (amortyzacji), stosowaniu katalogowych cen części zamiennych (alternatywnych), żądania faktur źródłowych od zakładów naprawczych, uśredniania cen za holowanie oraz za roboczogodziny, zawyżania wartości pozostałości pojazdu - co w zasadniczy sposób wpływało na wysokość wypłacanych odszkodowań. g) Inne częściej występujące problemy, w których podejmowano działania ogólne dotyczyły zasad określania świadczeń z ubezpieczeń osobowych NNW, problemów interpretacyjnych w ubezpieczeniach rolnych oraz sposobu wyliczania składki ubezpieczeniowej za poszczególne rodzaje ubezpieczeń. 2. Wnioski Rzecznika Ubezpieczonych do Sądu Najwyższego na podstawie art ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240 poz z późn. zm.) o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności orzecznictwa sądów i art. 28 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124 poz z późn. zm.) Ważnym elementem działalności RU jest kierowanie wniosków do SN o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcia rozbieżności orzecznictwa sądowego (jego ujednolicenie). Warto zaznaczyć, iż na podstawie art. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z

19 r. Nr 143 poz. 1204) utracił moc art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U z 2003 r. Nr. 124 poz. 1153) pozwalający Rzecznikowi na kierowanie wniosków do SN o podjęcie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości. Tym samym znacznie zawężono podstawę umożliwiającą wystąpienie RU do SN, co powoduje opóźnienia interwencji z wykorzystaniem tej prerogatywy w stosunku do pojawiających się na rynku problemów gdyż do przygotowania a następnie skierowania wniosku konieczne jest pozyskanie rozbieżnego orzecznictwa, na pojawienie się którego okres oczekiwania pozostaje częstokroć wyjątkowo długi Wniosek Rzecznika skierowany do SN w 2006 r. dotyczył problemów w wykładni art w zw. z art ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16 poz. 93 z późn.zm.) w odniesieniu do podatku od towarów i usług VAT. Wobec rozbieżności w orzecznictwie a także niewłaściwej zdaniem Rzecznika interpretacji art. 17 a ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz z póżn.zm.) stosowanej przez z.u., Rzecznik w swoim wniosku zwrócił się z pytaniem Czy podatek od towarów i usług (VAT) jest elementem odszkodowania w przypadku ustalenia jego wysokości wyłącznie według cen części zamiennych i usług niezbędnych do dokonania naprawy (tj. na podstawie metody kosztorysowej)? Do chwili obecnej SN nie podjął uchwały w tej sprawie. Zdaniem obserwatorów rynku rozstrzygnięcie tej kwestii będzie miało znaczny wpływ na prawidłowość i jednolitość procesów likwidacji szkód komunikacyjnych, zwłaszcza w zakresie ochrony uzasadnionych praw konsumentów Należy ponadto wskazać, iż w okresie sprawozdawczym SN ustosunkował się do czterech wniosków Rzecznika skierowanych w 2005 r. Sąd ze względów formalnych (por. pkt. 2.1.) nie podjął w kierowanych sprawach uchwał, tym nie mniej w obszernych uzasadnieniach do postanowień odniósł się merytorycznie do zapytań zawartych we wnioskach. Dotyczyło to: a) definiowania przez z.u. pojęcia tzw. szkody całkowitej, czyli określenia progu opłacalności naprawy pojazdu na podstawie przepisu art k.c. a tym samym idących za tym obowiązków odszkodowawczych ubezpieczyciela z polisy OC posiadaczy pojazdów mechanicznych; b) zasadności stosowania ze strony z.u. w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych amortyzacji (urealnienia) wartości części potrzebnych do naprawy pojazdu oraz powiązanego z tym a występującego w praktyce zjawiska ograniczania przez 19

20 zakłady ubezpieczeń poszkodowanym prawa wyboru ich rodzaju (części oryginalnych i zamienników); c) odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń odnośnie zaspokojenia roszczeń poszkodowanego małżonka z tytułu szkód na osobie, powstałych wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (koszty poniesione z tego powodu, renty, zadośćuczynienie) wyrządzonych przez współmałżonka, w przypadku gdy pomiędzy małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa, należnych z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych; d) uwzględnieniu w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych środków karnych orzekanych w procesie karnym na podstawie art. 46 1, 2 k.k. (naprawienie szkody lub krzywdy) art k.k. (nawiązka na cel społeczny) oraz art k.k. (świadczenie pieniężne na cel społeczny) kodeksu karnego w zw. z art. 39 pkt. 5, 6, 7 k.k. (wymienione wyżej środki karne); Z naszych obserwacji wynika, iż stanowisko zawarte we wspomnianych wyżej uzasadnieniach SN wpływają pozytywnie na jednolitość praktyki likwidacyjnej z.u., która dotychczas była różnorodna. Poniżej prezentujemy zasadnicze treści wynikające z wskazywanych powyżej orzeczeń. ad.a) W uzasadnieniu do postanowienia z dnia 12 stycznia 2006 r. (sygn. akt III CZP 76/05) SN stwierdził, iż należy uznać pogląd, że koszt naprawy uszkodzonego w wypadku komunikacyjnym pojazdu, nie przewyższający jego wartości sprzed wypadku nie jest nadmierny w rozumieniu art k.c. dodatkowo wskazując, iż pogląd ten jest aprobowany w doktrynie prawa ubezpieczeniowego. Tym samym Sąd w pełni podzielił dotychczas prezentowane przez RU stanowisko, ukazując jednocześnie powstały na omawianym tle bogaty dorobek judykatury. Prócz tego, co daje jednoznaczne wytyczne dla praktyki, SN jednoznacznie wskazał, że nieopłacalność naprawy będąca przesłanką wystąpienia tzw. szkody całkowitej, ma miejsce wówczas gdy jej koszt przekracza wartość pojazdu sprzed wypadku, stwierdzając nadto, że stan majątku poszkodowanego, niezakłócony zdarzeniem ubezpieczeniowym, wyznacza rozmiar należnego odszkodowania. Sąd stwierdził również, iż nie dopatrzył się w orzecznictwie sądowym występowania rozbieżności w stosowaniu art , a poruszony w zapytaniu Rzecznika problem dotyczy niezgodności praktyki niektórych ubezpieczycieli ze wskazaniami znajdującymi wyraz w orzecznictwie; ad.b) W uzasadnieniu do postanowieniu z dnia 24 lutego 2006 r. (sygn.akt. III CZP 91/05) SN w pierwszej kolejności przypomniał zasady odpowiedzialności odszkodowawczej 20

21 ubezpieczycieli i naprawienia szkody, w tym ustalania wysokości odszkodowania. Omawiając te zasady Sąd przypomniał, iż: - szkoda objęta odpowiedzialnością ubezpieczyciela podlega naprawieniu według ogólnych zasad określonych w art k.c. (wyrok z 11 czerwca 2003 r., V CKN 308/01) oraz unormowań zawartych w art. 13 i w rozdziale 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, co oznacza m.in., że odszkodowanie ma wyrównać uszczerbek w sferze majątkowej poszkodowanego polegający na utraceniu aktywów lub zwiększeniu (powstaniu nowych) pasywów (wyrok z 20 lutego 2002 r., V CKN 903/00 niepubl.); - zachowanie się obydwu stron stosunku zobowiązaniowego powstałego z chwilą wyrządzenia szkody podlega regułom wynikającym z art. 354 k.c. (powoływany wyrok, I CKN 1466/99); - przywrócenie stanu poprzedniego (art k.c.) polega na odzyskaniu (przez naprawę lub odtworzenie) użyteczności i walorów estetycznych sprzed wypadku (wyrok III CRN 223/80), co nie oznacza jednak stanu identycznego (wyrok z 19 lutego 2003 r., V CKN niepubl.). Odszkodowanie obejmuje wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki. Jeżeli koszt naprawy samochodu jest wyższy od jego wartości przed uszkodzeniem, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do kwoty odpowiadającej różnicy wartości samochodu sprzed i po wypadku. Odszkodowanie obejmuje koszty zakupu niezbędnych nowych części i innych materiałów (wyrok z 20 lutego 1981 r., I CR 17/81, OSNC 1981/10/199, , wyrok z 20 lutego 2002 r., V CKN 903/00, OSNC 2003/1/15). Ustalając odszkodowanie uwzględnia się ceny rynku lokalnego (uchwała z 13 czerwca 2003 r., III CZP 32/03, OSNC 2004/4/51) oraz spadek wartości handlowej. W razie istotnego wzrostu wartości pojazdu po naprawie świadczenie ubezpieczyciela obejmuje pełny koszt naprawy pomniejszony o wzrost wartości (wyrok z 20 października 1972 r., II CR 425/72, OSNCP 1973, nr 6, poz. 111, wyrok z 5 listopada 1980 r., III CRN 223/80, OSNC 1981/10/186). Ponadto Sąd przypomniał, co również jest pewnym wskazaniem dla praktyki w omawianej sprawie, iż w niektórych spośród przytoczonych orzeczeń, np. oznaczonych sygn. II CR 425/72 oraz III CZP 32/03, SN dopuszczał stosowanie nowych części przy naprawie używanych samochodów zastrzegając jednak warunek konieczności lub niezbędności tego sposobu. Następnie, odnosząc się bezpośrednio do treści pytania wskazał, iż nie ma katalogu sytuacji usprawiedliwiających taką konieczność (użycia nowych części przy naprawie używanych samochodów), a sporządzenie go byłoby niemożliwe ze względu na bogactwo okoliczności faktycznych. Można wysnuć wniosek, że wskazania te były motywowane względami technicznymi lub bezpieczeństwa, a również estetyki i trwałości części zamiennych oraz skutków związanych z wiążącymi poszkodowanego 21

22 umowami gwarancji, umowami serwisowymi itp. SN zwrócił też uwagę, że w pewnych wypadkach może dojść do kolizji zasady wykluczającej wzbogacenie się poszkodowanego wskutek naprawienia szkody z zasadą pełnego odszkodowania a ta druga byłaby naruszona, gdyby kompensowanie korzyści i strat pogarszało sytuację poszkodowanego. Taka sytuacja mogłoby nastąpić w razie uwzględniania amortyzacji części uszkodzonych, gdyby pojazd po naprawie mimo zastosowania części nowych nie zwiększył wartości handlowej ani użytkowej. Podkreślił w tym miejscu, że ze względu na wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym, zasada słuszności nakazywałaby w takim wypadku udzielić ochrony interesom poszkodowanego zaznaczając, iż to okoliczności konkretnego przypadku decydują o uznaniu, czy istnieje konieczność użycia części nowych a w razie odpowiedzi twierdzącej, czy doszło do wzbogacenia się poszkodowanego, usprawiedliwiającego jego udział w kosztach naprawy. Przypomniał także, że w innych orzeczeniach (np. wyrok z 25 kwietnia 2002 r., I CKN 1466/99) SN nie kwestionował co do zasady obowiązku współdziałania obydwu stron stosunku zobowiązaniowego wynikającego z odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela. Potrzeba jednak ustalania splotu zagadnień faktycznych oraz oceny, czy poszkodowany nabywając części lub zlecając to wykonawcy naprawy kieruje się lojalnością wobec dłużnika a nie powiększa zbędnie wysokości szkody. Odnośnie drugiego pytania Rzecznika dotyczącego ograniczania prawa wyboru części potrzebnych do naprawy pojazdu Sąd wskazując na brak w jego ocenie wątpliwości w tym zakresie, stwierdził, iż w większości wypadków konieczne jest nabycie elementów w celu ich montażu, w zamian za części zniszczone lub uszkodzone. Odpowiadając na to pytanie stwierdził, że poszkodowany podejmuje w tym przedmiocie autonomiczną decyzję (wyrok z 11 czerwca 2003 r., V CKN 308/01, niepubl.), której ubezpieczyciel nie może nakazać lub zakazać, ponieważ jego świadczenie ogranicza się do wypłacenia usprawiedliwionej kwoty (uchwała z 15 listopada 2001 r., III CZP 68/01, OSP 2002, nr 7-8, poz. 103). Ponadto wskazał, że w tej fazie likwidacji szkody ubezpieczyciel może zwracać uwagę na konsekwencje wyboru wykraczającego np. poza obowiązek odszkodowawczy, lub mając odpowiednie rozeznanie sugerować źródła zaopatrzenia oceniane przez siebie jako korzystne co do jakości towarów i ceny a skorzystanie przez poszkodowanego z tej sugestii może zaś doprowadzić do ugody (art. 13 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK) obejmującej całość lub pewne składniki likwidacji szkody; ad.c) W postanowieniu z dnia 12 stycznia 2006 r. (sygn.akt. III CZP 81/05) SN stwierdził, że zarówno w przypadku szkód w mieniu jak i szkód na osobie wyrządzonych małżonkowi, poszkodowany małżonek nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 822 k.c. 22

23 (obecnie, art k.c.), a zatem nie ma podstaw do odpowiedzialności z.u. za takie szkody. Przypomniał, że szkód w mieniu dotyczy uchwała z dnia 29 listopada 1996 r. III CZP 118/96 (OSNC 1997, nr 3, poz. 26) odnosząca się do kolizji dwóch pojazdów objętych ustawową wspólnością majątkową małżeńską, gdy sprawcą szkody był jeden z małżonków oraz pośrednio uchwała z dnia 19 maja 1989 r. III CZP 52/89 (OSNC 1990, z. 4-5, poz. 60). Wskazał również, iż podobne zagadnienie prawne rozstrzygnięto w wyroku z dnia 14 września 2000 r. V CKN 113/00 (OSNC 2001, nr 6, poz. 85), odnoszącym się do szkody w mieniu poniesionej przez wspólnika spółki cywilnej, wyrządzonej przez ruch pojazdu mechanicznego prowadzonego przez drugiego wspólnika - współposiadacza pojazdu. Sąd odwołał się do określonych w art. 436 k.c. zasad odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem pojazdów mechanicznych oraz obowiązujących wówczas ogólnych warunkach ubezpieczenia OC za szkody wyrządzone ruchem pojazdów mechanicznych i stwierdził ponadto, że skoro oboje małżonkowie byli posiadaczami samoistnymi pojazdu mechanicznego, którym została wyrządzona szkoda, oboje ponoszą za tę szkodę odpowiedzialność cywilną i odpowiedzialność ich obojga objęta została umową ubezpieczenia takiej odpowiedzialności. Małżonek ponoszący szkodę, jako współposiadacz pojazdu, objęty ubezpieczeniem OC, nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu art. 822 k.c. Sąd wskazał, że takie samo stanowisko zajął SN w wyroku z dnia 10 stycznia 1963 r. 3 CR 111/62 (OSPiKA 1964, nr 3, poz. 39) w odniesieniu do szkody na osobie, jaką poniosła żona w wyniku zderzenia pojazdów mechanicznych, współzawinionego przez męża kierującego należącym do majątku wspólnego motocyklem, którym oboje jechali. Ocenił, że w takiej sytuacji poszkodowany małżonek nie może być uznany za osobę trzecią, lecz za posiadacza pojazdu oraz, że stanowisko to potwierdził SN także w ostatnim okresie w wyroku z dnia 15 kwietnia 2004 r., IV CK 232/03 (niepubl.), dotyczącym roszczeń odszkodowawczych dochodzonych od zakładu ubezpieczeń za szkodę na osobie, jaką poniosła powódka jako pasażerka w wypadku komunikacyjnym spowodowanym przez jej męża prowadzącego samochód należący do majątku wspólnego małżonków. SN aprobując wyrok oddalający powództwo stwierdził, że zgodnie z brzmieniem i utrwaloną wykładnią art. 822 k.c., powódka jako współposiadacz pojazdu nie jest osobą trzecią w rozumieniu tego przepisu. Nie ma zatem rozbieżności w orzecznictwie SN co do tego, że małżonek poszkodowany w wyniku wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez współmałżonka kierującego pojazdem mechanicznym należącym do majątku wspólnego małżonków nie jest osobą trzecią w rozumieniu art k.c. ani w zakresie szkód w mieniu, ani w zakresie szkód na osobie. Jest on współposiadaczem pojazdu, którym została wyrządzona szkoda i jego odpowiedzialność jest także objęta umową ubezpieczenia 23

24 odpowiedzialności cywilnej, nie może być więc uznany za osobę trzecią, o której mowa w art k.c. Jednakże kończąc swoje wywody SN podkreślił, że choć od dnia 1 stycznia 2004 r. art. 822 k.c. został zmieniony ustawą z dnia 22 stycznia 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz.1151 ze zm.), to dawna jego treść, która obecnie zawarta jest w 1, pozostała niezmieniona, podobnie jak nie został zmieniony art. 436 k.c., dotyczący odpowiedzialności samoistnego posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody wyrządzone ruchem tego pojazdu. Wg SN ewentualny wpływ na wskazaną wyżej wykładnię art k.c., po zmianie przepisów dotyczących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, jakiej dokonała ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK (Dz. U. Nr 124, poz.1152 ze zm.), nie może być przedmiotem rozważań skoro brak jest dotąd podstaw do stwierdzenia, że doprowadziła ona do rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Rzecznik nie zgadzając się z treścią omówionego postanowienia, podjął działania mające na celu pozyskanie orzecznictwa w powyższej sprawie a następnie przygotowanie ponownego wniosku do SN odnośnie wskazywanej problematyki, o ile co jest wielce prawdopodobne, taka rozbieżność wystąpi; ad.d) W uzasadnieniu do postanowienia z dnia 24 lutego 2006 r. (sygn.akt. III CZP 95/05) SN wskazał, iż w dotychczasowym orzecznictwie nie rozstrzygano wprost zagadnienia prawnego sformułowanego w zapytaniu RU. Przypomniał natomiast, że analizowano problem dopuszczalności stosowania środków karnych przewidzianych w art. 46 k.k. (obowiązku naprawienia szkody i nawiązki na rzecz pokrzywdzonego) wobec sprawcy przestępstwa, którego wiązała z zakładem ubezpieczeń umowa ubezpieczenia OC za szkodę powstałą z związku z ruchem pojazdów mechanicznych. Ponadto wskazał, że w uchwale z dnia 20 czerwca 2000 r. (I KZP 5/2000, OSNK 2000, z. 7/8, poz. 5) stwierdzono, że korzystanie przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nie wyłącza orzeczenia naprawienia szkody lub nawiązki w wyroku karnym (art i 2 k.k.). W ten sposób podkreślono prawną autonomiczność wspomnianych środków karnych wobec umowy ubezpieczenia OC. SN zasugerował, że w pewnym sensie do zagadnienia przedstawionego przez Rzecznika odnosić się może rozstrzygnięcie zawarte w wyroku z dnia 13 maja 2005 r. (I CK 706/04, nieopubl.). Z uzasadnienia tego wyroku wynika, iż powód (sprawca wypadku komunikacyjnego) wystąpił wobec ubezpieczyciela z żądaniem zwolnienia go z długu wynikającego z wyroku karnego, orzekającego wobec niego obowiązek naprawienia szkody na podstawie art. 46 k.k. SN uznał, że powodowi (skazanemu) nie przysługuje tak 24

25 sformułowane roszczenie, ponieważ zmierzał on w istocie do uwolnienia się od obowiązku naprawienia szkody, nałożonego na niego wyrokiem karnym. 3. Działania w zakresie problematyki zabezpieczenia emerytalnego. Do najważniejszych działań ogólnych w zakresie zabezpieczenia emerytalnego należy zaliczyć następujące wystąpienia Rzecznika Ubezpieczonych: 3.1. Wystąpienie z dnia 18 sierpnia 2006 r. do MPiPS w sprawie konieczności ustalenia sposobu wypłaty świadczeń emerytalnych z II filara polskiego systemu emerytalnego. RU wskazywał, że wypłata świadczeń z II filara jest brakującym elementem rozwiązań w zakresie reformy systemu emerytalnego w Polsce, która została wprowadzona w 1999 roku. Optymalne rozwiązanie w tym zakresie powinno sprzyjać maksymalizacji wysokości emerytury przy określonym poziomie bezpieczeństwa środków. Emerytura powinna być świadczeniem dożywotnim, gdyż jest częścią systemu obowiązkowego mającego zapewnić określony standard życia w okresie starości. Ponadto wybór sposobu wypłaty emerytur z systemu kapitałowego powinien uwzględniać fakt, iż emerytury kobiet będą znacznie niższe od emerytur mężczyzn; stąd warto rozważyć możliwość nabywania przez współmałżonków emerytury małżeńskiej. Rzecznik przekazał MPiPS uwagi do przygotowanej przez nie Analizy propozycji rozwiązań systemu organizacji wypłaty świadczeń ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych ; 3.2 Kontynuowano podjętą w 2005 r. interwencję w MPiPS w sprawie umożliwienia przejścia na wcześniejszą emeryturę członkom OFE, którzy mogą nabyć wymienione prawo w 2007 r. W związku z ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397), prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę uzyskały osoby spełniające wszystkie wymagane warunki do końca 2007 r. Wymieniona grupa osób nie miała możliwości anulowania umów o członkostwo w OFE na podstawie jednolitej procedury anulowania umów o członkostwo przyjętej przez powszechne towarzystwa emerytalne zrzeszone w RU reprezentuje interesy członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych na postawie art. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z dnia 16 lipca 2003 r. Nr 124 poz z późn. zm.). W dalszej części sprawozdania omówione są działania RU we wskazanym zakresie. 25