Prof. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego Uniwersytet Warszawski

Transkrypt

1 Prof. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego Uniwersytet Warszawski Ćwiczenia na temat: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TS, Sąd, Sąd ds. SPUE) jako jej instytucja oraz wstęp do systemu ochrony prawnej w UE cz. I: postępowanie i charakter orzeczeń prejudycjalnych Polecana literatura: I. Komentarz do art , a zwłaszcza do art. 267 TFUE [w:] A Wróbel (red.) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. III w red. D. Kornobis Romanowska, J. Łacny, Wyd. Wolters Kluwers, Warszawa 2012 II. III. Odpowiedni rozdział z podręcznika Na stronie NSA są dostępne pytania polskich sądów administracyjnych, zadane od początku członkostwa, zob. Europejskie/Pytania-prejudycjalne-WSA-i-NSA Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (tzw.: Europejski Trybunał Sprawiedliwości dalej jako ETS lub TSUE) Court of Justice of the European Union: TSUE działa na mocy TUE i TFUE, które konstytuują istnienie 2 jego organów sądowniczych: Trybunału Sprawiedliwości i Sądu. Art. 19. ust. 1 TUE i art. 257 TFUE pozwalają na tworzenie w jego ramach sądów wyspecjalizowanych. Sądy te tworzą PE i Rada, stanowiące zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą Obecnie sąd wyspecjaliz. To Sąd ds Służby Publicznej Struktura: TSUE - sądy krajowe nie jest federalnym systemem sądownictwa W UE są 2 poziomy ochrony sądowej: scentralizowany, którego uosobieniem jest TS oraz zdecentralizowany, którego wyrazem są sądy krajowe TSUE powołany dla kontrolowania egzekutywy aby ta działała w granicach kompetencji traktatowych (zasada równowagi inst.) Jurysdykcja TSUE jest ograniczona i określona przez zasadę jurysdykcji powierzonej Jurysdykcja TSUE ma charakter szczegółowy, nie generalny. Jurysdykcja generalna w zakresie prawa UE leży w gestii sądów krajowych Zob. 106/77 Simmenthal II: sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów ustawodawstwa krajowego, a prawo krajowe nie może przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej (zob. wyrok w spr. Filipiak!) lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym Składy orzekające Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (13 sędziów) albo w izbach złożonych z 5 lub 3 sędziów. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie (np. kiedy ma za zadanie zdymisjonować ERPO czy orzec o dymisji członka KE) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie P.Czł. albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby 5 lub 3 sędziów.

2 Prezesi izb złożonych z 5 sędziów wybierani są na 3 lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok. Rola rzeczników generalnych i charakter opinii prawnych!!! PYTANIE PREJUDYCJALNE zakres jurysdykcji ETS /art. 267 TFUE/ Trybunał Sprawiedliwości UE jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: o wykładni Traktatów; o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie. Jak zadawać pytanie prejudycjalne? Co to znaczy sąd i sąd ostatniej instancji? Kiedy sąd krajowy ma / nie ma obowiązku zadania pytania prejudycjalnego i w jakich sprawach sąd krajowy zadaje pytanie wstępne? Czy strona postępowania przed sądem krajowym może zadać pytanie prejudycjalne, czy może żądać zadania pytania? W jakiej formie TSUE rozstrzyga pytanie prejudycjalne? W jakich przypadkach TSUE nie musi odpowiadać na zadane pytania? Jaki skutek wywiera orzeczenie prejudycjalne dla sprawy rozstrzyganej przed sądem krajowym? Pojęcie: sąd lub trybunał 246/80 Broekmeulen p. Huisarts Registratie Commissie wyrok z dnia 6 września 1981 r.: Obywatel holenderski, Dr Broekenmeulen, ukończył studia medyczne na belgijskim uniwersytecie w Louvain Katarina Abrahamsson p. Elisabet Fogelquist (!!!!) Najbardziej pomocne w kwestii definiowania sądu dla postępowania prejudycjalnego jest orzeczenie C-407/98 Katarina Abrahamsson p. Elisabet Fogelquist, w którym TSUE stwierdził, iż przy dokonywaniu analizy, czy pytanie prejudycjalne zostało zadane przez organ do tego uprawniony, należy rozważyć następujące okoliczności: czy dany organ został utworzony na podstawie prawa, czy jest stały, czy jego właściwość jest obowiązkowa, czy orzeka w procedurze spornej, czy orzeka na podstawie prawa, czy jest niezawisły Sądy powszechne: z wyjątkiem sytuacji, kiedy wykonują funkcje rejestrowe; pytania prejudycjalne mogą być zadawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym; wyjątkowo także wówczas, gdy sąd orzeka na podstawie zasad słuszności

3 Sądy administracyjne TSUE dopuszcza pytania zadane przez organy, które nie są sądami administracyjnymi w ścisłym znaczeniu, jeśli tylko wykonują funkcje rozpoznawania sporu; Sądy arbitrażowe: jeśli wykonują funkcję państwową; są utworzone przepisami państwowymi ich jurysdykcja nie wynika z zapisu na sąd polubowny orzekają na podstawie przepisów prawa państwo jest zaangażowane w nadzór nad wykonywaniem orzeczenia Sprawa 102/81 Nordsee Deutsche Hochseefischerei GmbH v. Reederei Mond Sądy dyscyplinarne jeśli wykonują funkcję państwową, zwłaszcza orzekają o prawie do wykonywania zawodu Sprawa 246/80 Broekmeulen p. Huisarts Registratie Commissie: Jeżeli, zgodnie z systemem prawnym państwa członkowskiego, zadanie wdrażania przepisów wydanych przez instytucje UE jest zlecone organizacji zawodowej działającej pod nadzorem państwowym, zaś ta organizacja, wspólnie z właściwymi władzami państwowymi, stwarza system odwoławczy, który może mieć wpływ na wykonywanie praw przyznanych przez prawo wspólnotowe, jest konieczne, w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania prawa wspólnotowego, że Trybunał będzie miał kompetencje do orzekania w kwestiach wykładni i ważności wynikłych na tle takiego postępowania. Sądy konstytucyjne co do zasady tak, ale problem formułowaniem pytań prejudycjalnych w oderwaniu od kontekstu faktycznego sporu zob. orzeczenie C-143/99 Adria-Wien Pipeline oraz!!! wyjątkowo sąd międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Beneluksu ZADAWANIE PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH PRZEZ SĄDY I OGRANY POLSKIE sądy powszechne (z wyjątkiem sytuacji, w których wykonują funkcje rejestrowe) Sąd Najwyższy wojewódzkie sądy administracyjne Naczelny Sąd Administracyjny Trybunał Stanu (z powodu ograniczonego zakresu kompetencji wyjątkowo) Trybunał Konstytucyjny (wątpliwości związane z formułowaniem pytań prejudycjalnych w oderwaniu od kontekstu faktycznego sporu) zespól arbitrów przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych Urząd Patentowy działający w trybie spornym (dyskusyjne) Izby morskie sądy dyscyplinarne, w przypadkach gdy orzekają o prawie wykonywania zawodu: sądy lekarskie, sądy lekarsko-weterynaryjne, sądy pielęgniarek i położnych, sądy aptekarskie, sądy dyscyplinarne dla adwokatury i radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych, biegłych rewidentów 104/79 Pasquale Foglia p. Mariella Novello wyrok (1) z dnia r. Stan faktyczny: Foglia (włoski dostawca) i Novello (francuski kupiec) zawarli umowę dotyczącą sprzedaży wina zawierającą specjalną klauzulę, zgodnie z którą Novello został zwolniony od płacenia podatków nakładanych przez Francję i Włochy w sytuacji, gdy podatki te były sprzeczne z prawem wspólnotowym. Transportem wina zająć się miała firma Danzas. Pytanie prejudycjalne I. Sąd krajowy skierował do ETS pytanie prejudycjalne, prosząc o wyjaśnienie wątpliwości dotyczących zgodności kwestionowanego podatku z prawem wspólnotowym. Odp.: TS stwierdził, iż nie jest kompetentny do wydania orzeczenia prejudycjalnego w sprawie przedstawionej mu przez sąd krajowy, gdyż nie było w niej rzeczywistego sporu. Pytanie prejudycjalne II

4 Po uzyskaniu powyższej odpowiedzi, sąd włoski skierował do ETS kolejne pytania, w drugiej sprawie Foglia (244/80) domagając się ustalenia, czy odpowiedź ta była zgodna z zasadą pozostawiania w gestii sądu krajowego oceny okoliczności faktycznych sprawy i konieczności wystąpienia z pytaniem. W 1996 r. ETS opublikował wskazówki dotyczące pytań prejudycjalnych wnoszonych przez sądy krajowe [1997] 1 CMLRev. 78 Wskazówki te stanowią pewne podsumowanie dotychczasowego orzecznictwa Trybunału. Nie mają one charakteru prawnie wiążącego, lecz stanowią zbiór praktycznych informacji mających ułatwić sądom krajowym korzystanie z procedury prejudycjalnej. Wskazówki TSUE 1. Każdy sąd lub trybunał krajowy może zgłosić do TSUE pytanie dotyczące interpretacji prawa unijnego, jeżeli uzna, że jest to niezbędne dla wydania rozstrzygnięcia w sprawie. Sądy, od których orzeczeń nie przysługują żadne krajowe środki odwoławcze są zobowiązane do skierowania pytania chyba, że dana kwestia prawna została już przez ETS rozstrzygnięta lub nie budzi ona żadnych wątpliwości interpretacyjnych. 2) Wszystkie sądy krajowe - nawet te, od których orzeczenia przysługuje środek odwoławczy - mają obowiązek skierowania pytania do ETS, jeżeli kwestionowana jest ważność aktu pochodnego prawa wspólnotowego (unijnego)!!!! Jeżeli jednak sąd krajowy poweźmie poważna wątpliwość co do ważności aktu wspólnotowego, na którym oparto regulację krajową, możliwe jest zawieszenie stosowania tej regulacji lub przyznanie środka tymczasowego. W pytaniu skierowanym do ETS sąd krajowy musi wskazać, dlaczego poddał w wątpliwość ważność danego aktu prawa UE. 3) Pytania kierowane do ETS nie mogą dotyczyć interpretacji lub ważności środków prawa krajowego, a jedynie prawa UE. 4) Decyzja w przedmiocie skierowania pytania, zawierająca jego treść powinna zostać przetłumaczona na wszystkie oficjalne języki UE. Ze względu na fakt, iż sprawy, w których kwestionowana jest ważność prawa UE dotyczą często interesu publicznego, państwa członkowskie oraz instytucje unijne są uprawnione do zgłaszania swoich uwag. W związku z tym wymaga się, aby kierowane do Trybunału pytanie sformułowane zostało w sposób jasny i precyzyjny. 5. Uzasadnienie decyzji powinno być zwięzłe i zawierać dane, których znajomość wystarczy Trybunałowi oraz innym uczestnikom postępowania (państwom członkowskim, Komisji, a w niekiedy także Radzie, czy PE) dla pełnego zrozumienia faktycznego i prawnego kontekstu sprawy. W szczególności decyzja wskazywać musi: istotne okoliczności stanu faktycznego oraz występujące w sprawie problemy prawne -przyczyny dla których sąd krajowy uznał za konieczne skierować pytanie do ETS -streszczenie argumentacji przytoczonej przez strony postępowania (jeśli zajdzie taka potrzeba) 6. Do decyzji muszą być także załączone kopie wszelkich istotnych dla sprawy dokumentów, a zwłaszcza teksty znajdujących w niej zastosowanie przepisów prawa krajowego ( ). 7) pytać należy, ale nie za szybko. 8) koszty pytania Doktryna acte clair

5 Sprawa 283/81 Srl CILFIT i Lanificio di Gavardo SpA p. Ministerstwo Zdrowia Przedstawienie sprawy do orzeczenia wstępnego Trybunałowi Sprawiedliwości nie jest konieczne, jeżeli zastosowanie prawa UE jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości; sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa UE, szczególnymi trudnościami interpretacyjnymi oraz ryzykiem rozbieżności wśród orzeczeń sądowych w obrębie Wspólnot (Unii). 283/81 CILFIT and Lanificio di Gavardo SpA v. Ministry of Health-wyrok z dnia 6 października 1982 r. Doktryna acte eclaire Autorytet interpretacji na podstawie art. 234 już danej przez Trybunał może pozbawić obowiązek (z art. 234 par. 3) jego celu i w ten sposób uczynić go bezprzedmiotowym. Tak jest szczególnie w przypadku, gdy podniesiona kwestia jest materialnie identyczna z kwestią, która była już przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego w podobnej sprawie (doktryna acte eclaire) /62 Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV, Hoechst-Holland NV v. Netherlands Inland Revenue Administration- wyrok z dnia 27 marca 1963 r. (powtarzanie- doktryna acte eclaire) W tej sprawie organ krajowy skierował do ETS pytanie prejudycjalne, na które ETS udzielił odpowiedzi w innej sprawie, lecz na tle identycznego stanu faktycznego (26/62 Van Gend den Loos). Konsekwencje niewypełnienia obowiązku zadania pytania prejudycjalnego Sprawa C-224/01 Köbler p. Austria!!!: W świetle podstawowej roli odgrywanej przez sądownictwo dla celów ochrony praw uzyskanych przez podmioty prywatne na podstawie przepisów wspólnotowych, pełna skuteczność tych przepisów byłaby podważona, a ochrona tych praw byłaby osłabiona, gdyby podmioty prywatne nie mogły, pod pewnymi warunkami, uzyskać odszkodowania, gdy ich prawa są uszczuplone przez naruszenie prawa UE, które może być przypisane decyzji sądu państwa członkowskiego orzekającego w ostatniej instancji. Konsekwencje niewypełnienia obowiązku zadania pytania prejudycjalnegosprawa C-173/03 Traghetti del Mediteraneo v. Włochy (...) prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie obowiązywaniu ustawodawstwa krajowego, które wyklucza w sposób generalny odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody wyrządzone jednostkom w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego przez sąd najwyższego szczebla, z tego względu że naruszenie to wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów przeprowadzonej przez ten sąd. ( ). Wpływ wyroku prejudycjalnego na prawomocne decyzje administracyjne: sprawa C-453/00 Kühne & Heitz Procedura przed TSUE w przedmiocie orzeczenia wstępnego o wniosek przekazany przez organ sądowy państwa członkowskiego. o Sekretarz tłumaczy wniosek na wszystkie oficjalne języki UE o wniosek przekazany wszystkim państwom członkowskim, Komisji oraz, o ile to zasadne, Radzie o publikacja wzmianki w Dzienniku Urzędowym o wniosku, stronach postępowania przed sądem państwa członkowskiego i istocie wniosku o strony, państwa członkowskie i instytucje Wspólnoty mają prawo przedstawiać pisemne stanowiska w ciągu dwóch miesięcy od publikacji. o brak możliwości odpowiedzi czy repliki. o te same strony mają prawo do występowania w postępowaniu ustnym.

6 o wyrok wydany po wysłuchaniu rzecznika generalnego i naradzie. o wyrok przesłany sądowi, który wniósł o jego wydanie. o wszystkie wyroki są publikowane o językiem postępowania jest język sądu, który zadał pytanie prejudycjalne Skutki prawne orzeczenia wstępnego Procedura orzeczeń wstępnych jest najważniejszą procedurę przed TSUE. DLACZEGO??? Jakkolwiek formalnie orzeczenie wstępne wiąże tylko sąd, który zadał pytanie prejudycjalne, a zatem miałby formalnie skutek inter partes i tylko co do danej sprawy, to w praktyce jest odmiennie - orzeczenia TSUE są najważniejszymi źródłami interpretacji prawa UE, wiążącymi dla wszystkich. Wydane dotychczas orzeczenia wstępne zawierały rozstrzygnięcia najbardziej doniosłe dla rozwoju i kształtu prawa UE. To właśnie w systemie orzeczeń wstępnych ETS wydał orzeczenia formułujące podstawowe zasady systemowe prawa UE, tj. zasadę skutku bezpośredniego, pierwszeństwa prawa UE, skutku pośredniego prawa UE czy odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego wobec jednostki. Związanie sądu krajowego wytycznymi wyższej instancji Sprawa 166/73 Rheinmühlen-Düsseldorf p. Einfur- und Vorratstelle für Getreide und Futtermittel ETS konsekwentnie stoi na stanowisku, iż nie jest możliwe ograniczanie prawa sądu krajowego do zadawania pytań prejudycjalnych poprzez dokonanie wiążącej wykładni przez sąd wyższej instancji. Pytania prejudycjalne a polskie prawo procesowe Decyzja o zadaniu pytania prejudycjalnego zostanie wydana w formie postanowienia Z obowiązujących przepisów wynika, iż samo postanowienie o zadaniu pytania nie podlega zaskarżeniu. Rodzaje wyroków prejudycjalnych interpretujące przepisy prawa UE bezpośrednio stosowane przez sąd krajowy wyjaśniające treść pojęć użytych w aktach prawa UE rozstrzygające o dopuszczalności stosowania przepisów krajowych dostarczające sądowi krajowemu wskazówek dotyczących oceny zgodności prawa krajowego z prawem UE nakazujące prounijną interpretację dotyczące zasady efektywności Brak związania brzmieniem pytania TS nie odrzuca pytań niejasnych lub niezrozumiałych albo zawierających niedoskonałe prawnie sformułowania Trybunał jest władny wybrać z całości materiałów przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z przedstawionych w odesłaniu podstaw orzekania, te elementy prawa Wspólnot, które odnosząc się do przedmiotu sporu, wymagają interpretacji lub zależności od przypadku oszacowania ich ważności C083/78 Gips Marketing Board

7 Wystąpienie z wnioskiem o orzeczenie wstępne wymaga wydania dwóch odrębnych decyzji procesowych, mianowicie oprócz postanowienia o zadaniu pytania prejudycjalnego konieczne jest wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania (na postanowienie o zawieszeniu postępowania można wnieść zażalenie) podstawę prawną do zawieszenia postępowania mogłyby stanowić odpowiednio art kpk ( przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania ) oraz art pkt 1 kpc ( rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego ) ooo Wyciąg z orzeczenia - C-453/00 wyrok TS dot. zasad współpracy Kühne & Heitz Wyrok z dnia 13 stycznia 2004 r. Trybunał Sprawiedliwości C-453/00 Kühne & Heitz NV a Productschap voor Pluimvee en Eieren, w przedmiocie wykładni prawa wspólnotowego, a w szczególności zasady współpracy wynikającej z art. 10 WE Artykuł 10 WE stanowi: 'Państwa członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty. Ułatwiają one Wspólnocie wypełnianie jej zadań. Powstrzymują się one od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów niniejszego traktatu.' Pytanie prejudycjalne dotyczyło kwestii: 'Czy prawo wspólnotowe, a w szczególności zasada lojalności wspólnotowej, o której mowa w art. 10 WE, nakłada na organ administracyjny, w okolicznościach przedstawionych w niniejszym wyroku, obowiązek zmiany decyzji ostatecznej, tak aby zagwarantować pełną skuteczność prawu wspólnotowemu interpretowanemu w świetle późniejszego orzeczenia prejudycjalnego?.' W przedmiocie pytania prejudycjalnego Trybunał: 1. Jak wynika z akt sprawy, okoliczności są następujące: po pierwsze, organ administracyjny zgodnie z prawem krajowym ma kompetencje do zmiany decyzji będącej przedmiotem sprawy przed sądem krajowym; po drugie, decyzja ta stała się ostateczna dopiero w następstwie wyroku sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji; po trzecie, w świetle późniejszego orzeczenia Trybunału wyrok ten został oparty o wadliwą wykładnię prawa wspólnotowego, która została przyjęta bez przedłożenia Trybunałowi pytań prejudycjalnych w trybie art. 234 akapit trzeci WE; po czwarte, zainteresowana zwróciła się do organu administracyjnego niezwłocznie po powzięciu wiedzy na temat orzeczenia Trybunału. 2. W takich okolicznościach właściwy organ administracyjny jest zobowiązany, zgodnie z zasadą współpracy wynikającą z art. 10 WE, do ponownego rozpatrzenia tej decyzji w celu uwzględnienia dokonanej w międzyczasie przez Trybunał wykładni przepisu prawa wspólnotowego. Rzeczony organ powinien określić, w zależności od rezultatów ponownego rozpatrzenia, w jakim zakresie obowiązany jest zmienić rozpatrywaną decyzję, nie szkodząc interesom osób trzecich. Zasada współpracy wynikająca z art. 10 WE nakłada na działający na odpowiedni wniosek organ administracji obowiązek ponownego rozpatrzenia ostatecznej decyzji administracyjnej w celu uwzględnienia wykładni odnośnego przepisu dokonanej w międzyczasie przez Trybunał, jeżeli:

8 posiada on zgodnie z prawem krajowym uprawnienie do zmiany tej decyzji; dana decyzja stała się ostateczna w następstwie wyroku sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji; wyrok taki został opary na błędnej, w świetle późniejszego orzecznictwa Trybunału, wykładni prawa wspólnotowego przyjętej bez przedłożenia Trybunałowi wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w warunkach określonych w art. 234 akapit trzeci WE oraz zainteresowany zwrócił się do organu administracyjnego niezwłocznie po powzięciu wiedzy na temat wspomnianego orzeczenia. Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 stycznia 2004 r.