CHROMATOGRAFIA CIENKOWARSTWOWA I KOLUMNOWA. Ćwiczenie A: OTRZYMYWANIE LIKOPENU Z KONCENTRATU POMIDOROWEGO

Transkrypt

1 CHROMATOGRAFIA CIENKOWARSTWOWA I KOLUMNOWA W ramach ćwiczenia wstępnego z chromatografii cienkowarstwowej (TLC) i kolumnowej (CC) wykonuje się jeden z dwóch eksperymentów: A. Otrzymywanie likopenu z koncentratu pomidorowego. lub: B. Analiza i rozdział mieszaniny syntetycznych barwników organicznych. Obowiązujący zakres materiału teoretycznego: Podstawy teoretyczne i zasady postępowania omówione są w skrypcie A. Czarny et al. Wprowadzenie do ćwiczeń laboratoryjnych z chemii organicznej, rozdz. V.5. CHROMATOGRAFIA. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczenia należy zapoznać się również z treścią rozdziałów II.2, II.3, III.1, III.5, III.6 oraz V.4 i zaznajomienie się z wyciągami z kart charakterystyk substancji, które będą stosowane podczas wykonywania ćwiczenia (w załączniku 1 do instrukcji). Ćwiczenie A: OTRZYMYWANIE LIKOPENU Z KONCENTRATU POMIDOROWEGO Cel ćwiczenia i wprowadzenie: Celem ćwiczenia jest potwierdzenie przydatności chromatografii do rozdziału i identyfikacji karotenoidów, barwników zawartych w pomidorach. Karotenoidy towarzyszą chlorofilowi we wszystkich organizmach. Zawierają one w cząsteczce 40 atomów węgla i wiele sprzężonych wiązań podwójnych. Najpospolitszym przedstawicielem tej grupy jest β-karoten. Do karotenoidów należy również likopen, czerwony barwnik pomidorów, papryki i innych owoców (Schemat 1). Związek ten ma działanie przeciwutleniające i przeciwnowotworowe. Zawiera on w cząsteczce 11 sprzężonych wiązań podwójnych, wszystkie w układzie trans. Pod wpływem temperatury, światła lub kwasów ulega on izomeryzacji do znacznie mniej wartościowego izomeru 13- cis. Proces ten zachodzi w pewnym stopniu w czasie przerobu świeżych pomidorów na koncentrat. Im większa ilość trans-likopenu w koncentracie, tym bardziej wartościowy jest ten popularny produkt spożywczy. 1

2 ' 1 ' trans - likopen 1' 1 ß - karoten Schemat 1. Wzory strukturalne trans-likopenu i β-karotenu. Odczynniki: koncentrat pomidorowy 30% płaska łyżeczka eter naftowy o tw o C 20 cm 3 eter naftowy o tw o C (ligroina) ok. 40 cm 3 aceton ok. 20 cm 3 chlorek sodu (roztwór nasycony) 25 cm 3 węglan potasu (roztwór 10%) 25 cm 3 tlenek glinu do chromatografii kolumnowej (obojętny, aktywność II) 10 g siarczan(vi) magnezu bezw. płytki do TLC pokryte tlenkiem glinu: ok. 8 4 cm i ok. 8 2,5 cm UWAGA: Praca z substancjami toksycznymi i palnymi w rękawicach ochronnych, wyłącznie pod wyciągiem! 1) Ekstrakcja karotenoidów i ksantofili z koncentratu pomidorowego Odmierza się płaską łyżeczkę koncentratu pomidorowego i umieszcza się w zlewce o pojemności 100 cm 3. Próbkę tę ekstrahuje się mieszaniną (1:1) eteru naftowego (tw o C) i acetonu, trzema porcjami po 10 cm 3, starannie rozcierając płasko zakończonym pręcikiem szklanym. Każdą porcję pomarańczowego roztworu przesącza się przez mały karbowany sączek do kolbki stożkowej o pojemności 50 cm 3, owiniętej w folię aluminiową w celu ochrony roztworu karotenoidów przed fotochemicznym utlenieniem. Po ostatniej ekstrakcji koncentrat umieszcza się na sączku i przemywa 2

3 jeszcze 5 cm 3 mieszaniny rozpuszczalników. 1 Ekstrakt przenosi się do niewielkiego rozdzielacza i przemywa kolejno nasyconym roztworem NaCl, 10% K 2 CO 3 i wodą. 2 Objętość ekstraktu zmaleje o połowę, gdyż aceton przejdzie do warstwy wodnej. Warstwę organiczną przenosi się do małej kolbki stożkowej i osusza bezwodnym MgSO 4. 2) Analiza ekstraktu metodą TLC Po oddzieleniu środka suszącego 3 wykonuje się chromatografię TLC na wąskiej płytce pokrytej Al 2 O 3 używając jako eluenta ligroiny. 4 Zaznacza się szybko kontury plamek ołówkiem. W tych warunkach najszybciej wędruje żółtopomarańczowy β-karoten (11 wiązań podwójnych), potem czerwonopomarańczowy trans-likopen (13 wiązań podwójnych). Na starcie pozostają najbardziej polarne żółte ksantofile (karbonylowe lub hydroksylowe pochodne karotenoidów). Po wykonaniu chromatografii zatęża się ekstrakt na wyparce do objętości 1-2 cm 3 (bez ogrzewania!). 3) Rozdział ekstraktu metodą chromatografii kolumnowej Na dnie kolumny umieszcza się mały kłaczek waty i wlewa do niej 10 cm 3 ligroiny. Wsypuje się porcjami przez lejek Al 2 O 3, lekko ostukując ścianki kolumny. Nadmiar ligroiny spuszcza się dołem kolumny, tak aby powierzchnia adsorbenta była przykryta 2-3 mm warstwą cieczy. Uzyskany uprzednio zatężony ekstrakt nanosi się na kolumnę za pomocą pipety Pasteura zaopatrzonej w gumową końcówkę. Następnie otwiera się kran i gdy próbka zostanie prawie całkowicie zaadsorbowana, rozwija się kolumnę używając ligroiny jako eluenta (10-15 cm 3 ). Kiedy żółta warstwa karotenu znajdzie się u dołu kolumny, zmienia się eluent na mieszaninę ligroina - aceton (9:1) i wymywa frakcję zawierającą likopen. Frakcje zawierające β-karoten i trans-likopen zbiera się oddzielnie do małych kolbek stożkowych. Obie substancje identyfikuje się i potwierdza skuteczność rozdziału wykonując chromatografię cienkowarstwową na szerokiej płytce pokrytej Al 2 O 3, nanosząc próbki pobrane z obu frakcji oraz roztwory czystych substancji wzorcowych. Jako eluenta w TLC używa się ligroiny z kilkoma kroplami acetonu. 5 Rozpuszczalnik pozostały w kolumnie usuwa się pod zmniejszonym ciśnieniem, mocując końcówkę otwartego kranika kolumny w korku osadzonym w szyjce kolby ssawkowej. Tubus kolbki Sączek wraz z osadem pozostawia się do wysuszenia pod sprawnym dygestorium, a następnie można go umieścić w koszu na odpady komunalne. Warstwę wodną po pierwszym przemyciu umieszcza się w pojemniku A (zlewki roztworów acetonowych), pozostałe frakcje wodne wlewa się do pojemnika W-Z (wodne roztwory zasad). Wykorzystany środek suszący, wolny od rozpuszczalnika organicznego, można rozpuścić w dużej ilości wody i otrzymany roztwór wylać do zlewu. Zużyte kapilary umieszcza się w pojemniku SZKŁO-odpady. Roztwór zawierający karoten oraz inne odpady używanych eluentów umieszcza się w pojemniku O (odpady ciekłe, palne, bez fluorowców). 3

4 ssawkowej podłącza się do pompki wodnej (lub membranowej). Po włączeniu pompki resztki rozpuszczalnika zostają odessane do kolbki ssawkowej. 1 4) Izolacja trans-likopenu Roztwory likopenu z kilku ćwiczeń zbiera się w jednej kolbce i zatęża na wyparce do objętości kilku cm 3, umiarkowanie ogrzewając. Kolbkę z zatężonym roztworem likopenu owija się w folię aluminiową i umieszcza w lodówce na kilka dni. Czerwone kryształki trans-likopenu odsącza się na malutkim lejku Büchnera, suszy i oznacza temperaturę topnienia (literaturowa wartość tt. wynosi ok. 175 o C). Ćwiczenie B: ANALIZA I ROZDZIAŁ MIESZANINY SYNTETYCZNYCH BARWNIKÓW Cel ćwiczenia ORGANICZNYCH Celem ćwiczenia jest przeprowadzenie analizy jakościowej roztworu mieszaniny barwników syntetycznych metodą chromatografii cienkowarstwowej. Substancjami, które mogą wchodzić w skład analizowanej mieszaniny są: 1-fenyloazo-2-naftol, czerwień metylowa, oranż 2-naftolowy i fluoresceina (Schemat 2). Lista barwników może jednak zostać zmodyfikowana w trakcie ćwiczeń. W dalszej kolejności należy rozdzielić analizowaną mieszaninę na poszczególne składniki stosując technikę chromatografii kolumnowej i potwierdzić skuteczność rozdziału, wykonując chromatografię cienkowarstwową zebranych frakcji. OH CH 3 N N N N N CH 3 COOH czerwień metylowa 1-fenyloazo-2-naftol OH N N SO 3 - Na + fluoresceina COOH oranż 2-naftolowy HO O O Schemat 2. Wzory strukturalne barwników syntetycznych, które mogą znajdować się w analizowanej mieszaninie. 1 Resztki rozpuszczalnika umieszcza się w pojemniku O (odpady ciekłe, palne, bez fluorowców), a wysuszony tlenek glinu w pojemniku N (odpady stałe, niepalne). 4

5 Odczynniki: wzorcowe roztwory barwników o stężeniu ok. 5 mg/ml sporządzone w toluenie lub etanolu: 1-fenyloazo-2-naftol, czerwień metylowa, oranż 2-naftolowy, fluoresceina. rozpuszczalniki: toluen, aceton, etanol mieszanina toluenu i acetonu 3 : 1 po ok cm 3 żel krzemionkowy do chromatografii kolumnowej ok. 10 g płytki do TLC pokryte żelem krzemionkowym: ok. 8 4 cm i ok. 8 2,5 cm UWAGA: Niektóre barwniki azowe są toksyczne zaleca się pracę w rękawicach ochronnych, Związki barwne używane w tym ćwiczeniu mogą pozostawić trudne do usunięcia plamy na skórze i odzieży. 1) Analiza jakościowa próbki metodą chromatografii cienkowarstwowej Przygotowanie płytki chromatograficznej. Na płytce chromatograficznej o wymiarach ok. 8 4 cm zaznacza się delikatnie ołówkiem w odległości ok. 1 cm od krótkiej krawędzi tzw. linię startu. Na linii startu zaznacza się w równych odległościach pięć punktów (co ok. 5 mm), w których naniesione zostaną substancje wzorcowe i badana mieszanina. Przy pomocy włosowatych kapilar 1 (każda do innego barwnika!) nanosi się roztwory wzorcowe i roztwór badany, tak aby plamki miały nie więcej niż 2 mm średnicy. Analizowany roztwór należy umieścić w środkowym miejscu, kilkakrotnie (5-6 razy) dotykając kapilarą powierzchnię płytki. Roztwory porównawcze nanosi się po bokach, dwu- lub trzykrotnie w jednym miejscu. Należy pamiętać, aby nie dopuścić do uszkodzenia powierzchni adsorbentu, a plamki nie były zbyt duże, ani położone zbyt blisko siebie. W żadnym momencie nie można dotknąć powierzchni płytki palcami! Po naniesieniu roztworów powierzchnię płytki suszy się w strumieniu ciepłego powietrza (np. suszarką). Rozwijanie chromatogramu. Komorę chromatograficzną napełnia się do wysokości ok. 3-5 mm eluentem, czyli mieszaniną toluenu i acetonu w stosunku objętościowym 3:1 (v/v). Korzystnie jest wyłożyć ścianki każdej komory (ok. ¾ obwodu) bibułą zapewnia to wysycenie całej objętości komory parami eluenta i zapobiega nadmiernemu odparowywaniu eluenta z płytki. Po włożeniu płytki komory nie wolno poruszać, do czasu zakończenia rozwijania! Gdy czoło rozpuszczalnika znajdzie się kilka milimetrów od górnej krawędzi, płytkę wyciąga się pęsetką, zaznacza miejsce, do którego dotarło czoło 1 Zużyte kapilary umieszcza się w pojemniku SZKŁO-odpady. 5

6 rozpuszczalnika (linię "mety") i suszy. Na podstawie porównania barw oraz przesunięcia (R f ) plamek pochodzących od substancji wzorcowych oraz od składników mieszaniny, ustala się skład analizowanej próbki. Chromatogram należy dołączyć (wkleić) do sprawozdania. 2) Rozdział poszczególnych składników mieszaniny metodą chromatografii kolumnowej Przygotowanie kolumny i rozdział barwników. Do kolumny chromatograficznej wlewa się kilka mililitrów eluentu (toluen) i na dno wprowadza mały kłębek waty. Odważa się 5 g żelu krzemionkowego i dokładnie miesza w małej zlewce z toluenem, tak aby otrzymać rzadką papkę, która nie zawiera pęcherzyków powietrza. Otrzymaną zawiesinę wlewa się przez lejek do kolumny, otwiera kran i spuszcza nadmiar rozpuszczalnika. Kran zamyka się, gdy eluent znajdzie się kilka milimetrów nad poziomem nośnika. Nie wolno dopuścić do "zapowietrzenia" kolumny! Rozdział na takiej kolumnie byłby całkowicie nieefektywny. Kolumnę ostukuje się i na powierzchnię nośnika wprowadza warstewkę ok. 1 cm czystego piasku. Następnie bardzo ostrożnie przy pomocy pipetki Pasteura wprowadza się roztwór przeznaczony do rozdziału. Otwiera się kran kolumny i jednocześnie wkrapla się kilka mililitrów toluenu. Gdy badana substancja zostanie zaadsorbowana w górnej części kolumny, napełnia się kolumnę ok. 10 cm 3 toluenu i rozpoczyna się wymywanie najmniej polarnych barwników. Poszczególne frakcje spływające z kolumny zbiera się osobno do dużych fiolek, starając się dokładnie oddzielić poszczególne barwniki. Gdy zebrane zostaną zebrane pierwsze frakcje lub gdy okaże się, że żadne związki nie są eluowane przez toluen, należy zmienić eluent na mieszaninę toluenu i acetonu w stosunku 3:1 (v/v). W trakcie rozdziału będzie trzeba stopniowo zmieniać rozpuszczalnik na bardziej polarny (czysty aceton, a ostatecznie etanol), aż do wymycia z kolumny wszystkich składników mieszaniny. Rozpuszczalnik pozostały w kolumnie usuwa się pod zmniejszonym ciśnieniem, mocując końcówkę otwartego kranika kolumny w korku osadzonym w szyjce kolby ssawkowej. Tubus kolbki ssawkowej podłącza się do pompki wodnej (lub membranowej). Po włączeniu pompki resztki rozpuszczalnika zostają odessane do kolbki ssawkowej. 1 3) Potwierdzenie skuteczności rozdziału Na dowód skuteczności rozdziału należy wykonać kolejny chromatogram cienkowarstwowy, tym razem nanosząc na węższą płytkę (ok. 8 2,5 cm) tylko próbki rozdzielonych frakcji. Ze względu na duże rozcieńczenie barwników w zebranych frakcjach, każdy roztwór trzeba nanosić wielokrotnie (ok. 20 razy) w to samo miejsce, nie dopuszczając jednak do rozszerzenia się plamek. 1 Wysuszoną płytkę umieszcza się w komorze, w której eluentem jest mieszanina toluenu i acetonu w stosunku 3:1. Po 1 Resztki rozpuszczalnika umieszcza się w pojemniku O (odpady ciekłe, palne, bez fluorowców), a wysuszony tlenek glinu w pojemniku N (odpady stałe, niepalne). 6

7 rozwinięciu, na podstawie otrzymanego chromatogramu, określa się czy wszystkie składniki analizowanej próbki zostały otrzymane jako roztwory czystych związków. Chromatogram należy dołączyć (wkleić) do sprawozdania. Ilość barwników w zebranych frakcjach jest tak mała (poniżej 1 mg), że trudno byłoby wyodrębnić je z roztworów w czystych postaciach. Gdy końcowy chromatogram zostanie zaakceptowany przez prowadzącego ćwiczenia, frakcje można umieścić w pojemniku O (odpady ciekłe, palne, bez fluorowców). Sprawozdanie Sprawozdanie z każdego z ćwiczeń A i B musi zawierać: 1. Krótki opis wykonanych czynności (w punktach). 2. Dołączone chromatogramy z obliczonymi wartościami współczynników R f i identyfikacją widocznych plamek. 3. Krótką interpretację uzyskanych wyników (opinię o skuteczności rozdziału, wskazanie przyczyn ewentualnych błędów itp.). 7

8 Załącznik 1. Wyciągi z kart charakterystyk substancji stosowanych w ćwiczeniach z chromatografii. Aceton (Propan-2-on, Keton dimetylowy) numer CAS charakterystyka ciecz, tw. = 56 C, d = 0,79 g/cm 3 zwroty R R: Produkt wysoce łatwo palny. Działa drażniąco na oczy. Powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie lub pękanie skóry. Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. zwroty S S: Przechowywać pojemnik w pomieszczeniu dobrze wentylowanym. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu nie palić tytoniu. Nie wdychać pary rozpylonej cieczy. ostrzegawcze / F Xi Kontakt z mieszaniną nitrującą lub stęż. kwasem azotowym(v) może spowodować wybuch. Praca wyłącznie pod sprawnym wyciągiem. Chlorek sodu numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = ok. 800 C zwroty R zwroty S Nie jest uważany za substancję niebezpieczną. Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody. 8

9 Czerwień metylowa (Kwas 4- dimetyloaminoazobenzeno-2 -karboksylowy) numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = C zwroty R Nie dotyczy nie jest klasyfikowana jako substancja niebezpieczna. zwroty S S: 22-24/25 Nie wdychać pyłu. Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu. W razie kontaktu może spowodować powstanie trudnych do usunięcia barwnych plam na skórze i odzieży. Etanol (Alkohol etylowy) o stęż. 95 % Etanol skażony eterem dietylowym (Anodyna) numer CAS charakterystyka ciecz, tw. = 78 C, d = 0,789 g/cm 3 zwroty R R: 11 Produkt wysoce łatwo palny. Anodyna dodatkowo: R: 22-36/37/38 Działa szkodliwie po połknięciu. Działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę. zwroty S S: 7-16 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu - nie palić tytoniu. ostrzegawcze Anodyna dodatkowo: S: 26 Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza. / F Anodyna dodatkowo: Xn Etanol skażony (anodyna) nie nadaje się do spożycia! W przypadku spożycia podać dużą ilość wody i wywołać wymioty. 9

10 Eter naftowy (Ligroina) numer CAS charakterystyka ciecz (mieszanina węglowodorów nasyconych), tw. = C, d = 0,65 0,71g/cm 3 zwroty R R: / Produkt wysoce łatwo palny. Może powodować raka. Działa szkodliwie na organizmy wodne; może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. Działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc w przypadku połknięcia. Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. zwroty S S: Przechowywać pojemnik w miejscu dobrze wentylowanym. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu - nie palić tytoniu. Nie wdychać pary. Unikać zanieczyszczenia skóry. Nie wprowadzać do kanalizacji. Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom elektrostatycznym. Unikać narażenia - przed użyciem zapoznać się z instrukcją lub kartą charakterystyki. W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie zasięgnąć porady lekarza i pokazać opakowanie lub etykietę. ostrzegawcze / F T Substancja rakotwórcza kategorii 2 (testy na zwierzętach pozwalają przypuszczać, że związek może być rakotwórczy również dla człowieka). Badania na zwierzętach sugerują że może działać upośledzająco na płodność. Praca wyłącznie pod sprawnym wyciągiem, z dala od źródeł otwartego ognia. Przenosić i przechowywać wyłącznie w zamkniętych naczyniach. Eter naftowy (Benzyna lekka) numer CAS charakterystyka ciecz (mieszanina węglowodorów nasyconych), tw. = C, d = 0,64 0,67g/cm 3 zwroty R R: 11-52/ Produkt wysoce łatwo palny. Działa szkodliwie na organizmy wodne; może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. Działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc w przypadku połknięcia. Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. zwroty S S: Przechowywać pojemnik w miejscu dobrze wentylowanym. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu - nie palić tytoniu. Nie wdychać pary. Unikać zanieczyszczenia skóry. Nie wprowadzać do kanalizacji. Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom elektrostatycznym. W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie zasięgnąć porady lekarza i pokazać opakowanie lub etykietę. ostrzegawcze / F+ Xn Badania na zwierzętach sugerują że może działać upośledzająco na płodność. Praca wyłącznie pod wyciągiem w pomieszczeniu do pracy z materiałami łatwopalnymi. Przenosić i przechowywać wyłącznie w zamkniętych naczyniach. 10

11 1-Fenyloazo-2-naftol (Sudan I) numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = C zwroty R R: zwroty S S: 22-36/ Ograniczone dowody działania rakotwórczego. Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą. Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia. Nie wdychać pyłu. Nosić odpowiednią odzież ochronną i odpowiednie rękawice ochronne. W razie połknięcia niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - pokaż opakowanie lub etykietę. Unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie z instrukcją lub kartą charakterystyki. ostrzegawcze / Xn Substancja rakotwórcza kategorii 3 (istnieją przesłanki wskazujące na możliwość działania rakotwórczego u człowieka) Substancja mutagenna kategorii 3 (istnieją przesłanki wskazujące na możliwość działania mutagennego u człowieka) Przenosić i przechowywać wyłącznie w zamkniętych naczyniach. Starannie myć ręce po każdej operacji z udziałem tego związku. W razie kontaktu może spowodować powstanie trudnych do usunięcia barwnych plam na skórze i odzieży. Fluoresceina numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = C zwroty R Nie dotyczy nie jest klasyfikowana jako substancja niebezpieczna. zwroty S S: 22-24/25 Nie wdychać pyłu. Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu. W razie kontaktu może spowodować powstanie trudnych do usunięcia barwnych plam na skórze i odzieży. 11

12 β-karoten (prowitamina A) numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = C (rozkład) zwroty R R: 44 zwroty S S: Zagrożenie wybuchem po ogrzaniu w zamkniętym pojemniku. Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty. Przechowywać z dala od źródeł ciepła. Zachować ostrożność w trakcie otwierania i manipulacji z pojemnikiem. trans-likopen numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = C (rozkład) zwroty R zwroty S Związek nie znajduje się na wykazie substancji niebezpiecznych. W razie kontaktu może spowodować powstanie trudnych do usunięcia barwnych plam na skórze i odzieży. Octan etylu numer CAS charakterystyka ciecz, tw. = 77 C, d = 0,90 g/cm 3 zwroty R R: zwroty S S: Produkt wysoce łatwo palny. Działa drażniąco na oczy. Powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie lub pękanie skóry. Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu - nie palić tytoniu. Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza. Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom elektrostatycznym. F Xi 12

13 Oranż 2-naftolowy (Sól sodowa kwasu 4-(2- hydroksy-1-naftylazo)benzenosulfonowego, Oranż β-naftolowy, Oranż II) numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = brak danych zwroty R R: 36/37/38 zwroty S S: Działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę. Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza. Nosić odpowiednią odzież ochronną. Xi W razie kontaktu może spowodować powstanie trudnych do usunięcia barwnych plam na skórze i odzieży. Siarczan(VI) magnezu bezw. numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = 1124 C zwroty R zwroty S Związek nie znajduje się na wykazie substancji niebezpiecznych. Przeprowadzone badania wskazują na brak poważnych zagrożeń dla zdrowia człowieka. Przy spożyciu występują zaburzenia układu pokarmowego - mdłości, wymioty. Związek jest higroskopijny - należy dopilnować, aby zawsze znajdował się w szczelnie zamkniętych pojemnikach. 13

14 Tlenek glinu bezw. numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. ok C zwroty R zwroty S Związek nie znajduje się na wykazie substancji niebezpiecznych. Nie wdychać pyłu - przy wdychaniu może powodować kaszel, duszności. Przy kontakcie z oczami przemyć dużą ilością wody. Toluen numer CAS charakterystyka ciecz, tw. = 111 C, d = 0,87 g/cm 3 zwroty R R: / zwroty S S: 36/ Produkt wysoce łatwo palny. Działa drażniąco na skórę. Działa szkodliwie przez drogi oddechowe; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia. Możliwe ryzyko szkodliwego działania na dziecko w łonie matki. Działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc w przypadku połknięcia. Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. Nosić odpowiednią odzież ochronną i odpowiednie rękawice ochronne. W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie zasięgnąć porady lekarza i pokazać opakowanie lub etykietę. ostrzegawcze / F Xn Substancja działająca szkodliwie na rozrodczość kategorii 3. Istnieją przesłanki wskazujące na możliwość szkodliwego wpływu na płód człowieka. Nie pracować w pobliżu źródeł zapłonu. Praca wyłącznie pod sprawnym wyciągiem. Kobiety w ciąży nie powinny mieć kontaktu z tym związkiem! 14

15 Węglan potasu bezw. numer CAS charakterystyka ciało stałe, tt. = 891 C zwroty R R: 36/37/38 zwroty S S: Działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę. Nie wdychać pyłu. Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.. Xi Żel krzemionkowy do chromatografii kolumn. (Amorficzny tlenek krzemu o granulacji mesh) numer CAS charakterystyka cialo stałe, tt. ok C zwroty R Nie dotyczy - nie jest klasyfikowany jako substancja niebezpieczna zwroty S S: 22-24/25 Nie wdychać pyłu. Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu. Pyły niektórych krystalicznych form tlenku krzemu (np. kwarcu, krystobalitu) mogą wykazywać działanie rakotwórcze. Do tej pory nie stwierdzono, aby podobne działanie wykazywał amorficzny tlenek krzemu. Należy jednak zachować ostrożność i nie dopuścić do pylenia substancji. 15