Recenzja fragmentu książki o Sromowcach Wyżnych, jako przyczynek do dyskusji

Transkrypt

1 Recenzja fragmentu książki o Sromowcach Wyżnych, jako przyczynek do dyskusji W 2010 roku ukazała się książka dwóch autorów Stanisława i Wojciecha Góreckich pod tytułem: Sromowce Wyżne czyli Przekop. Osada przy drodze królewskiej. Kronika. Została ona wydana przez Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, w Szczawnicy nakładem Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Gruntowej wsi Sromowce Wyżne. Pozycja ta opatrzona wstępem Ludwika Freya (s. 3-4) liczy łącznie 178 stron, czyli wbrew pozorom jest to pokaźna ilość tekstu, a przez to historii w nim zawartych. Jak pisze we wstępie prof. dr Ludwik Frey (s. 3) autorzy tekstu to ojciec Stanisław i syn Wojciech. Drugi z autorów, czyli Wojciech Górecki dał się poznać czytelnikom Prac Pienińskich, jako autor bardzo dobrego artykułu o początkach wsi Sromowce Wyżne (zob. W. Górecki 2008). Książka, która jest bardzo ładnie i przejrzyście wydana, składa się ze Słowa wstępnego autorstwa Ludwika Freya (s. 3-4) oraz z 10 kolejnych rozdziałów, podzielonych z kolei na podrozdziały. Są to: O wsi ogólnie (s. 5), Najdawniejsze dzieje (s. 9-17), Lokacja na prawie magdeburskim miejscowości Przekop dzisiejszych Sromowiec Wyżnych (s ), W epoce ostatnich Piastów i Jagiellonów (s ), W starostwie czorsztyńskim (s ), Okres niewoli narodowej (s ), Dwudziesty wiek (s ), Roczniki sromowieckie (s ), Wybrane zagadnienia z dziejów wsi (s ), Parafia Sromowce Wyżne kościoły i życie religijne (s ). Całość obrazu uzupełniają liczne ryciny i zdjęcia zamieszczone w pracy. W ramach tego tekstu zwrócę uwagę na pewne nieścisłości, które pojawiły się w rozdziale dotyczącym najdawniejszych dziejów (s. 9-17), a ściślej zająć się dwoma podrozdziałami: Osadnictwo prehistoryczne (s. 9-11) oraz Wędrówki plemion i Prasłowianie (s. 11). Jest to ważne, aby naświetlić i sprostować pewne informacje tam podane. Jednocześnie mam nadzieję, że nie zostanie to odczytane przez autorów tej ciekawej pozycji jako złośliwość, a jako pomoc przy pisaniu kolejnych wydań. Autorzy słusznie rozpoczynają rozdział od epoki kamienia, więc i my pójdźmy tym śladem. We wstępnej części wymienione zostają stanowiska z epoki kamienia (s. 3) (jak chcą twórcy tzw. łupanego, choć jest to już nieco przestarza- 491

2 Prace Pienińskie 2010, tom 20 łe stwierdzenie). Dotychczas wszystko jest zgodne z prawdą do pewnego momentu. Wątpliwości pojawiają się przy datach, które podają autorzy (s. 9). Dosyć sztywne datowanie dla mezolitu wydaje się nieuzasadnione. Rzeczywiście, w VI tysiącleciu BC pojawiają się na ziemiach polskich społeczności o gospodarce rolniczej (np. S. Czopek 1999, s. 49; A. Kulczycka-Leciejewiczowa 1997, s. 209), przy czym obok nich nadal egzystują społeczności myśliwsko zbierackie mezolitu. Jest to bardzo ciekawe zagadnienie, a w świetle pozyskiwanych materiałów wydaje się, że ich egzystencja trwa na pewnych obszarach stosunkowo długo (np. Z. Bagniewski 1982, s ; 1987, s ; T. Galiński 1997, s. 211; J. Libera 2002, s. 220, 223, 224; M. Wawrzczak 2005, s. 207; H. Więckowska 1985, s ). Również eneolit na ziemiach polskich można zawrzeć w innych datach 4100/ BC (J. K. Kozłowski, P. Kaczanowski 1998, s. 117, 143). Później mówimy już o kulturach wczesnej epoki brązu (zob. J. K. Kozłowski, P. Kaczanowski 1998, s. 142). Niestety niefortunnie połączyli oni także zwierzęta, na które polował przypuszczalnie paleolityczny (nie ma tego zaznaczonego w tekście) myśliwy (s. 9). Przykładem może być mamut, na którego nie można było polować np. w schyłkowej części paleolitu (zob. np. S. Czopek, 1999, s. 26; J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski 1975, s ). Kolejne niezbyt szczęśliwe stwierdzenie odnosi się do środkowej epoki kamienia, czyli mezolitu. Autorzy napisali, że: Człowiek okresu mezolitu [ ], potrafił już rozniecać ogień (s. 9). Chciałbym zwrócić uwagę, że umiejętność posługiwania się ogniem ma swoje korzenie setki tysięcy lat temu i łączy się z przodkami człowieka (J. K. Kozłowski 2003, s. 47; 2004, s. 220; J. K. Kozłowski, P. Kaczanowski 1998, s. 52). Następny, niestety tym razem bardzo poważny błąd pojawia się przy wzmiankowaniu epoki brązu. Twórcy tekstu napisali, iż artefakty pozostawione przez ludność kultury łużyckiej w Szlachtowej i Krościenku są datowane na II wiek p.n.e. (s. 11). Jest to daleko idące nieporozumienie. Być może popełniono błąd i nie zauważono go przed oddaniem tekstu do druku (mam taką nadzieję). Otóż wzmian- 492

3 Recenzja fragmentu książki... kowana powyżej data odnosi się do epoki żelaza, a ściślej do młodszego okresu przedrzymskiego (zob. S. Czopek 1999, s. 157; J. K. Kozłowski, P. Kaczanowski 1998, s. 212). Przytaczany przykład stanowiska w Szlachtowej to skarb składający się z siekierek brązowych i ozdób (J. Kostrzewski 1964 za: W. Blajer 2001, s. 352), który datowany został na Halsztat B2 Halsztat B3 (W. Blajer 2001, s. 341), czyli mniej więcej BC (W. Blajer 2001, s. 20, tam wcześniejsza literatura). Drugą poważną nieścisłością jest kwestia wspominanych przez Panów cmentarzysk. Z tekstu można wnioskować (być może jestem w błędzie), iż dopiero z kulturą łużycką łączy się powstanie cmentarzysk (s. 11). Jest to wyraźne nieporozumienie. Istnieje szereg dowodów na to, że już wcześniej zmarli byli chowani w ramach cmentarzysk (np. B. Baczyńska 1994; S. Kadrow, A i J. Machnikowie 1992; P. Włodarczak 1998). Tak więc kultura łużycka nie jest żadnym fenomenem pod tym względem. Ostatnim wyróżnionym przeze mnie błędem, jest stwierdzenie o obecności Gotów w tym rejonie (s. 11). Cytują Autorzy przy tym dra Stanisława Smólskiego (s. 11, przypis 5; S. Smólski 1955, s. 132). Ten niewątpliwie zasłużony badacz Pienin i dyrektor przez szereg lat Pienińskiego Parku Narodowego napisał pozycję, która w wielu wypadkach w chwili obecnej została zdewaluowana. Książka ta została napisana w zgodzie z ówczesną wiedzą, a niestety w kilku przypadkach dr Stanisław Smólski pisał tak jak w danej chwili uważał, bez posiłkowania się literaturą (tak jak w tym przypadku). W chwili obecnej powtarzanie takiego stwierdzenia jest po prostu nonsensem. Społeczność ta zajmowała inne obszary, raczej dalekie od strefy pienińskiej (zob. J. K. Kozłowski, P. Kaczanowski 1998, s. 298 ryc. 159; P. Kaczanowski, R. Madyda-Legutko 2005, s. 129 ryc. 3; A. Kokowski 2007, s. 191 mapa 15). Dotychczasowe badania archeologiczne w pobliżu Sromowiec nie ujawniły śladów plemienia gockiego (np. R. Madyda-Legutko 1998; 2004; R. Madyda-Legutko, J. Poleski, M. Krąpiec 2005, s. 338 ryc. 1). Kończąc ten przegląd większych błędów (pomijam mniejsze niedomówienia) należy stwierdzić, że autorzy książki poszli trochę na tzw. łatwiznę. Niestety, uwaga ta dotyczy również innych prac o charakterze regionalnym. Archeologia, jako nauka nie stoi w miejscu. Każdy sezon wykopaliskowy przynosi nowe informacje dotyczące społeczeństw pradziejowych. Dotyczy to w szczególności strefy karpackiej, przez długi czas będącej na uboczu zainteresowań badaczy. Jeżeli autorzy chcieli wspominać o sytuacji pradziejowej na tym terenie należało sobie zadać trud wyszukania informacji w dostępnych publikacjach. Specjalnie w tym niewielkim tekście posługiwałem się przypisami dotyczącymi łatwiej dostępnych publikacji. Oczywiście, byłoby nonsensem, abym wymagał od autorów głębszych studiów. Wiem, że nie są archeologami. Chciałbym jedynie, by fragment tekstu dotyczący najdawniejszych dziejów człowieka stał na takim samym poziomie, jak chociażby w publikacji rozdział o lokacji miejscowości (s ), czy o kościele i parafii (s ), dzięki którym wiele się dowiedziałem, a przy tym z przyjemnością przeczytałem. Maciej Wawrzczak Szczawnica 493

4 Prace Pienińskie 2010, tom 20 Literatura Baczyńska B Cmentarzysko kultury mierzanowickiej w Szarbi, woj. kieleckie. Studium obrządku pogrzebowego, Bagniewski Z Społeczności myśliwsko-rybackie w okresie od IX do III tysiąclecia p.n.e. na terenie Polski południowo-zachodniej (część 2: kultura chojnicko-pieńkowska i grupa bobrzańska), Studia Archeologiczne, t. 11, s Mezolityczne społeczności myśliwsko-rybackie południowej części Pojezierza Kaszubskiego, Studia Archeologiczne, t. 17. Blajer W Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich, Czopek S Pradzieje Polski południowo-wschodniej, Rzeszów. Galiński T Mezolit Europy, Szczecin. Górecki W Lokacja na prawie magdeburskim miejscowości Przekop, dzisiejszych Sromowiec Wyżnych, Prace Pienińskie, t. 18, s Kaczanowski P., Madyda-Legutko R Strefy kulturowe w Europie środkowej w okresie rzymskim, [w:] P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, listopada 2001, Kraków, s Kadrow S., Machnikowie A i J Iwanowice, stanowisko Babia Góra, część II. Cmentarzysko z wczesnego okresu epoki brązu, Kokowski A Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa. Kostrzewski J Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z górnego i środkowego dorzecza Wisły i górnego dorzecza Warty, Przegląd Archeologiczny, t. 15, s Kozłowski J. K Pojawienie się homo erectus i rozprzestrzenienie ekumeny poza granice Afryki, [w:] Encyklopedia historyczna świata, t. 1. Prehistoria, Kraków, s Dolny Paleolit, [w:] J. A. Gierowski, S. Grodziski, J. Wyrozumski (red.), Wielka historia świata, t. 1. Świat przed rewolucją neolityczną, Warszawa-Kraków, s Kozłowski J. K., Kaczanowski P Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kozłowski J. K., Kozłowski S. K Pradzieje Europy od XL do IV tysiąclecia p.n.e., Warszawa. Kulczycka-Leciejewiczowa A Strachów. Osiedla neolitycznych rolników na Śląsku, Wrocław. Libera J Przedneolityczne osadnictwo wschodniej części północnego Podkarpacia od Böllingu do końca okresu atlantyckiego. Zarys problematyki, [w:] J. Gancarski (red.), Starsza i środkowa epoka kamienia w Karpatach polskich, Krosno, s Madyda-Legutko R Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem rzymskim i wczesnym okresem wędrówek ludów w polskiej strefie beskidzkiej, [w:] J. Gancarski (red.), Dzieje Podkarpacia, t. II, Krosno, s Polskie Karpaty w okresie późnolateńskim i w okresie wpływów rzymskich. Uwagi dotyczące zróżnicowania kulturowego, [w:] J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, s

5 Madyda-Legutko R., Poleski J., Krąpiec M Studia nad geografią osadnictwa w górnym dorzeczu Wisły u schyłku starożytności i na początku średniowiecza, [w:] P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, listopada 2001, Kraków, s Smólski S Pieniny przyroda i człowiek, Wawrzczak M Mezolit Kotliny Sandomierskiej. Wybrane zagadnienia, [w:] M. Kuraś (red.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej, Stalowa Wola, s Więckowska H Osadnictwo późnopaleolityczne i mezolityczne nad dolną Narwią, Wrocław. Włodarczak P Groby kultury mierzanowickiej oraz kultury trzcinieckiej z Żernik Górnych, [w:] A. Kośko, J. Czebreszuk (red.), Trzciniec system kulturowy czy interkulturowy proces?, Poznań, s