Fragment ceramiki z Jaworek Przyczynek do kontaktów Rusi Szlachtowskiej

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Fragment ceramiki z Jaworek Przyczynek do kontaktów Rusi Szlachtowskiej"

Seweryna Lis
6 lat temu
Przeglądów:

Przyczynek do kontaktów Rusi Szlachtowskiej Treścią niniejszego tekstu jest fragment ceramiki znaleziony na terenie miejscowości Jaworki, gm. Szczawnica.

Józefa Szalaya w Szlachtowej. Miejsce znalezienia. Zabytek został odkryty w części południowego zbocza wyniesienia.

1 Przyczynek do kontaktów Rusi Szlachtowskiej Treścią niniejszego tekstu jest fragment ceramiki znaleziony na terenie miejscowości Jaworki, gm. Szczawnica. Opisywany ułamek naczynia pozyskano przypadkowo (przez autora komunikatu) w trakcie krótkiej wycieczki po okolicy w marcu 2014 roku. Zabytek został przekazany do zbiorów Muzeum Pienińskiego im. Józefa Szalaya w Szlachtowej. Miejsce znalezienia. Zabytek został odkryty w części południowego zbocza wyniesienia. Jest ono uformowane na kształt ostrogi utworzonej przez dwa cieki: Czarną i Białą Wodę, które stanowią dopływ Grajcarka. Obecnie zbocze zostało naruszone budową dróg dojazdowych do działek prywatnych. Fragment ceramiki został pozyskany z miejsca, które zostało przekształcone pod budowę drogi. Zalegał w warstwie gliniastej. Miejsce znalezienia ceramiki w terenie zaznaczone czarnym punktem. Skala 1:

2 Prace Pienińskie 2014, tom 24 Opis zabytku Pozyskany ułamek stanowi część naczynia (dzbanka) siwaka. Jest to fragment taśmowatego ucha barwy stalowoszarej. Przełom jednobarwny. Domieszka schudzająca drobnoziarnista, piasek. Na zabytku widoczne ślady toczenia. Fragment taśmowatego ucha znaleziony w Jaworkach Technologia Zabytek stanowi fragment naczynia toczonego na kole. Wskazują na to dobrze widoczne ślady. W kulturze ludowej istnieje szereg typów naczyń ceramicznych (zob. S. Krzysztofowicz 1972, s ). Omawiany fragment stanowi ułamek, przypuszczalnie dzbanka, o barwie stalowoszarej, jednolitej. Tego typu ceramika powstawała w piecach garncarskich, szczelnie zamkniętych, w technologii redukcyjnej wypału (E. Fryś-Pietraszkowa 1994, s. 15; R. Reinfuss 1955, s ). Naczynia w tym typie powstają przede wszystkim dlatego, iż podczas wypału w zamkniętym szczelnie piecu przywiera do nich sadza i nie dociera do nich tlen (E. Fryś-Pietraszkowa 1994, s. 15; L. Kociszewski, J. Kruppé 1973, s ; J. Szabadfalvi 1960, s. 9). Chronologia Ze względu na to, że jest to fragment ceramiki toczonej, przy ustaleniach chronologicznych należy odnieść się do artefaktów datowanych od okresu wpływów rzymskich do czasów współczesnych. W przypadku wspomnianego pierwszego etapu, tzn. okresu wpływów rzymskich, czy też raczej wędrówek ludów, ceramika jest zbliżona kolorystycznie. Pomimo tego pozornego podobieństwa pozyskany fragment posiada jednak inne cechy domieszki i gliny (por. R. Madyda-Legutko, K. Tunia 1993, s ). Dlatego też można wykluczyć przyporządkowanie tego fragmentu do tego okresu, a skoncentrować się na późniejszych etapach. Sama miejscowość pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1519 roku (J. Czajkowski 1999, s. 12). Wydaje się jednak, że osadnictwo na tym terenie można odnosić już przynajmniej do XV stulecia, ponieważ na początki tego wieku datowana jest Biała Woda wraz z zabudowaniami dworskimi (J. Czajkowski 1999, s. 12, 46-47; tam wcześniejsza literatura). W związku z tym istnieje mocne podejrzenie o poprzedzające (przedrusińskie) osadnictwo na tym terenie (np. B. A. Węglarz 2011, s. 213). Ceramika siwa pojawia się w głównej mierze w Polsce od późnego średniowiecza i trwa w okresie nowożytnym (zob. E. Fryś-Pietraszkowa 1994, s. 15; 314

Widok na ostrogę od strony południowej. Widoczny wkop pod drogę. J. Kruppé 1981), przy czym słabo rozwinęła się w zachodniej Małopolsce, gdzie znajdowały się miejsca produkcji innego typu naczyń (por.

3 Widok na ostrogę od strony południowej. Widoczny wkop pod drogę. J. Kruppé 1981), przy czym słabo rozwinęła się w zachodniej Małopolsce, gdzie znajdowały się miejsca produkcji innego typu naczyń (por. E. Fraś-Pietraszkowa 1994, s. 15; M. Gajewska 1961, s. 251; A. Wałowy 1979). Wydaje się jednak, że można wykluczyć etap średniowieczny. Pojawienie się jej w zachodniej Małopolsce w późnym średniowieczu powoduje, iż na tym obszarze musiała ona znaleźć się najwcześniej w czasach nowożytnych. W okresie nowożytnym i w czasach współczesnych naczynia w formie siwaków powstają w głównej mierze w centralnej i wschodniej Polsce (zob. E. Fryś-Pietraszkowa 1994, s. 18; K. Ruszel 1994, s. 334). Tego typu ceramikę przed I wojną światową produkowano również na Słowacji (np. J. Czajkowski 1961, s. 24). W tym czasie już na tym obszarze zamieszkują Rusini. Wydaje się, iż ten fragment należy odnosić do późnych faz okresu nowożytnego, jak i czasów współczesnych (XIX-XX w.). Import wyrób miejscowy (?) Ceramika późnych faz okresu nowożytnego, a także ludowa ceramika współczesna, na terenie Pienin i w najbliższej okolicy, była mocno zdobiona malowaniem, w różne przede wszystkim kwieciste wzory (por. np. K. Ceklarz 2012, s. 152; H. Pieńkowska, T. Staich 1956, s ; T. M. Trajdos 1978, s. 103; J. Wiktor 1958, s. 175). Analizowany fragment jest odmienny stylistycznie od tego typu miejscowych wyrobów. Dlatego też możemy w tym wypadku mówić o imporcie. 315

Prace Pienińskie 2014, tom 24 Widok na ostrogę od strony południowej. Zbliżenie na miejsce znalezienia ceramiki. Należy rozpatrzyć dwa kierunki napływu: Polska wschodnia i teren Słowacji.

4 Prace Pienińskie 2014, tom 24 Widok na ostrogę od strony południowej. Zbliżenie na miejsce znalezienia ceramiki. Należy rozpatrzyć dwa kierunki napływu: Polska wschodnia i teren Słowacji. Pomimo tego, iż we wschodniej Polsce siwaki posiadają długie trwanie (zob. np. K. Ruszel 1994), to jest to obszar znacznie oddalony od zachodnich partii Beskidu Sądeckiego. W związku z tym bardziej prawdopodobnym pochodzeniem siwaka z Jaworek jest teren dzisiejszej Słowacji. Ceramika ze Słowacji była transportowana na targi Beskidu Sądeckiego (zob. J. Czajkowski 1961, s. 24). Można zatem było ją nabyć na kiermaszach tego obszaru. Dodatkowo według wcześniejszych ustaleń łemkowie nie wytwarzali sami naczyń, a potrzebną ceramikę sprowadzali ze Słowacji (R. Reinfuss 1990, s. 110). Najbardziej prawdopodobnym kierunkiem sprowadzenia tej ceramiki jest teren znajdujący się na południe od Jaworek (Słowacja). Podsumowanie Prezentowany zabytek jest fragmentem ucha taśmowatego, przypuszczalnie dzbanka, siwaka. Został znaleziony we wsi Jaworki, genetycznie związanej z osadnictwem rusińskim. Najprawdopodobniej omawiany ułamek naczynia należy datować na późne fazy okresu nowożytnego lub na czasy współczesne. Najbardziej prawdopodobnym miejscem powstania tego zabytku była Słowacja. Przypuszczalnie dzbanek uległ potłuczeniu, skorupy zostały wyrzucone do gnoju, a następnie wywiezione wraz z nim na pole orne, co tłumaczy znalezienie fragmentu ucha w tym miejscu. 316

5 Literatura: Ceklarz K Rzemiosło, przemysł i sztuka ludowa, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Kraków, s Czajkowski J Ostatni garncarz Bardiowa, Polska Sztuka Ludowa, t. 15, nr 1, s Czajkowski J Studia nad łemkowszczyzną, Sanok. Fryś-Pietraszkowa E Rozkwit i zmierzch ceramiki siwej, [w:] A. Gruszczyńska, A. Targońska (red.), Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji Rzeszów, IX.1993, Rzeszów, s Gajewska M Materiały archeologiczne do dziejów późnośredniowiecznego garncarstwa Kielecczyzny, Wrocław. Kociszewski L., Kruppé J Badania fizykochemiczne ceramiki warszawskiej XIV XVII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. Kruppé J Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków- -Gdańsk-Łódź. Krzysztofowicz S O sztuce ludowej w Polsce, Warszawa. Madyda-Legutko R., Tunia K Rytro. Karpacka osada z okresu wędrówek ludów, Kraków. Pieńkowska H., Staich T Drogami skalnej ziemi. Podtatrzańska włóczęga krajoznawcza, Kraków. Reinfuss R Garncarstwo ludowe, Warszawa. Reinfuss R Śladami Łemków, Warszawa. Ruszel K Ośrodek garncarski w Medyni i Zalesiu, [w:] A. Gruszczyńska, A. Targońska (red.), Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji Rzeszów, IX.1993, Rzeszów, s Szabadfalvi J Die Ornamentik der ungarischen Schwarzkeramik, Acta Ethnographica, t. 9, s Trajdos T. M Przeszłość i teraźniejszość rzemiosł artystycznych na polskim Spiszu, Polska Sztuka Ludowa, t. 32, nr 2, s Wałowy A Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych, Materiały Archeologiczne, t. 19, s Węglarz B. A Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej, Pruszków. Wiktor J Pieniny i ziemia sądecka, Kraków. Maciej Wawrzczak Szczawnica Fot. i rys. autor 317

Podobne dokumenty

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22)

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny