Prawo - wykłady rok akademicki 2009/2010, semestr zimowy. Wrocław, Copyright by Kocur, perelka, pit3r, beznickowa

Transkrypt

1 Prawo - wykłady rok akademicki 2009/2010, semestr zimowy Wrocław, Copyright by Kocur, perelka, pit3r, beznickowa 1

2 Prawo - zespól norm ustanowionych i uznawanych przez państwo, które sprawuje nad nim kontrolę przez środki przymusu (stosowane w ostateczności). Norma prawna - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu. Przepis prawny, część aktu prawnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp. Określenie przepisu prawnego bywa używane wymiennie z określeniem norma prawna. Elementy jednej normy mogą być zawarte w kilku różnych przepisach, np. przez odesłanie do innych artykułów danego aktu prawnego lub przez sformułowanie sankcji dla norm zawartych w innych aktach prawnych. Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.: Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...) Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.: (...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...) Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.: (...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Związki pomiędzy normami prawnymi Hierarchia - Powiązania występujące pomiędzy aktami prawnymi mającymi różną hierarchie w systemaie aktów prawnych są powiązaniami na zasadzie delegacji ( są powiązaniami formalnymi ). Polegają one na tym że akt wyższego rzędu upoważnia lub zobowiązuje określony podmiot do wydania aktu prawnego niższego rzędu. Podstawą obowiązywania aktów hierarchicznie niższych jest akt prawny hierarchicznie nadrzędny. Ustawy mają swoją podstawę prawną w konstytucji, i nie musi być ona precyzowana w ich treści natomiast rozporządzenia same muszą ją określić na początku treści aktu. Akty hierarchicznie równorzędne mogą nawzajem uchylać swą treść, Akty hierarchicznie nadrzędne mogą każdorazowo uchylać treść aktów podrzędnych. Akty szczegółowe mogą każdorazowo uchylać akty generalne. Akty hierarchicznie nadrzędne regulują zazwyczaj sprawy donioślejszej wagi niż akty podrzędne str. 2

3 Kolizja to oznaczenie tego rodzaju sytuacji, w której dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jeden przepis prawa, a przepisy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania (skutki prawne) Rodzaje reguł kolizyjnych: Lex superior derogat legi inferiori akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu Lex posterior derogat legi priori kryterium decydującym jest czas (data) wydania danego aktu prawnego. Późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego, należy zatem kierować się postanowieniami aktu późniejszego, czyli tego który został wydany później. Lex specialis derogat legi generali rozróżnienie przepisów prawa o charakterze legis generalis i legis specialis. Lex generalis jest przepisem wiążącym określone skutki prawne z daną klasą faktów prawnych, lex specialis klasy faktów wydziela pewien ich rodzaj, z którym wiąże odmienne skutki prawne, inne niż lex generalis. W myśl omawianej zasady: przepisy (akty) szczególne derogują przepisy o charakterze ogólnym. normy formalne zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów. normy nieformalne niespisane normy, obowiązujące zwyczajowo w ramach danej grupy lub społeczeństwa. normy prawne zasady zachowania się oparte na przepisach. W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe. normy religijne w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne. normy moralne (etyczne) mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych. normy obyczajowe nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny. normy zwyczajowe nawyki, rodzaje zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla jakichś grup społecznych. str. 3

4 Język prawny ustawodawczy, język, w którym wyrażone są akty prawne Język prawniczy język, który opisuje wypowiedzi normatywne zawarte w aktach prawnych np. komentarz, uzasadnienie. Gałęzie prawa to spójne kompleksy norm prawnych, które regulują określone kategorie stosunków społecznych, wyodrębnione według pewnych ogólnych założeń i w pewien sposób uporządkowane: Gałęzie podstawowe to : prawo cywilne prawo karne prawo administracyjne oraz prawo konstytucyjne, prawo finansowe, prawo procesowe Prawo prywatne - jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi, reguluje stosunki prawne między równorzędnymi podmiotami ( os. Fizycznymi i prawnymi) dla ochrony interesów indywidualnych, przed wszystkim majątkowych. Państwo przez prawo prywatne nie nakazuje ani zakazuje np.( przenoszenia własności, zawierania małżeństw umów gospodarczych i inych) ale kwestie te reguluje w przepisach prawnych. prawo prywatne związane jest ze sferą wolności obywatela.ochrona prawa prywatnego odbywa się przy zastosowaniu przed wszystkim sankcji cywilistycznych (nieważności czynności prawnych, odszkodowanie itp.). Prawo publiczne - reguluje stosunki między organami władzy publicznej oraz między nimi a obywatelami, w których jedna storna( organy władzy) ma pozycję nadrzędną(władczą). Funkcją norm publicznych jest ochrona interesów publicznych (ogólnospołecznych). Ochrona prawa publicznego odbywa się z urzędu, przy zastosowaniu przed wszystkim sankcji karnych i egzekucyjnych. Tworzenie prawa Inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie określonego podmiotu do przedkładania władzy prawodawczej projektów ustaw. Według Konstytucji RP prawo takie przysługuje: Posłom (15 posłom lub komisji sejmowej), Senatowi (uchwała Senatu o wniesienie inicjatywy ustawodawczej), Prezydentowi RP, Radzie Ministrów, Grupie co najmniej 100 tyś. obywateli mających czynne prawo wyborcze. Projekt ustawy składa się do laski marszałkowskiej. Przyjęcie ustawy musi być poprzedzone trzema czytaniami. Wnioskodawca może wycofać swój wniosek aż do drugiego czytania. Po pierwszym czytaniu projekt trafia do komisji. Komisja może z kolei powołać podkomisję do rozpatrzenia tego projektu. Prace w komisji kończą się sprawozdaniem. W sprawozdaniu komisja opiniuje projekt i zgłasza wniosek o: Przyjęcie projektu Przyjęcie projektu z poprawkami komisji Odrzuceniu projektu Po otrzymaniu sprawozdania Marszałek Sejmu kieruje projekt ustawy do drugiego czytania. str. 4

5 Poprawki może zgłaszać: Wnioskodawca Grupa co najmniej 15 posłów Przewodniczący klubu poselskiego w imieniu klubu Rada Ministrów Jeżeli zgłoszono poprawki wtedy projekt trafia powrotem do komisji sejmowej. Następnie odbywa się trzecie czytanie.ustawa zostaje uchwalona gdy opowie się z nią większość posłów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (co najmniej120 posłów). Senat musi w ciągu 30 dni (termin wynikający z Konstytucji RP) podjąć jedną z następujących decyzji: Zatwierdzić ustawę, Uchwalić poprawki do ustawy, Odrzucić ustawę w całości. Kolejność dalszych prac zależy od uchwały Senatu. Jeżeli Senat przyjął ustawę to Marszałek Sejmu przedstawia ją Prezydentowi RP do podpisu. Gdy natomiast zgłosił poprawki albo gdy odrzucił ustawę wtedy prace wracają do Sejmu. Prezydent zgodnie z Konstytucją musi w ciągu 21 dni od otrzymania jej d Marszałka Sejmu. Prezydent może: Podpisać ustawę i zarządzić jej publikację, Wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją, Zawetować ustawę czyli przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Veto prezydenckie dotyczy całej ustawy a nie tylko jej poszczególnych części. Prezydent nie może jednocześnie zawetować ustawy oraz wystąpić do TK. Veto można być odrzucone przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli Sejm odrzuci veto wtedy Prezydent musi podpisać ustawę w terminie 7 dni od jej otrzymania. Gdy natomiast nie znajdzie się stosowna większość postępowanie ustawodawcze kończy się a ustawa nie wchodzi w życie. Ogłoszenie ustawy Ogłoszenie ustawy, nazywane inaczej promulgacją, jest ostatnim elementem drogi legislacyjnej. Ogłoszenia dokonuje się w Dzienniku Ustaw i należy to do zadań premiera. Wejście w życie Ustawa wchodzi w życie dopiero po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Wejście w życie następuje 14 dni po ogłoszeniu ustawy. Można jednak w ustawie wydłużyć ten okres (vacatio legis). Źródła prawa Polskiego Konstytucja wyodrębnia dwa rodzaje aktów prawnych generalnych: 1. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty str. 5

6 prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły, są źródłami powszechnie obowiązującego prawa. 2.Uchwały rady ministrów, zarządzenia prezesa rady ministrów i ministrów są źródłami prawa o charakterze wewnętrznym Wyodrębnione w konstytucji RP źródła prawa róźnią się pod względem zakresu obowiązywania oraz ich treści Konstytucja - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. Ustawa akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe. Ratyfikacja usankcjonowanie, zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez powołany do tego organ państwowy. W Polsce ratyfikacja umów międzynarodowych należy do kompetencji PREZYDENTA. Po opublikowaniu w Dzienniku ustaw stanowią część krajowego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio, w rezultacie normy prawa międzynarodowego stają się normami prawa wewnętrznego Rozporządzenie akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenia może ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku. Uchwały i Zarządzenia jako Akty wewnętrzne Akty te obowiązują jednostki organizacyjne podlegające organowi wydającemu te akty. Uchwały są nazwą ogólną dla aktów organów kolegialnych. Np. dla Rady ministrów określają zadania RM oraz kompetencje Zarządzenia, jak zastrzega konstytucja, wydawane są tylko na podstawie ustawy. Nie mogą zatem stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia wydają Prezes rady ministrów, ministrowie, przewodniczący komitetów określonych w ustawie wchodzący w skład rady ministrów oraz Prezydent RP. Zarządzenia i Uchwały podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. O tym orzeka Trybunał Konstytucyjny. Uchwały i zarządzenia są ogłaszane w Monitorze Polskim Akty prawa miejscowego str. 6

7 Niektóre źródła prawa tworzone są przez organy o ograniczonym terytorialnie zasięgu działania i takie też jest zakres owych aktów. Są to akty normatywne regulujące stosunki społeczne z zakresu administracji i obowiązujące w granicach lokalnie określonej właściwości stanowiących je organów(gmina, powiaty, województwa). Powinny być aktami wykonawczymi do ustaw. Ze względu na podmiot stanowiący i podstawę prawną można wyróżnić następujące rodzaje prawa miejscowego. a) Rozporządzenie wojewody(prawo miejscowe) b) Prawo gminne, powiatowe, wojewódzkie c) Akty prawne terenowych organów administracji niezespolonej Prawo unijne - Prawo pierwszego, drugiego i trzeciego filaru. Pierwszego filaru- W 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Obowiązuje prawo wspólnotowe i współpraca ponadnarodowa. Drugiego filaru - Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Obowiązuje prawo międzynarodowe publiczne i współpraca międzyrządowa. Trzeciego filaru - Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych [23] - do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Obowiązuje prawo międzynarodowe publiczne i współpraca międzyrządowa. Traktat wspólnot Europejskich Zarządzenie i Dyrektywy wg TWE Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. str. 7

8 Obowiązywanie rozporządzeń Rozporządzenia mają "zastosowanie ogólne" i mają być w całości i bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich UE. Oznacza to, iż z chwilą ich wejścia w życie stają się one źródłem prawa także dla gmin, które muszą je stosować bez czekania na jakiś akt krajowy, albo jakikolwiek sygnał od władz centralnych w tym zakresie. Obowiązywanie dyrektyw Dyrektywy obowiązują wyłącznie państwa członkowskie, dla osób fizycznych i prawnych dyrektywy powinny być wiążące dopiero po włączeniu ich dom krajowego systemu prawnego. Dlatego z jednej strony, koncepcja ta chroni suwerenność państw członkowskich, pozwala na uwzględnienie narodowych odrębności Promulgacja ogłoszenie każdego aktu normatywnego. Sensu stricto jest to jedynie ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa, czym w ramach swoich kompetencji potwierdza, że ustawę uchwalono zgodnie z przepisami konstytucji oraz poleca wszystkim adresatom jej stosowanie. Stosowanie prawa polega na orzekaniu o skutkach prawnych w indywidualnych i konkretnych sprawach na podstawie obowiązujących norm prawa materialnego. Proces stosowania prawa jest realizowany przez kompetentne podmioty w sposób sformalizowany, określony przez przepisy prawa procesowego 1. Stosowanie prawa - Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne; 2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego; 3. Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej; 4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną. 5. Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego. Wykładnia prawna zadaniem wykładni jest wyjaśnienie właściwego sensu przepisów prawnych w celu ustalenia czy konstruowania znaczenia norm prawnych. Ustalenia te wymagają przeprowadzenia mniej lub bardziej skomplikowanego procesu myślowego, który nazywa się wykładnią prawna Ze względu na podmiot dokonujący wykładni oraz moc wiążąca rozróżnia się wykładnię a) Autentyczną b) Legalną str. 8

9 c) Praktyczną d) Prywatną Z wykładnią Autentyczną mamy do czynienia wtedy, gdy organ który ustanowił przepisy, sam dokonuje wykładni Z wykładnią Legalną jest dokonywana przez organy państwa, którym przepisy prawne nadają kompetencje do ustalania wiążącej wykładni Z wykładnią Praktyczną takiej wykładni mogą dokonywać wszystkie organy władzy publicznej stosującej prawo(państwowej i samorządowej, ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej) Wykładnia ta ma ograniczoną moc, gdyż wiąże tylko organ, który jej dokonuje, oraz podmioty, wobec których prawo jest stosowane. Z wykładnią Prywatną jest dokonywana przez każdego adresata tekstu prawnego na swój własny użytek. Ze względu na metodę: Językowa - na podstawie analizy języka przepisu Systemowa - (systematyczna) na podstawie systemu prawa, w którym funkcjonuje przepis polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce akty prawnego normatywnego w całej gałęzi prawa, a także ze względu na zasady systemu prawa lub zasady danej gałęzi prawa. Funkcjonalna(celowościowa) - polega na ustaleniu znaczenia przepisów zgodnie z funkcją, czyli dorozumianym(prawdopodobnym) cele, jaki chciał osiągnąć prawodawca, stanowiąc dany przepis Historyczna - na podstawie kontekstu historycznego Ze względu na uzyskany na podstawie różnych wykładni efekt: Dosłowna - zakres zastosowania przepisu będzie taki sam jak w przypadku użycia wykładni językowej Rozszerzająca - wybrane zostanie szersze znaczenie przepisu niż w przypadku zastosowania wykładni językowej Zawężająca - wybrane zostanie węższe znaczenie przepisu niż w przypadku zastosowania wykładni językowej Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresatów norm sankcjonowanej i sankcjonuje zgodny z treścią dyspozycji tych norm w warunkach określonych w ich hipotezach. Pojęcie praworządności także i w odniesieniu do organów państwa nie jest jednoznaczne. Należy wyodrębnić trzy ujęcia praworządności w literaturze przedmiotu: str. 9

10 Praworządność jako postulat polityczny rozumiany w ten sposób, iż organy państwa mają działać wyłącznie na podstawie przyznanych im kompetencji, realizując to, co jest im nakazane, a powstrzymując się od działań zakazanych Praworządność jako zasada prawa, nakazuje organom państwa działać jedynie na podstawie prawa. Ta norma zasada sformułowana jest najczęściej w konstytucji Praworządność jako określony stan faktyczny w państwie polegający na tym, rzeczywiście organy państwa działają na podstawie prawa i w ramach prawa. Legalność jest pojęciem należącym do podstawowego słownictwa prawnego i prawniczego. Legalność została scharakteryzowana jako zgodność działania z prawem (ustawą) niezależnie od jego motywów, niezależnie od tego, jakie motywy spowodowały podjęcie owego działania. Tak pojęta legalność obejmuje więc jeden, jedyny wymóg: samą zgodność zachowania z prawem Stosunek prawny to rodzaj zależności i powiązań wyznaczonych przez normę prawną pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Stosunek prawny składa się z elementów konstruktywnych takich jak Strony stosunku prawnego podmioty prawa Prawa i obowiązku stron będące treścią stosunku prawnego obowiązki i uprawnienia Przedmiot stosunku prawnego przedmiotem stosunku prawnego jest to, do czego jedna strona jest upoważniona a druga zobowiązana (przedmiotem najmu jest mieszkanie) Zdarzenia mogące być źródłem stosunków prawnych Najem, dzierżawa, narodziny, śmierć Podział zdarzeń prawnych: a) Fakty: zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu, nie wynikające z działań ludzkich ( np. upływ czasu) b) Działania: świadome działania ludzkie w celu wywołania określonych skutków prawnych. Państwo to przymusowa organizacja społeczna, której najistotniejsze elementy: ludność terytorium i władza suwerenna określone są przez prawo Istotą państwa jest władza i niezależnie od tego czy to jest władza dla samej władzy (osoby lub grupy rządzącej) czy też ma on służyć realizacji takich zadań, jak zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa labo urzeczywistnienie dobra powszechnego lub osiąganie innych celów zbiorowości zorganizowanej w państwo. Organy państwa i obsługujące je urzędy tworzą aparat państwowy, który kształtuje się jako wyodrębniona struktura organizacyjna w obrębie grupy państwowej. Aparat państwowy str. 10

11 obejmuje np. policję, a także środki o charakterze materialno-technicznym, które służą do realizacji zadań państwa. W skład aparatu państwowego wchodzą organy: 1) prawodawcze (np. parlament); 2) wykonawcze (np. prezydent, rząd); 3) przymusu (np. policja, wojsko) czuwają nad bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym; 4) wymiaru sprawiedliwości (np. sądy) stosują prawo; 5) kontroli (np. NIK, Trybunał Konstytucyjny) sprawdzają przestrzeganie prawa Ustrój państwa Ustrój polityczny - struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie. Organ państwowy - odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa, działająca w imieniu i na rzecz państwa przy zastosowaniu środków właściwych dla władzy państwowej. Podział ze względu na rodzaj zadań: Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo, władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie, władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa. Samorząd terytorialny to instytucja publiczna, ale niepaństwowa, powołana do podejmowania i realizacji zadań lokalnych, głownie w dziedzinie spraw gospodarczych i społecznych. Przykładem samorządu terytorialnego jest gmina zrzeszająca mieszkańców gminy, jaki i innych osób przebywających na terenie gminy. Są to takie działania, jak str. 11

12 organizacja ochrony zdrowia, pomoc społeczna, oświata, budowa, utrzymanie dróg, a także rejestracja urodzeń, małżeństw, zgonów itp. Zasady: Zasada suwerenności narodu Zasada podziału władz i równowagi władz Zasada reprezentacji politycznej Zasada społeczeństwa obywatelskiego Zasada społecznej gospodarki rynkowej Zasada przyrodzonej godności człowieka Zasada pomocniczości Cechy Konstytucji Konstytucja - akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego charakteru. Konstytucję wyróżnia : 1) szczególna treść określa podstawy ustroju politycznego i społeczno gospodarczego państwa, zasady organizacji i powoływania centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwa oraz normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. 2) najwyższa moc prawna wszystkie inne akty prawne niższego rzędu muszą być z nią zgodne. 3) Szczególny tryb zmiany może ona nastąpić tylko drogą ustawy uchwalonej przez: Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, oraz Senat bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ponadto jej zmiana może nastąpić także przez ogólnonarodowe referendum. Organami wewnętrznymi Sejmu i Senatu są; - marszałek Sejmu /marszałek - prezydium Sejmu/Senatu - konwent seniorów - komisje sejmowe / komisje Marszałek kieruje pracami Sejmu, a w szczególności stoi na straży praw i godności Sejmu, czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom sejmu, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami Prezydium Sejmu, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, zapewnia dyscyplinę obrad, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu. Prezydium Sejmu składa się z marszałka w wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium należy: - ustalanie planów prac Sejmu - zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalanie porządku obrad - dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu - utrzymywanie stosunków z Senatem - udzielanie posłom pomocy w ich pracy. str. 12

13 Konwent seniorów składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Do jego grona mogą być w razie potrzeby dokooptowani dalsi posłowie. Obrady konwentu toczą się pod przewodnictwem marszałka Sejmu. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu, a jego główne zadanie polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, a więc klubów poselskich. Komisje sejmowe są organami specjalistycznymi Sejmu. Komisje te są powoływane przez Sejm, na początku kadencji. W skład komisji wchodzą posłowie. Kompetencje Sejmu obejmują wszelkie dziedziny życia publicznego, zaś posłowie mają pełne rozeznanie oparte na własnej znajomości rzeczy jedynie w niewielkiej ilości spraw. Komisje dzielą się na: - stałe - nadzwyczajne. Komisje nadzwyczajne powoływane są dla zbadania określonej sprawy. Komisje stałe są wewnętrznymi, pomocniczymi organami Sejmu, powołanymi dla określonego rodzaju spraw w celu ich przygotowania i wyrażenia opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na posiedzeniu Sejmu, oraz celem współdziałania w wykonywaniu kontroli nad określonymi ogniwami aparatu państwowego. Poseł, deputowany, członek parlamentu. W Polsce poseł na Sejm RP jest członkiem niższej izby parlamentu polskiego. Posłem w Polsce może być obywatel, który ukończył 21 lat i ma czynne prawo wyborcze. O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy. Posłowie (i Senatorowie) są reprezentantami Narodu, nie wiążą ich instrukcje wyborców, niedopuszczalne jest ich odwołanie przez wyborców (koncepcja mandatu wolnego) Senator - deputowany, członek parlamentu. Instytucja mająca korzenie w Senacie z okresu starożytnego Rzymu. W Polsce senator jest członkiem Senatu, izby wyższej ParlaSenatorem w Polsce może być obywatel, który ukończył 30 lat i ma bierne prawo wyborcze. O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy. Obowiązkiem senatora jest złożenie ślubowania przed Senatem RP, branie udziału w pracach Senatu na posiedzeniach plenarnych i w komisjach oraz utrzymywanie kontaktu z wyborcami. Kompetencje prezydenckie można rozpatrywać w różnych sferach. Oto najważniejsze z nich: 1) Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów a) powoływanie rządu b) desygnowanie premiera c) przyjmowanie dymisji Rady Ministrów d) odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności e) zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi) 2) Kompetencje w stosunku do parlamentu a) zarządza wybory parlamentarne b) zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu c) posiada inicjatywę ustawodawczą str. 13

14 d) posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw e) podpisuje ustawy f) zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP g) posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję) 3) Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej a) powołuje sędziów b) powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego Sąd we współczesnych demokratycznych systemach prawnych to niezawisły organ państwowy powołany do stosowania prawa w zakresie rozstrzygania sporów między podmiotami pozostającymi w sporze, a także decydowania o przysługujących uprawnieniach oraz dokonywania innych czynności określonych w ustawach lub umowach międzynarodowych. Wyposażony jest w atrybut niezawisłości i funkcjonuje w szczególnej, procesowej formie Sad Najwyższy jest naczelnym organem władzy sądowniczej w Polsce Sąd Najwyższy powołany jest do: Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania Rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego. Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych Sądy powszechne sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Naczelny Sąd Administracyjny - organ państwowy sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Sądy szczególne to sądy, które rozpatrują sprawy z różnych przyczyn wyjęte spod rozpoznania przez sądy powszechne. Po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r. sądami szczególnymi są: sądy administracyjne sądy wojskowe str. 14

15 Sąd polubowny jest sądem niepaństwowym orzekającym w sporach cywilnoprawnych poddanych mu pod rozstrzygnięcie mocą zapisu na sąd polubowny. Sądy polubowne mogą orzekać: w sprawach o prawa majątkowe; w sprawach o prawa niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody, z wyjątkiem spraw o alimenty. Wyroki wydane przez sądy polubowne mają taką samą moc prawną, jak wyroki sądów powszechnych. Postępowanie przed sądem polubownym ma charakter jednoinstancyjny co oznacza, że stronom nie przysługuje możliwość odwołania się od wyroku sądu polubownego Prokuratura - urząd państwowy powołany do stania na straży praworządności. Zazwyczaj swój cel prokuratura realizuje poprzez zaskarżanie do sądów decyzji niezgodnych z prawem, ściganie przestępstw, pomoc prawną społeczeństwu oraz branie udziału w procesie legislacyjnym jako czynnik opiniodawczy Adwokatura i radcowie prawni składają się z ogółu adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju. Jej zadaniem jest udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji- przede wszystkim jednak ludności. Z pomocy adwokatury mogą korzystać zarówno poszczególni ludzie w swoich sprawach prywatnych, jak i przedsiębiorstwa, spółki i inne podmioty gospodarcze. Zadaniem adwokata jest udzielanie fachowych porad prawnych oraz prowadzenie spraw klientów przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości, a także organami administracyjnymi itd. Notariat jest instytucją, mającą na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z obowiązującym prawem. Do zakresu czynności notariatu należy przede wszystkim sporządzanie aktów notarialnych. W formie aktu notarialnego strony zawierają ważniejsze umowy i dokonują innych czynności prawnych. Niektóre umowy, np. sprzeda nieruchomości, wymagają do swej ważności formy aktu notarialnego. Zadaniem notariatu jest te sporządzanie uwierzytelnionych odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów (np. testamentów) na przechowanie, sporządzanie projektów aktów, sporządzanie protestów weksli i czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku itd. Administracja działalność organizatorska realizowana przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmująca zakres spraw o charakterze publicznym, regulowana przez ogólne normy prawne. Przedmiotem prawa administracyjnego jest zatem sama administracja oraz procesy administrowania, które mają przede wszystkim charakter władczy. Administracje pojmuje się w dwóch znaczeniach podmiotowym i przedmiotowym. W ujęciu podmiotowym oznacza pewną organizację, składającą się z różnorodnych jednostek organizacyjnych wyposażonych w kompetencje określone prawem, które są powołane do realizacji określonych zadań publicznych. W ujęciu przedmiotowym administracja oznacza pewien rodzaj działalności podejmowanej w ramach realizacji owych zadań o charakterze publicznym. str. 15

16 Zależnie od przedmiotu działalności, jej zakresu, charakteru organu, jego składu i innych okoliczności dokonać możemy kilku podziałów organów administracyjnych. Podstawowym podziałem organów administracji publicznej jest podział na : - organy administracji rządowej państwowej; - organy administracji samorządowej. Ze względu na sposób powoływania dzielimy organy administracji na : - organy powoływane w drodze nominacji jako decyzji administracyjnej np. wojewoda; - organy powoływane w drodze aktu organu władzy np. minister; - organy powoływane w drodze wyborów np. zarząd gminy. Ze względu na skład osobowy wyróżnić możemy : - organy jednoosobowe; - organy kolegialne. Ze względu na terytorialny zasięg swojej działalności organy administracji państwowej podzielić możemy na : organy centralne; organy terenowe. Rada ministrów jest naczelnym obok prezydenta organem władzy wykonawczej oraz centralnym organem administracji rządowej, głównym ośrodkiem dyspozycji w sprawach politycznych, gospodarczych i kierowniczych w państwie. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, prowadzi sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów, kieruje administracją rządową. Prezes rady ministrów(prz) zajmuje szczególną pozycję od początku powstania rady ministrów. On podejmuje działania prowadzące do sformowania rady ministrów, reprezentuje RM i kieruje jej pracami oraz koordynuje i kontroluje prace poszczególnych ministrów. Prezes RM posiada nadto prawo wydawania aktów pranych (rozporządzeń i zarządzeń) Ministrowie - są z jednej strony członkami RM i wypełniają zadania wyznaczone im przez PRZ, z drugiej strony są naczelnymi jednoosobowymi organami władzy państwowej i kierującymi określonymi działami administracji rządowej(resortem). Ustawa tworzy i wyznacza zakres działania konkretnego ministra. Centralny organ administracji w Polsce jest to organ administracji, którego zakres działania obejmuje obszar całego państwa. Centralne organy administracji podporządkowane są naczelnym organom administracji. Organy centralne działają w formie indywidualnych decyzji, mogą wydawać zarządzenia o charakterze wewnętrznym. Mają charakter apolityczny. Organy centralne powoływane są najczęściej przez Prezesa Rady Ministrów w drodze ustaw. Terenowe organy administracji rządowej Jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego RP stają się gminy powiaty województwa Najwyższa Izba Kontroli to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio Sejmowi i prowadząca kontrole w państwie. W zakresie NIK-u jest m.in.: kontrolowanie działalności organów państwa (administracji rządowej), NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem prowadzonych przez NIK kontroli jest dostarczanie Sejmowi i opinii publicznej informacji o działaniach państwa, które są str. 16

17 oceniane pod kątem: legalności, gospodarności, celowości oraz rzetelności. Szczególną, konstytucyjną rolę zajmuje opinia NIK w procedurze zatwierdzania przez Parlament sprawozdania budżetowego Rządu. Przez prawną formę działania administracji należy rozumieć prawnie określony typ konkretnej czynności organu administracji. Rodzaj prawnych form działania administracji jest odzwierciedleniem funkcji, celów i sposobów realizacji zadań przez administrację. Najważniejsze formy działań administracji są następujące: Akty normatywne(akty generalne) Akty administracyjne Ugody Porozumienia administracyjne Czynności faktyczne Czynności cywilnoprawne Przez akt administracyjny rozumie się oparte na przepisach prawa administracyjnego władcze, jednostronne oświadczenie woli organu administracji publicznej, określające sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie. Akt taki musi być wydane na podstawie ustawy i dokonanych ustaleń stanu faktycznego. (Matysiak 203 kryteria) Postępowanie administracyjne jest działem prawa administracyjnego regulującym tryb działania organów administracji poprzez wydawanie aktów administracyjnych (decyzji) oraz uprawnienia, jakie przysługują adresatom tych aktów w trakcie ich wydawania oraz weryfikacji. Postępowanie to służy do realizacji norm materialnego prawa administracyjnego i uchronieniu obywateli i jednostek organizacyjnych przed samowolą organów administracyjnych Przebieg postępowania administracyjne Wszczęcie postępowania administracyjnego Protokoły i adnotacje Postępowanie dowodowe Rozprawa Zawieszenie postępowania Decyzje Postanowienie Ugoda Odwołanie Zażalenia Wznowienie postępowania Decyzja jest najważniejszą formą aktu administracyjnego, stanowi władcze jednostronne oświadczenie woli organu administracyjnego określające sytuację prawną strony w określonej str. 17

18 indywidualnie sprawie. Decyzja jest zamknięciem pierwszego etapu postępowania administracyjnego Obligatoryjnymi elementami decyzji administracyjnej są: - oznaczenie organu administracji publicznej - data wydania - oznaczenie strony lub stron - powołanie podstawy prawnej - rozstrzygnięcie - uzasadnienie faktyczne i prawne - pouczenie o środkach zaskarżenia decyzji - podpis osoby upoważnionej do wydania decyzji z imienia, nazwiska i stanowiska służbowego - pouczenie o ewentualnej skardze do sądu administracyjnego lub powództwie do sądu powszechnego. Decyzje administracyjne dzieli się na merytoryczne, które zawierają rozstrzygnięcie co do istoty sprawy, w sposób władczy określają uprawnienia i obowiązki indywidualnego adresata w sferze prawa materialnego, oraz decyzje, które w inny sposób kończą sprawę w danej instancji. Do tych ostatnich zalicza się decyzję o umorzeniu postępowania administracyjnego, decyzję kasacyjną organu odwoławczego, który uchyla orzeczenie organu I instancji i przekazuje temu organowi sprawę do ponownego rozpatrzenia, decyzję o odmowie wznowienia postępowania oraz decyzję o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. Kontrola bezpośrednia W tej kontroli sądy powszechne mogą na mocy szczególnego przepisy rozpoznawać środki zaskarżenia decyzji administracyjnej, a także wydawać nowe rozstrzygnięcie co do istoty. W Polsce bezpośrednia kontrola administracji ma miejsce w następujących sprawach: z zakresu ubezpieczeń społecznych - od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stronie przysługuje w terminie jednego miesiąca odwołanie do właściwego sądu ubezpieczeń społecznych, od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje w terminie 14 dni odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie, na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu cywilnego sąd cywilny może orzec o unieważnieniu, sprostowaniu i ustaleniu treści aktu stanu cywilnego, na decyzje o nieuwzględnieniu reklamacji od nieumieszczenia w spisie wyborców oraz nieuwzględniającej reklamacji o skreśleniu ze spisy wyborców (decyzje te wydaje wójt/burmistrz/prezydent). Kontrola pośrednia W tej kontroli sąd powszechny nie rozpoznaje środków prawnych od decyzji administracyjnej, lecz na mocy wyraźnego przepisu orzeka o prawach i obowiązkach o str. 18

19 charakterze cywilnoprawnym, w odniesieniu do których wcześniej została wydana decyzja administracyjna. Przewidują ją m.in. niektóre przepisy ustaw Prawo wodne oraz Prawo geodezyjne i kartograficzne. Gospodarka - całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa). Działalność ta polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. Najprostszy podział gospodarki wyróżnia trzy sektory: rolnictwo, przemysł, usługi. Prawo gospodarcze - zwyczajowe określenie dziedzin prawa regulujących działalność gospodarczą. Zazwyczaj określenie to obejmuje prawo gospodarcze prywatne oraz prawo gospodarcze publiczne, często jednak bywa synonimem publicznego prawa gospodarczego. Prawo gospodarcze prywatne - gałąź prawa prywatnego, regulująca stosunki prawne pomiędzy uczestnikami obrotu gospodarczego (majątkowe stosunki gospodarcze). Normy tej gałęzi prawa opierają się na zasadzie wzajemnej autonomiczności i równorzędności podmiotów. Publiczne prawo gospodarcze - prawo regulujące funkcje państwa w gospodarce. Określa, przez normy prawne, władztwo państwa w dziedzinie gospodarki i jego granice. Adresatami norm prawnych prawa gospodarczego publicznego są podmioty gospodarcze. Prawo gospodarcze publiczne określa: funkcje państwa w gospodarce zadania i kompetencje organów państwowych w gospodarce mechanizm podejmowania decyzji przez organy państwowe w gospodarce prawa i obowiązki adresatów (podmiotów gospodarczych). Publiczne prawo gospodarcze obejmuje m.in. zasady podejmowania działalności gospodarczej, koncesjonowanie działalności gospodarczej, zasady podejmowania działalności gospodarczej przez przedsiębiorców zagranicznych, podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej przez Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego, nadzór organów państwa nad przedsiębiorcami, komercjalizację i prywatyzację, a także tak wyspecjalizowane dziedziny jak prawo ochrony konkurencji, prawo pomocy publicznej, prawo energetyczne, prawo telekomunikacyjne, prawo obrotu instrumentami finansowymi, a nawet nadzór bankowy. str. 19

20 Pod pojęciem prawa administracyjnego gospodarczego rozumiemy: 1. Prawo ustrojowe (podmiotowe) ustawy ustrojowe, ustawy o działach administracji rządowej, ustawa o podziale kompetencji. 2. Prawo materialne (przedmiotowe) odnoszące się do określonych dziedzin prawa np., prawo budowlane, prawo telekomunikacyjne. 3. Prawo procesowe art.17 i art.18 KPA, Ordynacja podatkowa i przepisy prawa materialnego. Stosunek administracyjnoprawny - stosunek prawny regulowany przez normy prawa administracyjnego. Powstaje wskutek zaistnienia przesłanek faktycznych lub określonych faktów prawnych. Ustaje z chwilą wydania przez organ administracji publicznej, wiążącego rozstrzygnięcia Elementy stosunku administracyjnoprawnego: Przedmiot stosunku administracyjnoprawnego musi dotyczyć sfery publicznej i być normowany przez kompetentne organy administracji publicznej, w drodze wydawanych na podstawie prawa, aktów administracyjnych; Podmiot stosunku administracyjnoprawnego obligatoryjnym uczestnikiem stosunku administracyjnoprawnego jest organ administracji publicznej lub podmiot wykonujący jego funkcje. Podmiotami mogą być również, o ile posiadają osobowość prawa administracyjnego, osoby fizyczne lub grupy, osoby prawne, jednostki organizacyjne itp; Relacje pomiędzy uczestnikami stosunku administracyjnoprawnego w przeciwieństwie do stosunku cywilnoprawnego, w którym istnieje domniemanie równości stron, stosunek administracyjnoprawny charakteryzuje się nierówno rzędnością jego podmiotów. Oznacza to, że organ administracji publicznej jednostronnie rozstrzyga o prawach lub obowiązkach podmiotów stosunku. Główne rodzaje stosunku administracyjnoprawnego: Stosunek materialny powstaje na skutek zaistnienia stanu faktycznego lub faktu prawnego, wyczerpującego zakres zastosowania norm prawa administracyjnego materialnego. Nawiązanie stosunku materialnego jest związane z nałożeniem na adresatów norm prawa materialnego, określonych w nim praw i obowiązków; Stosunek procesowy powstaje w wyniku zaistnienia stosunku materialnego, w momencie wszczęcia postępowania administracyjnego. Z mocy stosunku procesowego stronom przysługują, na podstawie prawa administracyjnego procesowego, prawa i obowiązki formalne; Stosunek egzekucyjny jest pochodną stosunku procesowego. Jego istota polega na konieczności bezwzględnego podporządkowania się decyzji egzekucyjnej, organu administracji publicznej wydanej w celu wykonania prawa; łączy się z mniejszą lub większą dolegliwością str. 20

21 Stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi relacje między podmiotami a przedmiotami tego prawa Rodzaje proste - jedna strona jest zobowiązana, a druga uprawniona (np. darowizna) złożone - obie strony stosunku są jednocześnie uprawnione i zobowiązane (np. umowa sprzedaży) Cechami charakterystycznymi stosunku cywilnoprawnego, pozwalającymi go wyróżnić spośród innych stosunków prawnych, są: równorzędność stron (brak prawnej podległości między stronami), autonomia stron (wolność wstąpienia w stosunek prawny i jego kształtowania), sądowa ochrona interesów stron. Działalność gospodarcza działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa Przedsiębiorca w myśl ustawy jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka administracyjna niebędąca osobą prawną, która wykonuje we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Cechy, które musi spełnić podmiot, by zostać uznanym za przedsiębiorcę: zarobkowy charakter wykonywania działalności gosp. celem działalności musi być uzyskiwanie korzyści majątkowej(również działalność ze stratą) działalność prowadzona we własnym imieniu przedsiębiorca nie prowadzi działalności gosp. za kogo innego, ale może posłużyć się innymi osobami przy wykonywaniu własnej działalności zorganizowany sposób prowadzenia działalności wymaga wybrania odpowiedniej formy prawnej(np. spółki handlowej) i przygotowania organizacyjnego, zależnie od przedmiotu działalności ciągłość działalności stanowi o stabilności funkcjonowania podmiotu, jest odwrotnością działania chwilowego, okazjonalnego.(uwaga: działalność sezonowa spełnia ten warunek) zawodowy charakter prowadzenia działalności podmiot musi mieć odpowiednie kwalifikacje, zależne od przedmiotu działalności Przedsiębiorstwo w znaczeniu: 1) funkcjonalnym synonim zarobkowej działalności gosp. prowadzonej przez przedsiębiorcę w sposób zorganizowany i ciągły. 2) podmiotowym wyraźne w przypadku przedsiębiorstwa państwowego. Opiera się na koncepcji zarządzania wyodrębnionym majątkiem państwowym przez specjalnie dla str. 21

22 tego celu tworzoną osobę prawną. Przedsiębiorstwo jest podmiotem praw i obowiązków. 3) przedmiotowym (na podstawie art. 55 K.C.) Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gosp. Obejmuje ono w szczególności: znaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części(nazwa przedsiębiorstwa) własność, nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne koncesje, licencje i zezwolenia patenty i inne prawa własności przemysłowej majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne tajemnice przedsiębiorstwa księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gosp. Firma jest dobrem niematerialnym(oznaczeniem) wyodrębnionym ze względu na pełnioną przez nią funkcję. Jest nią indywidualizacja przedsiębiorcy jako podmiotu prawa i zobowiązań(prawna funkcja firmy). Może też pełnić funkcje gospodarcze takie jak funkcja reklamowa lub budowania wizerunku przedsiębiorcy. Ponadto może pośrednio pełnić funkcję identyfikującą działalność przedsiębiorcy, a więc występować w roli oznaczenia przedsiębiorstwa. Firma jest zawsze oznaczeniem słownym. Ze względu na to, do czego się odnosi, można wyróżnić następujące rodzaje firm: 1) osobowa(nazwiska osób fizycznych lub nazwy osób prawnych) 2) rzeczowa(wskazuje przedmiot działalności) 3) fantazyjna Zasady tworzenia firm: a) zasada wyłączności firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców, prowadzących działalność na tym samym rynku b) zasada prawdziwości firma musi odpowiadać prawdzie i nie wprowadzać w błąd zwłaszcza co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia. Ulega wyłączeniu w ściśle określonych przypadkach, gdy ustawodawca daje pierwszeństwo zasadzie ciągłości c) zasada jedności przedsiębiorca może mieć tylko jedną firmę bez względu na to czy prowadzi działalność skoncentrowaną czy też ma oddziały, filie, zakłady d) zasada jawności firma podlega ujawnieniu w rejestrze str. 22

23 e) zasada ciągłości zachowanie(pod pewnymi warunkami) brzmienia firmy pomimo przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą prawną lub handlową spółką osobową, wystąpienia ze spółki wspólnika, którego nazwisko było zamieszczone w nazwie firmy oraz w wypadku kontynuacji działalności gosp. osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym Ochrona firmy przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie naruszenia może żądać usunięcia skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń o odpowiedniej formie i treści, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści przez osobę, która dopuściła się naruszenia. Oznaczenia przedsiębiorstwa - wszelkie używane przez przedsiębiorcę oznaczenia, które służą wyróżnieniu określonej działalności gospodarczej prowadzonej przez niego w oparciu o zorganizowany kompleks majątkowy. Mogą to być: godła, flagi, logo, kompozycje kolorystyczne, rysunki itp. Przedsiębiorca może użyć do tego celu również firmy. Oznaczenie przedsiębiorstwa wchodzi w jego skład. Przedsiębiorca jednoosobowy każda osoba fizyczna prowadząca działalność noszącą znamiona działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy jest przedsiębiorcą. Przedsiębiorcą jest również rzemieślnik oraz osoby wykonujące tzw. wolne zawody. Działalność zawodowa jest uznawana za działalność gosp. jeśli jest prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły. W związku z tym przedsiębiorcą jest np. osoba wykonująca zawód adwokata. Podejmowanie działalności gosp. przez przedsiębiorcę jednoosobowego następuje po uzyskaniu wpisu do ewidencji działalności gosp. Wpis ten jest dla przedsiębiorcy jednoosobowego obowiązkowy. Nie jest jednak konstytutywny dla uzyskania statusu przedsiębiorcy. Przyjmuje się, że przedsiębiorca staje się nim po rozpoczęciu prowadzenia działalności gosp. Przedsiębiorstwo państwowe - samodzielny, samorządny i samofinansujący się przedsiębiorca wyposażony w osobowość prawną. Jego strukturę reguluje statut. Jest osobą prawną typu fundacyjnego. Stanowi wyodrębnioną od Skarbu Państwa masą majątkową. Organem założycielskim może być naczelny lub centralny organ administracji państwowej(wojewoda), NBP i banki państwowe. Powstanie przedsiębiorstwa następuje na wniosek organu założycielskiego. Osobowość prawną nabywa na skutek wpisu do KRS. Organy przedsiębiorstwa państwowego to: dyrektor przedsiębiorstwa, rada pracownicza, ogólne zebranie pracowników. Organ założycielski nie jest organem przedsiębiorstwa państwowego. Ogólne zebranie pracowników: str. 23