Językowe, literackie i kulturowe ścieżki edukacji polonistycznej (tradycja i współczesność)

Transkrypt

1 Słowo wstępne 1 Językowe, literackie i kulturowe ścieżki edukacji polonistycznej (tradycja i współczesność) Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Helenie Synowiec w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej

2 2 Słowo wstępne NR 3287

3 Słowo wstępne 3 Językowe, literackie i kulturowe ścieżki edukacji polonistycznej (tradycja i współczesność) Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Helenie Synowiec w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej Redakcja naukowa Danuta Krzyżyk, Bernadeta Niesporek-Szamburska Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2014

4 4 Słowo wstępne Redaktor serii: Dydaktyka Języka i Literatury Polskiej Ewa Jaskółowa Recenzenci Barbara Myrdzik Kazimierz Ożóg W monografii zamieszczono reprodukcje następujących obrazów: Lot i jego córki autorstwa Petera Paula Rubensa reprodukcja za uprzejmą zgodą Staatliches Museum w Schwerinie, Republika Federalna Niemiec; Lot z rodziną opuszcza Sodomę Petera Paula Rubensa reprodukcja za uprzejmą zgodą Bass Museum of Art w Miami Beach, Floryda, USA; Lot i jego córki Marca Chagalla reprodukcja za uprzejmą zgodą Musée National Marc Chagall w Nicei, Francja. Marc Chagall ADAGP, Paris [2014]. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach składa serdeczne podziękowania właścicielom praw do wymienionych prac za udzielenie zgód na ich reprodukcje. Szczególne wyrazy wdzięczności pragniemy złożyć władzom Bass Museum of Art w Miami Beach za udzielenie zgody na nieodpłatną reprodukcję obrazu Petera Paula Rubensa w niniejszym dziele.

5 Słowo wstępne Pani Profesor Helenie Synowiec z okazji Jej jubileuszu tom ten ofiarują Przyjaciele, Współpracownicy i Uczniowie 5

6 Słowo wstępne 7 Słowo wstępne Sztuka tkwi nie tylko w posiadaniu wiedzy o czymś, ale także w umiejętności przekazywania jej. Cyceron Dobrym zwyczajem akademickim stało się dedykowanie wybitnym uczonym okolicznościowych ksiąg złożonych z prac ich przyjaciół, kolegów i uczniów. Niniejszy tom jest taką księgą ofiarowywaną z okazji 40-lecia pracy naukowej Pani Profesor Helenie Synowiec, inspirującej autorce wielu publikacji, nauczycielce wyrozumiałej i cierpliwej, osobie o wielkim sercu i niezwykłej skromności. By uhonorować zasługi badawcze, dydaktyczne i organizacyjne Jubilatki dla nauki, studentów, regionu i jego kultury, podjęto inicjatywę wydania księgi i zaproszono do grona autorów Przyjaciół, najbliższych Współpracowników z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego oraz Uczniów Pani Profesor dziś już niejednokrotnie doktorów i profesorów. Oddajemy do rąk Czytelników wszystkich osób zainteresowanych językiem, literaturą i kulturą polską, a także problemami edukacji polonistycznej tom dedykowany wybitnej specjalistce dydaktyki języka polskiego, językoznawczyni, badaczce problematyki śląskiej. Znalazły się w nim wypowiedzi różnorodne zarówno pod względem tematycznym, jak i gatunkowym. Publikacja obejmuje studia, eseje i szkice, które stworzyły przestrzeń ważnych i fascynujących spotkań interdyscyplinarnych. Można je osadzić w trzech związanych z polonistyką dyscyplinach naukowych: w kulturoznawstwie, literaturoznawstwie i językoznawstwie, wykorzystujących odmienne metodologie i narzędzia badawcze. Przedmiotem oglądu i interpretacji są różnego rodzaju teksty: dzieła literackie oraz medialne, także filmowe, teksty prasowe, edukacyjne (np. pod-

7 8 Słowo wstępne ręczniki, słowniki), teksty popkulturowe, a także wypowiedzi dzieci i młodzieży współczesne i sięgające do przeszłości, teksty przeznaczone dla dzieci i klasyczne, teksty szczególnie związane ze Śląskiem i te o szerszej tematyce. Towarzyszą im refleksje o charakterze teoretycznym: metodologicznym, filozoficznym i aksjologicznym, ogólnokulturowym, teoretycznoliterackim, teoretycznojęzykowym, historycznojęzykowym i dydaktycznym. Zebrane w trzech rozdziałach: Ścieżki kulturowe, W stronę literatury, Ścieżki językowe ukazują bogactwo i różnorodność badań związanych z edukacją polonistyczną, a także jej integralny, jednoczący charakter jest ona bowiem obszarem, do którego schodzą się rozmaite filologiczne drogi, gościńce i ścieżki, tak bliskie poszukiwaniom badawczym Pani Profesor Heleny Synowiec. Danuta Krzyżyk i Bernadeta Niesporek-Szamburska Szanownej Pani Profesor dziękujemy za Jej obecność w naszym życiu naukowym i prywatnym, za Jej ciepło i życzliwość. Dziękujemy za niezwykłą umiejętność przekazywania wiedzy, rzetelność badawczą, inspiracje naukowe i dydaktyczne. Wyrażamy nasze uznanie dla dorobku naukowego Pani Profesor, ważnego zarówno dla językoznawstwa, jak i dla dydaktyki języka. Z okazji jubileuszu życzmy Pani Profesor wszelkiego dobra, zdrowia, sił i energii do dalszej pracy, wielu jeszcze przynoszących radość i satysfakcję osiągnięć naukowo-badawczych, niesłabnącej pogody ducha i pomyślności w życiu osobistym. Autorzy

8 Noty o autorach 487 Noty o autorach Zofia Adamczykowa, dr emerytowany pracownik Katedry Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Danuta Bula, mgr Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie Wydział zamiejscowy w Zabrzu Emilia Czarnota, mgr Bożena Cząstka-Szymon, dr emerytowany pracownik Wydziału Nauk Społeczno-Pedagogicznych w Katowicach Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Janusza Korczaka w Warszawie Elżbieta Dutka, dr hab. prof. UŚ Instytut Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego Daniela Dylus, dr VI LO im. Jana Długosza w Katowicach Krystyna Gąsiorek, dr hab. prof. UP emerytowany profesor Instytutu Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej

9 488 Noty o autorach Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Anna Guzy, dr Krystyna Heska-Kwaśniewicz, prof. zw. dr hab. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Diana Jagodzińska, mgr Ewa Jaskółowa, prof. dr hab. Karolina Jędrych, dr Małgorzata Karwatowska, prof. dr hab. Zakład Edukacji Polonistycznej i Innowacji Dydaktycznych Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Krystyna Kleszczowa, prof. zw. dr hab. Instytut Języka Polskiego Urszula Kopeć, dr hab. prof. UR Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Rzeszowski Jadwiga Kowalikowa, prof. zw. dr hab. Katedra Polonistycznej Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytet Jagielloński Krystyna Koziołek, dr

10 Noty o autorach 489 Danuta Krzyżyk, dr hab. Marta Kubarek, mgr Bernadeta Niesporek-Szamburska, dr hab. prof. UŚ Magdalena Ochwat, dr Ewa Ogłoza, dr Regina Pawłowska, prof. zw. dr hab. emerytowany pracownik Zakładu Dydaktyki Języka Polskiego Uniwersytetu Gdańskiego Edward Polański, prof. zw. dr hab. emerytowany pracownik Katedry Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Barbara Pytlos, dr Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Agnieszka Rypel, dr hab. prof. UKW Instytut Filologii Polskiej i Kulturoznawstwa Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Bogusław Skowronek, prof. dr hab. Katedra Lingwistyki Kulturowej i Komunikacji Społecznej Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

11 490 Noty o autorach Aldona Skudrzyk, dr hab. prof. UŚ Instytut Języka Polskiego Marta Szymańska, dr Katedra Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Maria Wacławek, dr Filozofska fakulteta Univerza v Ljubljani Halina Wiśniewska, prof. dr hab. emerytowany profesor Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Małgorzata Wójcik-Dudek, dr Stefan Zabierowski, prof. zw. dr hab. Instytut Nauk o Kulturze Aleksandra Zok-Smoła, mgr Urszula Żydek-Bednarczuk, prof. dr hab. Instytut Nauk o Kulturze

12 Spis treści 491 Spis treści Słowo wstępne (Danuta Krzyżyk i Bernadeta Niesporek-Szamburska). 7 Profesor Helena Synowiec jako językoznawczyni, dydaktyk, popularyzatorka nauki Krystyna Kleszczowa Nauka w służbie oświaty. Swoistość dorobku naukowego Profesor Heleny Synowiec Bibliografia prac naukowych Profesor Heleny Synowiec za lata (oprac. Danuta Krzyżyk) Ścieżki kulturowe Bogusław Skowronek Egzystencjalny wymiar polonistyki. Refleksje dydaktyczno-kulturoznawcze Urszula Żydek-Bednarczuk Tekst medialny w edukacji polonistycznej Danuta Bula Przez działania twórcze do uczestnictwa w kulturze W stronę literatury Krystyna Koziołek Dotyk litery

13 492 Spis treści Ewa Jaskółowa Poetyckie reinterpretacje. Co zrobić z Lotem, jego żoną i córkami?. 87 Magdalena Ochwat Nadzieja dla Judasza, czyli od postaci biblijnej do relacji chrześcijańsko-żydowskich Krystyna Heska-Kwaśniewicz Katowice. Szkic do literackiego portretu miasta (rekonesans badawczy) Stefan Zabierowski O lekturze Zielonej Gęsi Elżbieta Dutka Rupaki dorastają, czyli o relacjach między dziecięcymi lekturami a interpretacją poezji współczesnej w kontekście kształcenia literackiego w liceum Zofia Adamczykowa Sięgnijmy w edukacji po nieznane. (O bajce Bernarda Świerczyny). 157 Małgorzata Wójcik-Dudek Z westybulu do piwnic, czyli o poszukiwaniu swojości w szkole. 171 Ewa Ogłoza Antonimia w podręczniku i Dzbanek do herbaty Hansa Christiana Andersena Karolina Jędrych Magia dziecięcej wyobraźni w dylogii o Karolci Marii Krüger Barbara Pytlos Rodzina i dom rodzinny jako istotne wartości w twórczości Ewy Nowak Ścieżki językowe Halina Wiśniewska Zanikanie w szkole wiedzy o historyczności języka polskiego Daniela Dylus Droga do nieba dla dzieci jako podręcznik i przewodnik po ścieżkach życia. Funkcja dydaktyczna w modlitewniku ks. Ludwika Skowronka Edward Polański Kilka uwag krytycznych na temat łącznej pisowni cząstki by ze spójnikami i z partykułami

14 Spis treści 493 Diana Jagodzińska Szkoła w języku, we wspomnieniach i w paragrafach Jadwiga Kowalikowa Wiecznie aktualne problemy dydaktyki języka polskiego Marta Szymańska O wykorzystaniu badań nad mózgiem w dydaktyce szkolnej Aldona Skudrzyk Porozumienie czy kontaktowanie się? Agnieszka Rypel Język pisany w szkole między kreatywnością a schematem Aleksandra Zok-Smoła O sposobach wprowadzania wiedzy językowej w podręcznikach szkolnych dawniej i dziś Krystyna Gąsiorek Rozumienie przez dzieci dziewięcioletnie wybranych związków frazeologicznych z nazwami części ciała Marta Kubarek Językowy obraz czasu na podstawie definicji uczennic szkół podstawowych Bernadeta Niesporek-Szamburska O metatekście w blogach pisanych przez młodzież gimnazjalną Urszula Kopeć Od odrzucenia do miłości. O różnych sposobach komunikowania uczuć na podstawie lektury pt. Poczwarka Doroty Terakowskiej Emilia Czarnota O potrzebie pracy z gimnazjalistami nad znajomością znaczeń wyrazów i związków frazeologicznych (na przykładzie leksyki i frazeologii z zakresu nazw cech osobowości) Maria Wacławek Zainteresowania dziewczyny dawniej i dziś na podstawie wypowiedzi młodzieży Małgorzata Karwatowska Żart, kawał, ubaw, wygłup, chryja, czyli dowcip w skojarzeniach studentów Anna Guzy Jakość emisji głosu przyszłych nauczycieli

15 494 Spis treści Regina Pawłowska Język ogólnonarodowy a regionalny w kulturze i w nauczaniu (wybrane problemy) Bożena Cząstka-Szymon O rzetelność, prawdę i odpowiedzialność w opracowaniach naukowych i popularnonaukowych (na przykładzie spraw śląskich) Danuta Krzyżyk W poszukiwaniu mądrości życia refleksje wokół myśli Janusza Korczaka o szkole, pracy i języku Noty o Autorach

16 496 Spis treści Redaktor Małgorzata Pogłódek Projektant okładki i stron działowych Anna Krasnodębska-Okręglicka Redaktor techniczny Barbara Arenhövel Korektor Aleksandra Zok-Smoła Łamanie Edward Wilk Copyright 2014 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN ISBN (wersja drukowana) ISBN (wersja elektroniczna) Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, Katowice wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 31,0. Ark. wyd. 33,5. Papier Alto 90 g/m 2, vol. 1.5 Cena 70 zł (+ VAT) Druk i oprawa: TOTEM.COM.PL Sp. z o.o. Sp.K. ul. Jacewska 89, Inowrocław