Złamania korzeni zębów stałych w wieku rozwojowym procesy gojenia, powikłania opis przypadków

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 2 Złamania korzeni zębów stałych w wieku rozwojowym procesy gojenia, powikłania opis przypadków Root fractures in the permanent teeth during the age of development healing processes, complications - case reports Elżbieta Pawłowska, Joanna Szczepańska Z Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik : prof. dr hab. M. Wochna-Sobańska Streszczenie Autorki przedstawiają diagnostykę, proces gojenia i powikłania w pourazowych złamaniach korzeni zębów stałych. Opisano 2 przypadki postępowania po złamaniu korzeni w okolicy 1/3 przywierzchołkowej. Summary The authors present the diagnosis, healing process and complications of post-traumatic fractures of the roots of permanent teeth. Two cases have been presented of management following root fracture in the apical 1/3 of the roots.. HASŁA INDEKSOWE: złamanie korzenia, gojenie, powikłania KEYWORDS: traumatic root fracture, healing, complications Złamania korzeni zębów stałych nie zdarzają się zbyt często. Jednakże trudna diagnoza, długotrwałe postępowanie, a także powikłania skłaniają wielu autorów do opisywania każdego pojedynczego przypadku w celu przekazania doświadczeń płynących z leczenia tego typu urazów. Andreasen i wsp. uważają, że leczenie zębów ze złamanym korzeniem powinno być rozpoczęte w ciągu kilku, a najpóźniej do 24 godzin po urazie (2). Po złamaniu korzenia można zaobserwować kilka odmiennych reakcji tkankowych na uraz: 1) gojenie przez połączenie obydwu odłamów tkanką zmineralizowaną, jeśli odłamy ściśle do siebie przylegają. Ten typ gojenia naśladuje regenerację pewne ilości bezblaszkowej zmineralizowanej tkanki są odkładane w sąsiedztwie więzadła przyzębnego. Na zdjęciu rtg uwidacznia się linia złamania, 2) gojenie przez wytworzenie tkanki łącznej pomiędzy złamanymi fragmentami. Na zdjęciu rtg wyraźna, wąska linia przejaśnienia oddziela obydwa złamane fragmenty oraz widoczna jest blaszka zbita zębodołu (lamina dura). Końce odłamów są zaokrąglone. Przemieszczenie odłamu koronowego powoduje rozciągnięcie lub rozerwanie miazgi na poziomie złamania, która musi najpierw ulec odnowie, aby uczestniczyć w procesie gojenia korzenia. W okresie rekonwalescencji miazgi, tkanka łączna wrasta między odłamy korzenia, 3) gojenie przez migrację tkanki kostnej i łącznej pomiędzy odłamy. Tkanka kostna rozdziela odłamy, ale szpara ozębnej wokół odłamów jest prawidłowa. Między odłamami widoczne są 2 blaszki zbite zębodołu i tkanka zmineralizowana, otoczona tkankę łącznopodobną (periodontal ligament-like tissue). Jest to typ naprawy, ponieważ wnikaniu tkanki kostnej nie towarzyszy jej resorpcja, 81

2 E. Pawłowska, J. Szczepańska Czas. Stomat., 4) brak gojenia z pojawieniem się tkanki ziarninowej między odłamami, świadczącej o martwicy miazgi we fragmencie dokoronowym. Na zdjęciu rtg widoczna jest szeroka szpara pomiędzy odłamami i rozrzedzenie sąsiadującej struktury kostnej.nie stwierdza się zaokrąglenia złamanych powierzchni korzenia (1, 3, 6, 7, 11). W związku z tym, że złamaniu korzenia zęba zwykle towarzyszy ruchomość odłamu dokoronowego, jest on traktowany pod względem gojenia i rokowania jako częściowe zwichnięcie. Sposób gojenia złamanego korzenia zależy od stadium rozwoju korzenia i stanu miazgi. Gojenie z wytworzeniem tkanki zmineralizowanej pomiędzy odłamami będzie występować wtedy, gdy na skutek niewielkiego urazu miazga nie jest uszkodzona. Są to przypadki odpowiadające stłuczeniu (contussio) i nadwichnięciu (subluxatio) zęba. Ponadto tkanka kościopodobna (bone-like tissue) częściej rozwija się między odłamami, gdy wierzchołek korzenia nie jest w pełni uformowany, niż po zakończeniu jego rozwoju (1, 9). W wyniku umiarkowanego urazu odłam dokoronowy złamanego korzenia może wykazywać większą ruchomość z wysunięciem zęba z zębodołu (extrusio) lub bocznym przemieszczeniem (lateral luxatio). W takich sytuacjach często dochodzi do znacznego uszkodzenia naczyń lub ich zerwania na poziomie linii złamania. Efektem zdrowienia miazgi zwykle jest wytwarzanie tkanki łącznej pomiędzy odłamami. Przy takim sposobie gojenia może wystąpić obliteracja zarówno części dokoronowej, jak i dowierzchołkowej kanału. Natomiast, jeśli odłamy w procesie gojenia zostaną połączone tkanką zmineralizowaną, obliteracja może pojawić się tylko we fragmencie wierzchołkowym korzenia (1, 3, 12). W zębach z ukształtowanym wierzchołkiem korzenia obliteracja miazgi jest zwykle obserwowana po pierwszym roku od urazu (1, 4). Rok po złamaniu korzenia, w 60% przypadkach mogą pojawić się różnego typu resorpcje poprzedzające proces gojenia złamania i obliteracji kanału: 1) zewnętrzna powierzchowna resorpcja objawia się zaokrągleniem medialnych lub dystalnych (od strony ozębnej) brzegów złamanych fragmentów graniczących ze szczeliną złamania, 2) wewnętrzna powierzchowna resorpcja manifestuje się zaokrągleniem brzegów obu fragmentów od strony światła kanału miazgi, 3) wewnętrzna tunelowa resorpcja penetruje we fragmencie koronowym wzdłuż granicy prezębiny, równolegle do przebiegu kanału, 4) przejściowe okołowierzchołkowe uszkodzenie o charakterze resorpcji (TAB Transient Apical Breakdown). Jeśli w procesie gojenia pojawia się kilka typów resorpcji, zwykle odłamy korzenia zostają spojone tkanką łączną. Natomiast kiedy występuje tylko resorpcja wewnętrzna, częściej między odłamami odkłada się tkanka zmineralizowana (1, 3, 7, 10, 12). Odontoblasty i komórki cementu są wówczas odpowiedzialne za proces gojenia, pod warunkiem, że miazga jest żywa lub wystąpi rewaskularyzacja (11). Opisane typy resorpcji występujące w przypadkach zachowanej żywotności miazgi świadczą zwykle o procesie gojenia się, a nie stanowią oznak powikłań. W przypadku większego uszkodzenia powierzchni korzenia i włókien ozębnej oraz zainfekowania miazgi dochodzi często do jej obumarcia. Martwica miazgi pojawia się zwykle po 3 miesiącach od złamania korzenia. Podstawowym objawem tego stanu jest dodatnia reakcja zęba na opukiwanie, która wskazuje na konieczność dalszego leczenia endodontycznego. Nie podjęcie leczenia kanałowego w odpowiednim czasie może być przyczyną powstania resorpcji zapalnej (1, 3, 7, 8, 11). Badania Feely i wsp. (7) wykazały, że złamania korzenia w zębach z nie zakończonym jego rozwojem mają większą szansę pomyślnego gojenia, z zachowaniem żywej miazgi, niż zęby dojrzałe (5, 12). Ponadto w poziomych złamaniach korzenia miazga częściej zachowuje żywotność, niż w przypadkach zwichnięcia zęba, pomimo że złamaniu korzenia także może towarzyszyć zwiększona ruchomość odłamu dokoronowego (11). 82

3 2005, LVIII, 2 Złamania korzeni zębów stałych P r z y p a d e k 1. Dziewczynka lat 12,5 (nr karty 2400/03) zgłosiła się w dniu do Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi z powodu przebarwienia zęba 11. Pół roku temu ortodonta zauważył, że prawy górny siekacz przyśrodkowy jest ciemniejszy w porównaniu do pozostałych zębów przednich. Badaniem na żywotność stwierdził brak reakcji miazgi zęba na bodźce termiczne. Na zdjęciu wykonanym na zlecenie ortodonty stwierdzono złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej. Odłamany wierzchołek był wydłużonym owalnym tworem, o wysokości około 1/3 długości korzenia lewego siekacza przyśrodkowego, bez widocznego światła kanału co świadczyło o jego obliteracji. Odłam miał szparę ozębnej oraz cechy sklerotyzacji kości przy dolno-przyśrodkowym zarysie. Fragment ten znajdował się w odległości około 1/4 długości korzenia jednoimiennego zęba. Zakończenie korzenia części dokoronowej było nierówne z wypustką szpiczastego kształtu od strony dalszej, bez widocznych zaokrągleń. Wytworzona tkanka w szczelinie złamania wykazywała cechy tkanki kostnej i tkanki łącznej. Światło kanału zęba 11, w środkowej jego części, było szersze w porównaniu do zęba 12. Nie zaobserwowano zmian okołowierzchołkowych. Zdjęcie rtg przekazane przez pacjenta z artefaktami, ale z uwagi na to, że było pierwszym zdjęciem wykonanym po urazie zęba, postanowiono dołączyć je do dokumentacji (ryc. 1). Z wywiadu wynika, że uraz nastąpił 3-3,5 roku temu. Dziewczynka wówczas spadła z roweru i uderzyła twarzą o twarde podłoże. Wystąpiły obrażenia tkanek miękkich twarzy. Matka twierdziła, że ząb wykazywał ruchomość, po pewnym czasie ustabilizował się, ale nie potrafiła podać po jakim okresie. Rodzice nie zgłosili się z dzieckiem do stomatologa. Przez 3 lata nie pojawiły się żadne dolegliwości bólowe. Dziewczynka od 9 roku życia do chwili obecnej jest leczona ortodontycznie, aparatem ruchomym z powodu protruzji siekaczy górnych. Obecnie pacjentka nie zgłaszała żadnych dolegliwości ze strony dotkniętego urazem zęba. Ryc. 1. Pacjentka w wieku 12 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej odłamany wierzchołek bez widocznego światła kanału; w środkowej części korzenia widoczne poszerzenie światła kanału. Artefakty. Ocena stanu jamy ustnej wykazała, że wskaźnik PUW = = 9, a jeden ząb trzonowy był zabezpieczony lakiem. Higiena jamy ustnej oceniana wskaźnikiem OHI była dobra. Brak było również zmian patologicznych w przyzębiu (CPITN = 0). Nie stwierdzono wady zgryzu, a jedynie nieznaczną protruzję siekaczy górnych. Prawy siekacz przyśrodkowy górny miał lekko szarą barwę bez połysku. Korona zęba była nieuszkodzona, a ząb nie wykazywał ruchomości. Nie obserwowano także zmian patologicznych na błonie śluzowej wyrostka zębodołowego. Badaniem na żywotność, za pomocą chlorku etylu, stwierdzono brak reakcji miazgi, w porównaniu z zębem sąsiednim (zębem siecznym przyśrodkowym po stronie lewej). Reakcja na opukiwanie była dodatnia. Na wykonanym zdjęciu rtg widoczne było ognisko chorobowe w okolicy wierzchołkowej o średnicy około 3 mm. W środkowej części korzenia zaobserwowano poszerzenie światła kanału, co nasuwało podejrzenie resorpcji wewnętrznej. Wierzchołek korzenia był całkowicie ukształtowany (ryc. 2). Pacjentkę skierowano na badanie pomiaru przepływów naczyniowych z użyciem techniki laserowo-dopplerowskiej. W zębie 11 stwierdzo- 83

4 E. Pawłowska, J. Szczepańska Czas. Stomat., ostatecznie opracowano na długość 17 mm i wypełniono Apexitem z ćwiekami gutaperkowymi, metodą kondensacji bocznej na zimno (ryc. 3). Po dwóch miesiącach wykonano zdjęcie kontrolne (4 miesiące od zgłoszenia się pacjentki), na którym widoczna była resorpcja wierzchołkowego fragmentu korzenia (ryc. 4). Planowane są okresowe badania kontrolne. P r z y p a d e k 2. Do Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi zgłosił się Ryc. 2. Pacjentka w wieku 12,5 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej nieregularne zmiany zapalne w okolicy wierzchołkowej. no brak przepływu naczyniowego (wartość 0), w zębie 12 17,47 ; 21 14,51 ; 22 21,32. Po tygodniu wykonano kolejne badanie na żywotność zęba 11, które wykazało brak reakcji. Ząb 21 reagował prawidłowo na bodźce. Pacjentka w dalszym ciągu nie zgłaszała dolegliwości. Przystąpiono do trepanacji zęba, podczas której pacjentka nie odczuwała bólu. Po wykonaniu trepanacji pojawiło się obfite krwawienie z kanału, a pacjentka podawała, że odczuwa silny ból. Wykonano znieczulenie nasiękowe 2% roztworem Lignocainy. Kanał przepłukiwano kilkakrotnie 3% roztworem wody utlenionej i soli fizjologicznej w celu zatrzymania krwawienia i wypłukania zawartości kanału. Ostatecznie do komory założono Biopulp. W następnym tygodniu, po usunięciu opatrunku tymczasowego kanał przepłukano wodą utlenioną i roztworem soli fizjologicznej. Stwierdzono, że płyn wypływający z kanału ma barwę przezroczystą. Kanał osuszono sączkami papierowymi. Po opracowaniu mechanicznym kanału założono Biopulp na 3 tygodnie. Na następnej wizycie, z powodu twardej przeszkody w okolicy wierzchołka, wystąpienia krwawienia i braku współpracy z dzieckiem podjęto decyzję o zakończeniu opracowywania kanału. Założono na 2 dni opatrunek z wodorotlenku wapnia. Kanał Ryc. 3. Pacjentka w wieku 12,5 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej wypełnienie jamy zęba Apexitem z ćwiekami gutaperkowymi. Ryc. 4. Pacjentka w wieku 13 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej 4 miesiące od rozpoczęcia leczenia endodontycznego. 84

5 2005, LVIII, 2 Złamania korzeni zębów stałych 17-letni chłopiec z silnym, samoistnym, pulsującym bólem lewego zęba siecznego górnego przyśrodkowego. Tego samego dnia w czasie posiłku, pacjent nagryzł widelec i wtedy pojawił się nieustający ból. Klinicznie ząb był bez próchnicy, o prawidłowym zabarwieniu, nie występowały także zmiany zapalne w przyzębiu. Ząb silnie reagował na każdą próbę dotknięcia. Reakcja na chlorek etylu była trudna do ustalenia, ze względu na ból przy dotyku. Wykonane zdjęcie rtg ujawniło złamanie korzenia w 1/3 przywierzchołkowej, bez przemieszczenia odłamów oraz zmian patologicznych zarówno w tkankach zęba w obrębie kanału, jak i okolicy wierzchołkowej. W części środkowej kanału widoczne przejaśnienie jest artefaktem (ryc. 5). W związku z koniecznością unieruchomienia zęba podjęto decyzję o wykonaniu znieczulenia, która to procedura została przez pacjenta odrzucona, gdyż wkłucie i powolne wstrzykiwanie, pomimo wcześniejszego zastosowania znieczulenia powierzchniowego Lignocainą w żelu, było zbyt bolesne. Zalecono pacjentowi środek przeciwbólowy Ketonal i poproszono o zgłoszenie się w dniu następnym. Pacjent zgłosił się dopiero po półrocznej przerwie. Z wywiadu wynikało, że ówczesne dolegliwości bólowe po kilku dniach ustąpiły, a ząb po pewnym czasie ustabilizował się. Badaniem klinicznym nie stwierdzono zmiany barwy zęba, ani jego ruchomości. Na zdjęciu rentgenowskim widoczne były zaokrąglone brzegi obydwu odłamów od strony szpary złamania. Zarówno we fragmencie dokoronowym, jak i dowierzchołkowym zęba obecne było minimalne poszerzające światło kanału przejaśnienie, sąsiadujące ze szparą złamania świadczące prawdopodobnie o powierzchownej resorpcji wewnętrznej (ryc. 6). Badanie zęba na żywotność, z użyciem chlorku etylu, wykazało dodatnią reakcję miazgi, podobną do zęba jednoimiennego, a reakcja na opukiwanie była ujemna. Oceniając ząb 21 klinicznie i radiologicznie po następnych 2 miesiącach (8 miesięcy od urazu) zauważono, że we fragmencie dowierzchołkowym od strony linii złamania korzenia światło kanału ulegało zwężeniu (ryc. 7). Zalecono systematyczne badania kliniczne i radiologiczne. Ryc. 5. Pacjent w wieku 17 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej apozycja odłamów, brak zmian patologicznych zarówno w tkankach zęba w obrębie kanału, jak i okolicy wierzchołkowej. Ryc. 6. Pacjent w wieku 17 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej zaokrąglone brzegi obydwu odłamów od strony szpary złamania; we fragmencie dokoronowym i dowierzchołkowym zęba obecne poszerzające światło kanału niewielkie przejaśnienie, sąsiadujące ze szparą złamania. 85

6 E. Pawłowska, J. Szczepańska Czas. Stomat., Ryc. 7. Pacjent w wieku 17,5 lat: złamanie korzenia w okolicy 1/3 przywierzchołkowej we fragmencie dowierzchołkowym od strony linii złamania korzenia widoczne zwężanie światła kanału. Dyskusja Uważa się, że najlepiej rokują przypadki, w których doszło do złamania korzenia w okolicy wierzchołka, gdyż ząb jest ustabilizowany w zębodole, a zakażenie miazgi poprzez wnikanie drobnoustrojów ze środowiska jamy ustnej w okolicę szczeliny złamania najmniej prawdopodobne, w porównaniu do złamań umiejscowionych bliżej korony (11). Leczenie w tego typu przypadkach polega na unieruchomieniu oraz okresowej kontroli klinicznej i radiologicznej stanu miazgi i tkanek okołokorzeniowych. W przypadku obumarcia miazgi wskazane jest leczenie endodontyczne fragmentu dokoronowego (7, 12). Natomiast odłamany wierzchołek korzenia można pozostawić w kości lub należy usunąć go chirurgicznie, w zależności od przebiegu procesu gojenia. Wybór metody leczenia i rokowanie zależy od: miejsca złamania korzenia, stopnia uszkodzenia tkanek zęba i więzadła przyzębnego, czasu zgłoszenia się pacjenta po urazie, stopnia zaawansowania rozwoju korzenia, stanu higieny jamy ustnej (1, 3, 5, 6, 7, 11, 12). Najczęstszymi powikłaniami jest patologiczna resorpcja zapalna lub wymienna prowadząca do ankylozy (8, 10, 12). Dokładna ocena stanu miazgi po urazie nie jest możliwa. Andreasen (1, 3) uważa, że najbardziej miarodajnym objawem obumarcia miazgi jest wrażliwość zęba na perkusję. Nie można odrzucić jednocześnie istnienia asymptomatycznej (pod względem klinicznym i radiologicznym) jałowej martwicy miazgi, który to stan może trwać przez kilka lat. W pierwszym opisanym przypadku przebieg procesów zachodzących w miazdze i tkankach okołokorzeniowych po złamaniu korzenia, jest trudny do jednoznacznej oceny z powodu zgłoszenia się pacjentki kilka lat po urazie. Jest możliwe, że w zębie dotkniętym urazem miazga po jakimś czasie obumarła. Obecności tkanki zmineralizowanej i łącznej między odłamami oraz wnikaniu tkanki kostnej do wnętrza kanału towarzyszyło poszerzenie światła kanału w środkowej jego części mogące świadczyć o wewnętrznej tunelowej resorpcji. Powodem silnego krwawienie z kanału, podczas jego opracowywania mogło być uszkodzenie naczyń krwionośnych, znajdujących się w tkance kostnej w okolicy bliskiej wierzchołka. Heling i wsp. (9) na kilku różnych przypadkach zębów dotkniętych urazem, z niedokończonym rozwojem korzenia, zaobserwowali radiologicznie i potwierdzili badaniami w mikroskopie skaningowym, że wrastającej do światła kanału rozproszonej tkance kostnej towarzyszą naczynia krwionośne. W celu zatrzymania silnego krwawienia z kanału, występującego podczas jego mechanicznego opracowywania, stosowano również roztwór soli fizjologicznej i wkładki z wodorotlenku wapnia. Heling i wsp. twierdzą także, że pomimo wrastania do kanału tkanki kostnopodobnej miazga może pozostać żywa, choć w niektórych przypadkach ulega metaplazji, także w tkankę kostnopodobną, po rozpoczęciu procesu apeksyfikacji (9). Krytyczne w procesie gojenia miazgi mogło również okazać się leczenie ortodontyczne. Na rozdzielenie się złamanych fragmentów korzenia i nadanie przewagi tkance kostnej w migracji pomiędzy złamane części zęba, duży wpływ mógł wywrzeć pionowy wzrost wyrostka zębodołowego. Według Andreasena (1) dokoronowa część zęba podąża za wzrostem wyrostka, a 86

7 2005, LVIII, 2 Złamania korzeni zębów stałych część wierzchołkowa (pomimo braku ankylozy) pozostaje w miejscu, traci możliwość funkcjonowania i ulega powolnej resorpcji. Ponieważ uraz wystąpił w 9-9,5 roku życia dziecka, gdyby miazga zachowała żywotność, z charakterystyczną dla tego okresu dużą plastycznością, mogłaby odtworzyć utraconą część korzenia na długość. Wytłumaczeniem dla kształtowania się nowego wierzchołka korzenia w opisanym przypadku, kiedy miazga prawdopodobnie obumarła, jest możliwość kontynuacji zwężania się otworu wierzchołkowego przy udziale pochewki Hertwiga (1, 3). Przebieg gojenia w drugim opisanym przypadku kontrastuje, na obecnym etapie oceny, z wcześniej przedstawionym złamaniem korzenia u dziewczynki 9-letniej. Już po pół roku od urazu powróciła reakcja miazgi na żywotność. Zaokrąglone brzegi odłamów, z wąską linią przejaśnienia miedzy nimi są typowe dla procesu gojenia z wytworzeniem tkanki łącznej pomiędzy fragmentami złamanego korzenia. Pomimo, że lepiej rokują zęby po urazie z niedokończonym rozwojem korzenia, o niekorzystnym przebiegu procesu zdrowienia miazgi u dziewczynki zadecydowała prawdopodobnie większa siła urazu i destrukcja tkanek przyzębia. Przedstawione przypadki i procesy gojenia tkanek zęba i przyzębia po urazie, stanowią przyczynek do dalszych dyskusji, w celu poszerzenia doświadczenia klinicznego. Wytłumaczenie mechanizmów gojenia wymaga oprócz badań klinicznych i radiologicznych, użycia nowoczesnych technik diagnostycznych i wiedzy np. z zakresu histopatologii, cytochemii, czy biologii molekularnej. Podsumowanie Zanim zostanie podjęta decyzja o leczeniu endodontycznym złamań korzeni, zęby te wymagają wnikliwej i niekiedy długotrwałej obserwacji klinicznej oraz radiologicznej, celem postawienia właściwego rozpoznania. Piśmiennictwo 1. Andreasen F. M.: Pulpal healing after tooth luxation and root fractures in the permanent dentition. Monografia na stopień Doktora Odontologii. Kopenhaga Andreasen J. O., Andreasen F. M., Skeie A., Hjørting-Hansen E., Schwartz O.: Effect of treatment delay upon pulp and periodontal healing of traumatic dental injuries a review article. Dent. Traumatol., 2002, 18, Andreasen F. M.: Transient root resorption after dental trauma: The clinician s dilemma. J. Esthet. Restor. Dent., 2003, 15, 2, Artvinli L. B., Dural S.: Spontaneously healed root fracture: report of case. Dent. Traumatol., 2003, 19, Capanella V., Marzo G.: Root fractures: long term evaluation of conservative therapy. Italian J. Paediatric Dent., 1998, 3, Cvek M., Mejàre I., Andreasen J. O.: Healing and prognosis of teeth with intra-alveolar fractures involving the cervical part of the root. Dent. Traumatol., 2002, 18, Feely L., Mackie I. C., Macfarlane T.: An investigation of root-fractured permanent incisor teeth in children. Dent. Traumatol., 2003, 19, Fuss Z., Tsesis I., Lin S.: Root resorption diagnosis, classification and treatment choices based on stimulation factors. Dent. Traumatol., 2003, 19, Heling I., Stutzky-Goldberg I., Lustmann J., Ehrlich Y., Becker A.: Bone-like tissue growth in the root canal of immature permanent teeth after traumatic injuries. Endod. Dent. Traumatol., 2000, 16, Majorana A., Bardellini E., Conti G., Pasini S.: Root resorption in dental trauma: 45 cases followed for 5 years. Dent. Traumatol., 2003, 19, Poi W. R., Manfrin T. M., Holland R., Sonoda C. K.: Repair characteristics of horizontal root fracture: a case report. Dent. Traumatol., 2002, 18, Qin M., Ge L. H., Bai R. H.: Use of a removable splint in the treatment of subluxated, luxated and root fractured anterior permanent teeth in children. Dent. Traumatol., 2002, 18, Otrzymano: dnia 17.V r. Adres autorów : Łódź, ul. Pomorska