Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne

Transkrypt

1 KADRY I PŁACE 10 Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne W Dzienniku Ustaw z 2009 r. Nr 97, poz. 800, który ukazał się 1 lipca 2009 r., opublikowano ustawę dotyczącą nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Świadczenia kompensacyjne (czyli inaczej tzw. emerytury pomostowe) mają zastąpić wygasające prawo do wcześniejszych emerytur. Przyjęta poprawka rozszerzyła grupę uprawnionych: uprawnienia dostaną też szkolni bibliotekarze, pedagodzy, psychologowie i wychowawcy świetlic (na razie z ustawy wyłączeni są urzędnicy samorządów i kuratoriów oraz doradcy metodyczni). Świadczenia przysługują nauczycielom, którzy mają za sobą 30 lat pracy (wlicza się tu również okresy nieskładkowe, np. studia), w tym 20 lat pracy w zawodzie (co najmniej na połowie etatu). Istotny zapis dotyczy tego, że w okresie pobierania świadczeń kompensacyjnych nie można pracować w oświacie. Podstawowym warunkiem świadczeń kompensacyjnych jest to, że mogą je dostać nauczyciele, którzy ukończyli co najmniej 55 lat. Na wcześniejszą emeryturę będą mogli odejść ci nauczyciele, którzy nabyli uprawnienia do końca 2008 r. Jednak jeśli dotąd nie odeszli na emeryturę, ta możliwość nie przepadła, w związku z tym, że już raz nabyli prawa do świadczeń. Mogą więc do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego przejść na wcześniejszą emeryturę w wybranym przez siebie roku. W każdym roku obowiązywania ustawy uprawnień do świadczeń będą nabierały kolejne grupy wiekowe (tabela art. 4). Nowe przywileje emerytalne dla nauczycieli nie będą miały jednak większego znaczenia przez pierwszych kilka lat, ponieważ większość nauczycieli z najstarszych roczników objętych ustawą będzie mogła skorzystać jeszcze ze starych uprawnień do wcześniejszej emerytury, które są lepiej płatne i nie wykluczają możliwości pracy w szkole. Tak więc przez pierwszych siedem lat obowiązywania nowych świadczeń tylko nielicznym nauczycielom będzie się opłacało z nich skorzystać. Nabiorą one wartości dla kobiet zatrudnionych w szkole dopiero od 2016 roku, dla mężczyzn od 2020 r. (czyli dla tych nauczycieli, którzy urodzili się po 1959 r.). Poniżej prezentujemy Państwu tekst ustawy w opracowaniu redakcyjnym.

2 KADRY I PŁACE 11 USTAWA z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych Art. 1. Ustawa określa: 1) warunki nabywania i utraty prawa do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych zwanych dalej świadczeniami ; 2) zasady: a) ustalania wysokości świadczeń, b) postępowania w sprawach o świadczenia, c) wypłaty świadczeń, d) finansowania świadczeń. Art. 2. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) nauczyciel nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w: a) publicznych i niepublicznych przedszkolach, b) szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, c) publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.); 2) organ rentowy jednostkę organizacyjną Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwą do wydawania decyzji w sprawach świadczeń, określoną w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.); 3) uprawniony osobę mającą ustalone prawo do świadczenia. PRAWO DO ŚWIADCZENIA Art. 3. Prawo do świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługuje nauczycielom zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1. Art Świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3; 2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353,

3 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE 29 Dokumentacja przebiegu nauczania po zmianach W Dzienniku Ustaw Nr 116, poz. 997 ukazała się oczekiwana od dawna obszerna nowelizacja rozporządzenia MENiS z 2002 r. w sprawie prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania. Wśród licznych zmian na szczególną uwagę zasługuje wprowadzenie z nowym rokiem szkolnym nowej wersji księgi ewidencji dzieci w szkołach podstawowych, która została rozszerzona o dzieci, podlegające obowiązkowi rocznego przygotowania przedszkolnego. Istotne jest również wprowadzenie formy elektronicznej dzienników lekcyjnych i dzienników zajęć. Zagadnienie to omówimy szerzej w jednym z następnych numerów. Poniżej przedstawiamy ujednolicony tekst rozporządzenia z zaznaczonymi zmianami (druk prosty pogrubiony treści nowe, pogrubiona kursywa treści zmienione) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji. (Dz. U. Nr 23 z 2002 r. poz. 225 z późn. zm.) (ostatnia zm.: Dz. U. z 2009 r. Nr 116, poz. 997 wejście w życie r.) Podstawa prawna: art. 22 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.) ZAKRES Rozporządzenie określa sposób prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, a także przez publiczne placówki, o których mowa w art. 2 pkt 3 5 i 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwane dalej placówkami, dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej. 2. Sposób prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej przez publiczne formy wychowania przedszkolnego, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 14 a ust. 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwanej dalej ustawą, oraz publiczne szkoły artystyczne określają odrębne przepisy.

4 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE 30 DOKUMENTACJA PRZEDSZKOLA Przedszkole prowadzi dla każdego oddziału dziennik zajęć przedszkola, w którym dokumentuje się przebieg pracy dydaktyczno wychowawczej z dziećmi w danym roku szkolnym. 2. Do dziennika zajęć przedszkola wpisuje się w porządku alfabetycznym nazwiska i imiona dzieci, daty i miejsca ich urodzenia, nazwiska i imiona rodziców (prawnych opiekunów) i adresy ich zamieszkania, oznaczenie realizowanego programu wychowania przedszkolnego oraz w dzienniku odnotowuje się obecność dzieci na zajęciach dydaktyczno wychowawczych. Przeprowadzenie zajęć dydaktyczno wychowawczych nauczyciel potwierdza podpisem. 3. Do dziennika zajęć przedszkola zorganizowanego w zakładzie opieki zdrowotnej dane, o których mowa w ust. 2, wpisuje się chronologicznie według daty przyjęcia dzieci do przedszkola. EWIDENCJA DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Szkoła podstawowa 3a. 1. Szkoła podstawowa prowadzi księgę ewidencji dzieci podlegających obowiązkowi, o którym mowa w art. 14 ust. 3 ustawy, i obowiązkowi szkolnemu, zamieszkałych w obwodzie szkoły. 2. Do księgi ewidencji, o której mowa w ust. 1, wpisuje się: 1) według roku urodzenia, imię (imiona) i nazwisko, datę i miejsce urodzenia oraz adres zamieszkania dziecka, a także imiona i nazwiska rodziców (prawnych opiekunów) oraz adresy ich zamieszkania, 2) informacje o: a) przedszkolu lub oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej, w tym o przedszkolu za granicą lub przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce, albo ośrodku rewalidacyjno wychowawczym, w którym dziecko spełnia obowiązek, o którym mowa w art. 14 ust. 3 ustawy, b) spełnianiu przez dziecko obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3 ustawy, poza przedszkolem albo oddziałem przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej, ze wskazaniem zezwolenia dyrektora przedszkola lub szkoły podstawowej, na podstawie którego dziecko spełnia obowiązek, o którym mowa w art. 14 ust. 3 ustawy, w tej formie,

5 NOWA SZKOŁA 45 Stres w pracy nauczyciela Nauczyciele należą obecnie do grup zawodowych najbardziej narażonych na działanie i skutki stresu zawodowego. Zawodami o wysokim ryzyku stresu są te, w których niezbędne jest angażowanie się w sprawy innych ludzi (oprócz zawodu nauczyciela jest to również zawód pielęgniarki i policjanta). Obecnie, w związku ze zmianami spowodowanymi reformą systemu edukacji, wynikającymi z nich trudnościami w dostosowaniu się do nowych zadań, a także w następstwie zmian w zakresie techniki zdobywania i przesyłania informacji (czego skutkiem jest konieczność nabywania nowych umiejętności i zmiana metod pracy), nasiliły się napięcia sprzyjające powstawaniu stresu. Ponadto z jednej strony zwiększyły się oczekiwania i wymagania względem nauczycieli, a z drugiej nasileniu uległy problemy w relacjach pomiędzy: nauczycielem a uczniami, nauczycielem a rodzicami uczniów, nauczycielem a dyrektorem placówki oraz innymi nauczycielami. Dodatkowymi źródłami stresu (tak, jak i w innych zawodach) są problemy rodzinne, finansowe czy zdrowotne. 1. STRES NAUCZYCIELSKI W BADANIACH I W TEORII Konsekwencjami przedłużającego się stresu są objawy somatyczne i psychiczne, co nie pozostaje bez wpływu na przebieg pracy dydaktycznej i wychowawczej. Problematyka ta była przedmiotem wielu badań 1. Pierwsze badania nad uwarunkowaniami i symptomami nauczycielskiego stresu, prowadzono już w latach 60 tych. Badania przeprowadzone w ostatnich latach wykazały, iż 23% nauczycieli uważa, że ich zawód jest silnie stresujący a 64% - uznało, że ich czynności zawodowe związane są z przeciętnym poziomem stresu. Najbardziej nasilony stres występuje u nauczycieli ze stażem zawodowym powyżej 20 lat. W wielu badaniach potwierdziło się, że badani wiążą stres zawodowy z takimi czynnikami towarzyszącymi ich pracy, jak: poczucie odpowiedzialności i napięcia związane z pełnioną rolą, presja czasu, zła organizacja pracy, a także czynniki związane z sytuacją społeczno gospodarczą: niskie zarobki, niepewność jutra, niedocenianie zawodu. Inne badania akcentowały bardziej konflikty ze współpracownikami 1 Np.: S. Tuchowska: Stres zawodowy u nauczycieli: poziom nasilenia i symptomy. [W:] Psychologia Wychowawcza nr 3/1999

6 NOWA SZKOŁA 46 i z przełożonymi, wpływ kondycji finansowej szkół np. na wyposażenie w pomoce naukowe oraz przeciążenie obowiązkami i duża liczebność klas (skutkujące brakiem czasu na zindywidualizowane podejście do uczniów i nawiązanie z nimi dobrych relacji) 2. Wśród najczęściej wymienianych przez nauczycieli symptomów stresu znalazły się: chrypka, suchość w ustach, zdenerwowanie, w dalszej kolejności wyczerpanie, ogólne napięcie, niepokój, agresywność, sfrustrowanie oraz bezradność. Pojęcie stresu było definiowane wielokrotnie. Dla potrzeb niniejszej publikacji przyjęto, że stres to reakcja naszego ciała i umysłu nadostrzegane przez człowieka zagrożenia. Pojawia się on wówczas, gdy wysokim wymaganiom przy równocześnie współistniejących wielu ograniczeniach towarzyszy brak wsparcia społecznego. Wówczas, w rezultacie wykonywanego w takich warunkach zawodu, może pojawiać się zespół negatywnych emocji (gniew, depresja). Każdy człowiek doświadcza stresu, gdyż napięcia emocjonalne, sytuacje konfliktowe są nieodłączną częścią naszego życia. Hans Selye, który w latach 30 tych zapoczątkował badania nad stresem (oraz wprowadził sam termin stres) udowodnił, że zespół reakcji na rozmaite bodźce jest bardzo podobny a sytuacja stresowa zawsze przebiega w określonych etapach: 1) stadium reakcji alarmowej, podczas której następuje mobilizacja sił obronnych (wzrost produkcji hormonów stresu: kortyzolu i adrenaliny, podniesienie poziomu ciśnienia tętniczego); 2) stadium odporności, czyli przystosowywania się do danego zjawiska lub sytuacji; 3) stadium odprężenia (czyli regeneracji sił po zaniknięciu źródeł stresu) lub wyczerpania, gdy czynnik wywołujący stres (stresor) jest odpowiednio nasilony przez dłuższy czas. Zmiany w organizmie człowieka występujące na dwóch pierwszych etapach mają na celu zwiększyć gotowość do walki, obrony lub ucieczki. Obecnie dominują źródła stresu, przed którymi nie ma ucieczki. Oznacza to, że wrodzona reakcja na stres, stanowi dla człowieka dodatkowe obciążenie. Negatywny stres dezorganizuje i działa zniechęcająco na człowieka. Taki rodzaj stresu nosi nazwę dystresu (według H. Seley a). 2 Por. M. K. Grzegorzewska: Stres w zawodzie nauczyciela. Specyfika uwarunkowania i następstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego J. Terelak: Stres zawodowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2007.

7 NOWA SZKOŁA 57 Klimat społeczny szkoły W cyklu publikacji dotyczących kluczowych haseł i pojęć zawartych w Rządowym programie Bezpieczna i przyjazna szkoła, w bieżącym numerze Biuletynu Oświatowego, prezentujemy Państwu opracowanie dotyczące klimatu społecznego szkoły. Klimat szkoły jest tym, co odróżnia jedną placówkę od drugiej to specyficzna aura, sprawiająca, że już po krótkim czasie czujemy, czy jest to placówka przyjazna uczniom, tętniąca życiem również po lekcjach, czy też wprost przeciwnie. Pewne znaczenie ma wielkość szkoły, liczebność klas, elementy wystroju a także formalne i nieformalne normy i zasady w niej panujące. Najistotniejszym jednak czynnikiem jest społeczna atmosfera, sprawiająca, że nawet niedoinwestowana szkoła może być miejscem przyciągającym uczniów, natomiast inna doskonale wyposażona sprawia wrażenie chłodu. Atmosfera ta wpływa na samopoczucie, zaangażowanie, i osiągnięcia całej społeczności szkolnej. Pozytywny klimat społeczny szkoły uznaje się za jeden z podstawowych czynników efektywności i warunek skuteczności realizowanych przez szkołę programów profilaktycznych, decydujący o jakości życia szkoły oraz o efektach nauczania i wychowania. Współczesne badania nad jakością pracy szkoły coraz częściej skupiają się na szkole pojmowanej jako instytucja społeczna, realizująca wspólne przedsięwzięcia. Wyniki tychże badań prowadzą do wniosków, że źródła różnic w efektach funkcjonowania poszczególnych placówek tego samego typu, działających w podobnych warunkach społeczno ekonomicznych, tkwią właśnie w zespołach ludzkich, czyli podstawowym elemencie tworzącym klimat szkoły. Ludzie i jakość relacji pomiędzy nimi stanowią bezpośrednio o tym, jak odczuwana jest atmosfera placówki wpływająca na funkcjonowanie szkoły oraz efekty nauczania i wychowania. 1. POJĘCIE KLIMATU SPOŁECZNEGO SZKOŁY Klimat społeczny szkoły jest pojęciem rozmaicie definiowanym w literaturze pedagogicznej. Jedna z definicji dotyczy tego, jak członkowie społeczności szkolnej postrzegają, oceniają i reagują na to, co się dzieje w szkole, w klasie, w relacjach między członkami społeczności szkolnej. Termin klimat społeczny szkoły często stosuje się zamiennie z pojęciami:

8 NOWA SZKOŁA 58 klimat psychospołeczny, klimat pedagogiczny klimat organizacyjny, atmosfera szkoły (klasy), atmosfera wychowawcza, środowisko psychospołeczne szkoły, środowisko emocjonalne klasy, środowisko społeczne, kultura szkoły, etos szkoły, ukryty program szkoły. 1 Inna definicja klimatu społecznego została sformułowana na potrzeby programu Porozumienie w Szkole", realizowanego przez Centrum Metodyczne Poradnictwa Psychologiczno Pedagogicznego, Akcentuje ona sposób, w jaki członkowie społeczności szkolnej postrzegają to co dzieje się w szkole oraz stopień zaspokojenia ich potrzeb i uczucia jakie to w nich wywołuje. W tym ujęciu istotne jest znaczenie atmosfery panującej w szkole dla poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego i wszechstronnego rozwoju wszystkich uczestników życia szkoły. Mechanizm wpływu klimatu społecznego szkoły na jego uczestników (uczniów, nauczycieli i personel niepedagogiczny) jest następujący: wzajemny szacunek i właściwe relacje interpersonalne, ułatwiają nowym uczniom (ale i personelowi placówki) adaptację w środowisku oraz wzmacniają przekonanie o sensie i efektywności własnej pracy. Jeśli uczeń odbiera klimat swojej szkoły pozytywnie, może to rzutować na jego decyzję o dalszej nauce, bądź jej porzuceniu, wpływa na poziom postrzegania wysiłku wkładanego w naukę, rozwijanie zainteresowań wykraczających poza program nauczania, czy też na określone relacje społeczne również poza murami szkoły. Wspierający klimat społeczny szkoły, jak pokazują liczne badania (np. M. Woynarowskiej Sołdan), sprzyja osiągnięciom szkolnym uczniów, stymuluje ich motywację do nauki, wpływa na satysfakcję z przebywania w tej właśnie placówce (zarówno u uczniów jak i u nauczycieli), wpływa korzystnie na samopoczucie i kondycję psychiczną, wzmacnia poczucie własnej wartości oraz zmniejsza ryzyko pojawiania się u uczniów zachowań ryzykownych Bezpośredni wpływ na klimat szkoły mają przyjęte w niej normy, oczekiwania, system oceniania i relacje międzyludzkie. Kluczowymi elementami pozytywnego klimatu są: identyfikacja ze szkołą oraz 1 M. Woynarowska - Sołdan: Klimat społeczny szkoły koncepcje i czynniki warunkujące. Remedium nr 4/2007