OCENA POTRZEB KOBIET W WIEKU PODESZŁYM W OPARCIU O KWESTIONARIUSZ EASY-CARE STANDARD 2010

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 4, SYLWIA KROPIŃSKA 1, AGNIESZKA DYMEK-SKOCZYŃSKA 2, DOROTA TALARSKA 2, KATARZYNA WIE- CZOROWSKA-TOBIS 1 OCENA POTRZEB KOBIET W WIEKU PODESZŁYM W OPARCIU O KWESTIONARIUSZ EASY-CARE STANDARD 2010 THE NEEDS OF ELDERLY WOMEN ASSESSED BASED ON THE QUESTIONNAIRE EASY-CARE STANDARD Katedra Geriatrii i Gerontologii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. Katarzyna Wieczorowska-Tobis Pracownia Pielęgniarstwa Społecznego 2 Katedra Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: dr n.biol. Dorota Talarska Streszczenie Wstęp. Zaawansowany wiek zwiększa ryzyko niesprawności funkcjonalnej, a w związku z tym zapotrzebowanie na opiekę. Narzędziem używanym do analizy tego zapotrzebowania jest kwestionariusz EASY-Care Standard 2010 (EC) umożliwiający określenie obszarów, w których wymagane jest wsparcie. Cel. Weryfikacja EC do oceny potrzeb starszych kobiet objętych opieką instytucjonalną. Metodyka. Badaniem w oparciu o EC objęto 40 kobiet przebywających w Domu Pomocy Społecznej w Poznaniu. Warunkiem było: ukończone 75 lat oraz otrzymanie w teście MMSE skorygowanego wyniku powyżej 15 pkt. EC umożliwia ocenę samodzielności w 7 obszarach (widzenie i słyszenie, dbanie o siebie, poruszanie się, bezpieczeństwo osobiste, warunki mieszkaniowe i sytuacja finansowa, dbałość o zdrowie, zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie), dodatkowo niektóre uzyskane wyniki analizowane są w 3 skalach. Wyniki. Żadna z badanych kobiet nie była samodzielna we wszystkich 7 obszarach. W skali Poziom niezależności średni uzyskany wyniki to 57,0 ± 27,3 pkt. (100 pkt. pełna zależność), w skali Ryzyko załamania opieki 7,7 ± 3,2 pkt. (12 pkt. największe ryzyko), natomiast w skali Ryzyko upadków 2,8 ± 1,5 pkt. (8 pkt. ryzyko największe). Wnioski. Zastosowane narzędzie pozwala na szczegółowe zdefiniowanie występowania obszarów o wysokim stopniu ryzyka a także wskazuje w jakim kierunku ma być planowana i udzielana pomoc. SŁOWA KLUCZOWE: Kwestionariusz EASY-Care Standard 2010, opieka istutucjonalna, osoby starsze. Summary Introduction. The increasing age augments the risk of functional disability, and therefore the need for care. EASY-Care Standard 2010 questionnaire (EC) is the tool used to analyze the need of care which allows to identify areas where support is required. Aim. Verification of EC in order to assess the needs of older women living in institutions. Methods. The study is based on the EC performed in 40 women living in one of the nursing homes in Poznan. The participants ended 75 years and received in the test adjusted MMSE score above 15 points. EC allows the assessment of autonomy in 7 areas (vision and hearing, looking after yourself, getting around, personal safety, accommodation and finance situation, staying healthy, mental health and well-being) additionally some of the results obtained were analyzed in the three scales. Results. None of the women was independent in all seven areas. In scale of independence score the average of the obtained results was 57.0 ± 27.3 points (100 pts. total disability), in the scale of the risk of breakdown in care 7.7 ± 3.2 points (12 the highest risk of breakdown in care) while the scale of risk of falls 2.8 ± 1.5 points (8 the highest risk of falls). Conclusion. This tool allows to define the prevalence of specific areas of high risk and also indicates the direction in which assistance should be planned and provided. KEY WORDS: EASY-Care Standard 2010 questionnaire, institutional care, elderly individuals. Wstęp Prognozy demograficzne na najbliższe dekady wskazują, iż w przeciągu następnych 50 lat liczba osób powyżej 60 roku życia wzrośnie na świecie pięciokrotnie. Zwiększy się także oczekiwana długość życia z 66 do 77 lat. Zwraca się więc uwagę na konieczność zmian w systemach opieki, szczególnie w zakresie opieki nad osobami starszymi. Proces starzenia charakteryzuje m.in. tzw. starzenie się starych, czyli najintensywniejszy wzrost liczebności subpopulacji z najstarszych grup wiekowych, a więc osiemdziesięcio- i dziewięćdziesięciolatków [1, 2]. Dla tych właśnie grup, typowe jest zjawisko wielochorobowości, z którym wiąże się zwiększone ryzyko wystąpienia niesprawności funkcjonalnej. Oznacza ona niezdolność do samodzielnego wykonywania podstawowych czynności życiowych [3], a więc konieczność udzielenia pomocy.

2 Ocena potrzeb kobiet w wieku podeszłym w oparciu o kwestionariusz EASY-Care Standard Skuteczność udzielanego wsparcia uwarunkowana jest rozpoznaniem potrzeb. Pozwala to na wyznaczenie kierunków działań i koncentrację na tych potrzebach, które są najpilniejsze po to, aby zmniejszyć ryzyko niesprawności. Wczesne wykrycie problemów połączone ze świadczeniem celowych usług medycznych, powinno skutkować dłuższym utrzymaniem samodzielności, a co za tym idzie niższymi kosztami opieki [4]. Przekrój narzędzi służących do oceny potrzeb osób starszych jest szeroki, gdyż zalicza się do nich z jednej strony kwestionariusz CANE (Camberwell Assessment of Need for the Elderly) [5], oceniający potrzeby zaspokojone i niezaspokojone, z różnych perspektyw (m.in. badanego i opiekuna) a z drugiej proste skale, takie jak skala Barthel, uwzględniające tylko sprawność samoobsługową [6]. Jednym z takich narzędzi jest kwestionariusz EASY- Care. Obejmuje on zarówno ocenę funkcjonalną, jak i ocenę potrzeb socjomedycznych osób starszych [7]. Narzędzie to umożliwia znalezienie osób zagrożonych niesprawnością. Badania prowadzone przez Bath i wsp. [8] na terenie Wielkiej Brytanii pokazały, że kwestionariusz pozwala na uzyskanie przez lekarza rodzinnego oraz pielęgniarkę środowiskową podstawowych informacji dotyczących funkcjonowania osób starszych i powiązanych z nim potrzeb. Uzyskane dane pozwalają także na zaplanowanie dalszych działań profilaktycznych oraz interwencji zwiększających niezależność podopiecznych. Polska wersja kwestionariusza została zwalidowana w roku 1999 [9]. W oparciu o nią pokazano, że w placówkach opieki podstawowej poprzez zdefiniowanie celów opieki rzeczywiście można poprawić jej efektywność [10]. W 2010 roku, na podstawie analizy uzyskanych wyników przy pomocy kwestionariusza EASY- Care, powstała nowa jego wersja kwestionariusz EASY-Care Standard Najważniejsza modyfikacja obejmuje wyróżnienie w obrębie narzędzia trzech skal. Są to: poziom niezależności, ryzyko załamania opieki i ryzyko upadków. Niniejsze badania są pierwszymi, w których została wykorzystana polska wersja zmodyfikowanego kwestionariusza. Ich celem jest weryfikacja kwestionariusza EASY-Care Standard 2010 do oceny potrzeb starszych kobiet objętych opieka instytucjonalną. Metodyka Grupa badana Badanie zostało przeprowadzone wśród 40 kobiet przybywających w jednym z Domów Pomocy Społecznej w Poznaniu. Kryteria kwalifikacyjne obejmowały wiek: ukończone 75 lat oraz uzyskanie w teście MMSE (Mini Mental State Examination) skorygowane wyniku ponad 15 punktów. Poniżej tego progu zadawane pytania mogą być niezrozumiałe dla pacjentów, a odpowiedzi mogłyby być niemiarodajne i niewiarygodne. Test MMSE (według Folsteinów [11]) jest to 30 punktowa skala pozwalająca na ocenę funkcji poznawczych. Uzyskany wynik koryguje się w zależności od wieku i wykształcenia, zgodnie z przedstawionym równaniem: Skorygowany wynik MMSE = wynik MMSE [0,47 x (lata nauki 12) + 0,31 x (70 wiek)] [12]. Średni wiek osób objętych badaniem to 81,8 ± 4,4 lat, natomiast średni skorygowany wynik w skali MMSE 24,9 ± 4,0 punkty. Narzędzia badawcze: Oceny potrzeb oraz priorytetów w zakresie zdrowia i opieki dokonano przy pomocy kwestionariusza EASY- Care Standard Analizuje on zapotrzebowanie na opiekę specjalistyczną w zakresie siedmiu obszarów: 1. Wzrok, słuch i zdolności porozumiewania się. 2. Dbanie o siebie. 3. Poruszanie się. 4. Bezpieczeństwo osobiste. 5. Warunki mieszkaniowe i sytuacja finansowa. 6. Dbałość o zdrowie. 7. Zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie. Każdy obszar obejmuje od 3 do 13 domen/pytań, które pozwalają na szczegółowe zdefiniowanie sytuacji osoby badanej w ocenianych zakresach. Na podstawie przeanalizowanych obszarów określono całkowite zapotrzebowanie na opiekę u każdej z badanych osób. Jej wyznacznikiem jest liczba punktów uzyskanych w obrębie wszystkich obszarów. W przypadku braku zapotrzebowania na pomoc w ocenianym obszarze przyznawano 1 pkt.; gdy potrzebna była pomoc innych osób, czyli w przypadku częściowej zależności 2 pkt., a w przypadku pełnej zależności (całkowita niesamodzielność) 3 pkt. Przyjęto, że 7 pkt. oznacza brak zapotrzebowania na opiekę; 8 11 punktów średnie zapotrzebowanie; powyżej 12 punktów duże zapotrzebowanie. Jeśli chodzi o analizę 3 skal wchodzących w skład kwestionariusza, to są one zbudowane z wybranych pytań kwestionariusza EASY-Care Standard 2010 (ze wszystkich obszarów): 1. Poziom niezależności (Independence score) określa w jakim stopniu dana osoba jest samodzielna w zakresie takich czynności jak: ubieranie się, dbanie o wygląd, kąpiel, przygotowanie posiłków, samodzielne przemieszczanie się oraz gospodarowanie pieniędzmi. Wynik mieści się w zakresie od punktów; przy czym ryzyko zależności wzrasta wraz z ich liczbą. 2. Ryzyko załamania opieki (Risk of breakdown in care) definiuje ryzyko hospitalizacji, które oblicza się na podstawie odpowiedzi na pytania związane z: zależnością w zakresie takich czynności jak ubieranie się, kąpiel czy korzystanie z toalety; obejmują także samoocenę stanu zdrowia i samopoczucia, utratę pamięci, wystąpienie depresji czy obecność dolegliwości bólowych. Możliwy do uzyskania wynik mieści się w granicach od 0-12 punktów; przy czym ryzyko hospitalizacji wzrasta wraz z liczbą uzyskanych punktów.

3 368 Sylwia Kropińska i inni 3. Ryzyko upadków (Risk of falls) określa się na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące problemów z przemieszczaniem się, obecnością patologii w obrębie stóp, oceną poczucia bezpieczeństwa w domu i poza nim, liczbą upadków w roku poprzedzającym badanie. Możliwy do uzyskania wynik mieści się w zakresie od 0-8 punktów. Uzyskanie 3 lub więcej punktów wskazuje na wysokie ryzyko upadków. W analizie ryzyka upadków nie uwzględniono osób, które nie były w stanie samodzielnie wstać z łóżka. Analiza statystyczna Opracowania statystyczne przeprowadzono za pomocą programu Statistica 10. W związku z brakiem normalności rozkładu danych, dla analizy zależności pomiędzy trzema obszarami zastosowano współczynnik korelacji rang Spearmana. Przyjęto jako poziom istotności statystycznej p < 0,05. Wyniki Zapotrzebowanie na opiekę w analizowanych obszarach Zapotrzebowanie na opiekę w obszarach kwestionariusza EASY-Care Standard 2010 pokazano w tabeli 1. Żadna z badanych kobiet nie była samodzielna we wszystkich objętych oceną obszarach. Wszystkie wymagały pomocy/wsparcia. Najwięcej kobiet (ponad połowa 21/40) nie zgłaszało problemów w zakresie obszaru Warunki mieszkaniowe i sytuacja finansowa. Obszar ten obejmuje pytania dotyczące: zadowolenia z warunków mieszkaniowych, samodzielnego gospodarowania pieniędzmi oraz zarządzania sprawami finansowymi. Drugi obszar w zakresie, którego grupa niezależnych kobiet była stosunkowo duża, to Bezpieczeństwo osobiste (12/40). Wszystkie uwzględnione w badaniu mieszkanki DPS zgłaszały potrzeby w zakresie Dbanie o siebie oraz Zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie. W każdym z tych obszarów po 34 osoby nie były w stanie poradzić sobie samodzielnie, co oznacza duże zapotrzebowanie na opiekę. Dodatkowo podkreślić należy, że aż 32 pensjonariuszki były bardzo zależne w zakresie obydwu tych obszarów. W obszarze Dbanie o siebie częstym problemem było samodzielne wykonywanie prac domowych (34/40) i przygotowanie posiłków (25/40), natomiast w Zdrowiu psychicznym i ogólnym samopoczuciu, najwięcej kobiet czuło potrzebę pomocy ze względu na zły stan zdrowia (23/40), dolegliwości bólowe (22/40) oraz uczucie przygnębienia (22/40). Oceniając całkowite zapotrzebowanie na opiekę, czyli w zakresie wszystkich domen, stwierdzono, że tylko 2 kobiety miały średnie zapotrzebowanie na wsparcie. Natomiast pozostałe 38 miało zapotrzebowanie duże. Szczegółową analizę zapotrzebowania u poszczególnych kobiet przedstawiono na rycinie 1. Obszary ryzyka Średni wynik skali Poziom niezależności to 57,0 ± 27,3 punktów (mediana: 65,5 punktu; zakres 2 96 punktów). Szczegółowe dane dotyczące ryzyka, w tym obszarze przedstawiono na rycinie 2a. Należy zwrócić uwagę, że żadna osoba nie uzyskała wyniku 0 punktów, odpowiadającego pełnej niezależności. Najwyższy uzyskany wynik to 96 punktów, świadczy on o znacznym uzależnieniu od opieki. Jeżeli chodzi o skalę Ryzyko załamania opieki (ryc. 2b) to średni uzyskany wynik wynosił 7,7 ± 3,2 (mediana: 8,5; zakres: 1 12 pkt.). Również w tej skali żadna osoba nie uzyskała wyniku równego 0 punktów, świadczącego o braku ryzyka hospitalizacji. Natomiast 3 osoby, uzyskały 12 punktów, czyli charakteryzowało je największe ryzyko. Tabela 1. Poziom zapotrzebowania na opiekę w siedmiu obszarach kwestionariusza EASY-Care Standard 2010 Table 1. The level of demand for care in the seven areas of the EASY-Care Standard 2010 questionnaire Domena Nie ma problemu/trudności Brak zapotrzebowania na opieką Ma pewien problem/trudność, potrzebuje pomocy innej osoby Średnie zapotrzebowanie na opiekę Nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać problemu Duże zapotrzebowanie na opieką Wzrok, słuch i zdolności porozumiewania się Dbanie o siebie Poruszanie się Bezpieczeństwo osobiste Warunki mieszkaniowe i sytuacja finansowa Dbałość o zdrowie Zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie

4 Ocena potrzeb kobiet w wieku podeszłym w oparciu o kwestionariusz EASY-Care Standard Duże zapotrzebowanie na opiekę Średnie zapotrzebowanie na opiekę Rycina 1. Stopień zapotrzebowania na opiekę u badanych osób (każdy słupek odpowiada jednej badanej osobie) oparty na kwestionariuszu EASY-Care Standard 2010 (minimalna punktacja 7 pkt. oznacza brak zapotrzebowania na opiekę). Figure 1. The level of demand for care of the test persons (each column corresponds to one of the test individual) based on the EASY-Care questionnaire Standard 2010 (the minimum score 7 pts. corresponds to 'no need for care'). W skali Ryzyko upadków (Ryc. 2c) w analizie uwzględniono tylko 28 kobiet. Średni uzyskany przez nie wynik to 2,8 ± 1,5 pkt. (mediana: 3; zakres 0 6 pkt.). Tylko jedna kobieta uzyskała 0 punktów, a 12 wynik 1 2 pkt. (0 2 pkt. brak ryzyka). Osoby te nie miały zwiększonego ryzyka upadków. Wynik powyżej 3 punktów wskazuje na wysokie ryzyko upadków. Ponad połowa badanej grupy przekroczyła tę wartość (15/28). Stwierdzono silną dodatnią korelację pomiędzy wynikami uzyskanymi przez badane kobiety we wszystkich trzech skalach (poziom niezależności i ryzyko załamania opieki: r = 0,863 p < 0,001; poziom niezależności i ryzyko upadków: r = 0,723 p < 0,001; ryzyko załamania opieki i ryzyko upadków: r = 0,751 p < 0,001). Rycina 2a. Wynik Poziomu niezależności kobiet przebywających w ramach opieki instytucjonalnej. Figure 2a. The result Independence score of women residing in institutional care.

5 370 Sylwia Kropińska i inni Rycina 2b. Wynik Ryzyka załamania opieki kobiet przebywających w ramach opieki instytucjonalnej. Figure 2b. The result Risk of breakdown in care of women residing in institutional care. Rycina 2c. Wynik Ryzyka upadków kobiet przebywających w ramach opieki instytucjonalnej. Figure 2c. The result Risk of falls of women residing in institutional care. Dyskusja Proces starzenia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem występowania schorzeń, zwłaszcza przewlekłych, powodując tym samym narastanie problemu niesprawności wśród osób w najstarszych grupach wiekowych. Zmniejszająca się zdolność tych osób do samoopieki wiąże się tym samym z koniecznością udzielenia pomocy/wsparcia [13]. Zgodnie, z tym nasze badania objęły tylko osoby w późnej starości czyli takie, które ukończyły 75 lat. Dodatkowo, wszystkie analizowane osoby były kobietami, gdyż wiadomo, że to właśnie feminizacja starości zwiększa zapotrzebowanie na opiekę, w tym instytucjonalizację. Z badań przeprowadzonych przez Pruszyńskiego i wsp. wynika, że aż ¾ osób przyjmowanych do DPS to kobiety [14]. Kwestionariusz EASY-Care Standard 2010 pozwala na określenie ryzyka pogorszenia sprawności i wskazuje domeny w obrębie, których potrzebne jest wsparcie. W tym kontekście podkreślić należy, że u wszystkich objętych badaniem mieszkanek DPS, stwierdzono istnienie podstawowych potrzeb opiekuńczych, co jest niejako uzasadnieniem ich pobytu w instytucji. W naszych badaniach tylko pojedyncze kobiety zgłaszały potrzeby w zakresie obszaru Warunki mieszkaniowe i sytuacja finansowa. Oznacza to, że były one zadowolone ze swojej sytuacji mieszkaniowej oraz deklarowały, że potrafią samodzielnie gospodarować pieniędzmi. Przypuszczalnie wynika to z zapewnienia dobrych warunków mieszkaniowych w DPS, niewielkiego zakresu samodzielnego gospodarowania pieniędzmi przez podopiecznych oraz przejęcia części obowiązków (np. opłata czynszu, zakupy) przez pracowników instytucji. Wydaje się, że przejęcie części obowiązków (np. opłata czynszu, zakupy) przez pracowników instytucji daje mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa, a w związku z tym w obszarze Bezpieczeństwo osobiste zapotrzebowanie na opiekę było niewielkie. Podkreślić należy, że obejmuje on również pytanie o istnienie osoby, która udzieli pomocy w razie choroby lub zagrożenia. W przeciwieństwie do w/w zapotrzebowanie na opiekę w obszarach Dbanie o zdrowie oraz Zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie było wysokie. Duża zależność w obszarze Dbanie o siebie, wynika z niesprawności funkcjonalnej badanych. Pensjonariuszki zgłaszały problemy z wykonywaniem prac domowych, czy przygotowaniem posiłku. W zakresie tego obszaru ocenia się także samodzielność umycia rąk i twarzy, czy ubierania się, a także przyjmowania posiłków i leków. Należy się spodziewać, że również w tym zakresie pomoc jest udzielana. Także w zakresie obszaru Zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie potrzeby powinny być zaspakajane u mieszkańców DPS. Jednak obszar ten obejmuje z jednej stron

6 Ocena potrzeb kobiet w wieku podeszłym w oparciu o kwestionariusz EASY-Care Standard pytanie o poczucia samotności, którego istnienie wskazuje na występowanie potrzeby niezaspokojonej, a z drugiej pytanie o problemów ze snem występujących w przeciągu ostatniego miesiąca. Niestety nie zawierają bez dodatkowej informacji jak często dany problem występuje i czy jest on aktualny (potrzeba może być niezaspokojona). Na podstawie wykonanych badań można stwierdzić, że kwestionariusz EASY-Care Standard 2010 umożliwia ocenę samodzielności seniorów w ramach zawartych w nim obszarów oraz perspektywę ryzyka zwiększenia zakresu udzielanej pomocy w związku z pogorszeniem się stanu zdrowia. Jednak brak wyraźnego odróżnienia między aktualnie występującymi potrzebami opiekuńczymi, w których senior otrzymuje wsparcie od tych, pozostawionych bez wyraźnych źródeł pomocy jawi się jako problem w kontekście ustalania priorytetów opieki. Można jednak stwierdzić, że kwestionariusz EASY-Care Standard 2010, będzie miał dobre zastosowanie w badaniach przesiewowych nastawionych na wykrycie ograniczeń w samodzielnym funkcjonowaniu seniorów. Takie podejście pozwala na znaczne skrócenie kwestionariusza. Kwestionariusze analizujące poziom sprawności respondentów i rozróżniające potrzeby zaspokojone i niezaspokojone są bardziej rozbudowane, czego przykładem może być kwestionariusz CANE [15]. Analizowane przez nas mieszkanki DPS charakteryzował znaczy stopień niesprawności, wysokie ryzyko załamania opieki i wysokie ryzyko upadków. Są to więc osoby wymagające znacznego wsparcia, ale także monitorowania, pod kątem zaburzeń, które mogą zwiększać zależność i tym samym powodować większe zapotrzebowanie na opiekę. Jeśli jest to możliwe, dokonywana systematycznie ocena i ukierunkowane wsparcie, powinny to narastanie zależności maksymalnie spowolnić. W badaniach własnych dodatkowo stwierdzono istnienie silnych korelacji pomiędzy ocenianymi wynikami uzyskanymi w ramach wyróżnionych skal (poziom niezależności, ryzyko załamania samoopieki, ryzyko upadków) co świadczy o tym, że pogorszenie w obrębie jednego z ich nie pozostaje bez wpływu na pozostałe. Zwrócić jednak należy uwagę, że związek pomiędzy poziomem niezależności i ryzykiem załamania opieki wynika przynajmniej częściowo, z uwzględniania w nich tych samych elementów (ubieranie, kąpiel, spożywanie posiłku, korzystanie z toalety, oddawanie moczu). Wnioski Kwestionariusz EASY-Care Standard 2010 umożliwia wstępną ocenę samodzielności seniorów oraz zdefiniowanie występowania obszarów o wysokim stopniu ryzyka, a co za tym idzie wskazuje w jakim kierunku ma być planowana i udzielana pomoc specjalistyczna. Piśmiennictwo 1. Muszalik M., Ćwikła A., Kędziora-Kornatowska K., Kornatowski T.: Ocena wpływu czynników socjodemograficznych i medycznych na poziom sprawności funkcjonalnej pacjentów geriatrycznych. Pielęg. XXI w., 2010, 1-2 (30-31), Ostrzyżek A.: Ocena jakości życia osób w podeszłym wieku, rehabilitowanych w oddziale opieki długoterminowej. Probl. Hig. Epidemiol., 2010, 91(4), Strugała M., Talarska D., Stachowska M.: Analiza wybranych czynników wpływających na stopień samodzielności osób w wieku podeszłym w zakresie pod-sta-wowych i złożonych czynności życia codziennego. W: Pozytywna starość. Wieczorowska-Tobis K., Talarska D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Poznań 2010, Doroszkiewicz H., Bień B.: Korzystanie, a zapotrzebowanie na środowiskowe świadczenia pielęgniarskie wśród osób starszych niesprawnych ruchowo. Ann. Univ. Mariae Curie, 2005, 16(82), Wieczorowska-Tobis K., Talarska D., Kachaniuk H., Lewko J., Mazurek J., Dymek A., Kropińska S., Rymaszewska J.: Ocena przydatności kwestionariusza CANE w analizie potrzeb opiekuńczych osób starszych. Założenia projektu badawczego. Geriatria, 2010, 4, Mahoney FI., Barthel D.: Functional evaluation: the Barthel Index. Md. State. Med. J. 1965, 14, Bień B.: Kwestionariusz EASY-Care: Założenia i metodologia badań. Gerontol. Pol., 1999,7(2), Bath P., Philp I., Boydell L., McCormick W., Bray J., Roberts H.: Standardized health check data from community-dwelling elderly people: the potential for comparing populations and estimating need. Health. Soc. Care Community, 2000, 8(1), Wojszel ZB, Bień B., Polityńska B.: Ocena stanu funkcjonowania ludzi w podeszłym wieku przez lekarza rodzinnego za pomocą kwestionariusza Easy-Care. Pol. Merkuriusz Lek., 1999, 33, Philp I.: Can a medical and social assessment be combined? J. R. Soc. Med., 1997, 90 (Suppl. 32), Folstein M.F., Folstein S.E., McHugh P.R.: Mini-mental State: A practical method for trading the cognitive state of patients for the clinician. J. Psychiatr. Res., 1975, 12, Mungas D., Marshall S.C., Weldon W., Haan M., Reed B.R.: Age and education correction of Mini Mental State Examination for English and Spanish speaking elderly. Neurology, 1996, 46, Bońkowski K., Klich-Rączka A.: Ciężka niesprawność czynnościowa osób starszych wyzwaniem dla opieki długoterminowej. Gerontol. Pol., 2007,15(3), Pruszyński J.J., Cicha-Mikołajczyk A., Gębska-Kuczerowska A.: Ocena wydolności czynnościowej i sprawności motorycznej osób przyjmowanych do pielęgniarskiego domu opieki w Polsce. Prz. Epidemiol., 2006, 60, Reynolds T., Thornicroft G., Abas M., Woods B. i wsp.: Camberwell Assesment of Need for the Elderly (CANE). Development, validity and reliability. Br. J. Psychiatry, 2000, 176, Adres do korespondencji: Sylwia Kropińska Katedra Geriatrii i Gerontologii, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu ul. Święcickiego Poznań Tel , skropins@ump.edu.pl