Gospodarowanie odpadami komunalnymi na obszarach wiejskich w świetle badań naukowych i nowych regulacji prawnych

Transkrypt

1 dr inż. Maria Strzelczyk, prof. dr hab. inż. Franciszek Czyżyk

2 Estonia Polska Czechy Słowacja Łotwa Serbia Rumunia Chorwacja Bułgaria Węgry Turcja Bośnia i Słowenia Litwa Szwecja Norwegia Portugalia Grecja Finlandia W Brytania Francja Hiszpania Włochy Austria Islandia Malta Holandia Niemcy Irlandia Belgia Cypr Luxemburg Szwajcaria Dania Gospodarowanie odpadami komunalnymi na obszarach [kg/m/rok] Źródło: opracowanie własne wg danych Eurostatu Rys. 1. Masa odpadów komunalnych wytworzonych w 2011 r. w krajach europejskich. Wskaźnik wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce w 2011 roku wyniósł 315 kg/m/rok (189 kg/m/rok woj. świętokrzyskie, 367 kg/m/rok woj. dolnośląskie). W analizowanym roku z tys. ton odpadów komunalnych wytworzonych (dane szacunkowe) zebranych zostało 81 % to jest 9828 tys. ton, z czego zaledwie 10 % była zebrana selektywnie.

3 Źródło: GUS, Infrastruktura komunalna w 2011 r. Rys.2. Źródła pochodzenia zmieszanych odpadów komunalnych w Polsce w 2011 r. [%].

4 17% składowanie 11% spalanie 1% 71% recykling kompostowanie Źródło: opracowanie własne wg danych Eurostatu. Rys.3. Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Polsce w 2011 r. [%].

5 Tereny wiejskie stanowią ok. 93 % naszego kraju, zamieszkuje je ok. 40 % ludności Polski. Na obszarach tych w roku 2011 zebrano 1767,3 tys. ton odpadów komunalnych (19,9 % wszystkich zebranych odpadów komunalnych). Do podstawowych problemów gospodarowania odpadami na terenach wiejskich należą: Niski procent objęcia ludności zorganizowaną zbiórką odpadów, Rozproszona zabudowa oraz często zły stan dróg dojazdowych do posesji generująca wysokie koszty, Wysoki udział ogrzewania tradycyjnego (piece węglowe), Nielegalne pozbywanie się wytworzonych odpadów (dzikie wysypiska), Niski udział odpadów zbieranych selektywnie, w całkowitej masie odpadów zebranych.

6 ch&tbnid=5r8lszcmrcsyrm:&imgrefurl= ekforum.pl/viewtopic.php%3fp%3d415&docid=xpucnum OQyrrZM&imgurl= ZrfDKfd4QTDpoDYDg&zoom=1&iact=rc&dur=156&page =3&tbnh=147&tbnw=116&start=35&ndsp=20&ved=1t:42 9,r:49,s:0,i:245&tx=52&ty=75 80,5% rolników pali substancje niebezpieczne (gumy, plastiki, folie) dla zdrowia i środowiska w piecach domowych. 82,5% rolników stwierdziło, że sąsiedzi także palą takie substancje w swoich piecach. 90% rolników nie potrafiło wymienić, jakie substancje są uwalniane do atmosfery w trakcie spalania niebezpiecznych odpadów domowych. 55% nie zamierza w najbliższej przyszłości zmieniać sposobu ogrzewania swoich domów. Źródło: Piotr Michalik. Niska emisja świadomość zagrożeń z niej wynikających wśród różnych grup społecznych na przykładzie rolników z powiatu płockiego i sierpeckiego. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 40, 2009 r.

7 Na koniec roku 2011 w Polsce zostało zarejestrowanych ponad 2,5 tysiąca dzikich wysypisk, z czego ok. 75 % znajdowało się na obszarach wiejskich [GUS, Ochrona Środowiska 2012] Dzikie wysypiska są miejscem niekontrolowanej emisji gazów, stanowią źródło zanieczyszczeń gleby oraz wód podziemnych i powierzchniowych jak również powietrza (gazy, pyły frakcji drobnej). Stanowią zagrożenie pożarowe i sanitarne. Istnienie dzikich wysypisk jest powodem nie tylko wielu szkód powstających w środowisku, ale wpływa niekorzystnie na estetykę otoczenia.

8 Przystąpienie przez Polskę do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. na mocy tzw. Traktatu akcesyjnego, podpisanego 16 kwietnia 2003 r. w Atenach [Traktat 2004], pociąga za sobą obowiązek dostosowywania polskiego prawa do przepisów prawa unijnego. Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz. Urz. WE L 312 z ), zwanej dyrektywą ramową lub dyrektywą odpadową; Dyrektywie Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. Urz. WE L 182 z , z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne), zwanej dyrektywą składowiskową; Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 365 z dnia r., z późn. zm.; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne), zwanej dyrektywą opakowaniową, którą zmieniono Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/12/WE z dnia 11 lutego 2004 r. i Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/20/WE z dnia 09 marca 2005 r.,

9 Polskie przepisy prawne związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi są zawarte głownie w: Ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. (Dz.U. 2013, nr 21). Ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. (Dz.U.2012, nr 391) z jej późniejszymi zmianami, w szczególności obszerną zmianą wprowadzoną Ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011, nr 152 poz. 897), która już doczekała się kolejnych zmian (13 lipca 2012 r., z r., z r. i z r.). Ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 2001, nr 63 poz. 638) również kilkakrotnie od jej uchwalenia nowelizowaną, także już w 2013r.).

10 Ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011, nr 152 poz. 897) wprowadzonych zostało szereg istotnych zmian w dotychczasowym gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Art. 3c. 1. Gminy są obowiązane ograniczyć masę odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania: 1) do dnia 16 lipca 2013 r. do nie więcej niż 50% wagowo1) do dnia 16 lipca 2013 r. do nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, 2) do dnia 16 lipca 2020 r. do nie więcej niż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania Art. 3b. 1. Gminy są obowiązane osiągnąć do dnia 31 grudnia 2020 r.: 1) poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50 % wagowo.

11 Badaniami objęto 72 gospodarstwa domowe. Dokonano podziału na 13 frakcji materiałowych, w ramach których wydzielono 36 podfrakcji. Analiza sitowa została wykonana w oparciu o podział na 5 frakcji granulometrycznych. Badania prowadzono w czterech seriach, zgodnych z porami roku

12 W gminach miejsko-wiejskich ilość odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych wyniosła ok. 192 kg M -1 rok -1. W gminach wiejskich wskaźnik ten był nieco niższy - ok. 168 kg M -1 rok -1. W przeprowadzonych badaniach średnia wartość wskaźnika nagromadzenia odpadów dla terenów wiejskich wyniosła 180 kg M -1 rok -1. Rys. 4. Roczny wskaźnik nagromadzenia odpadów (kg M -1 rok -1 ) w gospodarstwach domowych w gminach miejsko-wiejskich (A) i gminach wiejskich (B); źródło: wyniki własne

13 [kg M] Gospodarowanie odpadami komunalnymi na obszarach zima wiosna lato jesień Rys.5. Średnie sezonowe wskaźniki nagromadzenia odpadów w gospodarstwach domowych na terenach wiejskich kg/m. C9 4% P13 15% H8 0,2% M7 2% T6 1% Rys.6. Skład morfologiczny odpadów z gospodarstw domowych na terenach wiejskich. G5 10% PL4 8% U11 6% PC3 5% F12 0,3% OR % W2 0,03% OR % OR1 01 (kuchenne) OR1 02 (ogrodowe) W2 drewno PC3 papier i tektura PL4 tworzywa sztuczne G5 szkło T6 tekstylia M7 metale H8 niebezpieczne C9 kompozyty P13 paleniskowe U11 inne kategorie F12 drobne

14 [kg M -1 rok -1 ] y = -25,568x + 228,43 R² = 0, rodzina 2 osobowa rodzina 3 osobowa rodzina 4 osobowa rodzina 5 osobowa rodzina 6 osobowa rodzina 8 osobowa Rys.7. Średnie wskaźniki nagromadzenia odpadów w gospodarstwach domowych na terenach wiejskich kg M -1 rok -1. W ostatnich latach obserwuje się tendencję zmniejszania przeciętnej liczby osób w gospodarstwie domowym (2005-3,08, ,87, ,81) w wyniku tych zmian należy się spodziewać wzrostu masy powstających odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych. Na przestrzeni lat zaobserwowano również wzrost udziału mieszkańców wsi w ogólnej liczbie ludności naszego kraju (2002 r.- 38,2%, w 2011 r.-40,6 %).

15 ,7 Tydzień 1 Tydzień 2 Rys.8. Ilość wybranych frakcji materiałowych wytworzonych i przekazanych przez gospodarstwa domowe firmom odbierającym odpady.

16 Rys.9. Odsetek gospodarstw domowych na terenach wiejskich wyposażonych w przydomowe kompostowniki

17 Symbol Gospodarowanie odpadami komunalnymi na obszarach Podstawowe parametry kompostów wytworzonych z odpadów organicznych. Jednostka Rodzaj kompostu M * M * O ** Z *** O ** Z *** M * ph H20-7,40 7,47 7,73 7,45 7,16 7,67 7,46 Corg [mg/g] 65,4 72,0 44,1 90,0 17,7 83,8 87,0 Nog k [mg/g] 7,51 5,74 4,61 9,25 2,56 8,98 8,8 N NH3 [mg/g] 0,07 0,12 0,1 0,11 0,07 0,09 0,12 N NOx [mg/g] 0,086 0,184 0,293 1,8 0,610 0,142 0,174 Pog [mg/g] 0,92 1,31 1,3 1,74 0,43 2,7 1,76 s.m.l. [mg/g] 157,3 191,6 102,6 267,3 41,4 221,3 227,1 s.m.m. [mg/g] 842,7 808,4 897,4 732,7 958,6 778,7 772,9 * M- kompost wytworzony z odpadów ogrodowych i kuchennych ** O- kompost wytworzony głównie z odpadów ogrodowych *** Z- kompost wytworzony z odpadów kuchennych, ogrodowych wraz z domieszką odchodów zwierząt.

18 Zawartość metali ciężkich w popiołach pochodzących z palenisk domowych. Symbol gospodarstwa Pb Cu Zn Cr [mg/kg s.m.] P1 0,00 82,90 257,30 9,30 P2 16,20 79, ,70 48,70 P3 61,60 126, ,20 100,10 P4 95,60 132, ,50 25,60 P5 25,20 89, ,20 20,10 P6 6,80 130, ,30 8,30 P7 0,00 731, ,50 50,60 P8 8,40 58, ,60 18,70 P9 0,00 376, ,20 56,00

19 13% 15% 22% >100 mm mm 22% 28% mm mm <10 mm Rys.10. Skład morfologiczny odpadów z gospodarstw domowych na terenach wiejskich.

20 Ilość i skład morfologiczny odpadów powstających w gospodarstwie domowym (wiejskim) zależy od wielu czynników. Do najważniejszych należy zaliczyć: Gospodarowanie odpadami komunalnymi na obszarach liczbę osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, wiek i stan zdrowia członków rodziny, zwyczaje żywieniowe, wielkość dochodów, porę roku (odpady zielone, odpady paleniskowe), typ zabudowy (wolnostojące, wielorodzinne) oraz charakter terenu nieruchomości (gospodarczy, rekreacyjny), charakter gospodarstwa (prowadzące, nieprowadzące działalności rolniczej).

21 Nowa sytuacja prawna stawia przed gminami wiele nowych zadań m.in. przejęcie pełnej odpowiedzialności za organizację gospodarki odpadami na ich terenie w tym: Zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami m.in. RIPOK (regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych), Objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi; Ustanowienie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych obejmującej co najmniej następujące frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji; Tworzenie PSZOK (punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych) zapewniają osiągnięcie odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania;

22 Konieczność podjęcia wielu decyzji i opracowania aktów prawa miejscowego (wybór metody naliczania opłat, wybór operatora itp.), Dodatkowe obowiązki dla urzędników, Nieprzygotowana kadra urzędnicza, Ryzyko niedoszacowania kosztów funkcjonowania systemu, Obawy przed ściągalnością opłat od mieszkańców, Konieczność poniesienia znacznych kosztów przed rozpoczęciem działania systemu Obawy przed sprostaniem wielu wyzwaniom organizacyjnym, administracyjnym, kontrolnym między innymi związanymi z segregacją, Brak akceptacji społeczeństwa (niesprawiedliwy system opłat, wzrost opłat), Konieczność sprostania wymogom zawartym w przepisach prawa krajowego.

23 Odpady w kuchni konsumenta: Skład morfologiczny powstałych odpadów: organiczne tworzywa sztuczne papier i tektura metal wielomateroałowe Suma 0,743 kg 0,185 kg 0,046 kg 0,077 kg 0,128 kg kg

24 Dziękuję za uwagę