Kolekcje starych druków w bibliotekach muzealnych obszaru woj. zachodniopomorskiego historia i współczesność. Zarys problematyki.

Transkrypt

1 Kolekcje starych druków w bibliotekach muzealnych obszaru woj. zachodniopomorskiego historia i współczesność. Zarys problematyki. Marta Kurzyńska Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie

2

3 Muzea Pomorza Zachodniego do 1945

4

5 Muzea Pomorza Zachodniego do 1945 Do 1945 roku w prowincji Pomorze działało ok. 50 różnego rodzaju muzeów. Ok. 30 z nich mieściło się na obszarze obecnego woj. zachodniopomorskiego. Sala wystawowa Muzeum Miejskiego w Kołobrzegu, 1937 r.

6

7 Wykaz muzeów na Pomorzu Zachodnim w latach (próba usystematyzowania informacji): Muzea powiatowe / miejskie 20 Altdamm / Dąbie po 1933 Arnswalde / Choszczno 1926 Barlinek / Berlinchen Belgard / Białograd Bubliz / Bobolice 1922/1932 Deutsch Krone / Wałcz po 1933 Dramburg / Drawsko Pom Griefenhagen / Gryfino 1927 Kolberg / Kołobrzeg Köslin / Koszalin Lobes / Łobez Neugard / Nowogard Neustettin / Szczecinek Pyritz / Pyrzyce Regenwalde / Resko Rügenwalde / Darłowo Stargard im Pommern / Stargard Szczeciński /1926 Stettin / Szczecin Swinemünde / Świnoujście Treptow /Trzebiatów Stettin / Szczecin -1 Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer Stettin (Prowincjonalne Muzeum Starożytności Pomorskich) 1928 przekształcone na Pommersches Landesmuseum (Pomorskie Muzeum Krajowe) 1934 Inne muzea 2 Cammin / Kamień Pomorski Kirchenmuseum (Muzeum Kościelne), przed Kolberg / Kołobrzeg - Nettelbeckmuseum (Muzeum Joachima Nettelbecka), Izby regionalne / Muzea szkolne / wiejskie - 5 Laatzig / Laska po 1933 Golnow / Goleniów po 1933 Pölitz / Police - po 1933 Werben / Wierzbno Wollin / Wolin 1940

8 Kreisheimatmuseum, Belgard - Persante Muzeum Regionalne, Białogard nad Parsętą

9 Kraisheimatmuseum Rügenwalde Ostsee Muzeum Regionalne, Darłowo n. Bałtykiem

10 Kraisheimatmuseum Drambug im Pommern Muzeum Regionalne, Drawsko na Pomorzu

11 Mark. Provinzional Museum Stadt Bernstien Prowincjonalne Muzeum Miejskie, Pełczyce

12 Städtisches Museum, Stargard in Pommern Muzeum Miasta, Stargard na Pomorzu

13 Pommersches Museum, [Stettin] Muzeum Pomorskie, [Szczecin]

14 Museum Stettin Muzeum Szczecin

15 Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer, Stettin Prowincjonalne Muzeum Starożytności Pomorskich, Szczecin

16 Pommersches Landesmuseum in Stettin Pomorskie Muzeum Krajowe w Szczecinie

17 Biblioteki w muzeach Pomorza Zachodniego do 1945

18 Reklama Muzeum w Trzebiatowie Unser Heimatkalender Treptow und Umgebung, Jhg

19 Białorad / Belgard 300 Bd. (1933) Darłowo / Rügenwalde 500 Bd. (1933) Kamień Pomorski / Cammin 506 Bd. (po 1980) (liczba starych druków) Koszalin / Köslin 550 Bd. (1933) Stargard Szcz. / Stargard im Pom Bd. (1933) Szczecin / Stettin Stadtmuseum ok (1945) Provinzialmuseum Pom. Altertümer 2880 Bd. (1933) Trzebiatów / Treptow 1700 Bd. (1933) Najzasobniejsze biblioteki muzealne: Czytelnia Museum der Stadt Stettin Fot. Biedermann, 1938 r. Z Archiwum Fot. MNS.

20 Stare druki w bibliotekach muzeów Pomorza Zachodniego do 1945

21 Białograd / Belgard Kreisheimatmuseum Darłowo / Rügenwalde Kraisheimatmuseum Drawsko Pomorskie / Dramburg Kreiseimatmuseum Biblioteki posiadające kolekcje starych druków Kamień Pomorski / Cammin Kirchenmuseum Stargard Szcz. / Stargard im Pom. Stadtmuseum Szczecin / Stettin Stadtmuseum Szczecinek / Neustettin Kreisheimatmuseum Trzebiatów / Treptow Kreisheimatmuseum Wierzbno / Werben Dorfmuseum A. F. Büsching, Vorbereitung zur ( ) Kenntniss der ( ) europa ischen Reiche und Republiken (Hamburg 1761).

22 Muzea Pomorza Zachodniego po 1945

23 Mapa Ziem Odzyskanych, 1944

24 Instrukcja zabezpieczenia zabytków historii sztuki Muzea Pomorza Zachodniego wymienione w instrukcji zabezpieczenia zabytków historii sztuki przygotowanej przez Dyrekcję Muzeów i Ochrony Zabytków dla formacji Wojsk Polskich wkraczających na tereny przywrócone Polsce: Bobolice (Kreisheimatmuseum) Kamień (Museum) Gryfino (Kreismuseum) Kołobrzeg (Kolberger Museum) Pyrzyce (Kreisheimatmuseum) Resko (Stadtisches Museum) Szczecin (Provinialmuseum, Stadtisches Museum) Stargard (Marienkirche - zbiór starożytności) Wierzbno (Heimatmuseum) 9 miejscowości

25 Straty w muzealnictwie Pomorza Zachodniego Po zakończeniu II wojny światowej częściowo ocalały jedynie zbiory muzeów w: Szczecinie, Koszalinie, Darłowie, Białogardzie i Drawsku Pomorskim. Resztki zbiorów z pozostałych heimatmuseów początkowo przekazywano do Składnicy Pomorskiej w Szczecinie, a następnie do organizującego się Muzeum Miejskiego w Szczecinie, które pełniło funkcję ochronną wobec zbiorów muzealnych woj. szczecińskiego. W ramach akcji zabezpieczania zbiorów muzealnych Muzeum Miejskie w Szczecinie przejmowało także pozostałości po muzealnych księgozbiorach. Ocalałe zbiory muzealne oraz muzealne księgozbiory przejmowane lub przekazywane były również przez placówki z głębi Polski. Starty muzealiów na Pomorzu Zachodnim szacuje się na 80%.

26 Zbiornice księgozbiorów zabezpieczonych w muzeach Pomorza Zachodniego W latach ochroną zbiorów bibliotecznych zajmowało się Ministerstwo Oświaty za pomocą Delegatury Do Zabezpieczania Księgozbiorów Opuszczonych i Porzuconych na Ziemiach Zachodnich. Na terenie Pomorza Zachodniego działało 5 Zbiornic Księgozbiorów Zabezpieczonych. Magazyny-sortownie w muzeach: Muzeum Miasta w Szczecinie Muzeum w Koszalinie

27 Losy muzeów na Pomorzu Zachodnim w latach 50. i 60. Na przełomie lat 50. i 60. przeprowadzono akcję uzupełniania muzeów centralnych i okręgowych zbiorami muzeów regionalnych; specjalizację muzeów regionalnych. Dokonano wtedy przemieszczania niektórych zbiorów muzealnych - w tym księgozbiorów. W niektórych przypadkach doprowadziło to likwidacji muzeów..

28 Muzeum w Białogardzie lata działalności: ; Zbiory przekazane do: Muzeum Miejskiego w Szczecinie i Toruniu, Muzeum Ziemi w Warszawie, oraz muzeów Krakowa i Łodzi. Placówki zlikwidowane Księgozbiór białogardzkiego Muzeum zawierał wiele starych druków. Starodruki w kolekcji BMNS 23 tyt. Muzeum w Drawsku Pomorskim lata działalności: ; Zbiory przekazane do: Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie i Muzeum Koszalinie. Biblioteka składała się z publikacji z zakresu sztuki, kultury i rzemiosła. Starodruki w kolekcji BMNS - 17 tyt. Muzeum w Drawsku Pom. - ekspozycja zabytków miejskich, lata 30. XX w. BMNS Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie

29 Woj. zachodniopomorskie podział administracyjny

30 Muzea Pomorza Zachodniego w XXI w. Obecnie na terenie woj. zachodniopomorskiego funkcjonuje 37 różnego rodzaju muzeów. Z tego 15 placówek ma charakter muzeów w sensie ustawy o muzeach z 1996 r., pozostałe "muzea" to zbiory zabytków przy różnych instytucjach. Jedynie 3 muzea stanowią kontynuację instytucji przedwojennych, choć ich zbiory w znacznym stopniu zostały uszczuplone i zreorganizowane.

31 Darłowo Kreisheimatmuseum ; Muzeum Powiatowe , Muzeum w Darłowie , Zamek Książąt Pomorskich Muzeum w Darłowie. Muzea z ciągłością historyczną Koszalin Stadtmuseum ; Muzeum Miejskie ; Muzeum Okręgowe Pomorza Środkowego ; Muzeum Archeologiczne Oddział Muzeum Okręgowego Pomorza Środkowego w Słupsku, ; Muzeum Archeologiczno- Historyczne ; Muzeum w Koszalinie. Szczecin Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer Stettin / Museum der Stadt Stettin ; Muzeum Miejskie ; Muzeum Pomorza Zachodniego ; Muzeum Narodowe.

32 Darłowo Zamek Książąt Pomorskich - Muzeum w Darłowie Kołobrzeg Muzeum Oręża Polskiego z Oddziałem Muzeum Miasta Koszalin Muzeum w Koszalinie Stargard Szczeciński Muzeum Archeologiczno- Historyczne Szczecin Muzeum Narodowe z oddziałami: Muzeum Historii Miasta, Galerią Sztuki Dawnej, Muzeum Sztuki Współczesnej Muzea najzasobniejsze

33 Biblioteki w muzeach Pomorza Zachodniego po 1945

34 W muzeach Pomorza Zachodniego przeważają księgozbiory podręczne. Jedynie w 7 muzeach funkcjonują biblioteki udostępniające zbiory osobom z zewnątrz: Darłowo, Kołobrzeg, Koszalin, Myślibórz, Stargard Szczeciński, Szczecin, Szczecinek. Biblioteki muzealne W 3 przypadkach biblioteka nie jest wydzielona w strukturze organizacyjnej Muzeum: Darłowo, Myślibórz, Szczecinek. W 6 znajdują się kolekcje starych druków: Darłowo, Kołobrzeg, Koszalin, Stargard Szczeciński, Szczecin, Szczecinek. 4 posiadają przedwojenną tradycję gromadzenia starych druków: Darłowo, Stargard Szczeciński, Szczecin, Szczecinek.

35 Stare druki w bibliotekach muzeów Pomorza Zachodniego po 1945

36 Charakterystyka kolekcji starych druków bibliotek muzeów Pomorza Zachodniego Na podstawie ankiety przeprowadzonej w 2013 r. Agenda gestellet vor de Kercken in Pamern (Alten Stettin 1691).

37 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego stan ilościowy zbiorów stan na r. Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek 157 tyt. 19 tyt. 7 tyt. 107 tyt. 577 tyt. 141 tyt. XV w XVI w mów pogrzebowych z XVI-XVII w. XVII w XVIII w

38 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego gromadzenie zbiorów Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek stan na r. 157 tyt. 19 tyt. 7 tyt. 107 tyt. 577 tyt. 141 tyt. przed 1945 r nw po 1945 r nw nw nie wiadomo

39 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego zbiory pozabiblioteczne Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek stan na r. jako kolekcja muzealna 157 tyt. 19 tyt. 7 tyt. 107 tyt. 577 tyt. 141 tyt

40 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego zakres geograficzno-tematyczny zbiorów całkowita liczba druków Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek 157 tyt. 19 tyt. 7 tyt. 107 tyt. 577 tyt. 141 tyt. pomeranika TAK 8 TAK 60 % 40 % 140 vol. polonika TAK tyt. 1 vol. historia TAK TAK TAK TAK TAK TAK teologia TAK - TAK TAK TAK TAK sztuka TAK - - TAK TAK - medycyna TAK TAK - inne prawo i administracja - - prawo i administracja prawo i administracja alchemia architektura numizmatyka -

41 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego stan opracowania zbiorów Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek katalog kartkowy katalog elektroniczny kartoteki pomocnicze w bibliotece cyfrowej TAK TAK TAK NIE TAK TAK NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE Bałtycka Biblioteka Cyfrowa 40 NIE NIE NIE NIE NIE

42 Informacja o kolekcji w Informatorze o bibliotekach w Polsce BN Opracowania na temat kolekcji Informacja o kolekcji na stronie internetowej Muzeum Upublicznione informacje o pojedynczych egzemplarzach kolekcji. Egzemplarze na wystawach muzealnych Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek NIE TAK TAK NIE TAK NIE NIE NIE NIE TAK TAK NIE NIE Biblioteka nie jest wydzielona w strukturze organizacyjnej Muzeum nie ma zakładki Biblioteki na stronie Muzeum. TAK Facebook TAK na stronie Muzeum jest zakładka Biblioteki w zakładce znajduje się krótka informacja o jej zasobie zawiera wzmiankę o starych drukach. NIE na stronie Muzeum jest zakładka Biblioteki w zakładce znajduje się krótka informacja o jej zasobie brak jest wzmianki o starych drukach. TAK na stronie Muzeum jest zakładka Biblioteki w zakładce znajduje się krótka informacja o jej zasobie zawiera wzmiankę o starych drukach. NIE NIE TAK Katalog wystawy TAK na stronie Muzeum jest zakładka Biblioteki w zakładce znajduje się krótka informacja o jej zasobie zawiera krótką prezentację starych druków. TAK Katalog wystawy NIE Biblioteka nie jest wydzielona w strukturze organizacyjnej Muzeum nie ma zakładki Biblioteki na stronie Muzeum. NIE TAK NIE TAK TAK TAK TAK - stan informacji o zbiorze

43 Kolekcje starych druków w muzeach Pomorza Zachodniego stan ochrony zbiorów stan na r. liczba druków po konserwacji liczba druków wymagających konserwacji liczba druków zmikrofilmowanych liczba druków zdigitalizowanych Darłowo Kołobrzeg Koszalin Stargard Szczecin Szczecinek 157 tyt. 19 tyt. 7 tyt. 107 tyt. 577 tyt. 141 tyt. 4 (dezynfekcja) nw nw 100% 90 % 25 % nw nie wiadomo

44 Kolekcje są małe i funkcjonują na marginesie działalności muzealnych bibliotek. Przeważnie utworzone zostały po 1945 r. Wyjątkiem jest kolekcja z Darłowa: z 157 druków 143 pochodzi z przedwojennego Muzeum. Z reguły nie stanowią przedmiotu zainteresowań i badań ze strony pracowników bibliotek i muzeów. Świadczy o tym jedynie podstawowy ich stan opracowania i popularyzacji: - brak kartotek pomocniczych, - informacje o kolekcji zazwyczaj ograniczają się do wzmianki o jej istnieniu, - pracownicy bibliotek przeważnie nie wiedzą w jaka jest historia powstania zbioru. Kolekcje zazwyczaj wymagają prac konserwatorskich, ale prace takie nie mieszczą się planach finansowych muzeów. Wyjątkiem, przynamniej pod względem popularyzacji są muzea w: Darłowie (40 druków w bibliotece cyfrowej i planowane następne), Stargardzie Szcz. (katalog 46 druków w rękopisie, 2 artykuły) i Szczecinie (art. poświęcony kolekcji oraz szereg wzmianek o niej przy okazji innych tekstów dotyczących zasobu biblioteki).

45 Muzealne zbiory biblioteczne tworzone jako specjalistyczny warsztat pracy dla muzealników, często pozostają w ukryciu. Muzealne kolekcje starych druków postrzegane są przez ich depozytariuszy jako kłopotliwe cymelium (np. w związku koniecznością wymogów ochrony zbioru). Przyczyny marginalizacji kolekcji starych druków w muzeach Zbyt mała obsada bibliotek muzealnych, wymuszająca skupienie na pracach bieżących, zazwyczaj nie pozwala na podjecie prac badawczych nad kolekcjami starych druków. Brak popularyzacji kolekcji, ogranicza możliwość dotarcia osób spoza muzeów, które mogłyby podjąć badania na zbiorze. Brak wiedzy lub ukierunkowanego zainteresowania pracowników bibliotek muzealnych możliwościami dofinansowywania prac konserwatorskich, czy digitalizacyjnych, które wspomogłyby ochronę i popularyzację kolekcji.

46 Rozpowszechnić informacje o kolekcjach (wykorzystywać druki na wystawach, opracowywać katalogi, publikować w bibliotekach cyfrowych.) Jak można to zmienić? Zachęcić do badań / opracowań dotyczących kolekcji osoby spoza muzeów. Zjednoczyć siły przy popularyzacji i ochronie muzealnych kolekcji starych druków (czy innych niemieckojęzycznych zbiorów istotnych dla regionu). P. Friedeborn, Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern (Alten Stettin 1613). Wystawa w Muzeum Historii Miasta Oddział MNS.. może Państwo podpowiedzą, co zrobić.

47 Kolekcje starych druków w bibliotekach muzealnych obszaru woj. zachodniopomorskiego historia i współczesność. Zarys problematyki. Marta Kurzyńska Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie