Pracownik i ochrona dóbr osobistych. Michał Raczkowski

Transkrypt

1 Pracownik i ochrona dóbr osobistych Michał Raczkowski

2 Co by było, gdyby. Trzech pracowników Ministerstwa Rolnictwa dopuściło się mobbingu na koledze. Wniósł on przeciwko Ministerstwu pozew o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie. Prawomocnym wyrokiem sądu uzyskał kwotę zł tytułem odszkodowania oraz zł tytułem zadośćuczynienia. Ministerstwo wniosło przeciwko trzem mobberom pozew o zapłatę kwoty zł w częściach równych tytułem odszkodowania za szkodę w postaci kwot wypłaconych mobbowanemu pracownikowi. Pozwani pracownicy wnieśli o oddalenie powództwa. Twierdzą, że to pracodawca ponosi odpowiedzialność za mobbing, a nie pracownicy. Ponadto podnieśli, że każdy z nich zarabiał miesięcznie zł. Nawet, gdyby przyjąć, że ponoszą odpowiedzialność, to nie mogą jej ponosić w wymiarze żądanym przez pracodawcę.

3 Charakter prawny dóbr osobistych W prawie cywilnym - niemajątkowe prawa podmiotowe skuteczne erga omnes W prawie pracy niemajątkowe prawa podmiotowe względne czy bezwzględne? Art k.p. Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika

4 Pracownicze dobra osobiste: Prawo do satysfakcji i zadowolenia w związku z wykonywaną pracą Prawo do prywatności w zakresie wykonywanej pracy (tajemnica wynagrodzenia za pracę)

5 Praktyczne aspekty naruszenia dóbr osobistych pracownika Podział ze względu na etapy współpracy między stronami stosunku pracy: a) nawiązanie stosunku pracy b) trwanie stosunku pracy c) rozwiązanie stosunku pracy

6 Nawiązanie stosunku pracy Art k.p. Dane o osobie, dane konieczne ze względu na korzystanie z uprawnień, inne dane wynikające z przepisów prawa. Problem zaświadczenia o niekaralności, informacji o ciąży, o służbie wojskowej

7 Etap istniejącego stosunku pracy (I) Polecenie naruszające godność Uzasadnione okolicznościami polecenie udania się na komisariat policji w celu zbadania stanu trzeźwości pracownika nie narusza jego godności (wyrok SN z dnia r., sygn. I PKN 309/99). Z uzasadnienia: Bezsporne okoliczności (przede wszystkim butelka po wódce na stole w pomieszczeniu, gdzie powód się znajdował) uzasadniały wydanie takiego polecenia. [..] O naruszeniu godności i dóbr osobistych można by mówić wówczas, gdyby żadne okoliczności obiektywnie nie uzasadniały tego rodzaju podejrzeń, a Prezes działałby zupełnie nieracjonalnie.

8 Etap istniejącego stosunku pracy (II) Zawiadomienie o przestępstwie Nie można traktować jako bezprawnego postępowania pracodawcy, który po otrzymaniu oświadczenia grupy pracowników wskazującego na popełnienie przez pracownika przestępstwa ściganego z urzędu, zawiadamia o tym organy ścigania (wyrok SN z dnia r., sygn. I PKN 418/97)

9 Etap istniejącego stosunku pracy (III) Ubiór pracodawca określa, w jakim stroju pracownik powinien przychodzić do pracy Dopuszczalność: gdy wymagają tego przepisy bhp gdy w grę wchodzi wizerunek przedsiębiorstwa (hostessa, prawnik ) przykłady z judykatury francuskiej za I. Boruta, Ochrona dóbr osobistych pracownika, PiZS 2/1998

10 Etap istniejącego stosunku pracy (IV) Wykorzystanie nowoczesnych technologii: geolokalizacja, monitoring (kamery, sprawdzanie poczty elektronicznej, przeglądanych stron internetowych) weryfikacja billingów telefonu służbowego

11 Przesłanki dopuszczalności monitoringu Sporadyczny charakter kontroli Uprzednie poinformowanie pracowników (z wyłączeniem przypadków, gdy informacja w sposób oczywisty niweczy celowość kontroli) Z wyłączeniem miejsc, związanych z najściślej rozumianą prywatnością (intymnością) wg T. Liszcz, Ochrona prywatności w relacjach z pracodawcą, MPrPr 1/07

12 Etap istniejącego stosunku pracy Art k.p. Mobbing (I) Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

13 Etap istniejącego stosunku pracy Mobbing (II) Działanie lub zachowanie dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko niemu a) działanie = zachowanie? b) adresatem nie musi być pracownik ( Kowalski jest durny, ale nie powtarzaj mu tego ) c) typowe działanie skierowane jest jednak przeciwko pracownikowi (np. agresja wobec pracownika)

14 Etap istniejącego stosunku pracy Mobbing (III) Uporczywe lub długotrwałe nękanie lub zastraszanie Uporczywość częste (np. codzienne), nasilone (jaskrawa forma); Długotrwałe dzień, tydzień, miesiąc, pół roku?

15 Wyrok SN z r., sygn. I PK 176/06 Długotrwałość nękania lub zastraszania pracownika w rozumieniu art k.p. musi być rozpatrywana w sposób zindywidualizowany i uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku. Nie jest zatem możliwe sztywne wskazanie minimalnego okresu niezbędnego do zaistnienia mobbingu. Z art i 3 k.p., wynika jednak, że dla oceny długotrwałości istotny jest moment wystąpienia wskazanych w tych przepisach skutków nękania lub zastraszania pracownika oraz uporczywość i stopień nasilenia tego rodzaju działań.

16 Etap istniejącego stosunku pracy Mobbing (IV) Wywołanie zaniżone oceny przydatności, Powodujące/ mające na celu poniżenie/ośmieszenie pracownika Powodujące/ mające na celu izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu pracowników Tylko suma wszystkich tych elementów?

17 Mobbing w ujęciu socjologicznym Stanowi uzupełnienie prawnego mechanizmu oceny mobbingu Etapy mobbingu w tym ujęciu: 1. Konflikt 2. Pojawienie się i stopniowe narastanie prześladowań

18 Współodpowiedzialność za mobbing Czy pracownicy, którzy dopuszczą się mobbingu mogą ponosić współodpowiedzialność za mobbing? Czy odpowiedzialność takich pracowników będzie limitowana?

19 Rozwiązanie stosunku pracy (I)

20 Rozwiązanie stosunku pracy (II) Naruszenie dóbr osobistych a okoliczności towarzyszące rozwiązaniu stosunku pracy. Nie stanowi naruszenia dóbr osobistych pracownika wręczenie wypowiedzenia umowy o pracę w obecności innych pracowników, czy obecność przełożonego w momencie zabierania przez pracownika jego osobistych rzeczy znajdujących się w biurku. (wyrok SA w Warszawie z r., sygn. III APa 29/02)

21 Rozwiązanie stosunku pracy (III) Naruszenie dóbr osobistych a treść wypowiedzenia lub oświadczenia o rozwiązaniu bez wypowiedzenia Rozwiązanie (także wadliwe) stosunku pracy przez pracodawcę wyklucza możliwość stosowania przepisów prawa cywilnego o ochronie dóbr osobistych (art. 23 KC, art. 24 KC, art. 448 KC), chyba że w związku z tym rozwiązaniem pracodawca naruszy dobro osobiste pracownika poza zakresem stosunku pracy, podejmując działania nie mieszczące się w ukształtowanej przez ustawodawcę formie i treści czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy. (wyrok SN z r., sygn. I PKN 537/00) Szczególnym dobrem osobistym pracownika (o charakterze względnym), składającym się na godność pracownika, jest możliwość faktycznego wykonywania pracy i tym samym możliwość samorealizacji poprzez pracę (z uzasadnienia wyroku)

22 Środki ochrony dóbr osobistych w prawie pracy Brak generalnego środka ochrony w przepisach prawa pracy Regulacje szczególne (art k.p., art k.p.) Przepisy Kodeksu cywilnego (art. 24 k.c., art. 448 k.c.)

23 Ochrona przed mobbingiem Art k.p. 3 Zadośćuczynienie za krzywdę 4 Odszkodowanie w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu mobbingu. a) tryb k.p. czy odrębny tryb? b) zbieg prawa do odszkodowań koniunkcja czy alternatywa rozłączna?

24 Środki ochrony dóbr osobistych Art. 24 k.c. 1.Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

25 Naruszenie dóbr osobistych zadośćuczynienie Art. 448 k.c. Odpowiednia suma tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Bezprawność, ryzyko, przesłanka? zawinienie jako

26 Wyrok SN z r., sygn. II PK 228/06 Nie ma przeszkód, a wręcz wskazane jest, aby przy zasądzaniu odpowiednich kwot tytułem zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną mobbingiem sądy pracy kierowały się zasadami i kryteriami wypracowanymi w judykaturze sądów cywilnych przy ustalaniu odpowiednich sum tytułem zadośćuczynienia zasądzanych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

27 Zadośćuczynienie (II) Zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność zachowania się sprawcy naruszenia dobra osobistego. [..] Jednakże o braku sprzeciwu wyrażającego zgodę można mówić tylko wtedy, gdy istniała okazja do swobodnego wyrażenia sprzeciwu a mimo to uprawniony w tym zakresie jednoznacznie pozostał bezczynny. Okoliczności konkretnego stanu faktycznego powinny przesądzać o tym, czy bezczynność uprawnionego może być poczytana za jego zgodę. Bierne znoszenie stanu naruszenia dobra osobistego może być podyktowane wielu różnymi przyczynami (np. niewiedza uprawnionego co do możliwości sprzeciwu, brak umiejętności zareagowania, obawa przed skutkami wyrażenia sprzeciwu itp.). Bez upewnienia się o rzeczywistych przyczynach bezczynności uprawnionego oraz ewentualnie także i powodowanych nim racjach zawodne może się okazać wnioskowanie o wyrażaniu przez niego zgody na działania niekorzystne. Wyrok SN z dnia r., sygn. II CSK 280/06

28 Zadośćuczynienie (III) Kwota Kwota zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, o której mowa w art. 448 k.c., nie może być symboliczna, musi mieć charakter kompensacyjny i musi spełniać funkcje represyjną wobec sprawcy naruszenia, a jej wysokość winna mieć zindywidualizowany charakter. (SA w Katowicach z , sygn. I ACa 439/07

29 Zadośćuczynienie (IV) Kwota c.d. Rodzaj naruszonego dobra, Okres trwania naruszeń, Stopień nasilenia naruszeń, Istnienie ujemnych przeżyć, Stopień winy naruszyciela, Jego cel Korzyści z naruszenia (wyrok SN z r., sygn. I CSK 159/05)

30 Zadośćuczynienie - właściwość Właściwość rzeczową sądu okręgowego w sprawie z powództwa pracownika, której przedmiotem jest wyłącznie roszczenie o zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (na podstawie art k.p. albo art zdanie trzecie k.c. w związku z art. 445 k.c. lub art. 448 k.c. w związku z art. 300 k.p.), określa się na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c. (uchwała SN z r., sygn. I PZP 3/06

31 Dobra osobiste pracodawcy Dobre imię pracodawcy Powód - w związku z prowadzoną przez niego działalnością [gospodarczą] w zakresie instalatorstwa energetycznego (a konkretnie prowadzonymi na jej rzecz pracami instalacyjnymi) - groził jej i jej rodzinie, że odetnie prąd, jeżeli nie rozliczą się z nim z umowy o dzieło. (z uzasadnienia wyroku SN z r., sygn. I PKN 223/97)