Podstawowe zagadnienia z zakresu anatomii człowieka

Transkrypt

1 Podstawowe zagadnienia z zakresu anatomii człowieka Anatomia zajmuje się poznaniem oraz opisem budowy i kształtu ciała człowieka. W anatomii opisowej wyróżnia się: układ kostny (systema skeletale) stanowiący bierny aparat ruchu, stanowi rusztowanie ciała służy jako podpora i osłona narządów; układ połączeń kości (systema juncturae ossium) stawowy, również zaliczany do biernego aparatu ruchu, opisuje strukturę wszystkich połączeń kostnych; układ mięśniowy (systema musculorum) stanowi czynny aparat ruchu, obejmuje mięśnie i ich narządy pomocnicze ścięgna, powięzi, katetki maziowe; układ trawienny (systema digestorium) w skład wchodzi: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelita i gruczoły trawienne wątroba i trzustka; układ oddechowy (systema respiratorium) w skład wchodzi: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela oraz płuca; układ moczowo-płciowy (systema urogenitalne) w skład narządu moczowego wchodzą: nerki, moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa. W skład układu płciowego żeńskiego wchodzą: jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz narządy płciowe zewnętrzne, w skład męskiego wchodzą: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne oraz narządy płciowe zewnętrzne układ wewnątrzwydzielniczy (systema endocrinum) zalicza się gruczoły wewnątrzwydzielnicze - dokrewne: tarczyca, przysadkę mózgową, nadnercza; układ naczyniowy (systema vasorum) czyli układ krwionośny: serce, naczynia krwionośne oraz układ chłonny: śledziona, naczynia chłonne, narządy chłonne; układ nerwowy ( systena nervosum) zalicza się do niego układ nerwowy ośrodkowy: mózgowie, rdzeń przedłużony oraz układ nerwowy obwodowy 12 por nerwów czaszkowych i 31 par nerwów rdzeniowych; Osie i płaszczyzny ciała W aparacie ruchu człowieka wyróżniamy trzy rodzaje osi obrotu: - oś pionowa (długa) biegnąca od góry ku dołowi ciała. - oś poprzeczna biegnąca od prawej ku lewej stronie ciała; - oś strzałkowa biegnąca od przodu do tyłu ciała. oraz trzy płaszczyzny ciała: 1

2 - płaszczyzna strzałkowa - dzieli ciało na część prawą i lewą. Nazwa pochodzi od szwu łączącego kości ciemieniowe czaszki. W tej płaszczyźnie występują ruchy zginania i prostowania. W stosunku do tej płaszczyzny określamy położenie części ciała jako boczne i przyśrodkowe. - płaszczyzna czołowa - dzieli ciało na część przednią i tylną. W tej płaszczyźnie występują ruchy odwodzenia i przywodzenia. W stosunku do tej płaszczyzny określamy położenie części ciała jako przednie i tylne. - płaszczyzna poprzeczna dzieli ciało na część górna i dolną. W tej płaszczyźnie występują ruchy nawracania i odwracania (rotacyjne). W stosunku do tej płaszczyzny określamy położenie części ciała jako górne i dolne. W aparacie ruchu człowieka występują trzy stopnie swobody. Wyróżniamy wiec ruchy: - wahadłowe zginanie i prostowanie (anteversio, retroversio); - odwodzenie i przywodzenie (abductio, adductio); - rotacyjne nawracanie i odwracanie (pronation, supination); ponadto, względem osi nietypowych występują ruchy: - przeciwstawiania i odprowadzania (staw nadgarstkowo śródręczny kciuka). Połączenie zakresów ruchu w poszczególnych stawach, czyli ruch obwodzenia (krążenia) nie jest kolejna osią obrotu jest to wypadkowa tych ruchów. Rodzaje połączeń kości Połączenia kości dzielą się na: - połączenia ścisłe ciągłe; - połączenia przerywane stawy. W skład połączeń ścisłych wchodzą: - więzozrosty (syndesmoses) do tej grupy zalicza się więzadła, błony, szwy, wklinowania, czyli połączenie zębów z kością; - chrząstkozrosty (synchondroses) przykład chrząstki żebrowe, krążki międzykręgowe, spojenie łonowe; - kościozrosty (synostoses) powstają w wyniku kostnienia więzozrostów przykład kość krzyżowa, szwy czaszki. Połączenia stawowe (juncturae articulationes) można podzielić według: - liczbę kości wchodzących w skład połączenia - prosty ukształtowany przez dwie powierzchnie stawowe np. staw ramienny, - złożony więcej niż dwie powierzchnie stawowe np. staw łokciowy; 2

3 - liczbę osi obrotu występujących w danym stawie - jednoosiowe stawy międzypaliczkowe; - dwuosiowe staw łokciowy; - wieloosiowe staw ramienny, biodrowy. - kształtu powierzchni stawowych: - staw kulisty - staw ramienny, staw biodrowy (stawy proste, wieloosiowe - trzy osie obrotu); - staw kłykciowy (eliptyczny) - staw promieniowo-nadgarstkowy (staw złożony, dwie osie obrotu); - staw dwukłykciowy - staw kolanowy (staw złożony, dwie osie obrotu); - staw obrotowy - I i II krąg szyjny, staw promieniowo-łokciowy (staw złożony, jedna oś obrotu); - staw płaski - staw krzyżowo-biodrowy (staw prosty, ruchomość ograniczona mocnym aparatem więzadłowym. - staw zawiasowy - stawy międzypaliczkowe, skokowo-goleniowy (staw prosty, jedna oś obrotu). -staw siodełkowy - staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka (staw prosty, dwie osie obrotu); Budowa i funkcja kręgosłupa Kręgosłup (columna vertebralis) składa się z kręgów, 22 krążków międzykręgowych i licznych więzadeł. Pod względem budowy kręgosłup dzieli się na odcinek szyjny - 7 kręgów, odcinek piersiowy 12 kręgów, odcinek lędźwiowy - 5 kręgów. Następnie odcinek krzyżowy w postaci kości krzyżowej (os sacrum) jako kościozrost - 5 kręgów oraz kość guziczna (os coccygis) składająca się z - 4 lub 5 kręgów w stanie zaniku, jednakże nie wpływająca na mechanikę kręgosłupa. W budowie kręgu wyróżnia się trzon jako główną część nośną, a kształt jego zależny jest od odcinka kręgosłupa, im niżej, tym trzon jest masywniejszy. Ku tyłowi od trzonu kręgu znajduje się łuk kręgu zamykający otwór kręgowy, od którego odchodzi 7 wyrostków: 2 poprzeczne (processus transversus), 1 kolczysty (processus spinosus), 4 wyrostki stawowe (processus articularis). W każdym odcinku kręgosłupa występują różnice w kształcie lub ilości wyrostków w odcinku lędźwiowym występują obustronnie wyrostki żebrowe (processus costalis), para wyrostków dodatkowych (processus acceserius) oraz wyrostki suteczkowate (processus mammillaris), Kręgosłup pełni funkcję: - amortyzacyjną poprzez krzywizny lordozę szyjną i lędźwiową, kifozę piersiową i krzyżowo-guziczną oraz krążki międzykręgowe; 3

4 - ochronną wytwarza kanał rdzeniowy; - podporową stanowi rusztowanie szkieletu oraz punkt przyczepu mięśni. Wraz z 12 parami żeber i mostkiem stanowi kościec osiowy. Krążki międzykręgowe (discus intervertabralis), pokryte są od górnej i dolnej powierzchni warstwą chrząstki szklistej, stanowią jedną czwartą wysokości całego kręgosłupa. Krążek międzykręgowy składa się z pierścienia włóknistego (anulus fibrosus) oraz jądra miażdżystego w części środkowej (nucleus pulposus). Zadaniem krążków międzykręgowych jest wytworzenie krzywizn oraz tłumienie i amortyzacja wstrząsów. Rdzeń kręgowy (medulla spinalis) znajduje się wewnątrz kanału kręgowego początek znajduje się na wysokości otworu wielkiego, a kończy się na wysokości I-II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym (conus medullaris), a przedłużeniem niego jest nić końcowa zwana również ogonem końskim. Od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych - 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Wyróżniamy nerwy czuciowe (droga aferentna) oraz nerwy ruchowe (droga eferentna). Podstawowa czynnością mięśni jest rozwijanie siły. Może to nastąpić w warunkach: - statycznych: stabilizacja części ciała, zrównoważenie oporu zewnętrznego, wzmocnienie układu biernego; - dynamicznych: działanie koncentryczne pokonanie oporu zewnętrznego i ekscentryczne ustąpienie oporowi zewnętrznemu; Rodzaje tkanki mięśniowej: - mięśnie szkieletowe; - mięsień sercowy; - mięśnie gładkie. Kształt mięśni szkieletowych: - wrzecionowaty (brzuścowy) np. m. ramienny; - dwubrzuścowy np. m. dwugłowy ramienia; - trójbrzuścowy np. m. trójgłowy ramienia; - wielobrzuścowy np. m. czworogłowy uda; - płaski np. m. najszerszy grzbietu; 4

5 Akton mięśniowy stanowi niezależną jednostkę funkcjonalną (czynnościową) mięśnia, w której włókna mięśniowe maja jednakowy przebieg i wykonują określony ruch w stawie. Może to być część mięśnia (np. m. naramienny) lub głowa (np. dwugłowy ramienia). Pojęcie klasy aktonu określa liczbę stawów, nad którymi dany akton (część mięśnia) przebiega. Mięsień ramienny odpowiada tylko za ruch zginania w stawie łokciowym, natomiast mięsień dwugłowy ramienia jest mięśniem wielostawowym i wielofunkcyjnym działając równocześnie na staw ramienny i łokciowy lub dwugłowy uda staw biodrowy i kolanowy. Narządy pomocnicze mięśni. powięzie (fasciae ) są to mocne błony otaczające mięśnie wraz z ich ścięgnami. Służą do ustalenia położenia mięśnia wytwarzając kanał, w którym pracuje mięsień, lub grupa mięśniowa. kaletki maziowe(bursua synoviales) występują w miejscach, gdzie dochodzi podczas pracy mięśniowej do tarcia lub ucisku np. między kością a ścięgnem, skórą lub mięśniem. Budową przypominają pęcherzyki wypełnione mazią. pochewki ścięgien (vaginae tendinum) obejmują ścięgna mięśni i służą do zmniejszenia tarcia i przez obecność w środku pochewki mazi ułatwiają ślizganie się ścięgna po elementach kośćca. bloczki mięśni (trochleae musculares) służą do zmiany kierunku działania siły mięśnia. Mogą to być twory chrzęstne, kostne lub więzadłowe. Typologia Sheldona Ocena typu budowy ciała skalą Sheldona polega na pomiarach trzech komponentów budowy ciała, które są oceniane w skali od 1 do 7. Wyniki badania przedstawia się w postaci trzycyfrowej, gdzie każda cyfra odpowiada natężeniu danego komponentu w budowie ciała badanej osoby. Somatotypy przedstawia się graficznie na somatogramie, który tworzy trójkąt równoramienny. Na wierzchołkach trójkąta znajdują się skrajne trzy typy. Środek somatogramu zajmuje przeciętny somatotyp o kodzie 444, który równoważy wszystkie komponenty. 5

6 typ ektomorficzny 117 jest to osoba wysoka, smukła, o długich, szczupłych kończynach; typ mezomorficzny 171 to osoba umięśniona, szerokie ramiona, wąska talia, wzorcowe proporcje wysokościowo - szerokościowe; typ endomorficzny 711 jest to osoba masywna, wąskie ramiona w stosunku do szerokości bioder, rozbudowana część trzewna tułowia, duży tułów w stosunku do długości kończyn. Przedstawione 3 typy odpowiadają wysokiemu natężeniu jednej z cech i niskim cech pozostałych. Jednakże w praktyce rzadko występują osobnicy wzorcowi, większość ludzi należy do typów mieszanych. Skala Sheldona jest analogiczna do skali wyodrębnionej przez Kretschmera, w której występuje podział typów budowy na: typ leptosomiczny odpowiada ektomorficznemu; typ atletyczny odpowiada mezomorficznemu; typ pykniczny odpowiada endomorficznemu. Literatura 1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia Człowieka. PZWL, Warszawa. 2. Charzewski J., Lewandowska J., Łaska-Mierzejewska T. i wsp. Antropologia. AWF, Warszawa Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A. Anatomia człowieka, AWF, Wrocław Kopf-Maier P. Atlas anatomii człowieka. PZWL, Warszawa Marecki M. Anatomia funkcjonalna w zakresie studiów wychowania fizycznego i fizjoterapii. AWF Poznań Schunke M., Schulte E., Schumacher U. Prometeusz. Atlas anatomii człowieka. MedPharm Polska. 7. Sokołowska-Pituchowa J. Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa. 8. Woźniak W. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Elsevier Urban & Partner, Opracował: Dr Mariusz Hrycyna