REAKCJA BOBIKU (Vicia faba L. minor Harz.) NA SPOSÓB UPRAWY ROLI ORAZ G STO SIEWU

Transkrypt

1 Acta Sci. Pol., Agricultura 7(2) 2008, REAKCJA BOBIKU (Vicia faba L. minor Harz.) NA SPOSÓB UPRAWY ROLI ORAZ G STO SIEWU Bo ena Bogucka, Edward Wróbel Uniwersytet Warmi sko-mazurski w Olsztynie 1 Streszczenie. Badania przeprowadzono w Zakładzie Produkcyjno-Do wiadczalnym Bałcyny (53 o 35 N; 19 o 51 E) w latach Celem eksperymentu było okre lenie wpływu uproszcze uprawy roli i zró nicowanej obsady ro lin bobiku odmiany Tim na jednostce powierzchni na cechy morfologiczne i plon bobiku. W przeprowadzonym do wiadczeniu zag szczenie ro lin bobiku było jedynym czynnikiem ró nicuj cym w sposób istotny wysoko osadzenia pierwszego str ka, liczb str ków na ro linie, mas tysi ca nasion oraz plon nasion bobiku. W latach bada potwierdził si zwi zek pomi dzy warunkami termiczno-wilgotno ciowymi a elementami struktury plonu. Słowa kluczowe: bobik, uprawa roli, g sto siewu, plon WST P Bobik Vicia faba L. minor Harz. jest ro lin znan i u ytkowan ju od staro ytno ci. Obecnie szczególne nadzieje wi e si z upraw odmian samoko cz cych, o krótszym okresie wegetacji i równomiernym dojrzewaniu [Łabuda 1997]. Pierwsze odmiany z genem Ti zarejestrowano w 1990 roku [ wi cicki i in. 1997]. Odpowiednie przygotowanie gleby jest pierwszym ogniwem w produkcji ro linnej. Klasyczna uprawa roli wymaga du ych nakładów pracy i energii. W latach 60. zainicjowano badania nad ograniczeniem zabiegów uprawowych, wprowadzaj c uproszczenia polegaj ce na spłyceniu orki lub stosowaniu aktywnych narz dzi, a tak e agregatów uprawowych [Radecki 1986, Dzienia 1995, Podstawka-Chmielewska i in. 2004]. Wa nym czynnikiem w uprawie bobiku jest odpowiednie zag szczenie ro lin w łanie, wpływaj ce na cechy morfologiczne, a w konsekwencji na wydajno jednostkow bobiku [Seredyn 1993, Zieli ska i in. 1993a, Kulig 2000]. Celem bada było okre lenie wpływu uproszcze uprawy roli i zró nicowanej obsady ro lin bobiku na jednostce powierzchni na jego cechy morfologiczne i plon nasion. Adres do korespondencji Corresponding author: dr in. Bo ena Bogucka, Katedra Produkcji Ro linnej Uniwersytetu Warmi sko-mazurskiego w Olsztynie, ul. M. Oczapowskiego 8, Olsztyn, bbb@uwm.edu.pl

2 12 B. Bogucka, E. Wróbel MATERIAŁ I METODY Eksperyment przeprowadzono w latach w oparciu o do wiadczenie polowe zlokalizowane w Zakładzie Produkcyjno-Do wiadczalnym w Bałcynach (53 o 35 N; 19 o 51 E), zało one metod split-plot w 4 powtórzeniach. Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 16 m 2. Do wiadczenie obejmowało nast puj ce czynniki: I rz du sposób przygotowania roli: orka gł boka (25 cm), gł bosz + orka płytka (15 cm), bez orki rototiller, II rz du g sto siewu: 50, 60, 70 kiełkuj cych nasion na m 2. Wysiewano odmian samoko cz c bobiku Tim, pod któr stosowano nast puj ce doglebowe nawo enie mineralne: nawozy fosforowe 80 kg P 2 O 5 ha -1, potasowe 110 kg K 2 O ha -1 oraz azotowe 30 kg N ha -1 (jako dawk startow ). Do wiadczenie zało ono na glebie kompleksu pszennego dobrego, charakteryzuj cej si redni zawarto ci fosforu i potasu, o ph 6,5 w 1 M KCl. Przedplonem były ro liny zbo owe. Siewu dokonywano w rozstawie rz dów co 30 cm, na gł boko 6-8 cm, uprzednio zaprawionymi nasionami. W okresie od siewu do wschodów stosowano piel gnacj mechaniczn, interwencyjnie u ywano fungicydów. Zbioru dokonywano jednoetapowo. W latach bada oceniono struktur oraz wysoko plonu nasion bobiku. WYNIKI I DYSKUSJA Rozwój ro lin na tle warunków pogodowych Poziom plonu nasion bobiku determinowany był w du ej mierze przez układ warunków termiczno-wilgotno ciowych podczas wegetacji (tab. 1). Tabela 1. Dane meteorologiczne w okresie wegetacji w latach i rednie z wielolecia Table 1. Meteorological data for the growing seasons and means of the multiyear Wyszczególnienie Rok Miesi c Month Specification Year III IV V VI VII VIII ,2 10,9 13,5 15,9 15,3 16,9 Temperatura powietrza, o C ,8 7,3 12,2 13,8 19,5 18,4 Air temperature ,5 7,3 16,1 15,9 19,3 19,8 Wielolecie Multiyear ,2 6,8 12,5 15,8 17,3 16, ,9 20,2 32,5 33,1 104,2 140,9 Suma opadów, mm ,2 43,5 31,3 48,8 135,1 81,8 Rainfall total ,0 10,0 90,1 72,5 43,2 87,3 Wielolecie Multiyear ,4 34,7 55,8 66,1 79,1 76,3 rednie miesi czne temperatury powietrza oraz rozkład opadów we wszystkich latach bada umo liwiły dotrzymanie optymalnego w rejonie Warmii terminu siewu (II dekada kwietnia). Temperatura powietrza w okresach wegetacji nie odbiegała w sposób znacz cy od rednich z wielolecia, równie od optimum wymaganego dla Acta Sci. Pol.

3 Reakcja bobiku prawidłowego wzrostu i rozwoju bobiku. Jedynie w kwietniu 2000 roku temperatura 10,9 o C mogła wpłyn niekorzystnie na proces jaryzacji, do przebiegu którego wymagana jest relatywnie niska temperatura okre lona na 6 o C [Deminowicz 1990]. Suma opadów atmosferycznych w latach bada znacz co ró niła si od sumy z wielolecia. Kwiecie 2002 roku był suchy, poniewa opady były ni sze od rednich z wielolecia o 71,2%. Z kolei maj faza tworzenia p ków kwiatowych w latach 2000 i 2001 charakteryzował si niskim poziomem opadów, odpowiednio 32,5 oraz 31,3 mm. W roku 2002 opady przekroczyły o 10 mm optimum wyznaczone na 80 mm [Deminowicz 1990]. Czerwiec 2000 roku (faza kwitnienia bobiku) charakteryzowały niskie opady 33,1 mm. Bobik negatywnie reaguje na niedobór wody, optimum dla tego okresu według Hruszki [1991] wynosi mm. W latach 2000 i 2001 odnotowano nadmiern ilo opadów w lipcu w fazie zawi zywania i wypełniania str ków, w którym bobik jest wra liwy zarówno na niedobór, jak i nadmiar wilgoci. Lipiec 2001 roku obfitował w opady przekraczaj ce o 56,0 mm redni sum z wielolecia, przy wymaganej ilo ci nie wy szej ni mm [Deminowicz 1990, Hruszka 1991]. W tym samym miesi cu 2002 roku obok wysokiej temperatury powietrza wyst pił niski poziom opadów 43,2 mm. W sierpniu 2000 roku opady były wy sze o 90,9 mm od optimum wyznaczonego przez Deminowicza [1990]. Według Deminowicza [1990] i Hruszki [1991] nadmiar opadów przedłu a wegetacj bobiku. Zbiory we wszystkich latach bada nast powały w optymalnym terminie (w III dekadzie sierpnia). Cechy morfologiczne i plon nasion Podczas bada nie udowodniono wpływu sposobu uprawy roli na cechy morfologiczne bobiku, parametry struktury plonu, a w konsekwencji na plon ko cowy nasion bobiku. Nowicki i in. [1993], Dzienia i Wrzesi ska [2001], Podstawka-Chmielewska i in. [2004] uzyskali tak e podobne do bada własnych wyniki, natomiast Marks i in. [2004] najwy sze plony bobiku zebrali przy klasycznej płu nej uprawie roli. Odpowiednia zwarto ro lin w łanie jest czynnikiem decyduj cym o produkcyjno ci bobiku. Ustalenie najkorzystniejszej obsady bobiku było przedmiotem wielu bada [Bobrecka-Jamro i in. 1993, Jasi ska i Kotecki 1993b, Kulig 2000, Prusi ski 2003]. Autorzy podaj, e optymalna obsada ro lin odmian o zdeterminowanym rytmie wzrostu bobiku powinna wynosi od 70 do 100 sztuk na powierzchni 1 m 2. Obsada ro lin zarówno po wschodach, jak i przed zbiorem była adekwatnie zró nicowana do przyj tej g sto ci siewu (tab. 2). W ci gu trzech lat bada liczba ro lin plonuj cych była mniejsza od liczby wysianych nasion. Po wschodach odnotowano ró nice w rzeczywistej obsadzie ro lin w stosunku do zało onej. Najwi ksze ubytki zaobserwowano przy najwi kszym zag szczeniu ro lin na jednostce powierzchni; rednio przy obsadzie 70 ro lin na m 2 wzeszło 89% ro lin, czyli ubytki stanowiły 11%. Najkorzystniejsze warunki do wschodów pod wzgl dem wilgotno ciowym bobik uzyskał w 2001 roku. Ubytek ro lin bobiku w trakcie wegetacji był równie najwy szy przy du ym zag szczeniu ro lin i stanowił 17%. Najwi ksze zaniki w obsadzie ro lin (dochodz ce do 25%) zaobserwowano w 2002 roku, najmniej korzystnym dla plonowania bobiku. Wi ksze zag szczenie łanu powoduje zmniejszenie liczby str ków i nasion oraz masy nasion z ro liny. W omawianym eksperymencie g sto siewu nie wpłyn ła ró nicuj co na wysoko ro lin bobiku i liczb nasion w str ku (tab. 3). Jednak e wraz ze wzrostem g sto ci siewu ro liny osadzały pierwszy str k wy ej. Przy najmniejszej obsadzie ro lin na jednostce powierzchni odnotowano najwi ksz liczb str ków i mas tysi ca nasion (tab. 3), podobnie jak w badaniach Jasi skiej i Koteckiego [1993b]. Agricultura 7(2) 2008

4 14 B. Bogucka, E. Wróbel Tabela 2. Liczba ro lin bobiku przy zró nicowanej g sto ci siewu i sposobach uprawy roli, szt. m -2 Table 2. Plant density per m 2 as affected by different sowing rate and soil cultivation method, no m -2 Rok Year G sto siewu Sowing rate orka gł boka deep ploughing Sposób uprawy roli Soil cultivation method gł bosz, orka płytka subsoiling, shallow ploughing glebogryzarka rototiller rednia mean po wschodach after emergence ,3 55,8 52,1 54, ,4 54,2 55,5 55, ,1 53,3 52,9 54, ,7 46,5 47,5 47, ,5 55,1 53,5 55, ,5 61,7 59,5 62,6 rednia Mean 57,2 54,4 53,5 55,0 lat years sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 4,3 przed zbiorem before harvest ,3 53,9 50,3 52, ,4 41,4 50,4 46, ,6 41,8 40,8 42, ,5 40,6 42,5 42, ,9 45,7 48,5 47, ,8 50,8 50,6 51,7 rednia Mean 48,7 45,7 47,2 47,2 lat years 2,0 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 3,6 ró nice nieistotne non-significant differences Według bada COBORU [Lista ] odmiana Tim osi ga wysoko 94 cm. W latach 2000 i 2002 bobik osi gn ł wysoko łodyg poni ej tej granicy (tab. 3), natomiast w 2001 roku, o najbardziej sprzyjaj cych warunkach meteorologicznych do wzrostu wegetatywnego, wyrósł na 98 cm, osadzaj c pierwsze str ki najwy ej na 62 cm wysoko ci łodygi. Produkcyjna cz łodygi w drugim roku bada była najdłu sza (36,1 cm). Bobik osadzał str ki najni ej w 2002 roku na 44,5 cm przy długo ci produkcyjnej cz ci łodygi 33 cm. W 2000 roku pierwsze str ki zawi zały si na 54 cm, a odcinek produkcyjny był najkrótszy (20 cm). Wy sze zawi zywanie pierwszych str ków na łodydze zwi zane było z wi kszym zag szczeniem ro lin na jednostce powierzchni. Ró nica w wysoko ci osadzania pierwszego str ka wyniosła rednio 3 cm. Zale no t udowodnili w swoich badaniach równie Borowiecki i in. [1992], Seredyn [1993] oraz Zieli ska i in. [1993b]. W 2000 roku bobik przy najni szej obsadzie wytworzył wi cej ni jedn łodyg. Acta Sci. Pol.

5 Reakcja bobiku Tabela 3. Wpływ g sto ci siewu i sposobów uprawy roli na cechy morfologiczne i struktur plonu bobiku Table 3. Effect of sowing rate and soil cultivation method on the morphometric characters and yield structure of faba bean Rok Year G sto siewu Sowing rate orka gł boka deep ploughing Sposób uprawy roli Soil cultivation method gł bosz, orka płytka subsoiling, shallow ploughing glebogryzarka rototiller rednia mean Wysoko ro lin Plant height, cm ,6 75,8 73,4 73, ,7 95,0 99,1 98, ,9 80,0 76,3 77, ,3 81,7 84,2 82, ,5 84,4 81,0 82, ,5 84,3 83,6 83,8 rednia Mean 82,8 83,4 82,9 83,0 lat years 5,1 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate Wysoko osadzenia pierwszego str ka First pod height, cm ,9 53,5 53,5 53, ,5 58,5 62,5 61, ,7 45,7 44,0 44, ,0 50,1 52,7 51, ,0 54,1 52,4 53, ,1 53,6 55,0 54,6 rednia Mean 54,0 52,6 53,3 53,3 lat years 4,0 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 1,6 lata x g sto siewu years x sowing rate 2,7 pozostałe interakcje other interactions Liczba str ków, szt. na ro lin Number of pods per plant ,9 9,4 8,4 8, ,7 6,4 6,6 6, ,7 6,2 5,0 5,6 50 8,4 8,6 7,8 8,3 60 5,7 6,5 5,8 6,0 70 6,2 6,9 6,3 6,4 rednia Mean 6,8 7,3 6,6 6,9 lat years 0,9 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 0,6 lata x g sto siewu years x sowing rate 1,0 pozostałe interakcje other interactions Agricultura 7(2) 2008

6 16 B. Bogucka, E. Wróbel cd. tabeli 3 Table 3 continued Liczba nasion w str ku, szt. na ro lin Number of seeds per pod ,0 3,1 2,9 3, ,5 3,6 3,5 3, ,9 3,0 2,8 2,9 50 3,3 3,3 3,1 3,2 60 3,1 3,2 3,2 3,2 70 3,1 3,2 3,0 3,1 rednia Mean 3,2 3,2 3,1 3,7 lat years 0,1 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate Masa 1000 nasion Thousand seed weight, g ,1 488,4 494,2 495, ,9 598,9 617,9 615, ,4 475,9 471,5 473, ,0 519,2 543,7 534, ,1 525,6 522,8 528, ,3 518,3 517,0 521,2 rednia Mean 535,1 521,0 527,8 528,0 lat years 18,4 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 9,0 ró nice nieistotne non-significant differences Wa nymi elementami struktury plonu bobiku s : liczba str ków i nasion w str ku oraz masa 1000 nasion, wiadcz ca o ich wielko ci, wypełnieniu i zdrowotno ci. Masa 1000 nasion jest jednym z bardzo stabilnych wska ników i tylko wyj tkowo niekorzystne warunki maj wpływ na jej wielko [Lity ski 1982]. Najwi cej str ków ro liny wytworzyły w 2000 roku rednio 9, a najmniej w 2002 około 6 str ków na ro linie. Liczba str ków zwi zana była z g sto ci siewu. Przy mniejszej obsadzie ro liny wytwarzały o około 2 str ki wi cej. Podobn zale no potwierdzaj badania Borowieckiego i in. [1992], Jasi skiej i Koteckiego [1993b], Zieli skiej i in. [1993b] oraz Prusi skiego [2003]. Liczba nasion w str ku we wszystkich latach bada była podobna i wyniosła rednio 3 nasiona. Jasi ska i Kotecki [1993a] podaj, i jest to najcz ciej spotykana liczba nasion, chocia mo e si ona waha w granicach 1-5. Najwy sz mas 1000 nasion bobik wytworzył w 2001 roku 615,5 g. Według bada COBORU [Lista ] odmiana Tim uzyskuje mas 1000 nasion na poziomie 512 g. W badaniach własnych najni sz mas 1000 nasion charakteryzował si bobik w 2002 roku 473,3 g; ró nica w stosunku do poziomu podanego przez COBORU wynosiła wi c 142,2 g. Obsada 50 ro lin m -2 skutkowała wy sz o 13,4 g mas tysi ca nasion od uzyskanej przy obsadzie 70 ro lin m -2. Podobne relacje opisuj Bobrecka-Jamro i in. [1993] oraz Jasi ska i Kotecki [1993b]. W latach bada potwierdził si zwi zek pomi dzy warunkami termiczno-wilgotno- ciowymi a elementami struktury plonu bobiku. Najkorzystniejsze warunki wzrostu Acta Sci. Pol.

7 Reakcja bobiku bobiku odnotowano w roku 2001, kiedy uzyskano najwy szy plon bobiku 3,91 t ha -1 (tab. 4). Wy szy plon ko cowy uzale niony był od wi kszej obsady ro lin. Podobne wyniki uzyskali Bobrecka-Jamro i Pałka [1998] oraz Prusi ski [2003]. Zwi kszanie obsady z 50 do 70 ro lin na jednostce powierzchni skutkowało wzrostem plonu nasion, pomimo malej cej masy tysi ca nasion (tab. 3 i 4). Zdolno ci plonotwórcze odmiany Tim oceniane s przez COBORU [Lista ] nieco wy ej na 4,45 t ha -1, a wi c w do wiadczeniach własnych uzyskano 55-85% plonów potencjalnych. Rozwój wegetatywny bobiku przebiegał w warunkach deficytu wodnego w maju, jednak obfite opady w miesi cu poprzedzaj cym wpłyn ły na zag szczenie łanu po wschodach oraz intensywny rozwój cz ci wegetatywnej. Rok 2002 okazał si wyj tkowo niekorzystny dla plonowania bobiku (2,51 t ha -1 ), co wynikało z najni szych warto ci elementów struktury plonu liczby str ków z ro liny, liczby nasion w str ku oraz masy 1000 nasion. Tabela 4. Plon nasion bobiku przy zró nicowanej g sto ci siewu i sposobach uprawy roli, t ha -1 Table 4. Seed yield of faba bean as affected by different sowing rates and soil cultivation methods, t ha -1 Rok Year G sto siewu Sowing rate orka gł boka deep ploughing Sposób uprawy roli Soil cultivation method gł bosz, orka płytka subsoiling, shallow ploughing glebogryzarka rototiller rednia mean ,77 3,99 3,54 3, ,11 3,72 3,89 3, ,72 2,37 2,44 2, ,38 3,25 3,19 3, ,58 3,43 3,33 3, ,64 3,39 3,36 3,46 rednia Mean 3,53 3,36 3,29 3,40 lat years 0,36 sposobu uprawy roli soil cultivation method g sto ci siewu sowing rate 1,6 lata x g sto siewu years x sowing rate 0,28 pozostałe interakcje other interactions ró nice nieistotne non-significant differences WNIOSKI 1. Plony nasion bobiku odmiany Tim uprawianego w północno-wschodnim regionie Polski były istotnie determinowane warunkami termiczno-wilgotno ciowymi w latach bada i wa-hały si od 2,51 do 3,91 t ha Zastosowane sposoby uprawy roli nie wywarły istotnego wpływu na cechy morfologiczne i plon nasion bobiku. 3. Wzrost zag szczenia ro lin powodował wy sze osadzenie pierwszego str ka na ro linie oraz zwi kszenie plonu nasion. Zmniejszenie obsady sprzyjało zawi zywaniu wi kszej liczby str ków na ro linie i zwi kszeniu masy 1000 tysi ca nasion. Agricultura 7(2) 2008

8 18 B. Bogucka, E. Wróbel PI MIENNICTWO Bobrecka-Jamro D., Pałka M., Plonowanie dwóch form bobiku w zale no ci od obsady i rozmieszczenia ro lin w łanie. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Rolnictwo 330, Bobrecka-Jamro D., Pałka M., Pizło H., Bła ej J., Wpływ obsady ro lin i rozstawy rz dów na plonowanie odmian bobiku w warunkach przyrodniczych południowo-wschodniej Polski. Biul. Nauk. ART w Olsztynie 2(12), Borowiecki J., Lenartowicz W., Bochniarz J., Plonowanie niektórych odmian bobiku w warunkach zró nicowanej obsady ro lin. Pam. Puł. 101, Deminowicz G., Wpływ warunków pogodowych na plonowanie bobiku odmiany Nadwi la ski. Pam. Puł. 97, Dzienia S., Siew bezpo redni technologi alternatywn. Mat. Konf. Nauk. Siew bezpo redni w teorii i praktyce, Szczecin Barzkowice, Dzienia S., Wrzesi ska E., Fitocenoza łanu bobiku w warunkach zró nicowanej uprawy roli. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Ro l. 41(1), Hruszka M., Wpływ warunków atmosferycznych na wzrost i rozwój bobiku w mikroregionie reszelsko-mr gowskim w latach Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 52, Jasi ska Z., Kotecki A., 1993a. Ro liny str czkowe. Wyd. Nauk. PWN Warszawa. Jasi ska Z., Kotecki A., 1993b. Wpływ obsady ro lin i rozstawy rz dów na rozwój i plonowanie bobiku w warunkach Ni u Dolno l skiego. Biul. Nauk. ART w Olsztynie 2(12), Kulig B., Plonowanie zró nicowanych morfologicznie odmian bobiku w zale no ci od g sto ci siewu. Bibl. Fragm. Agron Lista opisowa odmian, COBORU Słupia Wielka. Lity ski M., Biologiczne podstawy nasiennictwa. PWN Warszawa. Łabuda H., Znaczenie gatunku Vicia faba L. w uprawie w Polsce i na wiecie. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 446, Marks M., Kurowski T., Orzech K., Kurowska A., Stan sanitarny łanu i plonowanie bobiku w zale no ci od sposobów uprawy roli. Fragm. Agron. 2(82), Nowicki J., Buczy ski G., Marks M., Szwejkowski Z., Wanic M., Opracowanie zasad uprawy roli pod bobik na glebie ci kiej. Biul. Nauk. ART w Olsztynie 2(12), Podstawka-Chmielewska E., Pałys E., Kurus J., Wpływ zró nicowanej uprawy roli na plonowanie ro lin w drugiej rotacji zmianowania. Fragm. Agron. 2(82), Prusi ski J., Wpływ obsady ro lin na plonowanie samoko cz cych odmian bobiku (Vicia faba ssp. minor) uprawianego na glebie lekkiej. Acta Sci. Pol., Agricultura 2(2), Radecki A., Studia nad mo liwo ci zastosowania siewu bezpo redniego na czarnych ziemiach wła ciwych. Rozpr. Nauk. i Monografie SGGW-AR Warszawa. Seredyn Z., Wpływ terminów siewu i obsady ro lin na produktywno odmian bobiku. Biul. Nauk. ART w Olsztynie 2(12), wi cicki W., wi cicki W., Wiatr K., Historia, współczesne osi gni cia i perspektywy hodowli ro lin str czkowych w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 446, Zieli ska A., Rutkowski M., Majchrzak B., 1993a. Wpływ rozstawy rz dów i g sto ci siewu na plonowanie odmian bobiku Nadwi la ski i Dino. Biul. Nauk. ART w Olsztynie 2(12), Zieli ska A., Rutkowski M., Majchrzak B., 1993b. Wpływ rozstawy rz dów i g sto ci siewu na plonowanie odmian bobiku Nadwi la ski i Dino. Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 56, Acta Sci. Pol.

9 Reakcja bobiku RESPONSE OF FABA BEAN (Vicia faba L. minor Harz.) TO DIFFERENT SOIL CULTIVATION METHODS AND SOWING RATE Abstract. The study was conducted in north-eastern Poland (53 o 35 N; 19 o 51 E), over The aim of the experiment was to determine the effect of simplified tillage and different plant density per area unit on the morphometric characters and yield of faba bean cv Tim. Plant density was found to be the only factor which significantly affected first pod height, the number of pods per plant, thousand seed weight and seed yield. A correlation between temperature and moisture conditions and yield structure components was observed throughout the study period. Key words: faba bean, soil cultivation, sowing rate, yield Zaakceptowano do druku Accepted for print: Agricultura 7(2) 2008