Fundusze na Naukę i Szkolnictwo Wyższe. Biuletyn Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Transkrypt

1 9 Fundusze na Naukę i Szkolnictwo Wyższe Biuletyn Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

2 SŁOWO WSTĘPU O PRIORYTETOWYCH OBSZARACH BADAWCZYCH Drodzy Czytelnicy, Zakończył się cykl poświęcony obowiązkom, które wypełniać musi Beneficjent po podpisaniu umowy o unijne dofinansowanie. Kolejne numery biuletynu koncentrować się będą na priorytetowych obszarach badawczych Bio, Info i Techno, według których grupowane są projekty. Leszek Grabarczyk Dyrektor Departamentu Wdrożeń i Innowacji Wybór powyższych grup tematycznych nie jest przypadkowy o przesłankach, które zadecydowały o koncentracji na tych obszarach przeczytać mogą Państwo w artykule głównym niniejszego biuletynu. Ponadto, w tym numerze bliżej przyglądamy się sferze Bio, a dokładniej tematyce badań prowadzonych w ramach realizacji projektów z tej grupy. W dziale Rozmowy o projektach osobiście wyjaśniam Państwu, jakie znaczenie dla rozwoju polskiej gospodarki i społeczeństwa mają innowacyjne działania naukowców w dziedzinie Bio. Ponadto, jak zawsze w drugiej części biuletynu, Beneficjenci PO IG przedstawiają realizowane przez nich projekty. Tym razem, wskazują oni perspektywy praktycznego zastosowania wyników swoich badań z obszaru Bio. Dowiedzą się Państwo w jaki sposób Mikroi Nano-Systemy stosowane w chemii i diagnostyce mogą wpłynąć na życie pojedynczego człowieka, a także jakie są szanse na wynalezienie w niedalekiej przyszłości nowego leku na raka. Wierząc, że tematyka kolejnych biuletynów spotka się z Państwa zainteresowaniem, życzę przyjemnej lektury. Pozostając z poważaniem, Leszek Grabarczyk Dyrektor Departamentu Wdrożeń i Innowacji

3 W NUMERZE TEMAT MIESIĄCA n Potrzeba matką wynalazków. Badania z grupy Bio w trosce o zdrowie polskiego społeczeństwa i kondycję środowiska naturalnego. 3 n Zdrowie to podstawa 3 n EKO Polska 4 n Bio żywność 4 n BIO Bezpieczeństwo Innowacyjność Odpowiedzialność 4 ROZMOWY O PROJEKTACH n Wywiad z Dyrektorem Departamentu Wdrożeń i Innowacji, Leszkiem Grabarczykiem, na temat znaczenia projektów z obszaru badawczego Bio dla rozwoju społeczeństwa i polskiej gospodarki. 5 INNOWACJA W REGIONIE n Rozmowa z dr. Piotrem Grabcem z Instytutu Technologii Elektronowej, Beneficjentem Poddziałania PO IG. 7 n Rozmowa z Krzysztofem Kurowskim, Dyrektorem ds. Badań i Rozwoju w firmie farmaceutycznej Adamed Sp. z o.o., Beneficjentem Działania 1.4 PO IG. 9 NA OSI WIEDZA INNOWACJA n Pytania do Sygnatariuszy Paktu dla Wiedzy 11 n Sławomir Zagórski szef działu nauka w Gazecie Wyborczej 11 n Marek Darecki Prezes Zarządu, Dyrektor Generalny WSK PZL-Rzeszów S.A. 12 W SKRÓCIE n Nagrody Ministra Nauki dla najwybitniejszych polskich uczonych wręczone po raz czwarty. 13 n Konferencja Dotacje na innowacje co się będzie działo w 2010 roku? 14 KALENDARIUM 15

4 TEMAT MIESIĄCA POTRZEBA MATKĄ WYNALAZKÓW. Badania z grupy Bio w trosce o zdrowie polskiego społeczeństwa i kondycję środowiska naturalnego. Fundusze płynące do polskiej nauki w ramach programów operacyjnych Innowacyjna Gospodarka oraz Infrastruktura i Środowisko służą realizacji założeń Narodowej Strategii Spójności (NSS). Dokument ten definiuje obszary wykorzystania funduszy unijnych przyznawanych w Polsce w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności, a także określa system ich wdrażania w ramach budżetu Wspólnoty na lata Nadrzędnym celem NSS jest tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki w oparciu o współpracę świata nauki i biznesu. Działania te wymagają poważnych nakładów finansowych, które, w celu zapewnienia jak największej efektywności działań, przeznaczane muszą być przede wszystkim na badania użyteczne pod kątem społecznym i gospodarczym kompleksowe, proponujące nowoczesne rozwiązania i ściśle odpowiadające na potrzeby rynku. To jedne z wielu kryteriów oceny wniosków o dofinansowanie. Taka szczegółowa selekcja projektów badawczych ma sprawić, aby wyniki prac miały jak największe zastosowanie w praktyce i dzięki temu w znacznym stopniu przyczyniły się do przyspieszenia rozwoju polskiej gospodarki. Projekty, które uzyskały dofinansowywanie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka można pogrupować, w zależności od przedmiotu prowadzonych w ich ramach badań, na trzy obszary: Bio (biologia, ekologia, medycyna, rolnictwo) Info (informatyka) Techno (technologie przemysłowe) Podział ten nie jest przypadkowy powyższe grupy stanowią trzy dyscypliny naukowe, mające największy wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy naszego kraju. W ramach pierwszego z obszarów, grupy Bio, prowadzone są multidyscyplinarne badania z wielu zakresów: chemii, fizyki, biologii, farmacji, nauk technicznych czy informatyki, skoncentrowane wokół: poprawy zdrowia naszego społeczeństwa, ekologii i ochrony środowiska, biotechnologii żywności. n ZDROWIE TO PODSTAWA Pogarszający się stan zdrowia Polaków jest jednym z najpoważniejszych problemów stojących na drodze do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju społeczeństwa. Za najważniejsze zagrożenie uznaje się współcześnie choroby cywilizacyjne, takie jak nowotwory złośliwe, czy choroby układu krążenia najczęstsze przyczyny zgonów, a także występujące coraz powszechniej choroby psychiczne (w tym zwłaszcza depresję), różnego typu uzależnienia oraz choroby alergiczne. Badania mają na celu opracowanie innowacyjnych leków, a także budowę nowoczesnego sprzętu, pozwalającego na lepsze poznanie przyczyn występowania chorób oraz zidentyfikowanie grup wysokiego ryzyka. Szczegółowe obszary nauk medycznych, jakimi zajmują się projekty zaliczane do grupy Bio, to: usprawnienie systemów zbierania i przetwarzania danych dotyczących zachorowań i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych w celu prowadzenia ciągłej oceny i prognozowania stanu zdrowia populacji, a także monitorowania skuteczności działań prewencyjnych, rozwój epidemiologii analitycznej, która jest najskuteczniejszym narzędziem m.in. rozpoznawania nowych zagrożeń środowiskowych (w tym skażeń powietrza, wody i produktów żywnościowych), poszukiwanie przyczyn i mechanizmów rozwoju chorób; poszukiwanie markerów użytecznych we wczesnym wykrywaniu chorób, przewidywaniu ich przebiegu, optymalizacji terapii, monitorowaniu skuteczności leczenia lub tworzenie nowych metod leczenia, badanie funkcji układu nerwowego; badanie przyczyn i mechanizmów rozwoju chorób psychicznych, naczyniowych neurodegeneracyjnych i uzależnień, a także nowoczesna diagnostyka i leczenie, medycyna regeneracyjna, w tym zastosowanie komórek macierzystych w odtwarzaniu tkanek i narządów, nanofarmakologia, czyli prace nad nowymi lekami - modyfikacje chemiczne znanych leków, w tym pochodzenia roślinnego, dla ograniczenia ich działań niepożądanych oraz zwiększenia przyswajalności i dostępności, - nanotechnologie, w tym poszukiwanie nowych polimerowych i lipidowych nośników leków w terapii celowanej, - białka rekombinowane oraz leki oparte na kwasach nukleinowych, - rozwój infrastruktury dla przedklinicznych badań farmakologicznych. 3

5 TEMAT MIESIĄCA n EKO POLSKA Alarmujące są również, obserwowane już w wielu regionach kraju, poważne, negatywne konsekwencje zmian klimatycznych powodowanych efektem cieplarnianym. Gospodarka naszego kraju musi reagować i dostosowywać się do tych zmian. Dlatego badania w obszarze Bio mają zmierzać również do opracowania metod zwiększenia odnawialnych zasobów surowców i optymalnego wykorzystania źródeł nieodnawialnych. Konieczne jest ograniczanie strat w przemyśle, rolnictwie, leśnictwie i gospodarce komunalnej, a także powstanie nowatorskich rozwiązań w obszarze utylizacji odpadów oraz zagospodarowania surowców pochodzących z recyklingu. Badania z tego obszaru dotyczą następujących tematów: rozwój technologii wykorzystujących surowce pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, w tym także odpady powstające przy produkcji żywności i biopaliw oraz rozwój nowoczesnych produktów chemicznych przy racjonalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych i ochronie zdrowia, zaawansowane technologie materiałowe opracowanie energooszczędnych i proekologicznych metod wytwarzania materiałów, wysokowydajne biotechnologie dla różnych gałęzi przemysłu - unikatowe i ulepszone biokatalizatory i metabolity, - produkcja biofarmaceutyków, polimerów biodegradowalnych oraz innych biomateriałów, - stworzenie systemu zintegrowanych biorafinerii wykorzystujących bioprocesy do uzyskania energii oraz produktów o wartości dodanej z surowców odnawialnych, biomasy roślinnej, produktów ubocznych i odpadów, optymalizacja wykorzystania zasobów przyrodniczych i ochrona różnorodności biologicznej, jak najlepsze wykorzystanie i jak najbardziej efektywne metody eksploatacji zasobów nieodnawialnych, technologie służące ograniczeniu zagrożenia klimatu, atmosfery i powierzchni ziemi, optymalizacji produkcji żywności, postęp biologiczny i technologiczny w wytwarzaniu bezpiecznej żywności, surowców i produktów. n BIO ŻYWNOŚĆ Polska jest liczącym się w świecie producentem żywności. Potencjał produkcyjny naszego rolnictwa i silny przemysł stwarzają duże możliwości eksportowe, uzasadniając celowość inwestowania w ich dalszy rozwój. Dlatego kolejna grupa badań, jakim nadano priorytetowy charakter, ma na celu: wzbogacenie krajowego i światowego rynku żywności o nowe, rozpoznawalne produkty żywnościowe o szczególnej wartości odżywczej i prozdrowotnej, poprawa stanu zdrowia społeczeństwa, w szczególności dzieci i osób starszych, poprzez racjonalizację ich odżywiania z wykorzystaniem produktów żywnościowych przeznaczonych dla profilaktyki chorób dietozależnych (otyłości, chorób nowotworowych, chorób układu krążenia, alergii itp.), zmniejszenie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego ze strony zakładów przemysłu spożywczego, dzięki wprowadzaniu innowacyjnych, bezodpadowych i energooszczędnych technologii wytwarzania żywności. n BIO BEZPIECZEŃSTWO INNOWACYJNOŚĆ ODPOWIEDZIALNOŚĆ Dzięki wynikom badań z obszaru Bio możliwe będzie nie tylko podniesienie skuteczności leczenia, ale również zwiększenie zapobiegania lub wcześniejszego wykrywania chorób zagrażających rozwojowi naszego społeczeństwa. Niezbędne jest efektywniejsze wykorzystanie naturalnych zasobów kraju, a także stworzenie nowych generacji ekologicznych produktów i materiałów o udoskonalonych właściwościach i nowych zastosowaniach. Poprawi to standard życia naszego społeczeństwa, nie wywierając jednocześnie negatywnego wpływu na środowisko, które będzie miało warunki do naturalnej regeneracji. Wszystko to natomiast w dalszej perspektywie przyczyni się do zwiększenia poziomu innowacyjności polskiej gospodarki i wzrostu jej konkurencyjności na światowym rynku. 4

6 ROZMOWY O PROJEKTACH WYWIAD Z DYREKTOREM DEPARTAMENTU WDROŻEŃ I INNOWACJI, LESZKIEM GRABARCZYKIEM, na temat znaczenia projektów z obszaru badawczego Bio dla rozwoju społeczeństwa i polskiej gospodarki. Panie Dyrektorze, proszę powiedzieć, jakie były podstawy wyboru trzech priorytetowych obszarów badawczych Bio, Info i Techno? Wybór obszarów badawczych został dokonany na podstawie analizy działalności sektora B+R w Polsce i na świecie. Już w 2004 r. w przygotowanym dla Ministerstwa Nauki i Informatyzacji dokumencie Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2020 roku, strategiczne priorytety naukowe i technologiczne pogrupowano na kategorie Bio, Info, Techno. O wyborze tych właśnie obszarów zadecydowały z jednej strony zdiagnozowane potrzeby społeczne i gospodarcze, z drugiej zaś obserwowany szybki rozwój tych dziedzin na świecie i ich nowoczesność. Analizy wskazują, iż rozwój tych dziedzin przyczyni się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki i kreowania nowoczesnych miejsc pracy. Obszary te są preferowane w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, który zakłada m.in. wzrost konkurencyjności polskiej nauki poprzez koncentrację finansowania badań naukowych na priorytetowych kierunkach. W ramach I osi priorytetowej PO IG wsparcie uzyskują projekty B+R, których tematyka jest zgodna z tymi obszarami. 5 Czy w procesie decyzyjnym brane były pod uwagę również inne obszary nauki? Przy wyborze obszarów wsparcia kierowaliśmy się głównie potrzebami gospodarki oraz analizami trendów rozwoju technologii na świecie. Pod uwagę brane były różne obszary badawcze. Podstawowym celem było zapewnienie wsparcia takim projektom, których efekty będą miały bezpośrednie przełożenie na gospodarkę i przyczynią się w największej mierze do rozwoju i zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki, a także odpowiadać będą potrzebom społecznym. W naszym przekonaniu obszary Bio, Info, Techno w największym stopniu spełniają te założenia.

7 ROZMOWY O PROJEKTACH Jakie są kryteria sklasyfikowania danego projektu do obszaru Bio? Zakres obszaru tematycznego Bio został określony w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka. Grupa Bio obejmuje biotechnologię i bioinżynierię, postęp biologiczny w rolnictwie i ochronę środowiska oraz nowe wyroby i techniki medyczne. LICZBA PROJEKTÓW BIO W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO INNOWACYJNA GOSPODARKA w podziale na województwa W jaki sposób projekty naukowe z obszaru Bio wpłyną na rozwój polskiej gospodarki i polskiego społeczeństwa? Wszystkie realizowane obecnie projekty naukowe z obszaru Bio będą miały wpływ na rozwój polskiej gospodarki oraz realizację potrzeb społeczeństwa, szczególnie w zakresie zdrowia publicznego, ochrony środowiska, rozwoju najbardziej dynamicznych dziedzin gospodarki kreujących nowoczesne miejsca pracy. Znaczna część projektów wpisujących się w obszar badawczy Bio polega na opracowaniu nowych, innowacyjnych metod i środków medycznych. Prowadzenie prac badawczych oraz komercjalizacja wyników badań w tym zakresie w znacznym stopniu przyczynia się do rozwoju polskiej nauki, a także gospodarki. Nie można jednak zapominać o tym, iż istotnym efektem realizacji tych projektów będzie poprawa zdrowia publicznego. Duże znaczenie mają również projekty zmierzające do opracowania nowoczesnych technologii przyczyniających się do ochrony i poprawy bezpieczeństwa środowiska naturalnego. Efektem tego rodzaju projektów może być przykładowo optymalizacja zużycia energii oraz bardziej racjonalne wykorzystanie krajowej bazy surowcowej Polski. 6 Czy, biorąc pod uwagę miasta, z których pochodzą Beneficjenci funduszy, można powiedzieć, że są regiony Polski, które wyróżniają się szczególną aktywnością w obszarze Bio? Generalnie liczba składanych projektów odzwierciedla mapę rozmieszczenia ośrodków akademickich w Polsce. Obecnie najwięcej projektów z obszaru Bio realizują jednostki naukowe funkcjonujące na terenie województwa mazowieckiego, łódzkiego i wielkopolskiego, a także małopolskiego, śląskiego i dolnośląskiego. Dziękuję za rozmowę

8 INNOWACJA W REGIONIE ROZMOWA Z DR. PIOTREM GRABCEM z Instytutu Technologii Elektronowej, Beneficjenta Poddziałania PO IG. Piotr Grabiec Instytut Technologii Elektronowej Instytut Technologii Elektronowej realizuje projekt dofinansowywany w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Czy może Pan w kilku zdaniach opisać co jest przedmiotem Państwa badań? Wszyscy znamy, przynajmniej z widzenia, elektro - niczne, krzemowe układy scalone, czarne kostki będące sercem komputerów, telefonów komórkowych czy aparatów cyfrowych. Rozwijające się od połowy zeszłego wieku technologie ich wytwarzania osiągnęły niesłychaną doskonałość. W latach 80-tych zaczęto wykorzystywać elementy tych technologii dla wytwarzania wielu innych mikro-przyrządów. Dosko - nałe właściwości mecha niczne krzemu umoż liwiły wytwarzanie czujników ciśnienia, przyspieszenia (np. do poduszek powietrznych) i szereg innych przyrządów łączących funkcje mechaniczne i elektry czne. Nazywamy je mikrosystemami elektro- -mecha nicznymi (ang. MEMS). Jak się okazało, można w ten sposób tworzyć ogromną gamę przyrządów opartych o wykorzystanie różnych dyscyplin wiedzy elektroniki, fizyki, chemii, optyki i wielu innych. Powstała więc nowa, niesłychanie płodna innowacyjnie dziedzina nauki i techniki technologia mikro systemów dla zastosowań interdyscyplinarnych. Badania w tej dziedzinie natrafiają na dwa istotne problemy. Z jednej strony, najciekawsze, najbardziej innowacyjne prace wymagają współpracy inter- i multi-dyscyplinarnego zespołu, który trudno znaleźć w jednej instytucji. Z drugiej zaś, przetworzenie koncepcji badawczych w rzeczywiste opracowania, mogące znaleźć aplikacje gospodarcze, wymaga dostępu do specjalistycznych urządzeń technologicznych, umieszczonych w pomieszczeniach o wysokiej czystości (ang. Clean Room). W zakładzie Technologii Mikrosystemów i Nanostruktur Krzemowych ITE w Piasecznie, którym kieruję, posiadamy pomieszczenia o klasie czystości 1000, 100 i 10, specjalistyczne instalacje, niemal kompletny zestaw urządzeń do technologii mikrosystemów i układów scalonych, wprawdzie liczących sobie ponad 20 lat, lecz dobrze utrzymanych. Posiadamy wreszcie coś najcenniejszego, zespół specjalistów będący mieszaniną młodości i doświadczenia. Te spostrzeżenia stały się podstawą do podjęcia projektu Mikro- i nano- systemy w chemii i diagnostyce biomedycznej (MNS-DIAG). Jego celem strategicznym jest integracja inter- i multi-dyscyplinarnej społeczności badaczy pochodzących z uczelni i PAN wokół naszego unikatowego potencjału badawczego technologii mikrosystemów i wytworzenie w ten sposób mechanizmów ułatwiających powstawanie innowacyjnych prac B+R ukierunkowanych na wdrożenia przemysłowe w obszarze nanoelektroniki mikro/nano/bio-systemów. Projekt jest realizowany przez 17 zespołów badawczych pochodzących z 11 instytucji naukowych a jego konkretnym celem jest 5 różnych demonstratorów analityczno- -diagnostycznych wytwarzanych przy wykorzystaniu technologii mikrosystemów. Proszę powiedzieć, na czym polega innowacyjność tego projektu? Jak wspomniałem, celem projektu jest opracowanie kilku przyrządów, a nad każdym z nich pracuje po kilka zespołów badawczych. Można więc powiedzieć, że mamy tu nie jeden, lecz co najmniej pięć projektów. Ich cechą wspólną, a zarazem główną cechą innowacyjną jest interdyscyplinarne powiązanie zagadnień diagnostyki biomedycznej z jednoczesnym wykorzystaniem mikrotechnologii do miniaturyzacji urządzeń diagnostycznych. Przyrząd E-LoC będzie przykładem unikatowego w skali światowej wykorzystania koncepcji systemu Lab-on-Chip (laboratorium na chipie) do analizy próbek śliny na zawartość leków psychotropowych. Zamierzamy uzyskać w ten sposób wyższą niż w rozwiązaniach konwencjonalnych czułość progową oraz znacznie krótszy czas analizy. Kolejny system, o roboczej nazwie PROFEM, posłuży do wygodnej, szybkiej oceny fazy cyklu płodności kobiety i stanów patologicznych jej narządów rodnych. Urządzeń takich nie ma na rynku, jest to rozwiązanie całkowicie oryginalne, a jednocześnie o ogromnej przydatności zarówno społecznej, jak i gospodarczej. Kolejny demonstrator APOZAR to prosty, a zarazem niesłychanie przemyślny system służący do zautomatyzowanej oceny stanu zarodków bydlęcych. Idea tego całkowicie oryginalnego opracowania powstała dzięki spotkaniom weterynarzy i inżynierów specjalizujących się w mikrotechnologii. Demonstrator o nazwie μbiork będzie takim kombajnem dla badań bio-medycznych 7

9 INNOWACJA W REGIONIE i biologicznych. Chcemy tu wykorzystać naszą wiedzę z obszaru mikroinżynierii, żeby stworzyć nowe, znakomite narzędzie do badań reaktor wyposażony w podzespoły umożliwiające stworzenie optymalnych, kontrolowanych warunków dla hodowanej tkanki, a jednocześnie badania jej stanu. Podprojekt MED-MEMS obejmuje kilka opracowań, z których najważniejsze to mikrosystem do pomiaru przez-naskórkowej utraty wody w dermatologii, pomiaru wilgotności w nosie i gardle pacjenta w trakcie oddychania (laryngologia) oraz mikrosystem pomiarowy ze zintegrowanymi czujnikami do analizy gazu. W obydwu przypadkach innowacyjność niesie zarówno daleko idąca miniaturyzacja, jak i zastosowanie nowych, oryginalnych rozwiązań technicznych, częściowo chronionych patentami a po części, know-how. Ostatni z demonstratorów SUB NANO to wykorzystanie będącej hitem ostatnich lat w nanometrologii koncepcji mikrobelek, których powierzchnia pokryta będzie związkami umożliwiającymi reakcję antygen-przeciwciało. Zmiany wychylenia belki, bądź jej częstotliwości rezonansowej posłużą do pomiaru ilości zaabsorbowanych molekuł. W tym przypadku napotykamy na szereg trudnych do rozwiązania problemów związanych z niesłychanie wysoką czułością przyrządu pracującego w trudnych warunkach w cieczach. Problemy te będą wymagały innowacyjnych koncepcji umożliwiających osiągnięcie założonych parametrów przyrządu. Czy jest Pan w stanie określić już dziś, w jaki sposób wyniki badań wpłyną na rozwój polskiej gospodarki? Wynikiem projektu będzie pięć nowatorskich urządzeń diagnostycznych. Naszą ambicją jest, aby już po zakończeniu projektu badawczego doprowadzić je do etapu industrializacji i wdrożenia. Mamy kilka niewielkich firm, które żywo zainteresowane są takimi innowacyjnymi produktami, które umożliwiłyby tym przedsiębiorstwom sukces rynkowy. Jeżeli nie będzie możliwe wdrożenie produkcji w firmie istniejącej będziemy rozważali wygenerowanie firmy spin-out. Tak właśnie działają instytucje naukowe w krajach zaawansowanych. Ich produktem są nie tylko publikacje, lecz przede wszystkim nowe firmy. Często słyszę pytanie o to, kto będzie produkował podzespoły wymagające technologii mikro/nanoinzynieryjnej, przecież w Polsce nie ma takiego przemysłu. Mamy na to odpowiedź. Początkowo, gdy produkcja będzie niewielka, mikro-elementy można będzie zlecać naszemu instytutowi. Ze wzrostem wielkości produkcji wdrożony powinien być model biznesowy, tzw. produkcji fab-less. Jest to strategia o rosnącej popularności w świecie zaawansowanych technologii, polegająca na zlecaniu wykonania mikroprzyrządów, które wymagają specjalistycznych urządzeń i instalacji, wyspecjalizowanym firmom światowym, określanych mianem foundry. Żyjemy w warunkach globalnej wioski i możliwe jest zlecenie wykonania serii płytek krzemowych z przyrządami w Niemczech, USA czy w Chinach. Mamy takie kontakty i będziemy wspierać krajowych partnerów przemysłowych w organizowaniu takiej strategii biznesowej. W ten sposób, krok po kroku, będziemy przyczyniać się do podnoszenia innowacyjności naszej gospodarki, która obecnie zajmuje pod tym względem niechlubne ostatnie pozycje wśród krajów Unii. A czy może Pan wskazać, w jaki sposób efekty prowadzonych przez Instytut badań wpłyną na życie przeciętnego człowieka? Perspektywicznie, przede wszystkim powstaną miejsca pracy dla młodzieży w nowoczesnych firmach innowacyjnych. To najważniejsze. Poza tym, dzięki efektom badań podniesie się poziom innowacyjności naszej gospodarki. To również bardzo ważne. Ponadto uzyskamy szacunek i prestiż w Europie poprzez pokazanie, że mamy dobre drogi, sprawne usługi i nowoczesną, wysoce innowacyjną gospodarkę. Wreszcie konkretne opracowania, które podejmujemy w ramach projektu MNS DIAG ukierunkowane są na zaspakajanie konkretnych potrzeb społecznych i gospodarczych. Wykrywacze narkotyków dla policjantów z drogówki, nowoczesne metody określania cyklu owulacyjnego ułatwiające osiągnięcie upragnionego macierzyństwa (lub wręcz przeciwnie), przyrządy dla hodowców bydła dla oceny jakości zarodków, dla zwiększenia rozrodu zwierząt, systemy dla firm farmaceutycznych i szpitali, dla pacjentów poddawanych terapiom związanych z regeneracją komórek i narządów wewnętrznych, dla leczenia laryngologicznego i dermatologicznego, a także w celu szybszego wykrywania obecności groźnych bakterii w organizmie. Oczywiście przyrządy te nie pojawią się na rynku zaraz po zakończeniu projektu, gdyż innowacje zajmują trochę czasu. Wiele zależy od dalszego finansowania kolejnych etapów uprzemysłowienia i komercjalizacji. Ale nasza wizja jest właśnie taka. Dziękuję za rozmowę 8

10 INNOWACJA W REGIONIE ROZMOWA Z KRZYSZTOFEM KUROWSKIM, Dyrektorem ds. Badań i Rozwoju w firmie farmaceutycznej Adamed Sp. z o.o., Beneficjentem Działania 1.4 PO IG. Krzysztof Kurowski Dyrektorem ds. Badań i Rozwoju w firmie farmaceutycznej Adamed Sp. z o.o., Firma farmaceutyczna Adamed realizuje projekt dofinansowywany w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Czy może Pan w kilku zdaniach opisać co jest przedmiotem Państwa badań? Mimo dziesięcioleci badań wspólne wysiłki naukow - ców i lekarzy nie przyniosły przełomu w leczeniu nowotworów. Z jednej strony dotychczasowy brak skutecznej terapii można tłumaczyć niewystarczającą znajomością mechanizmów leżących u podstaw przekształcania się komórek zdrowych w nowo two - rowe oraz olbrzymią różnorodnością i specyfi cz nością tkanek podlegających nowotworzeniu. Z drugiej zaś, bardzo poważnymi działaniami niepożądanymi, które towarzyszą obecnie stosowanym metodom leczenia. Co prawda potrafimy doprowadzić do remisji nowotworu, jednak jest to często okupione znacznym wyniszczeniem organizmu, jak na przykład podczas chemioterapii. W wielu przypadkach medycyna jest bezradna, a lekarze walczą nie o wyleczenie pacjenta, a jedynie o poprawę jakości oraz czasowe przedłużenie życia. Nadzieje rodzą najnowsze badania nad różnymi rodzajami terapii kierowanych (ang. targeted therapy), których bezpośrednim celem ataku są komórki zmienione nowotworowo, natomiast komórki zdrowe pozostają dla leku niezauważone. Biorąc pod uwagę powyższy kontekst Adamed za cel projektu postawił opracowanie, a następnie wdrożenie kierowanej terapii przeciw - nowotworowej nowego typu. Metoda ta charakteryzowała się będzie znacznie wyższą efektywnością leczenia względem wielu rodzajów nowotworów, a także znacznie większą selektywnością w stosunku do komórek nowotworowych, zapewniając tym samym nieporównywalnie wyższe bezpieczeństwo w porównaniu do obecnie stosowanych metod. Proszę powiedzieć, na czym polega innowacyjność tego projektu? Ochrona patentowa z perspektywy biznesowej jest czynnikiem koniecznym dla zaistnienia na rynku nowego leku, dlatego dziś nie mogę udzielić szczegółowej odpowiedzi na to pytanie. Ujawnić natomiast mogę, że w projekcie firmy Adamed innowacyjność związana będzie z precyzyjnym kierowaniem terapeutyku do komórki nowotworu, co z perspektywy dobra pacjentów i efektywności terapii jest wysoce pożądanym celem. Wraz z rozwojem nowoczesnych metod badawczych i lepszym zrozumieniem podstaw procesu powstawania nowotworu, nastąpił gwałtowny rozwój terapii kierowanych, gdzie celem aktywnej cząstki jest konkretna molekuła czy kaskada sygnałowa, bezpośrednio zaangażowana w rozwój nowotworu. W ostatnich latach mogliśmy zaobserwować wejście do praktyki klinicznej tego typu terapeutyków, jak np. niskocząsteczkowe inhibitory tyrozynowych kinaz białkowych (np. imatinib i erlotinib hamujących odpowiednio aktywność kinazy ABL i receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR ang. Epidermal Growth Factor Receptor) o aktywności kinazowej. Innym przykładem są cząsteczki biologiczne. W tej dziedzinie dynamiczny rozwój przeżywają przeciwciała neutralizujące, które hamują receptory odpowiedzialne za aktywację krytycznych w nowotworzeniu szlaków sygnałowych (np. transtuzumab, hamujący HER2). Inne terapie kierowane hamują aktywność białek odpowiedzialnych za tworzenie przyjaznego nowotworom środowiska (np. bevacizumab deaktywujący czynnik wzrostu stymulujący rozrost naczyń krwionośnych (VEGF)). Do dziś, wymienione leki wykazały w wielu wypadkach polepszenie efektu terapeutycznego, niestety w kontekście przedłużenia życia, rezultat wielu z nich jest dość skromny i zawiera się w przedziale 3 5 miesięcy. W naszym projekcie będą prowadzone prace zarówno nad cząsteczkami chemicznymi, jak i białkowymi. Upatrujemy także innowacyjności w specyficznym połączeniu ich działania i uzyskaniu zjawiska synergii w kontekście aktywności przeciwnowotworowej. O innowacyjności możemy także mówić biorąc pod uwagę struktury organizacyjne projektu, jest on bowiem prowadzony w formule wielościeżkowej. Obejmuje ona zarówno bardzo ambitne, ale ryzykowne kierunki rozwoju, jak i bardziej typowe oraz już zatwierdzone, przez co mniej ryzykowne. W przypadku niepowodzenia jednej ze ścieżek, projekt może być rozwijany inną drogą. 9

11 INNOWACJA W REGIONIE Czy jest Pan w stanie określić już dziś, w jaki sposób wyniki badań wpłyną na rozwój polskiej gospodarki? Obawiam się, że przypisanie pojedynczemu projektowi takiego oddziaływania zabrzmiałoby przynajmniej nieskromnie, jeśli nie fałszywie szczególnie dziś, dopiero rok po rozpoczęciu prac. Jeżeli jednak miałbym udzielić odpowiedzi, to wyrażę przekonanie, że pomyślne zakończenie projektu będzie namacalnym dowodem na to, że w kraju, który nie jest zbyt często kojarzony z rozwojem biotechnologii medycznej, opracowano innowacyjny lek oparty na wynalazku lokalnego przedsiębiorcy, którego kluczowe parametry nie odbiegają, a może wręcz przewyższają, produkty wprowadzone na rynek przez wiodące globalne koncerny. Takie wydarzenie mogłoby być sygnałem dla innych polskich przedsiębiorców, że w Polsce da się osiągnąć sukces inwestując w najnowocześniejsze technologie. 10 A czy może Pan wskazać, w jaki sposób efekty prowadzonych przez Adamed badań wpłyną na życie przeciętnego człowieka? Naszym marzeniem jest, aby lek opracowany w laboratoriach firmy mógł ratować ludzkie życie. To marzenie bardzo trudne do zrealizowania, ale gdyby zespół projektowy go nie dzielił, to przedsięwzięcie nie miałoby sensu. Dziękuję za rozmowę

12 NA OSI WIEDZA INNOWACJA PYTANIA DO SYGNATARIUSZY PAKTU DLA WIEDZY Proszę dokończyć zdanie Nauka to dla mnie Wielka przygoda, wielka zabawa i wielka radość. Sam byłem aktywnym naukowcem, eksperymentatorem i wiem, że uczucie, jakie towarzyszy nawet malutkiemu, drobnemu odkryciu jest nieporównywalne z niczym innym. Ale nauka to także poszukiwanie prawdy, wyrywanie tej prawdy naturze (Bogu?) i motor postępu całej ludzkości. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wspólnie z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami reprezentującymi środowiska biznesu, nauki i mediów, podejmuje działania na rzecz promowania nauki jako podstawy rozwoju gospodarczego i społecznego Polski. Jednym z efektów tej współpracy było powołanie w ubiegłym roku Paktu dla Wiedzy. To inicjatywa mająca na celu promocję wiedzy jako jedynego trwałego źródła wzrostu gospodarczego. Istotną rolę w realizacji misji Paktu mogą odegrać fundusze europejskie, wspierając realizację wybitnych projektów naukowo-badawczych. Na łamach biuletynu będziemy prezentować Państwu opinie przedstawicieli instytucji naukowych, organizacji pozarządowych, środowisk gospodarczych oraz medialnych na temat wiedzy, innowacji i gospodarki. Zapraszamy do lektury. Sławomir Zagórski redaktor naczelny Gazety Wyborczej Wiedza to jedyne trwałe źródło wzrostu gospodarczego jak Pan interpretuje te słowa? Można wzbogacić się na przemycie, na handlu żywym towarem lub narkotykami, czy na spekulacji. Prawdziwy, trwały wzrost gospodarczy jednak, to wyłącznie efekt nauki, wiedzy i myśli ludzkiej. Wzrost ten nie odbywa się liniowo, na drodze są górki i dołki, ale jeśli jakieś społeczeństwo ma rosnąć, rozwijać się na dłuższą metę, może się to zdarzyć wyłącznie w oparciu o rzetelną wiedzę. Co należy zrobić, aby wzmocnić współpracę pomiędzy naukowcami a przedstawicielami sektora gospodarczego w Polsce? Należy kształtować pozytywne nastawienie naukowców do przedstawicieli sektora gospodarczego i vice versa. Tłumaczyć, że opatentowanie wynalazku i zarobienie na nim pieniędzy nie jest ujmą, ale chwałą dla naukowca. Powinno się wspomagać ludzi nauki, by mogli koncentrować się na kolejnych odkryciach, a nie na walce z urzędnikami, czy nieżyciowymi przepisami oraz stosować zachęty podatkowe dla rozwoju małych firm np. biotechnologicznych. Należy w końcu nagradzać młodych naukowców nie tylko za osiągnięcia stricte naukowe, ale także takie, z których mogą szybko być pieniądze. Które z polskich odkryć ma dla Pana szczególne znaczenie? Jest ich bardzo wiele, choć w pierwszym rzędzie stawiam tu jednak wyniki badań podstawowych (bez nich nie ma wszak również odkryć aplikacyjnych). Odkrycie pierwszego układu pozasłonecznego przez prof. Wolszczana, odkrycie wielu planet przez polskich astronomów, odkrycie najsilniejszego błysku gamma w kosmosie, badania nad komórkami macierzystymi wyhodowanymi z krwi pępowinowej, odkrycie nowej klasy białek przez obecnego prezesa Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Ale także niebieski laser i nowo opracowane testy genetyczne w kierunku nowotworów. 11

13 NA OSI WIEDZA INNOWACJA Marek Darecki Prezes Zarządu, Dyrektor Generalny WSK PZL-Rzeszów S.A. Proszę dokończyć zdanie Nauka to dla mnie jeden z najistotniejszych składników budujących siłę narodów. Myśląc o nauce w tym kontekście, mam na myśli proces rozwijania umiejętności i talentów obywateli na każdym etapie ich życia. Ważne jest jak kształtujemy najmłodsze pokolenie kilkulatków, jak rozwijamy nastolatków, jak kształcimy studentów, ale również, w jaki sposób ustawicznie edukujemy dorosłych. Każdy stopień jest równie ważny i tylko pełne i harmonijne użycie całej gamy edukacyjnej, pozwoli na realizację polskich aspiracji. Niestety dziś, żaden ze stopni nie funkcjonuje choćby przyzwoicie i nie ma widoków na poprawę. Wiedza to jedyne trwałe źródło wzrostu gospodarczego jak Pan interpretuje te słowa? Wiedza to najlepsze źródło wzrostu gospodarczego. Polska ma potencjał, a myślę również, że powinna mieć aspiracje do dołączenia do klubu najmocniejszych i najbardziej innowacyjnych krajów europejskich. Aby się to dokonało, potrzebna jest jasna i porywająca wizja rozwoju kraju, a główną osią tej strategii powinna być wiedza. Strategia ta powinna zostać wsparta przez odważny program reform szkolnictwa oraz nauki. Taki program reform jest dramatycznie potrzebny, jako że dzisiejszy stan tego obszaru funkcjonowania naszego państwa jest nie do zaakceptowania. Warunkiem koniecznym wielkiej modernizacji państwa jest wyłonienie krajowego przywództwa obdarzonego poczuciem misji i zdolnego do żelaznej konsekwencji w realizacji odważnej wizji nowoczesnego państwa. Już raz nam się powiodło, gdy premierzy Mazowiecki i Balcerowicz dokonywali historycznego zwrotu systemowego, może uda się ponownie. Co należy zrobić, aby wzmocnić współpracę pomiędzy naukowcami a przedstawicielami sektora gospodarczego w Polsce? Przemysł w większości przeszedł swą drogę przez mękę dokonując bolesnej, ale skutecznej transformacji wolnorynkowej. Dzisiejsze polskie fabryki, zwłaszcza te będące częściami międzynarodowych korporacji, należą do najnowocześniejszych na świecie. Menadżerowie tych fabryk swobodnie poruszają się w globalnym świecie produkcyjnym. Po osiągnięciu najwyższych poziomów produkcyjnych przychodzi ochota na rozwój wyższych potrzeb przemysłowych, takich jak projektowanie, badania materiałowe, laboratoria. Dziś polski przemysł zaczyna odczuwać głód innowacyjny, apetyt na B+R. Nauka polska wciąż czeka na swą Wielką Przemianę, która umożliwi jej w pełni włączyć się w proces innowacyjnej transformacji kraju. Jest wiele dobrych przykładów na współpracę nauki z przemysłem, potencjał polskiej nauki jest duży, ale bez rozwiązań systemowych i bolesnych reform nie przekroczymy masy krytycznej, pozostaniemy zaściankiem. Które z polskich odkryć ma dla Pana szczególne znaczenie? Jestem przemysłowcem. Moja firma rozwija się tak dobrze również dzięki wspaniałej współpracy z nauką polską. Dziś realizujemy wspólnie kilkanaście ambitnych projektów badawczych, a w przeszłości zrealizowaliśmy kilkadziesiąt innych. Dały one setki miejsc pracy i wielomilionowe przychody. Mam wiele szacunku dla mądrych i pracowitych ludzi nauki, z którymi współpracuję. Nie zmienia to jednak mojego krytycznego osądu polskiej nauki jako systemowej całości, tak w dziedzinie dydaktyki jak i działalności badawczo- -rozwojowej. Mam nadzieje, że znajdziemy w sobie dość sił, mądrości i determinacji, aby to zmienić. 12

14 W SKRÓCIE NAGRODY MINISTRA NAUKI DLA NAJWYBITNIEJSZYCH POLSKICH UCZONYCH WRĘCZONE PO RAZ CZWARTY 22 października 2009 r. na Zamku Królewskim w Warszawie po raz czwarty rozdane zostały Nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe oraz naukowo-techniczne. Nagrody można było zdobyć w trzech kategoriach: badania na rzecz rozwoju nauki, badania na rzecz rozwoju społeczeństwa i badania na rzecz rozwoju gospodarki. W pierwszej kategorii laureatem został prof. Bogdan Marciniec, chemik z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. W kategorii badań na rzecz rozwoju społeczeństwa nagrodę otrzymał prof. Roman Kaliszan z Akademii Medycznej w Gdańsku, natomiast w kategorii badań na rzecz rozwoju gospodarki, prof. Romuald Będziński z Politechniki Wrocławskiej. Dziękując zwycięzcom oraz wszystkim naukowcom za ich pracę, statuetki wręczyła minister nauki, prof. Barbara Kudrycka. Laureaci otrzymali także nagrody pieniężne w wysokości prawie 60 tysięcy złotych. 13 Zwycięzcy wybrani zostali spośród kandydatów przez specjalnie powołany zespół interdyscyplinarny pod przewodnictwem specjalisty w zakresie automatyki i robotyki prof. Henryka Góreckiego, członka Rady Nauki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

15 W SKRÓCIE KONFERENCJA DOTACJE NA INNOWACJE CO SIĘ BĘDZIE DZIAŁO W 2010 ROKU? 22 października 2009 roku w Warszawie odbyła się konferencja podsumowująca aktualny stan wdrażania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) oraz prezentująca działania planowane na rok Jak poinformował podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, Jarosław Pawłowski, do tej pory podpisanych zostało już blisko 2 tysiące umów na kwotę 14,4 mld zł. Stanowi to jedną trzecią całego budżetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Na rzecz Beneficjentów, wśród których znalazły się 163 jednostki naukowe oraz 107 uczelni, wypłaconych zostało prawie 1,6 mld zł. Na następny rok, podsekretarz zapowiedział między innymi wprowadzenie kolejnych uproszczeń dla przedsiębiorców oraz uruchomienie 38 kolejnych konkursów w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. 14

16 KALENDARIUM HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁAŃ W TRYBIE KONKURSOWYM W RAMACH PO IG (nowe nabory w 2009 r.) Działanie PO IG Poddziałanie Data rozpoczęcia naboru Miejsce ogłoszenia naboru Termin ukończenia naboru Wartość dofinansowania dla projektów w ramach całego naboru Priorytet I Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie 1.2 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki Projekt Fundacji na rzecz Nauki Polskiej tryb indywidualny Wsparcie dla odbiorców ostatecznych: Program WELCOME Konkurs 3 lipiec 2009 Strona internetowa FNP: 15 kwietnia PLN 15 RAZEM I Oś Priorytetowa PO IG PLN ( euro) RAZEM II Oś Priorytetowa PO IG PLN ( euro) RAZEM I i II Oś Priorytetowa PO IG PLN ( euro) 1) Łączna wartość wszystkich projektów, w tym także już realizowanych.

17 Zapraszamy do współpracy przy Funduszach na Naukę i Szkolnictwo Wyższe Prosimy o przesyłanie opinii i sugestii na adres: biuletyn.fundusze@nauka.gov.pl Zespół redakcyjny Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ul. Wspólna 1/3 ul. Hoża 20 (wejście główne) Warszawa 53 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego