Prof. UAM dr hab. Ryszard Kamiński. Prezes Zarządu Poznańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

Transkrypt

1

2

3 Prof. UAM dr hab. Ryszard Kamiński Szanowni Czytelnicy, Prezes Zarządu Poznańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego oddajemy do Waszych rąk kolejny numer Przeglądu Ekonomicznego. Do tej pory do lektury naszego kwartalnika zapraszał Państwa prof. Marek Ratajczak. W lutym tego roku Profesor został powołany na stanowisko wiceministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Gratulujemy Panie Ministrze. Wiemy, że szkolnictwo wyższe i nauka w Polsce stoi przed koniecznością gruntownych reform, które uczynią tę sferę nowoczesną, efektywną i konkurencyjną przynajmniej na obszarze Europy. Jesteśmy przekonani, że wiedza, bogate doświadczenie, a przede wszystkim wielkopolska solidność pomogą Panu Profesorowi wykonać postawione przed Nim zadania. Życzymy tego gorąco i duchowo wspieramy. Z uwagi na obwarowania prawne dotyczące osób piastujący wysokie urzędy państwowe Prof. Marek Ratajczak złożył rezygnację ze stanowiska Prezesa Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Poznaniu. Pociągnęło to za sobą konieczność wyboru nowej osoby do pełnienia tej funkcji. Na posiedzeniu w dniu 1 5 marca r. Zarząd Oddziału obowiązki Prezesa powierzył mojej osobie. Tym samym, co przyjąłem z dużym zadowoleniem, na mnie spadł obowiązek prezentacji zawartości kolejnych numerów naszego czasopisma. Minął już przeszło rok od czasu, kiedy zostało wznowione wydawanie Przeglądu Ekonomicznego. Wydaje się, że jest to wystarczający okres aby dokonać pierwszych podsumowań. Są one z punktu widzenia redakcji Kwartalnika bardzo pozytywne. Nabraliśmy już pewności, że pełni on bardzo ważną funkcję wspólnej platformy wymiany poglądów na problemy ekonomiczne jakie nurtują środowisko ekonomistów i przedsiębiorców poznańskich, szczególnie tych, którzy skupieni są w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym. Komentarze oraz uwagi Czytelników PE jakie spływają do redakcji mocno utwierdzają nas w tym przekonaniu. Planujemy zatem utrzymać aktualny profil Przeglądu, w którym wyraźnie wyróżniono działy tematyczne i rubryki szczegółowe. Sukcesem okazało się wydanie czwartego numeru PE w formie on-line; tym sposobem stał się on bowiem dostępny dla nieograniczonego kręgu odbiorców. Kolejne jego wydania również będą miały oprócz wersji papierowej także wersję elektroniczną. Tak jak dotychczas, będziemy się starać, aby każdy numer PE miał swój temat wiodący. Niniejszy numer kwartalnika koncentruje się na podatkach. Pytanie, jak kształtować politykę podatkową państwa, staje się dla wielu podatników szczególnie aktualne na początku nowego roku podatkowego, kiedy to następuje okres finalizacji rozliczeń podatkowych z fiskusem za rok poprzedni. Tysiące przedsiębiorców i miliony zatrudnionych zachodzą w głowę jak ograniczyć swoje zobowiązania podatkowe? Z drugiej strony władze gospodarcze kraju stoją przed koniecznością zapewnienia odpowiednich wpływów budżetowych pochodzących z podatków. Dążąc do tego celu nie mogą one przy tym zapomnieć, że system podatkowy powinien sprzyjać stabilizacji finansów publicznych oraz być czynnikiem wzrostu gospodarczego. Konstruowany przez władze system podatkowy musi ponadto sprzyjać oszczędności kosztów realizacji podatków oraz respektować zasadę sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych. Jak widać polityka podatkowa wymaga ciągłego rozstrzygania wielu złożonych dylematów; część z nich od dziesiątków lat nie daje spokoju kolejnym ministrom finansów, inne zaś pojawiły się niedawno jako rezultat zmian przepisów prawnych, jakie nastąpiły w Polsce w związku jej członkostwem w Unii Europejskiej i innych organizacjach międzynarodowych. Niektóre z tych kwestii stały się inspiracją dla autorów prezentujących swoje opracowania w niniejszym numerze PE. Z poważaniem, 3

4 Dlaczego podatnicy uchylają się od opodatkowania? Ryszard Sowiński... 5 Podstawy prawne i zakres wymiany informacji podatkowych Dominik Mączyński W sprawie podatków Maciej Szlinder Podatki vs. e-usługi. Pułapki realizacji projektów POIG Krzysztof Grybionko Grupa Wyszehradzka. Oblicza kryzysu Marta Goetz Czy warto wchodzić do strefy euro? Konrad Szczepański Dyrektywa UCITS IV, a rynek funduszy inwestycyjnych Łukasz Sobora Appl ication of I nnovative Financial Products in the Real Sector of Economy Olga Evgenievna Medvedeva i Michał Flieger M-Serwis Ludzie są największym kapitałem mojej firmy Ewa Bukowian "Drucker na każdy dzień" wydawnictwo Eksplanator Rada Programowa: Prof. UAM dr hab. Ryszard Kamiński Prof. dr hab. Marek Ratajczak Prof. dr hab. Bogna Pilarczyk Dr Ewa Badzińska Mgr Barbara Martyńska REDAKCJA: Wanda Meissner-Statkiewicz redaktor naczelna Maciej Mikulewicz Dariusz Lech fotoreporter

5 Dlaczego podatnicy uchylają się od opodatkowania? Ryszard Sowiński Z godnie z powszechnym przekonaniem główną przyczyną uchylania się od opodatkowania jest zbyt wysoki poziom obciążeń podatkowych. W literaturze naukowej od około 30 lat coraz częściej prezentowane są jednak wyniki badań, które świadczą o tym, że powody, dla których podatnicy decydują się na naruszenie norm prawa podatkowego są znacznie bardziej złożone i różnorodne. Celem niniejszej publikacji jest przegląd i próba usystematyzowania przyczyn uchylania się od opodatkowania. W literaturze poświęconej omawianemu zjawisku wskazuje się na trzy grupy przyczyn uchylania sie od opodatkowania - przyczyny ekonomiczne, społeczne i demograficzne. Do ekonomicznych przyczyn uchylania się od opodatkowania zalicza się takie czynniki jak wysokość obciążeń podatkowych, prawdopodobieństwo wykrycia oszustwa podatkowego oraz wysokość sankcji grożących podatnikom naruszającym normy prawa podatkowego. Z racjonalnego punktu widzenia podejście takie jest prawidłowe. Gdyby podatnik posiadał pełną wiedzę na temat wysokości płaconego podatku, wysokości sankcji oraz prawdopodobieństwa wykrycia mógłby w stosunkowo prosty sposób, posługując się rachunkiem prawdopodobieństwa, obliczyć opłacalność naruszenia prawa podatkowego. Tak jednak nie jest. Po pierwsze podatnik uchylający się od podatku nie prowadzi często ksiąg podatkowych ani innej dokumentacji pozwalającej na precyzyjne wyliczenie wysokości zaoszczędzonego podatku. Przy analizie przyczyn niezgodnych z prawem zachowań podatników należy wziąć również pod uwagę fakt, że podatnik, prócz zobowiązania podatkowego ponosi koszty poboru podatku, które w przypadku małych podatników mogą być porównywalne z wielkością ich zobowiązań podatkowych 1. Do kosztów tych zaliczyć należy wydatki na zatrudnienie służb księgowych, koszt czasu pracy podatnika i jego pracowników związany z wystawianiem faktur, wypełnianiem deklaracji, kontaktami z organami podatkowymi, przelewami, zakupem i aktualizacją oprogramowania, zakupem i utrzymaniem komputerów, drukarek i kas fiskalnych oraz innymi podobnymi czynnościami. W literaturze przedmiotu prezentowane są wyniki badań nad kosztami poboru podatku ponoszonymi przez podatnika 2 - z ponad 1 00 badań poświęconych temu zagadnieniu od roku, 60 zostało opublikowanych po roku. Wyniki tych badań są często nieporównywalne ze względu na różnice w metodologii. Badania wykazują jednak, że koszty te są znaczne oraz że są tym większe, proporcjonalnie do kwot zobowiązań podatkowych, im większa jest skala prowadzonej działalności. Spośród wielu badań poświęconych zagadnieniu kosztów poboru podatku na uwagę zasługuje publikowany corocznie raport PWC Paying taxes 3. Metodologia tego badania polega na porównywaniu obciążeń podatkowych i kosztów ich regulowania ponoszonych przez standardowe, wymyślone na potrzeby tego badania przedsiębiorstwo zatrudniające 20 pracowników. Polska znajduje się w tym badaniu, przeprowa- 1 Mcintosh R. Veal J., Tax Evasion and New Zealander's Attitudes Towards It, "New Zealand Journal of Taxation Law and Policy", nr. 6, s. 84. nr Evans C., Studying the Studies: An overview of recent research into taxation operating costs, "ejournal of Tax Research",

6 dzonym przy udziale sieci oddziałów PWC na całym świecie, na 1 02 miejscu na świecie pod względem wysokości obciążeń podatkowych, na miejscu 1 36 pod względem czasu poświęconego na wypełnianie obowiązków podatnika oraz na 94 miejscu pod względem ilości płatności podatkowych. Istotnym czynnikiem wpływającym na postawy podatników, a często pomijanym w literaturze przedmiotu, są tak zwane emocjonalne koszty poboru podatku. W eksperymentach przeprowadzonych na studentach kierunków menadżerskich, których zadanie polegało na wypełnianiu deklaracji podatkowych, stwierdzono wyraźne reakcje świadczące o przeżywanym stresie 4. Doświadczenie życiowe uczy, że chęć uniknięcia negatywnych emocji skłania nas często do zachowań nieracjonalnych. Druga z ekonomicznych przyczyn uchylania się od podatku to prawdopodobieństwo wykrycia oszustwa podatkowego. Analizując jej wpływ na zachowania podatnika należy zwrócić uwagę, że podatnik najczęściej nie jest w stanie, nawet w przybliżeniu, określić wysokości tego prawdopodobieństwa. Swoje przekonanie o skuteczności organów podatkowych podatnik kształtuje przejmując stereotypowe poglądy oraz biorąc pod uwagę własne doświadczenia życiowe. Jeżeli, na przykład, podatnik zetknie się ze skuteczną kontrolą podatkową przeprowadzaną wśród jego znajomych, to jego wyobrażenie o sprawności organów podatkowych i ryzyku wykrycia oszustwa podatkowego zmieni się 5. Warto zauważyć, że oszacowanie prawdopodobieństwa wykrycia oszustwa podatkowego byłoby trudne nawet przy użyciu zaawansowanej, naukowej metodologii - wynika to z trudności w ustaleniu skali zjawiska uchylania się od opodatkowania oraz trudności w ustaleniu jaki jest odsetek kontroli podatkowych przeprowadzanych u niezdyscyplinowanych podatników, których rezultatem jest wykrycie oszustwa. Umiejętnie prowadzona przez organy podatkowe polityka kontroli oraz polityka informacyjna może zwiększyć poczucie zagrożenia u niezdyscyplinowanych podatników oraz wpłynąć na ich postawy i zachowania. Liczne badania wykazują silny związek pomiędzy poczuciem zagrożenia a dyscypliną podatkową6 - nie zmienia to jednak faktu, że subiektywnie szacowane przez podatników prawdopodobieństwo wykrycia oszustwa nie ma wiele wspólnego z obiektywnym stanem rzeczy. W literaturze przedmiotu poddaje się również analizie wpływ wysokości sankcji grożących niezdyscyplinowanym podatnikom za naruszenie norm prawa podatkowego. Liczne badania nie wykazują jednak wpływu zmiany wysokości sankcji na zachowania podatników7 - popełniając oszustwo podatkowe podatnik najczęściej nie zna wysokości grożących mu konsekwencji, a nawet jeżeli ma taką świadomość, jego decyzje podejmowane są nie tylko na skutek chłodnej kalkulacji, ale również pod wpływem emocji (np. chciwość, strach). Do społecznych przyczyn uchylania się od opodatkowania zaliczyć należy poziom moralności podatkowej, którą zdefiniować można jako wewnętrzne przekonanie podatnika o tym, że zapłata podatku jest działaniem słusznym, wynikającym z obowiązków wobec wspólnoty oraz podejmowanym również we własnym interesie. Takie poczucie powinności kształtuje się u podatnika wtedy, gdy uznaje on system podatkowy oraz sposób funkcjonowania państwa i organów podatkowych za właściwe i sprawiedliwe. Pojęcie sprawiedliwości można rozpatrywać przy tym w pięciu wymiarach sprawiedliwości wymiennej, poziomej (horyzontalnej), pionowej (wertykalnej), proceduralnej oraz sprawiedliwości naprawczej i retrybutywnej (oba ostatnie pojęcia dotyczą sposobu karania niezdyscyplinowanych podatników). Poczucie sprawiedliwości wymiennej kształtuje się wtedy, gdy podatnik dobrze ocenia stosunek 4 Tax Journal nr. 4, s. 395 i in.; Spicer M. W., Thomas J. E., Taxation or vexation? Measuring the psychological costs of compliance, University of New South Wales, Sydney, Australia, notatka prasowa, 26 kwietnia Feld L. Frey B.S., Tax Compliance as the Result ofa Psychological Tax Contract: The Role of Incentives and Responsive Regulation, Institute for Empirical Research in Economics University of Zurich Working Paper Series 2006 nr Zob. np. Dubin J.A., Graetz M.J., Wilde L.L., The Effect of Audit Rates on the Federal Individual Income Tax, , National 6 Audit probabilities and the tax evasion decision: An experimental approach. Journal of Economic Psychology 2/1 982, s ; Alm J., Jackson R.B., and McKee M., Estimating the Determinants of Taxpayer Compliance with Experimental data, National Tax Journal nr. 3, s Gertz M.G., Gould L.C., Fear ofpunishment and the willingness to engage in criminal behavior: A research note, Journal of Criminal Justice nr. 4, s. 277.

7 wysokości ponoszonych obciążeń podatkowych stawek podatków powoduje do jakości otrzymywanych, dzięki funkcjonowaniu poczucie braku sprawiedlipaństwa, dóbr publicznych. W ten, między innymi, wości u pozostałych podatsposób wyjaśnia się fakt stosunkowo niskiego po- ników oraz kształtuje negatyziomu szarej strefy w niektórych krajach, w których wne oceny systemu podatkowego, co może wysokiemu poziomowi obciążeń podatkowych prowadzić do jego kontestacji. W licznych badatowarzyszy zadowolenie podatników z funkcjo- niach na temat poczucia sprawiedliwości podatkonowania państwa. Respondenci szwedzcy, pytani wej wykazano związek pomiędzy przekonaniem o ocenę wysokości płaconych przez nich podatków o sprawiedliwości (niesprawiedliwości) systemu wyrażali negatywne oceny systemu podatkowego. podatkowego a zachowaniami podatników9. Gdy jednak pytano ich, czy biorąc pod uwagę Pojęcie sprawiedliwości pionowej (wertykakorzyści jakie otrzymują dzięki funkcjonowaniu lnej), związane jest z podzielanym przez istotną państwa uważają, że podatki są za wysokie, ich część podatników przekonaniem o tym, że poopinie o szwedzkim systemie podatkowym okazy- datnicy znajdujący się w lepszej sytuacji ekonomiwały się pozytywne 8. cznej powinni płacić podatki wyższe niż pozostali System podatkowy jest sprawiedliwy w wy- podatnicy. Przekonanie takie znajduje uzasadniemiarze horyzontalnym wtedy, gdy podatnicy nie w koncepcji równej ofiary, która opiera się na znajdujący się w podobnej sytuacji ekonomicznej, założeniu, że podatnicy płacący podatki według ponoszą podobne obciążenia podatkowe. Uprzy- wyższych stawek nie odczuwają ich ciężaru w taki wilejowywanie określonych grup podatników (np. sam sposób, jak podatnicy obciążeni niższymi porolników) poprzez zwolnienia, ulgi lub obniżki datkami. Pojęcie sprawiedliwości wertykalnej budzi Rysunek1. Poziom szarej strefy w krajach europejskich w r. (jako %PKB) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Schneider F., Size and Development of the Shadow Economyof31 European Countries from 2003 to 2010, Johannes Kepler Universitat Linz research papers. 8 Lewis A., The Psychology oftaxation, Oxford Zob np. Spicer M. i Becker L., Fiscal Inequity and Tax Evasion: An Experimental Approach, "National Tax Journal" nr. 6, s ; Fortin B., Lacroix G. i Villeval M.C., Tax Evasion and Social Interactions, "IZA Discussion Paper" 2004 nr

8 wiele kontrowersji i towarzyszy debacie publicznej prowadzonej zagadnienia podatku liniowego 1 0. Sprawiedliwość proceduralna istnieje wtedy, gdy w przepisach prawa podatkowego, w szczególności proceduralnych, zawarte są instytucje gwarantujące właściwą ochronę praw podatnika (aspekt formalny), a organy podatkowe prawidłowo stosują prawo, traktując jednocześnie podatników w sposób podmiotowy i z należytym szacunkiem (aspekt materialny). Badania wykazują istnienie związku pomiędzy tym, jak urzędnicy traktują kontrolowanych lub obsługiwanych przez nich podatników a poziomem dyscypliny podatkowej 1 1. Ostatni wymiar sprawiedliwości, to sprawiedliwość karania. Jeżeli podatnicy spotykają się z przykładami bezkarnego uchylania się od podatku przez innych podatników (a w szczególności przez osoby publiczne), mogą utwierdzać się w przekonaniu o niesprawiedliwości i znajdować w tym uzasadnienie dla własnych naruszeń prawa podatkowego. Na zachowanie, poglądy i emocje podatników wpływ wywiera otoczenie społeczne, w którym funkcjonują. Jeżeli w grupie społecznej (np. zawodowej) niepłacenie podatku jest zjawiskiem powszechnym, prowadzi to do powstawania niekorzystnych ze społecznego punktu widzenia norm społecznych, zwyczajów i zachowań, oraz powoduje "erozję" poczucia sprawiedliwości podatkowej u uczciwych podatników. Zmiana takich norm społecznych jest niezwykle trudna i wymaga ze strony administracji podatkowej szeregu działań (głównie w zakresie kontroli i edukacji podatników) Rysunek2. Szara strefa jako % PKB w państwach Zachodniej, Południowej i Wschodniej Europy Źródło: opracowanie własne na podstawie A. T. Kearney Schneider F., The Shadow Economy In Europe. Using payment systems to combat the shadow economy, 2009; Schneider F., Size and Development of the Shadow Economy of31 European Countries from 2003 to 2010, Johannes Kepler Universitat Linz research papers - dane za rok Szerzej na ten temat w: Gwiazdowski R., Podatek progresywny i proporcjonalny: doktrynalne przesłanki, praktyczne konsekwencje, Warszawa Wenzel M., A Letter from the Tax Office: Compliance Effects of 8 Informational and Interpersonal Justice, Social Research, wrzesień 2006, Vol. 1 9 nr 3, s Justice

9 rozłożonych w czasie. Ekonomiczne i społeczne przyczyny uchylania się od podatków to nie wszystkie determinanty analizowanego zjawiska. Na zachowania podatnika wpływ wywierają również czynniki demograficzne oraz osobista sytuacja, w której znajduje się podatnik. W literaturze przedmiotu wskazuje się na zależność pomiędzy postawami podatników a takimi ich cechami jak: wiek, płeć, miejsce zamieszkania, rodzaj i rozmiar prowadzonej aktywności ekonomicznej, formę prawną wykonywanej działalności, status małżeński, status majątkowy, poziom i rodzaj wykształcenia, poziom rozwoju moralnego, poziom religijności oraz rodzaj wyznawanej religii. I tak, na przykład, wyniki badań wykazują, że mężczyźni częściej niż kobiety uchylają się od podatku, im większy jest poziom wiedzy o systemie podatkowym, tym bardziej zdyscyplinowani są podatnicy, protestanci wykazują większy poziom dyscypliny podatkowej niż katolicy1 2. Warto również zwrócić uwagę, że niejednokrotnie podatników składnia do uchylania się od opodatkowania ich sytuacja życiowa. W regionach o wysokim poziomie szarej strefy i bezrobocia trudno jest często znaleźć pracę poza gospodarką nieformalną. Również w indywidualnych przypadkach trudna sytuacja ekonomiczna może być przyczyną uchylania się od obowiązków podatkowych. Rozpowszechnienie zjawiska uchylania się od opodatkowania skłania do wnikliwego jego badania i poszukiwania sposobów poprawy dyscypliny podatkowej. Polska znajduje się w gronie państw europejskich o wysokim poziomie szarej strefy. Interesującym zjawiskiem jest przy tym nierównomierne występowanie szarej strefy w różnych (ponadnarodowych) regionach Europy teza o istnieniu różnic w poziomie moralności i mentalności podatkowej pomiędzy krajami południowej i północnej Europy znajduje potwierdzenie w wynikach badań nad poziomem szarej strefy w Europie. Problem uchylania się od opodatkowania jest problemem społecznym. Natomiast decyzja o naruszeniu norm prawa podatkowego jest zawsze decyzją podejmowaną przez indywidualnego człowieka, na którego zachowania wpływ wywierają różnorodne czynniki niezwiązane bezpośrednio z wysokością obciążeń podatkowych podatnika. Czynniki te wpływają na siebie wzajemnie, a charakter tych powiązań jest przedmiotem coraz bardziej dogłębnych badań naukowych. Dla zrozumienia przyczyn uchylania się od podatków koniecznym staje się współdziałanie przedstawicieli różnorodnych dziedzin nauki, w tym psychologii i psychologii społecznej, socjologii, statystyki, ekonomii i ekonometrii, nauk prawnych i nauk o kulturze. Głębsze poznanie motywacji kierujących podatnikami pomoże zaprojektować politykę państwa, która przyczyni się do wzrostu poziomu dyscypliny podatkowej bez konieczności nadużywania instrumentów w postaci kontroli i przymusu. Osoby projektujące politykę poprawy dyscypliny podatników powinny jednak pamiętać o tym, że to przede wszystkim nadmierna wysokość ciężarów podatkowych skłania podatników do uchylania się od opodatkowania. Dr hab. Ryszard Sowiński - adiunkt w Katedrze Prawa Finansowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Szerzej Sowiński R., Uchylanie się od opodatkowania przyczyny, skutki i sposobyzapobiegania zjawisku, Poznań

10 Podstawy prawne i zakres wymiany informacji podatkowych Dominik Mączyński 1. Przesłanki wymiany informacji podatkowych Wymiana informacji podatkowych, podobnie jak inne formy współpracy między administracjami skarbowymi poszczególnych państw, nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem mającym prowadzić do skutecznego poboru zobowiązań podatkowych 1. Właściwe organy poszczególnych państw, decydując się na podjęcie międzynarodowej współpracy, biorą na siebie dodatkowe obowiązki zobowiązując się do podjęcia szeregu dodatkowych czynności. Wymiana informacji podatkowych jest jednak koniecznością i odpowiedzią administracji finansowej na procesy globalizacyjne zachodzące we współczesnej gospodarce. Swoboda przemieszczania się, w szczególności w granicach Unii Europejskiej oraz swobody związane z prowadzeniem działalności zarobkowej na terenie więcej niż jednego państwa, wymagają podjęcia od organów administracji finansowej nowych kroków w celu zapewnienia efektywności krajowego systemu podatkowego. W tej sytuacji międzynarodowa wymiana informacji podatkowych przestała być wyjątkiem i szczególną formą działania administracji, a stała się standardem, bez którego nie sposób realizować ciążące na niej zadania. Zasadniczą przesłanką wymiany informacji podatkowych jest chęć zapobieżenia unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania. To właśnie starania o skuteczny pobór podatków stanowią podstawową przyczynę współpracy pomiędzy organami poszczególnych krajów. Z drugiej strony przesłanką wymiany informacji w sprawach podatkowych jest także eliminowanie szkodliwego z punktu widzenia podatników zjawiska podwójnego opodatkowania. W tym przypadku współpraca podejmowana między właściwymi organami 1 0 nie przynosi bezpośrednio pozytywnych skutków budżetowych. Celem współpracy jest natomiast eliminowanie negatywnego dla podatników zjawiska, z którym wiąże się zwiększenie wysokości zobowiązań podatkowych z uwagi na fakt uzyskiwania dochodów na terenie więcej niż jednego państwa. Warto jednak podkreślić, że przedmiotem międzynarodowej współpracy jest przede wszystkim eliminowanie tzw. podwójnego opodatkowania ekonomicznego, które wiąże się z działalnością przedsiębiorstw powiązanych i opodatkowanie odrębnych podmiotów prawa podatkowego, będących jednak w powiązaniach o charakterze osobistym lub częściej finansowym. Wynika to głównie z faktu, że o ile eliminowanie tzw. podwójnego opodatkowania prawnego możliwe jest często w oparciu wyłącznie o przepisy prawa krajowego, o tyle eliminowanie podwójnego opodatkowania w znaczeniu ekonomicznym wymaga już podjęcia współpracy międzynarodowej i wykracza poza kompetencje ustawodawstwa krajowego. W przypadku takiej przesłanki rodzi się jednak wątpliwość, czy właściwe organy danego państwa będą skłonne podjąć często czasochłonne i kosztowne procedury obowiązujące przy podejmowaniu międzynarodowej współpracy, skoro nie wynikają z niej bezpośrednie korzyści budżetowe. Wprawdzie w krótkim horyzoncie czasowym zjawisko to wiąże się z rezygnacją z części podatkowych dochodów budżetowych, lecz nie można zapominać, że w ten sposób kreuje się przestrzeń sprzyjającą rozwojowi działalności gospodarczej, co w szerszym aspekcie potencjalnie kreuje nowe dochody podatkowe wynikające z działalności gospodarczej podejmowanej 1 Tanzi V., Zee H.H., Can Information Exchange be Effective in Taxing Cross-Border Income Flows?, w: Anderson K., Melz P., Sifverberg c., (red.), Liber amicorum Sven-Olof Lodin, Kluwer International 2001 r., s. 259 i nast.

11 przez spółki należące do międzynarodowych koncernów. Skuteczne elminowanie podwójnego opodatkowania w znaczeniu ekonomicznym jest bowiem istotną przesłanką braną pod uwagę przy wyborze miejsca prowadzenia działalności gospodarczej przez podmioty powiązane. Biorąc pod uwagę przytoczone powyżej przesłanki uzasadniające konieczność wymiany informacji podatkowych, warto rozważyć, jakie są podstawy prawne podejmowania tych czynności i tym samym, jaki jest zakres możliwej współpracy. 2. Wymiana informacji podatkowych w świetle Modelu Konwencji OECD w sprawie podatków od dochodów i majątku Unormowanie zasad dokonywania wymiany informacji podatkowych w Modelu Konwencji OECD przeszło znaczącą ewolucję. W pierwotnej wersji Modelu Konwencji OECD z r. art. 26 dotyczący wymiany informacji w dość rygorystyczny sposób określał zasady współpracy administracji poszczególnych krajów. Kolejne wersje przynosiły zmiany poszerzające krąg podatków, których wymieniane informacje dotyczą i zakres przekazywanych informacji 2. Już w kolejnej wersji Modelu Konwencji z r. w przepisie tym nastąpiły istotne zmiany. Jedną z najważniejszych zmian było wprowadzenie postanowienia, zgodnie z którym wymiana informacji nie jest ograniczona przez art. 1 Modelu Konwencji. Nowelizacja oznaczała, że państwa wykorzystujące Model Konwencji OECD jako podstawę zawieranych umów międzynarodowych godzą się na wymianę informacji dotyczących osób niebędących rezydentami państw-stron umowy. Kolejna zmiana wprowadzona do treści Modelu Konwencji OECD miała na celu ułatwienie uzyskiwania informacji od właściwych organów drugiego państwa. Informacje mogły być wykorzystane do poboru podatków krajowych w zakresie, w jakim opodatkowanie to nie jest sprzeczne z Konwencją, a nie jak w wersji z r. w zakresie, w jakim opodatkowanie to jest zgodne z Konwencją. Zmiana wydaje się mieć charakter redakcyjny. Może ona jednak być rozumiana jako ułatwienie dla państw-stron umowy, które nie muszą wykazywać zgodności całości własnego opodatkowania krajowego z treścią Modelu Konwencji OECD, lecz wystarczy, że uzasadnią, iż opodatkowanie krajowe nie jest sprzeczne z treścią Modelu Konwencji OECD. Trzecia istotna zmiana dotyczyła zasad postępowania z uzyskanymi informacjami. W treści znowelizowanego Modelu Konwencji OECD dodano postanowienie, zgodnie z którym informacje otrzymane przez państwo-stronę umowy będą stanowiły tajemnicę na takiej samej zasadzie, jak informacje uzyskane zgodnie z ustawodawstwem wewnętrznym tego państwa. Ponadto dodano, że otrzymane informacje będą mogły być ujawnione jedynie osobom lub organom (w tym sądom albo organom administracyjnym) zajmującym się wymiarem lub poborem, egzekucją lub ściganiem albo rozpatrywaniem odwołań w zakresie podatków. Takie osoby lub organy będą wykorzystywać informacje wyłącznie w takich celach. Mogą one ujawnić te informacje w jawnym postępowaniu sądowym lub postanowieniach sądowych. Inne zmiany wprowadzone do treści Modelu Konwencji OECD w wersji z r. miały charakter gramatyczny, a ich celem było przede wszystkim wyeliminowanie pola dla różnorodnych interpretacji 3. Kolejna niezwykle istotna zmiana została wprowadzona do treści Modelu Konwencji w 2000 r. Dotyczyła ona poszerzenia zakresu przedmiotowego wymiany informacji o dane dotyczące wszystkich podatków, bez względu na ich rodzaj i nazwę 4. Do tego momentu wymiana informacji ograniczona była wyłącznie do podatków objętych postanowieniami Konwencji Modelowej OECD 5. Ogromne znaczenie dla międzynarodowej wymiany informacji miała także zmiana wprowadzona do treści Konwencji Modelowej OECD w 2005 r. Wówczas podjęto decyzję o rozszerzeniu zakresu wymiany informacji o dane znajdujące się w posiadaniu banków i innych instytucji finansowych. Państwa decydujące się na przyjęcie tego rozwiązania w zawieranej umowie międzynarodowej nie mogą odmówić przekazania informacji tylko z tego 2 Wisselink A., International exchange of tax information between European and other countries, EC Tax Review, r., nr 2, s Gangemi B., General report, Cahiers de Droit Fiscal International, Sztokholm r., s Avila A., Some issues on the exchange of information between revenue authorities, Diritto e pratica tributaria internazionale, Mediolan 2001 r., Vol. 1, nr 2, s Herdin-Winter J., Exchange of Interpretation and Legal Protection: DTCs and EC Law, w: Lang M, Schuch J., Staringer C. (red.), Tax Treaty Law and EC Law, Kluwer 2007 r., s

12 6 Aleksandrowicz M., Fiszer J., Jędrzejewski S., Szczególne postanowienia umów: wymiana informacji, Przegląd Podatkowy r., nr 3 s. 1 4, Van der Hel-Van Dijk E.C.J.M., Kamerling R.N., International Exchange of Information and Multilateral Tax Auditing: Towards an Intra Community Approach?, Intertax 2003 r., vol. 31, nr 1, s. 5, Białobrzeski J., Międzynarodowe prawo podatkowe. Komentarz, Difin Warszawa 2001 r., s Pkt 8 raportu OECD, Module On General And Legal Aspects Of Exchange Of Information - Manual On The Implementation Of Exchange OfInformation Provisions For Tax Purposes, przyjętego przez Komitet do spraw Fiskalnych 23 stycznia 2006 r /23/ pdf; pkt 1 Komentarza do art. 26 Konwencji Modelowej OECD. 8 Hernandez C. G., Trends in the Exchange of Relevant Tax Information, w: Tax treaty policy and development, Wiedeń, Linde Verlag, 2005 r., s ; pkt 29 raportu OECD, Module On General And Legal Aspects Of Exchange Of Information - Manual On The Implementation Of Exchange Of Information Provisions For Tax Purposes, przyjętego przez Komitet do spraw Fiskalnych 23 stycznia 2006 r /23/ pdf; Cole R.T., Exchange of Information and Assistance in Tax Collection (part I), "Tax Management International Journal" 1 994, Vol. 23, nr. 1 2, s., Pkt Komentarza do art. 26 Konwencji Modelowej OECD; powodu, że jest ona w dyspozycji banku. W świetle obecnie obowiązującej wersji Modelu Konwencji OECD celem wymiany informacji przewidzianej w art. 26 jest przekazywanie pomiędzy właściwymi organami Umawiających się Państw informacji niezbędnych do prawidłowego zastosowania postanowień Modelu Konwencji OECD 6. Ponadto wymiana informacji ma służyć stosowaniu krajowego prawa podatkowego, nawet gdy w konkretnym przypadku Model Konwencji OECD nie znajduje zastosowania (klauzula tzw. dużej wymiany informacji) 7. Należy również wskazać, że w świetle Modelu Konwencji OECD Umawiające się Państwa są zobowiązane do wymiany informacji dotyczących nie tylko podatków objętych postanowieniami Konwencji, ale także w odniesieniu do podatków, których Model Konwencji OECD nie obejmuje 8. Ponadto w świetle art. 26 Modelu Konwencji OECD możliwa jest wymiana informacji, które istniały przed wejściem w życie Konwencji 9. W razie wątpliwości Umawiające się Państwa mogą sprecyzować okres, którego wymiana informacji będzie dotyczyć. Model Konwencji OECD nie definiuje terminu informacje. Wydaje się jednak, że uzasadnione jest szerokie jego rozumienie, obejmujące zarówno wiedzę o faktach, jak i okolicznościach prawnych mających znaczenie dla opodatkowania 1 0. W drodze wymiany informacji dokonywanej na podstawie art. 26 Modelu Konwencji OECD można w szczególności żądać przekazania informacji dotyczących rezydencji podatkowej osób lub przedsiębiorstw, statusu podatkowego jednostki, istoty dochodu uzyskanego w państwie źródła, ksiąg handlowych i innych dokumentów, kopii faktur i kontraktów handlowych, ceny ustalanej w transakcjach zawieranych pomiędzy niepowiązanymi przedsiębiorstwami 1 1. Szeroko został również zakreślony zakres podmiotowy przekazywanych informacji. W obecnie opublikowanej wersji art. 26 Modelu Konwencji OECD, dopuszcza się bowiem wymianę informacji w stosunku do osób niebędących rezydentami żadnego z Umawiających się Państw 1 2. Państwo jest więc zobowiązane do przekazania każdej informacji bez względu na to, czy dotyczy ona rezydenta tego państwa i czy ma ona związek z podatkami objętymi postanowieniami zawartej umowy 1 3. Właściwe organy zobowiązane są dostarczyć żądane informacje, nawet jeśli znajdują się one w posiadaniu banków lub innych instytucji finansowych. W związku z tym państwa nie mogą odmówić udzielenia informacji powołując się na tajemnicę bankową. 3. Wymiana informacji w prawie międzynarodowym 3.1. Uwagi wstępne Należy podkreślić, że Model Konwencji OECD stanowi wzorzec, według którego państwa mogą regulować własne międzynarodowe stosunki podatkowe. Model Konwencji OECD nie stanowi jednak źródła prawa międzynarodowego. O tym, jaki będzie kształt unormowań decydują zawsze państwa zawierając umowę. Treść umów różni się zatem w zależności od woli państw je zawierających oraz pkt 30 raportu OECD, Module On General And Legal Aspects Of Exchange Of Information - Manual On The Implementation Of Exchange OfInformation Provisions For Tax Purposes, przyjętego przez Komitet do spraw Fiskalnych 23 stycznia 2006 r /23/ pdf 1 0 Schaumburg H., Schlossmacher S., Article 26 of the OECD Model in Light of the Right to Informational Self-Determination, Bulletin - TaxTreaty Monitor 2000 r., nr 1 0, s Pkt 26 raportu OECD, Module On General And Legal Aspects Of Exchange Of Information - Manual On The Implementation Of Exchange OfInformation Provisions For Tax Purposes, przyjętego przez Komitet do spraw Fiskalnych 23 stycznia 2006 r /23/ pdf 1 2 Pkt 2 Komentarza do art. 26 Konwencji Modelowej OECD; Hernandez C. G., Trends in the Exchange of Relevant Tax Information, w: Tax treaty policy and development, Wiedeń, Linde Verlag, 2005 r., s ; Tanzi V., Zee H.H., Taxation in a Borderless World: The Role of Information Exchange, Intertax 2000 r., nr 2., s. 61 ; Cole R.T., Exchange of Information and Assistance in Tax Collection (part I), Tax Management International Journal 1 994, Vol. 23, nr. 1 2, s., Pkt 28 raportu OECD, Module On General And Legal Aspects Of Exchange Of Information - Manual On The Implementation Of Exchange OfInformation Provisions For Tax Purposes, przyjętego przez Komitet do spraw Fiskalnych 23 stycznia 2006 r /23/ pdf 1 2

13 treści Modelu Konwencji OECD, na podstawie którego umowa jest zawierana. Zależnie od przyjętych unormowań wymiana informacji może być dokonywana na podstawie bilateralnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania lub na podstawie wielostronnej Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych Wymiana informacji podatkowych w świetle postanowień umów bilateralnych Postanowienia dotyczące wymiany informacji podatkowych zostały ujęte we wszystkich zawartych przez Polskę umowach międzynarodowych, z wyjątkiem umowy ze Szwajcarią 1 5. Zdecydowana większość obowiązujących umów bilateralnych oparła zasady wymiany informacji na przepisach Modelu Konwencji OECD w brzmieniu sprzed 2005 r., co w szczególności oznacza, że umowy nie stwarzają podstaw do domagania się informacji objętych tajemnicą bankową. Należy jednak pamiętać, że umowy wyznaczają minimalne standardy, państwa mogą jednak dokonywać wymiany w szerszym zakresie, jeżeli uznają to za stosowne 1 6. Zgodnie z tymi postanowieniami właściwe organy Umawiających się Państw będą wymieniały informacje, które są niezbędne do stosowania postanowień Konwencji oraz ustawodawstwa wewnętrznego Umawiających się Państw, w odniesieniu do podatków objętych niniejszą zawartą umową, w zakresie, w jakim opodatkowanie w tym ustawodawstwie nie jest sprzeczne z Konwencją 1 7. Wymiana informacji nie jest ograniczona zakresem podmiotowym umowy. Wszelkie informacje uzyskane przez Umawiające się Państwo będą stanowiły tajemnicę na takiej samej zasadzie, jak informacje uzyskane zgodnie z ustawodawstwem wewnętrznym tego Państwa i będą mogły być ujawnione jedynie osobom lub władzom (w tym sądom albo organom administracyjnym) zajmującym się wymiarem lub poborem, egzekucją lub ściąganiem albo rozpatrywaniem odwołań w zakresie podatków objętych Konwencją. Takie osoby lub organy będą wykorzystywać informacje wyłącznie w takich celach. Mogą one ujawniać te informacje w jawnym postępowaniu sądowym lub w orzeczeniach sądowych. Ponadto przepisy zawieranych umów przewidują typowe przesłanki uzasadniające odmowę udzielenia żądanej informacji. Państwo może odmówić pomocy, jeżeli w wyniku prośby o udzielenie informacji byłoby zobowiązane do: - stosowania środków administracyjnych, które są sprzeczne z ustawodawstwem lub praktyką administracyjną tego lub drugiego Umawiającego się Państwa; - udzielania informacji, których uzyskanie nie byłoby możliwe na podstawie własnego ustawodawstwa albo w ramach normalnej praktyki administracyjnej tego lub drugiego Umawiającego się Państwa; - udzielania informacji, które ujawniłyby tajemnicę handlową, przemysłową, kupiecką lub zawodową albo praktykę handlową, lub informacji, których udzielanie sprzeciwiałoby się porządkowi publicznemu (ordre public). Niektóre umowy bilateralne różnią się jednak od tego rodzaju standardowych unormowań. Po pierwsze, umowy mogą przewidywać szczególne obowiązki w zakresie informowania o dodatkowych okolicznościach mających znaczenie dla wymiaru lub poboru podatków. Przykładem takiej umowy jest konwencja z Białorusią 1 8. Na mocy art. 26 ust. 3 tej umowy Umawiające się Państwa będą informować się wzajemnie o zmianach wprowadzanych w ich ustawodawstwie podatkowym. Po drugie, umowa może nakładać na państwo proszone o udzielenie informacji obowiązek dołożenia starań, by dane zostały przekazane w takiej formie, w jakiej życzy sobie państwo występujące z wnioskiem. Tego rodzaju postanowienie uregulowane zostało np. w art. 26 ust. 3 zdanie trzecie umowy z Chile, zgodnie z którym na specjalny wniosek właściwego organu państwa występującego z wnioskiem, właściwy organ drugiego państwa będzie starał się przekazywać informacje w postaci, o jaką wnioskowano, takiej jak pisemne zeznania świadków, nieopub- 1 4 Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych z dnia 25 stycznia r., ratyfikowana przez Polskę w dniu 1 9 maja r. (Dz. U. z r., nr 1 41, poz i 91 4). 1 5 Banach J., Wymiana informacji podatkowych pomiędzy administracjami skarbowymi państw-stron umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, Biuletyn Skarbowy r., nr 1, s. 1, Lipowski T, Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, Warszawa r., s Banach J., Wymiana informacji podatkowych pomiędzy administracjami skarbowymi państw-stron umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, "Biuletyn Skarbowy" r., nr 1, s Na ten temat: Banach J., Polskie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2002 r., s. 404 i nast. 1 8 Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białoruś w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzona w Mińsku dnia 1 8listopada r.(dz.u.z1 993 r.,nr1 20,poz.534). 1 3

14 1 9 Por. także art. 24 ust. 4 umowy z Nową Zelandią, art. 25 ust. 4 umowy ze Szwecją i art. 26 ust. 4 umowy z Wielką Brytanią I Irlandią Północną. 20 Bany K., Renegocjowane Konwencje o unikaniu podwójnego opodatkowania, "Biuletyn Skarbowy" 2003 r., nr 1, s. 3. likowane dokumenty oryginalne (włączając księgi, dokumenty, bilanse, zapisy, rachunki lub dowody na piśmie), w takim samym zakresie, w jakim takie pisemne zeznania lub dokumenty mogą być uzyskiwane według prawa lub praktyki administracyjnej tego drugiego Państwa w odniesieniu do jego własnych podatków. Po trzecie, ta sama umowa nakłada expressis verbis obowiązek dostarczenia informacji nawet wówczas, gdy dane takie nie są wykorzystane na potrzeby postępowania toczonego w państwie udzielającym pomocy 1 9. Na mocy art. 26 ust. 3 zdanie pierwsze umowy z Chile, jeżeli zostanie przedstawiony wniosek o udzielenie informacji, państwo proszone o udzielenie pomocy będzie starało się uzyskać informacje, których wniosek dotyczy w ten sam sposób, jakby dotyczył on jego własnych podatków, nawet jeśli nie będzie potrzebowało takich informacji w danym momencie. Po czwarte, specyfika regulacji umów międzynarodowych może polegać na rozszerzeniu w treści zawartej umowy katalogu okoliczności wyłączających obowiązek udzielenia informacji. Tego rodzaju postanowienia znajdują się w umowie zawartej przez Polskę z Niemcami 20. Oprócz typowych przesłanek odmowy współpracy, zgodnie z art. 27 ust. 2 lit. d-e umowy państwo nie jest zobowiązane do: - udzielania informacji, o ile uważa ono opodatkowanie w Państwie proszącym o udzielenie informacji za sprzeczne z ogólnie uznanymi zasadami opodatkowania lub z postanowieniami jakiejkolwiek umowy, jaką Państwo proszone zawarło z Państwem proszącym o informację, - udzielania informacji, jeżeli prowadziłoby to do dyskryminacji między obywatelami Państwa proszonego a obywatelami Państwa proszącego o informacje w takich samych okolicznościach. Po piąte, różnicą, która ma największe znaczenie praktyczne, jest wprowadzenie do treści umowy międzynarodowej postanowienia, w myśl którego państwo nie może się powołać na tzw. tajemnicę bankową przy odmowie udzielenia informacji podatkowych. Obecnie tak szeroka wymiana informacji podatkowych została uregulowana w bardzo nielicznych umowach międzynarodowych 21. Przykładowo zgodnie z art. 24 ust. 5 umowy z Nową Zelandią okoliczności uzasadniające odmowę udzielenie informacji w żadnym przypadku nie mogą być interpretowane jako zezwalające państwu na odmowę dostarczenia informacji wyłącznie z takiego powodu, że informacja jest w posiadaniu banku, innej instytucji finansowej, przedstawiciela, agenta lub powiernika albo dotyczy interesów właścicielskich danej osoby Wymiana informacji w świetle Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych Zgodnie z art. 4 ust. 1 Konwencji przedmiotem wymiany mogą być wyłącznie te informacje, które mają związek z wymiarem i poborem podatków, ściganiem i egzekucją roszczeń podatkowych lub postępowaniem karnym przed organem administracyjnym lub wszczęciem postępowania karnego przed organem orzekającym. Przepis ten odnosi się do metod współpracy unormowanych w art. 5-9 Konwencji, tj. wymiany informacji na żądanie, automatycznej wymiany informacji, spontanicznej wymiany informacji, równoczesnych kontroli podatkowych i kontroli podatkowych za granicą 23. Konwencja nie sprzeciwia się jednak podjęciu przez administracje finansowe poszczególnych państw innych metod, jeśli przyczynią się one do skutecznego wymiaru lub poboru podatków 24. Wymiana informacji na żądanie została uregulowana na gruncie Konwencji w sposób ogólnikowy. Zgodnie z art. 5 Konwencji na żądanie państwa wnioskującego, państwo proszone przekazuje państwu wnioskującemu wszelkie informacje mające związek z celami podatkowymi, dotyczące konkretnych osób lub transakcji. Najczęstszymi przesłankami uzasadniającymi zwrócenie się z prośbą o przekazanie informacji przez właściwy organ innego państwa jest brak informacji ze strony podatnika o zdarzeniach istotnych dla kształtu obowiązku podatkowego lub wątpliwości, co do rzetelności informacji przekazanych przez podatnika. Przepisy Konwencji nie precyzują w żaden sposób formy 21 OECD, Improving Access to Bank Information for Tax Purposes, The 2007 Progress Report, Raport Komitetu Spraw Fiskalnych z 1 0 lipca 2007 r. opracowany na podstawie zalecenia Rady C(97)64/FINAL, s Por. także art. 25 ust. 5 umowy ze Szwecją i art. 26 ust. 5 umowy z Wielką Brytanią I Irlandią Północną. 1 4

15 23 Penney M., Implications of the Council of Europe and OECD Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters, "Tax Planning International" r., (vol. 1 5), nr 6, s Daniels A.H.M., Council ofeurope/oecd Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters, "Intertax" r., nr 4, s. 1 03; Pkt 52 komentarza (Explanatory Report) do Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych Rady Europy i OECD. 25 Pkt 59 komentarza (Explanatory Report) do Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych Rady Europy i OECD. wniosku o udzielenie informacji i odpowiedzi na informację. W Komentarzu do Konwencji wskazuje się, że wnioski powinny być sporządzone na piśmie, choć dopuszcza się sytuacje, w których wniosek pisemny nie jest obligatoryjny. Ma to miejsce w szczególności, gdy niezwłoczne otrzymanie informacji jest niezbędne dla uzyskania zamierzonego rezultatu. Wówczas możliwe jest zwrócenie się z wnioskiem telefonicznie lub za pośrednictwem faksu lub w inny sposób przewidziany w praktyce Umawiających się Państw, a następnie jedynie pisemne potwierdzenie prośby. W takich sytuacjach istotną rolę odrywa zaufanie, jakim obdarzają się administracje poszczególnych państw. W celu uniknięcia nadużyć zaleca się upoważnienie określonych osób do udzielania tego rodzaju informacji 25. Na mocy art. 5 ust. 2 Konwencji państwo udzielające informacji nie może ograniczyć się wyłącznie do danych znajdujących się w aktach podatkowych tego państwa 26. Jeżeli dane te okażą się niewystarczające, państwo jest zobowiązane do podjęcia wszelkich kroków w celu dostarczenia żądanych informacji. W szczególności może się to wiązać z koniecznością przeprowadzenia stosownego postępowania lub zwrócenia się o udostępnienie danych przez inne organy. Automatyczna wymiana informacji polega na cyklicznym przesyłaniu informacji podatkowych przez administrację jednego państwa właściwemu organowi innego państwa. Dokonuje się to w sposób zautomatyzowany w odniesieniu do określonych rodzajów uzyskanych na terenie danego państwa dochodów lub pobranych w tym państwie podatków 28. Metoda ta wymaga spełnienia dwóch warunków. Po pierwsze, administracje poszczególnych państw muszą szczegółowo określić zakres informacji będących przedmiotem wymiany 29. Po drugie, automatyczna wymiana informacji wymaga wykorzystywania systemów informatycznych umożliwiających sprawne przekazywanie informacji. Art. 6 Konwencji nie przesądza ani zakresu przedmiotowego, ani procedury, w jakiej ma następować automatyczna wymiana informacji. Kwestia ta została pozostawiona do dwustronnych uzgodnień pomiędzy poszczególnymi państwami. W praktyce Konwencja nie nakłada na Umawiające się Państwa obowiązku podjęcia takiej współpracy, pozostawiając także państwom możliwość dokonywania wymiany automatycznej jedynie z wybranymi krajami spośród tych, które przystąpiły do Konwencji. Spontaniczna wymiana informacji polega na przekazywaniu informacji bez wcześniejszego wniosku ze strony drugiego państwa w przypadkach określonych w Konwencji 30. Zgodnie z art. 7 Konwencji państwo przekazuje informacje podatkowe, jeżeli: - ma podstawy do przypuszczeń, że w innym państwie może mieć miejsce utrata podatków, - podatnik korzysta z przywileju podatkowego, który może skutkować powstaniem lub poniesieniem wysokości zobowiązania podatkowego w innym państwie, - transakcje handlowe prowadzone są na terenie co najmniej dwóch państw w taki sposób, że może to skutkować uszczupleniem wpływów podatkowych, - są podstawy do przypuszczeń, że zaniżenie podatków może powstać w wyniku fikcyjnego transferu zysków w ramach grup przedsiębiorstw, - przekazane informacje mogą mieć znaczenie dla ustalenia zobowiązania podatkowego na terenie innego państwa. Skuteczność spontanicznej wymiany informacji zależy od tego, w jakim stopniu administracja finansowa danego państwa jest w stanie zidentyfikować dane mające znaczenie dla opodatkowania na terenie innych państw 31. W przeciwieństwie od automatycznej wymiany informacji oraz wymiany informacji na żądanie, zakres przekazywanych danych nie został szczegółowo określony i w konkretnym przypadku właściwy organ musi podjąć decyzję, 26 Spencer D.E., Mutual Assistance Convention Has Its Limitation, The Journal ofinternational Taxation r., nr 1 /2, s Bavila A., Some issues on the exchange ofinformation between revenue authorities, Dritto E Practica Tributaria Internazionale 2001 r., (vol. 1 ), nr 2, s. 284 I nast. 28 Bany K., Międzynarodowa współpraca w sprawach podatkowych. Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych państw członkowskich Rady Europy i OECD, Kik, Warszawa r., s Spencer D.E., Mutual Assistance Convention Has Its Limitation, The Journal ofinternational Taxation r., nr 1 /2, s

16 czy dana informacja jest przydatna dla administracji innego państwa. W przypadku wymiany automatycznej o tym, jakiego rodzaju informacje będą wymieniane rozstrzyga odrębne porozumienie zawarte pomiędzy administracjami podatkowymi poszczególnych państw, natomiast w przypadku wymiany informacji na żądanie przekazywane są tylko te informacje, o które wnioskuje właściwy organ danego państwa. 4. Wymiana informacji podatkowych w Unii Europejskiej 4.1. Wymiana informacji w zakresie podatków bezpośrednich Dyrektywa Rady 77/799/EWG dotycząca wzajemnej pomocy właściwych władz Państw Członkowskich w dziedzinie podatków bezpośrednich (dalej: Dyrektywa 77/799) wskazuje następujące formy wymiany informacji: wymianę informacji na wniosek (art. 2 dyrektywy 77/799), regularną (automatyczną) wymianę informacji (art. 3 dyrektywy 77/799), wymianę informacji z urzędu (spontaniczną wymianę informacji; art. 4 dyrektywy 77/799). Wymiana informacji na wniosek oznacza, że w każdej indywidualnej sprawie podatkowej właściwy organ państwa członkowskiego może zwrócić się z wnioskiem do właściwego organu innego państwa członkowskiego o przekazanie określonych informacji objętych zakresem przedmiotowym dyrektywy 33. Zgodnie z art. 2 dyrektywy 77/799, warunkiem złożenia wniosku jest wyczerpanie przez organ państwa proszącego o udzielenie pomocy własnych zwyczajowo uznanych źródeł informacji, które mógłby użyć, odpowiednio do okoliczności, w celu uzyskania wymaganych informacji, bez ryzyka uzyskania poszukiwanych informacji, po zakończeniu postępowania. Warunek ten nie stanowi jednak bezwzględnej przesłanki uniemożliwiającej podjęcie efektywnej współpracy. Organ państwa członkowskiego może bowiem przekazać żądaną informację nawet wówczas, gdy organ państwa proszącego tego warunku nie spełnił. Jeżeli organ państwa, 30 Penney M., Implications of the Council of Europe and OECD Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters, Tax Planning International r., (vol. 1 5), nr 6, s. 4; Bavila A., Some issues on the exchange of information between revenue authorities, Dritto E Practica Tributaria Internazionale 2001 r., (vol. 1 ), nr 2, s. 278 i nast. 31 Spencer D.E., Mutual Assistance Convention Has Its Limitation, The Journal ofinternational Taxation r., nr 1 /2, s Dyrektywa Rady 77/799/EWG z dnia 1 9 grudnia r., do którego skierowano wniosek o udzielenie pomocy, uzna go za zasadny, ma obowiązek przekazania informacji także wtedy, gdy nie posiada danych wskazanych we wniosku drugiego państwa. W takiej sytuacji, w celu udzielenia żądanych informacji, właściwy organ, który jest adresatem wniosku, jest zobowiązany przeprowadzić w danej sprawie niezbędne postępowanie. Postępowanie to prowadzone jest tak, jakby organ ten działał na swój własny rachunek lub na żądanie innego organu tego samego państwa. Zakres i zasady podejmowania współpracy polegającej na regularnej wymianie informacji nie zostały sprecyzowane na gruncie dyrektywy 77/799. Zgodnie z art. 3 tej dyrektywy państwa podejmą regularną wymianę informacji jedynie w odniesieniu do rodzajów spraw, które określą w ramach procedury konsultacyjnej, ustanowionej w art. 9 dyrektywy. Istotą tej formy współpracy jest przekazywanie informacji podatkowych właściwym organom innych państw bez uprzedniego wniosku o ich przekazanie 34. Forma ta wymaga szczegółowych ustaleń pomiędzy poszczególnymi państwami zamierzającymi podjąć współpracę zarówno co do zakresu przekazywanych informacji, jak i sposobu ich wymiany. Znacznie szerzej dyrektywa 77/799 normuje wymianę informacji z urzędu (spontaniczną wymianę informacji). Spontaniczna wymiana informacji nie oznacza jednak wymiany dobrowolnej, gdyż przesłanki jej dokonania zostały precyzyjnie ustalone 35. Podobnie jak w przypadku regularnej wymiany informacji, dane przekazywane są bez konieczności uprzedniego złożenia wniosku przez właściwy organ zainteresowanego państwa. W odróżnieniu jednak od poprzednio omówionej formy wymiany informacji, przesłanki przekazania informacji z urzędu zostały enumeratywnie wskazane w dyrektywie. Właściwy organ nie ma też obowiązku przeprowadzać odrębnego postępowania mającego na celu uzyskanie informacji mających być przedmiotem wymiany. Zgodnie z art. 4 dyrektywy 77/799 dotycząca wzajemnej pomocy właściwych władz Państw Członkowskich w dziedzinie podatków bezpośrednich, niektórych podatków akcyzowych oraz opodatkowania składek ubezpieczeniowych (Dz. U. L 336, s ). 33 Dijk E.C.J.M., Kamerling R.N., International Exchange of Information and Multilateral Tax Auditing: Towards an Intra Community Approach?, Intertax 2003 r., vol. 31, nr 1, s. 5, Terra B.J.M., Wattel P.J., European Tax Law, Kluwer Wolters 2008 r., s. 669, Wyrzykowski W., Podatki w Polsce. Zarys Wykładu, Gdańsk 2008 r., s

17 właściwy organ państwa członkowskiego udziela znanych mu informacji, bez uprzedniego wniosku organu innego zainteresowanego państwa członkowskiego, jeżeli: - właściwy organ jednego państwa członkowskiego ma podstawy przypuszczać, że może dojść do zmniejszenia podatku w drugim państwie członkowskim; - podatnik uzyskuje obniżkę lub zwolnienie z podatku w jednym państwie członkowskim, co może być powodem do podwyższenia podatku lub powstania obowiązku podatkowego w innym państwie członkowskim; - w kontaktach gospodarczych między podatnikiem jednego państwa członkowskiego a podatnikiem innego państwa członkowskiego, które będą prowadzone w jednym lub więcej niż jednym kraju w taki sposób, powstanie sytuacja, która może doprowadzić do oszczędności podatkowej w jednym z obydwu lub w obydwu państwach członkowskich; - właściwy organ państwa członkowskiego ma podstawy przypuszczać, że możliwa jest oszczędność podatkowa przez fikcyjny transfer zysków wewnątrz grupy przedsiębiorstw; - w jednym państwie członkowskim, w związku z informacjami, które zostały przekazane przez właściwy organ innego państwa członkowskiego, został ustalony stan faktyczny, który może być przydatny do naliczenia podatku w tym innym państwie członkowskim Wymiana informacji w zakresie podatków pośrednich Podstawę wymiany informacji w podatkach pośrednich stanowią: rozporządzenie Rady (WE) nr 1 798/2003 w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej 36, rozporządzenie Komisji (WE) nr 1 925/2004 ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania niektórych przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1 798/ i rozporządzenie Rady (WE) nr 2073/2004 w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków akcyzowych 38. Wymiana informacji w zakresie podatku od wartości dodanej oraz podatku akcyzowego uregulowane zostały w podobny sposób, stąd zasadne wydaje się ich łączne omówienie. W ramach wymiany na wniosek właściwy organ danego państwa może się zwrócić o przekazanie informacji, która znajduje się w posiadaniu organu innego państwa lub może się zwrócić o przeprowadzenie postępowania mającego na celu uzyskanie konkretnej informacji i następnie jej przekazanie państwu wnioskującemu 39. Na wniosek organu wnioskującego, organ udzielający pomocy powinien przekazać wszelkie stosowne informacje uzyskane lub posiadane, a także wyniki postępowania administracyjnego, w postaci sprawozdań, oświadczeń i innych dokumentów lub poświadczonych kopii dokumentów albo wyciągów z nich. Oryginały dostarcza się wyłącznie wtedy, gdy nie jest to sprzeczne z prawem państwa, w którym ma siedzibę organ udzielający pomocy. W celu uzyskania poszukiwanych informacji lub przeprowadzenia wnioskowanego postępowania administracyjnego właściwy organ państwa udzielającego pomocy postępuje tak, jakby działał we własnym imieniu lub na żądanie innego organu w swoim kraju. Termin przekazania informacji uzależniony jest od tego, czy informacje są w posiadaniu organu czy niezbędne jest przeprowadzenie stosownego postępowania. W pierwszym przypadku termin na przekazanie informacji wynosi jeden miesiąc, natomiast, gdy wymagane jest przeprowadzenie postępowania, organ powinien udzielić informacji najszybciej jak to możliwe, nie później niż w ciągu trzech miesięcy od daty otrzymania wniosku 40. W szczególnych sytuacjach organy podejmujące współpracę mogą ustalić inny termin przekazania informacji. Ustalony termin może być zarówno terminem krótszym, jak i dłuższym od wskazanych powyżej. Niekiedy organowi wnioskującemu o udzielenie informacji może bowiem zale- 34 Terra B.J.M., Wattel P.J., European Tax Law, Kluwer Wolters 2008 r., s Tamże., s Rozporządzenie Rady (WE) nr 1 798/2003 z dnia 7 października 2003 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 21 8/92 (Dz.U., L z 2003, nr 264, s. 1 ze zm.). 37 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1 925/2004 z dnia 29 października 2004 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania niektórych przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1 798/2003 w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej (Dz.U., L 2004, nr 331, s.1 3). 38 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2073/2004 z dnia 1 6 listopada 2004 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków akcyzowych (Dz.U., L z 2004, nr 359, s. 1 ). 39 Terra B.J.M., Wattel P.J., European Tax Law, Kluwer Wolters 2008 r., s

18 żeć na wcześniejszym uzyskaniu informacji, np. w przypadku upływu terminów umożliwiających prowadzenie postępowania, bądź z uwagi na skomplikowany charter sprawy państwa postanawiają, że informacje mogą zostać przekazane w terminie późniejszym. Jeżeli z jakichkolwiek powodów organ udzielający pomocy nie jest w stanie odpowiedzieć na wniosek w wyznaczonym terminie, jest zobowiązany do poinformowania niezwłocznie organu wnioskującego na piśmie o przyczynach niemożności dotrzymania terminu oraz o możliwym terminie udzielenia odpowiedzi. Wymiana informacji bez wniosku może przybrać formę wymiany automatycznej, ustrukturyzowanej wymiany automatycznej oraz wymiany spontanicznej 41. Wymiana automatyczna oznacza systematyczne przekazywanie określonych z góry informacji do innego państwa członkowskiego, bez uprzedniego wniosku w regularnych, ustalonych z góry odstępach czasu. Ustrukturyzowana wymiana automatyczna oznacza systematyczne przekazywanie z góry określonych informacji do innego państwa członkowskiego, bez uprzedniego wniosku, z chwilą gdy informacja taka staje się dostępna. Wymiana spontaniczna oznacza natomiast nieregularne przekazywanie informacji do innego państwa członkowskiego, bez uprzedniego wniosku. Należy jednak podkreślić, że wymiana informacji bez wniosku organu innego państwa nie może w żadnym wypadku prowadzić do nakładania nowych obowiązków na podatników w związku ze zbieraniem informacji ani do ponoszenia nieproporcjonalnych obciążeń administracyjnych przez państwa zaangażowane we współpracę. 5. Wnioski Przedstawione powyżej w zarysie podstawy prawne i zakres wymiany informacji podatkowych przekonują, że ta forma działania administracji podatkowej zyskuje coraz większe znaczenie. Bez wymiany informacji podatkowych nie jest obecnie możliwe funkcjonowanie efektywnego systemu podatkowego. Należy jednak podkreślić, że organy administracji skarbowej dysponują ogromną podstawą normatywną, pozwalającą na pozyskiwanie informacji podatkowych nie tylko w ramach Unii Europejskiej, ale także od państw, niebędących jej członkami. Na uwagę zasługuje także fakt, że obecny stan unormowań z pewnością nie stanowi modelu docelowego. Kolejne zawierane bilateralne umowy międzynarodowe z reguły rozszerzają zakres współpracy w porównaniu z wcześniej obowiązującymi regulacjami. Ponadto coraz większa liczba państw decyduje się na przystąpienie do Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych. Natomiast w Unii Europejskiej w dniu 1 stycznia r. wejdą w życie nowe unormowania dotyczące wymiany informacji podatkowych w zakresie podatków bezpośrednich w zasadniczy sposób zwiększające zakres i intensywność międzynarodowej współpracy podatkowej w tej formie. Dr hab. Dominik Mączyński - pracownik Katedry Prawa Finansowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. 40 Biegalski A., VIES System wymiany informacji w zakresie podatku VAT wybrane zagadnienia ogólne, Monitor Podatkowy 2004 r., nr 4, s Terra B.J.M., Wattel P.J., European TaxLaw, Kluwer Wolters 2008 r., s ; Biegalski A., VIES System wymiany informacji w zakresie podatku VAT wybrane zagadnienia ogólne, Monitor Podatkowy 2004 r., nr 4, s

19 W sprawie podatków Maciej Szlinder Podatki słowo to w polskim dyskursie publicznym niesie ze sobą niemal wyłącznie negatywne konotacje. Za oczywiste uznaje się, że im podatki niższe, tym lepiej, im bardziej rozbudowane gorzej. W tym krótkim artykule postaram się poddać w wątpliwość kilka mitów dotyczących podatków oraz pokazać jak ważną i pozytywną odgrywają one rolę. Taki cel postawili sobie również autorzy wydanej w zeszłym roku książki Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, która stanowi podstawę tego artykułu. Podatki są głównym źródłem dochodów budżetu państwa, stanowią ok. 90% tegoż. Bez nich niemożliwe byłoby funkcjonowanie instytucji państwowych, a od ich wysokości zależą możliwości realizacji ich obowiązków względem obywateli. Do tych ostatnich nawet przedstawiciel nurtu klasycznego ekonomii Adam Smith, zaliczał nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego (wymiar sprawiedliwości) i zewnętrznego (wojsko), na co z chęcią przystają nawet zwolennicy państwa minimalnego, ale także rozbudowę infrastruktury (drogi, mosty, kanały), zapewnienie elementarnej ochrony zdrowia czy dbałość o edukację. Teza, iż wysokie podatki hamują rozwój gospodarczy, jest podstawowym argumentem zwolenników ich obniżania. Ich zdaniem jednostki i firmy działając na rynku potrafią efektywniej wykorzystać środki finansowe, które mogłyby być przekazane do dyspozycji władzom państwowym. Zwolennicy tej opinii postulują obniżenie podatków opierając się na tzw. krzywej Laffera ilustrującej zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi i wskazującej na punkt, powyżej którego podwyższanie tej pierwszej pro wadzi do obniżenia tych drugich. Teoria ta, będąca podstawą m.in. cięć podatkowych przeprowadzonych przez rząd Reagana w Stanach Zjednoczonych w roku, zdaniem wielu ekonomistów, jak np. Joseph Stiglitz (Kuczyński s. 1 43), nie znajduje empirycznego potwierdzenia. Jak piszą Jon Bakija i Joel Slemrod: redukcja podatków nie przyczynia się do wzrostu gospodarki w stopniu, który zrównoważyłby utratę dochodów państwa (Bakija, Slemrod s. 74). Sam związek pomiędzy poziomem fiskalizmu a tempem wzrostu gospodarczego jest jednak również wątpliwy. Szybki wzrost osiągnięty w krajach o niskim poziomie fiskalizmu okazał się nietrwały, a wraz z nastaniem kryzysu przeobraził się w głęboką recesję (znacznie głębszą niż przypadku państw o wyższych podatkach). Na przykład Łotwa posiadająca niewielki udział podatków i składek w PKB, w 2008 roku równy 29,7% i wzrost rzędu % rocznie w latach , zanotowała spadek do -1 7,7% w 2009 roku. Polska gospodarka po transformacji ustrojowej najszybciej rozwijała się w latach , gdy podatki stanowiły 37% PKB, zaś ich obniżenie do 32,2% PKB w 2001 roku przyczyniło się do stagnacji lat (dla porównania, w roku stanowiły one 31,8 proc. PKB). Neoklasyczni ekonomiści wskazują również, że obciążenia podatkowe i parapodatkowe negatywnie wpływają na podaż pracy. Jednak gdy spojrzymy na wskaźniki zatrudnienia w państwach o wysokim poziomie fiskalizmu takich jak Norwegia, Dania czy Szwecja, to zauważymy, że są one wyraźnie 1 9

20 wyższe od średniej dla UE (odpowiednio 75,3%, 73,4% i 72,7% do 64,1 % średniej unijnej w roku). Kraje skandynawskie zajmują także czołowe miejsca w rankingach przedsiębiorczości (takich jak choćby Global Entrepreneurship and Development Index). Jeszcze raz cytując Bakiję i Slemroda: Niemal wszystkie badania pokazują, że liczba godzin przepracowanych przez mężczyzn w znikomym stopniu zależy od zmian w podatkach netto, a więc i od ruchów krańcowych stawek opodatkowania. (...) wśród kobiet decyzje o podjęciu pracy zmieniają się pod wpływem bodźców ekonomicznych, ale wynikłe dostosowania są zbyt niewielkie, by wystarczająco wpływać na podaż pracy (Bakija, Slemrod s. 43). Stąd można wysnuć wniosek, iż podatki nie mają bezpośredniego wpływu na to, czy podejmujemy pracę, czy też nie. Pozytywny wpływ zarówno na rozwój gospodarczy jak i skuteczne przeciwdziałanie bezrobociu mają wydatki na zabezpieczenia społeczne, umożliwiane przez odpowiednie wpływy podatkowe. Ludzie w krajach z silnymi zabezpieczeniami społecznymi są bardziej produktywni i mają więcej wolnego czasu (Bożek s. 9). Polska procentowo wydaje znacznie mniej na zabezpieczenia społeczne (1 8,5% PKB w 2008 roku) niż średnia unijna (26,4%). Największa różnica dotyczy świadczeń zdrowotnych (4,4% wobec 7,5%) i świadczeń dla bezrobotnych (0,4% wobec 1,3%), Wydajemy też najmniej w Europie na politykę prorodzinną (0,7%). Często słyszy się argument, że nie stać nas na rozbudowane świadczenia społeczne, bo Polska jest krajem biednym i mało innowacyjnym. Twierdzenie takie można jednak uznać za odwrócenie przyczyny i skutku. Inwestycje w tanie bądź bezpłatne żłobki i przedszkola, służbę zdrowia oraz system edukacyjny, finansowane z progresywnego systemu fiskalnego i zapewniające powszechny do nich dostęp, zapobiegają wykluczeniu olbrzymich części społeczeństwa z możliwości rozwoju. Innymi słowy, nie stać nas na słaby i selektywny system zabezpieczeń społecznych, prowadzi on bowiem do utraty olbrzymiej ilości potencjalnych źródeł kreatywności, a tym samym rozwoju gospodarczego. Należy pamiętać, że wszystkie elementy tzw. państwa opiekuńczego (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, powszechne szkolnictwo i służba zdrowia) były wprowadzane nie z uwagi na dobro pracowników najemnych, ale były efektem rozpoznania koniecznego związku między stabilnością systemu a dbałością o stan zdrowia, wykształcenie i bezpieczeństwo egzystencjalne pracowników. Szczególnie ten ostatni element został zarzucony po neoliberalnym zwrocie końca lat 70. Można zatem twierdzić, iż właśnie to wywołało początek obserwowanego obecnie zjawiska powszechnej prekaryzacji. Progresywny charakter podatków opiera się nie tylko na zasadzie ekwiwalentności głoszącej, że podatnicy powinni przyczyniać się do finansowania działalności publicznej w takim wymiarze, w jakim z działalności tej korzystają (Krajewska s. 26) czy faktem, że ci, co mają więcej, mają także więcej do stracenia (więc powinni w większym stopniu opłacać policję i wojsko). Te argumenty służą odrzuceniu podatku pogłównego, ale niekoniecznie podważają koncepcję podatku liniowego. Przeciw temu ostatniemu przemawia natomiast koncepcja malejącej użyteczności krańcowej dochodu, o której pisał już liberalny myśliciel John S. Mill. Zgodnie z nią, dodatkowe przychody przynoszą posiadaczowi coraz mniejszą satysfakcję. Współcześnie relację między dochodem a szczęściem zbadał amerykański ekspert ds. prawa podatkowego Thomas D. Griffith (Griffith s ). Z jego analiz wynika, że w krajach rozwiniętych dla zadowolenia obywateli z życia całkowicie nieistotny jest wzrost gospodarczy gdy obywatele osiągną pewien poziom bezpieczeństwa finansowego, dodatkowy dochód nie robi już tak wielkiej różnicy (Griffith s. 80). Kluczowe znaczenie ma natomiast dystrybucja dochodów. Na podstawie badań satysfakcji z życia przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych Griffith stwierdza, że każdy dolar w dolnym przedziale dochodu ma ponad dwunastokrotnie większy wpływ na poziom szczęścia niż dodatkowy dolar w górnym przedziale (Griffith s. 86). Co ważne, przy porównywaniu podatku liniowego i progresywnego w tym kontekście, nawet proporcjonalny wzrost dochodów nie wpływa jednakowo na przedstawicieli różnych przedziałów dochodowych. Zasadny wobec tego jest transfer dochodów od bogatych do biednych będący efektem progresywnego 20

21 opodatkowania oraz odpowiedniej struktury wydatków budżetowych (preferującej raczej kolej niż autostrady; przedszkola i żłobki, a nie stadiony), które zwiększają całkowity dobrobyt i użyteczność w społeczeństwie. Jak w świetle powyższych stwierdzeń wygląda polityka rządzących w Polsce w ostatnich latach? W mediach krąży mit jakoby czynnikiem, który ochronił nas przed kryzysem było dodatkowe 30 mld PLN pozostawione w kieszeniach podatników w wyniku zmniejszenia progów podatkowych PIT oraz obniżenia składki rentowej w 2008 roku. Problem w tym, że na tej zmianie skorzystali przede wszystkim najbogatsi, którzy (wbrew opiniom neoliberałów) nie wydają tych pieniędzy głównie na inwestycje w Polsce, a raczej lokują w rozmaitych instrumentach finansowych, oszczędzają na kontach, a także na luksusową konsumpcję poza krajem. Udział w polskim PKB wszystkich podatków i obligatoryjnych składek trafiających do instytucji publicznych (31,8% wg danych Eurostatu za rok) jest znacznie mniejszy niż unijna średnia (39,6%). Wyraźnie wyższy mają nie tylko państwa skandynawskie, ale także np. Węgry (37,8%), a zbliżony głównie państwa, które borykają się obecnie z ogromnymi problemami, takie jak Hiszpania (32,9%), Grecja (33,2%) czy Irlandia (29,8%). Zdaniem Piotra Szumlewicza, gdyby podatki w naszym kraju były na średnim unijnym poziomie, Polska w ogóle nie miałaby deficytu budżetowego 5 proc. polskiego PKB to ponad 65 mld PLN rocznie (Szumlewicz s. 1 23). Co więcej, w porównaniu z resztą Europy, podatki w Polsce faworyzują obywateli zamożniejszych. Występują tam więcej niż 2 stawki PIT-u, a najwyższa z nich średnio wynosi 37,5% (w Polsce 32%, zaś w krajach takich jak Dania, Holandia, Austria czy Wielka Brytania ponad 50%). Kwota wolna od podatku jest za to niska i nie zmieniła się od 2009 roku. Stawka podatku VAT, uważana za najbardziej dotkliwą dla niezamożnych, ulega podwyższeniu. W powyższym świetle dostrzegalny jest brak spójności politycznej w domaganiu się przez polskie władze europejskiej solidarności państw bogatszych z biedniejszymi, w sytuacji, w której solidarności tej nie realizuje się wewnątrz kraju. Z uwagi na powyższe argumenty ważnym wydaje się być wprowadzenie szeregu działań reorganizujących polski system fiskalny, takich jak: wprowadzenie trzeciej stawki PIT na poziomie co najmniej 40%, a w późniejszym okresie kolejnych, wyższych stawek; obniżenie podatku VAT na wszystkie towary poza towarami luksusowymi; podwyższenie i stworzenie przynajmniej dwóch stawek CIT; podniesienie kwoty wolnej od podatku do poziomu minimum socjalnego. W dalszej perspektywie można rozważyć nawet model duński polegający na włączeniu wszystkich składek parapodatkowych w ramy wysokiego, progresywnego podatku dochodowego. Wyrażone powyżej opinie stanowią element kształtowania kompleksowego ustroju gospodarczego, który powinien zapewniać harmonijny i bezpieczny rozwój kraju. Cytowana bibliografia: Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa Bakija J., Slemrod J., Podatki a dobrobyt, [w:] Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 201 1, s Bożek J., Witajcie w życiu, [w:] Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 201 1, s Krajewska A., Dlaczego musimy płacić podatki?, [w:] Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 201 1, s Kuczyński P., Kto zyska a kto straci na podatku liniowym?, [w:] Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 201 1, s Szumlewicz P., Reformy podatków sprzyjają najbogatszym, [w:] Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 201 1, s Maciej Szlinder doktorant w Instytucie Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Magister socjologii i filozofii. Członek redakcji internetowego czasopisma naukowego "Praktyka Teoretyczna". Prezes Fundacji ZaCzyn. 21

22 Podatki vs. e-usługi Pułapki realizacji projektów POIG Krzysztof Grybionko W niniejszym artykule chciałbym się z Państwem podzielić kilkoma przemyśleniami na temat prawidłowego prowadzenia księgowości podatkowej w spółkach realizujących projekty w ramach Działania 8.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Popularnie zwane są one usługami. Temat jest aktualny, bowiem jesteśmy w momencie, w którym większość spółek aplikujących o środki pomocowe z tego programu w latach poprzednich kończy lub zakończyła swoje projekty i zmierza do rozliczenia płatności końcowej. Z drugiej strony w bieżącym roku przeznaczono na e-usługi rekordową kwotę środków finansowych można zatem zakładać, że i chętnych będzie proporcjonalnie więcej. Wstęp, czyli ile, skąd i na co? Osoby dopiero teraz zainteresowane tym tematem powinny wiedzieć, że środki przeznaczane na Działanie 8.1 POIG skierowane są przede wszystkim do nowych podmiotów, tzw. startup`ów. Działalność gospodarcza lub spółka nie powinna istnieć dłużej niż rok (są plany wydłużenia tego okresu do 2 lat). Można zatem założyć, że wnioskodawcy to głównie osoby stawiające swoje pierwsze kroki w biznesie. Wartość projektu nie może przekraczać 700 tys. PLN netto, co przy opcji maksymalnego dofinansowania daje potencjalnemu przedsiębiorcy 490 tys. PLN w formie dotacji. Resztę środków (czyli do 21 0 tys. PLN plus VAT w przypadku wydatków poza wynagrodzeniami) nasz przedsiębiorca musi zabezpieczyć sam (bądź też pożyczyć środki w dowolnej formie). Przeznaczeniem kosztów takiego projektu jest wytworzenie e-usług, które z punktu widzenia wytwórcy (naszego start-up`a) są wartością niematerialną i prawną (WNiP). Na pierwszy rzut oka możemy stwierdzić, że wszystko wygląda bardzo atrakcyjnie, zwłaszcza kwota dotacji. Kiedy jednak zaczniemy liczyć przepływy finansowe i określać pojawianie się obowiązku podatkowego to oferta Działania 8.1 przestaje być aż tak jednoznaczna. Tym bardziej teraz, gdy wszystkie projekty w okresie ich realizacji (czyli nakładów inwestycyjnych i organizacyjnych) muszą być rentowne! Nie mogą osiągać rentowności tak jak normalny startup, czyli np. 1 rok inwestujemy, notujemy stratę, 2-3 rok rozwijamy się, 4-5 rok wyniki spółki dają sukces i pokrycie strat z lat ubiegłych. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) wymaga rentowności w każdym roku realizacji projektu. Jak to księgować? Normalnie funkcjonująca spółka na rynku (w dużym uproszczeniu) ponosząc koszty działalności operacyjnej wprowadza je w znakomitej większości do tzw. kosztów uzyskania przychodu (KUP). Osiągając przychody ze świadczenia usług w rozliczeniu podatkowym przyrównuje te dwie wartości określając kwotę dochodów lub strat. Od dochodu odprowadza zaliczkę na CIT. Jest to klasyczna sytuacja. Tak też czyniła większość firm dotychczas realizujących e-usługi na etapie ich wytworzenia. Problem jednak pojawia się już w trakcie realizacji projektu, gdy dostaniemy refundację częściową poniesionych kosztów czyli tzw. transzę dotacji. Nasza księgowość powinna bowiem wtedy przeksięgować odpowiedni procent dotychczasowych KUP-ów (70%) na konta NKUP-owe (wydatki nie będące kosztem uzyskania przychodu). Jaki to rodzi efekt? Spójrzmy na tabelę. Poniższa tabela jest uproszczeniem opartym na podstawowych założeniach wynikających z badania realizowanych dotychczas projektów. 22

23 . Tabela nr 1 PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY Przed otrzymaniem refundacji podatkowe spółki zwiększa się o 46,5 tys. PLN i trzeba to uwzględnić w swoich przepływach finansowych. Na załatanie tej dziury możemy przeznaczyć środki z dotacji. Należy jednak pamiętać o tym, że trzeba zabezpieczyć środki na kolejne etapy realizacji naszej e-usługi (czyli 2 rok projektu), a to kolejne 350 tys. PLN. Biorąc pod uwagę czasookres projektu przepływy finansowe wyglądają mniej więcej w ten sposób: Po otrzymaniu refundacji , ,00 DOTACJA UE 0, ,00 KUP , ,00 EBITDA , ,00 CIT 3 800, ,00 EAT , ,00 DOPŁATA CIT ,00 Dane w PLN. Są to: realizacja projektu w okresie 2 lat; w miarę równomierne rozłożenie kosztów jego realizacji w czasie; maksymalna kwota dofinansowania; utrzymanie minimalnej wymaganej rentowności projektu zgodnie z wymogami PARP. Należy zauważyć, że ostatnie założenie do przeliczeń (czyli rzeczywiste utrzymanie dodatnich przepływów finansowych spółki w pierwszym roku jej działalności przy znacznym obciążeniu inwestycyjnym a jeszcze bez gotowego produktu sprzedażowego) jest wątpliwe. Jednak PARP tego wymaga, załóżmy zatem, że jest to możliwe. Najistotniejsza jest zmiana kwoty podatku po zaksięgowaniu dotacji w spółce. Zobowiązanie Tabela nr 2. 1 rok Poniższa tabela jest uproszczeniem opartym na podstawowych założeniach wynikających z badania realizowanych dotychczas projektów. Są to: założenia z poprzedniej tabelki; średnio ponad półroczny okres między zamknięciem danego etapu a jego rozliczeniem w PARP i uzyskaniem płatności; 2 rok 3 rok I półrocze II półrocze III półrocze IV półrocze V półrocze Nakłady na projekt netto Refundacja z UE za półrocze I II ,00 III ,00 IV ,00 CF , , , , ,00 Dane w PLN. 23

24 pobranie na początku projektu maksymalnej możliwej zaliczki na projekt (30% wartości dofinansowania). Widzimy tu (ostatni wiersz tabeli nr 2), że zaangażowanie kapitałowe wspólników spółki nie wynosi 21 0 tys. PLN jak zakładaliśmy na początku artykułu, ale 450 tys. PLN. Licząc na bardziej optymistyczny scenariusz (rozliczania się z PARP w okresie 3-4 m-cy od zakończenia etapu i dopasowanie płatności z usługi do cyklu otrzymywania refundacji poniesionych kosztów) zaagażowanie to spada do ok. 330 tys. PLN. Trzecim zagadnieniem jest księgowanie wytwarzanych WNiP-ów. Zgodnie z obowiązującymi zasadami koszty związane z wytwarzaniem WNiP-ów są księgowane jako NKUP-y. Dopiero po przyjęciu WNiP-u na stan środków trwałych, rozliczamy go poprzez amortyzację w okresie min. 2 lat. Jeśli w międzyczasie rozwijamy go dalej, (czyli np. w 1 roku realizacji projektu wytworzyliśmy e-usługę podstawową, a następnie rozbudowujemy ją o kolejne moduły) jednocześnie zwiększa on swoją wartość; zmieniają się kwoty amortyzacji. Do momentu otrzymania kolejnej refundacji. To trzecia zmienna. Dotacja działa tu na tej samej zasadzie jak z KUP-ami: wyksięgowujemy 70% amortyzacji z kosztów podatkowych. nawet rok. Kiedy PARP zaprosi spółkę do podpisania umowy o dofinansowanie warto przejrzeć jeszcze raz opracowany biznesplan i zastanowić się, czy jest on wykonalny i czy nadal mamy zapewnione realne, a nie teoretyczne jego finansowanie. Niestety, ci którzy podeszli do zagadnienia zbytnio optymistycznie często kończą gdzieś w połowie projektu z wydanymi kilkuset tysiącami PLN, brakiem środków na dalszą realizację i widmem konieczności oddania wydanych już zaliczek i refundacji ze środków UE. Biorąc pod uwagę realną wielkość zaangażowanych środków (szacunkowo od 330 do 450 tys. PLN netto) przy projekcie o wartości 700 tys. PLN, warto się zastanowić czy na pewno jest to konkurs skierowany do nowych podmiotów gospodarczych czy młodych osób tuż po studiach. Z własnego doświadczenia wiem, że bez strategicznego inwestora, ryzyko utraty płynności finansowej start-up`u jest bardzo duże. Krzysztof Grybionko - Prezes INWEST e-finance Sp. z o. o. Dyrektor Działu Analiz JST w Inwest Consulting SA. Jak zachować płynność? A zatem co ma zrobić nasz start`up, by nie wejść na minę podatkową? Przede wszystkim nie żałować środków w projekcie na profesjonalne biuro rachunkowe i doświadczonego koordynatora projektu. Warto to dobrze planować na etapie pisania wniosku o dofinansowanie. Priorytetem jest bowiem zachowanie płynności finansowej i regulowanie pojawiających się znienacka kosztów podatkowych. Przygotowanie przepływów pieniężnych projektu powinno zostać skonsultowane z trzema grupami podmiotów: specjalistą od rozliczania środków UE w wybranym konkursie, księgowym posiadającym doświadczenie praktyczne z realizacji tego typu projektów, planowanymi wykonawcami e-usługi na etapie jej wytwarzania. Po złożeniu wniosku należy uzbroić się w cierpliwość bowiem jego rozpatrzenie do czasu podpisania umowy o dofinansowanie może potrwać 24

25 Grupa Wyszehradzka. Oblicza kryzysu Marta Götz G lobalny kryzys gospodarczy ewoluujący od zapaści na rynku kredytów hipotecznych w USA, poprzez kryzys zadłużenia państw Europy Zachodniej, aż po o ogólnoświatowy problem bezrobocia nie ominął też Europy Środkowo Wschodniej. Na drodze dynamicznie rozwijających się gospodarek regionu pojawiły się przeszkody znacznie utrudniające, jeśli nie hamujące, sprawne dotąd procesy doganiana (catching up). Czechy, Węgry, Polska i Słowacja tworzące Grupę Wyszehradzką (tzw. V4), choć w ocenach niektórych analityków zestawiane na zasadzie kontrastu z pogrążanymi w głębokiej zapaści gospodarczej krajami PIGS, jako dynamiczna grupa POSCH, także doświadczyły pogorszenia kondycji makroekonomicznej. Ryc.1. Roczne zmiany PKB (%) Źródło: MFW. Kondycję makroekonomiczną państw V4 ocenić można określając stan pewnych wymiarów gospodarki, takich jak: zadłużenie zarówno publiczne, jak i prywatne, sytuację w sferze realnej mierzonej kształtowaniem się wskaźnika ubóstwa i tempem wzrostu gospodarczego oraz konkurencyjności międzynarodowej. Analizując dostępne statystyki MFW, OECD, Eurostatu oraz bazy AMECO Komisji Europejskiej; zarówno dane historyczne jak i prognozy dotyczące Czech, Węgier, Polski i Słowacji, starano się odpowiedzieć na pytanie, czy w grupie tej faktycznie doszło do znacznego pogorszenia sytuacji makroekonomicznej i w jakich obszarach zmiany mogą być szczególnie niepokojące. Załamanie produkcji mierzone spadkiem PKB nastąpiło w 2009 r. we wszystkich krajach Grupy (-6,7% na Węgrzech, -4,8% na Słowacji i -4,1 % w Czechach) poza Polską (+1,7%). Przed wybuchem kryzysu liderem wzrostu gospodarczego była Słowacja. Pozostanie nim, zgodnie z prognozami, także w r. (+4,3%). Wydaje się, że załamaniu temu towarzyszyło z jednorocznym opóźnieniem pogorszenie wskaźnika ubóstwa, czyli sumarycznego indeksu inflacji i bezrobocia. W Czechach, w r., sięgał on "zaledwie" 8,8%, w Polsce 1 2,2%, na Słowacji - 1 5,1 %, a na Węgrzech -1 6,1 %. Analizując dane historyczne można wyodrębnić w grupie V4 dwie pary: Polskę i Słowację ze znacznie wyższymi poziomami ubóstwa oraz Czechy z Węgrami, gdzie sytuacja w tym zakresie kształtowała się korzystniej. Pozytywną tendencję spadkową, a więc redukcję wskaźnika biedy, obserwowano w zasadzie do roku Według prognoz, w r., najniższe wartości wskaźnik ten przyjmie w Czechach - 8,7%, następnie w Polsce - 1 1,2%, a na Węgrzech - 1 4,3%. Najwyższy w V4 łączny poziomy inflacji i bezrobocia notować będzie naj25

26 prawdopodobniej Słowacja - Słowacji. Pozytywnie ocenić należy lekki spadek 1 5,2%. zaobserwowany już począwszy od kolejnego roku. Te same dwie pary Najprawdopodobniej oddaje on presję konsolidacyjną krajów w Grupie Wyszeh- obserwowaną na kontynencie. W roku 201 1, Ryc.2. Wskaźnik ubóstwa (%) - suma stóp inflacji i bezrobocia wyjątkowo, dodatnie saldo budżetu odnotowały Węgry, co wiązać należy z kontrowersyjnymi acz z tego punktu widzenia korzystnymi decyzjami dot. między innymi quasi nacjonalizacji funduszy emerytalnych. Natomiast we wszystkich krajach Grupy w r. przewidywane jest przekroczenie dopuszczalnego kryteriami Maastricht 3% progu Źródło: MFW. deficytu w stosunku do PKB. Udziałem państw V4, radzkiej możemy wyodrębnić w przypadku pozio- podobnie jak "starszych" członków UE, było też mów bezrobocia. Do 2006 r. wysoki odsetek systematyczne narastanie długu publicznego. Próg pozostających bez pracy rejestrowano w Polsce i na 60% w relacji do PKB przekraczają jednak tylko Węgry. Słowacji ( %), stosunkowo niski - w Czechach Liderem o najniższych wartościach skumulowanego i na Węgrzech (6-8%). Choć od roku 2007 podział zadłużenia pozostają Czechy - niestety z tendencją ten zdaje się zanikać, liderem niskiego bezrobocia do wzrostu, podobnie jak Słowacja i Węgry. W Polsce pozostają nadal Czechy. Relatywnie dobrze na tle prognozowana jest stabilizacja na poziomie 57%. regionu sytuacja ma wyglądać także w Polsce Z kondycją sektora finansów publicznych (8,6%). Załamanie gospodarcze z 2009 r. odcisnęło korespondują długoterminowe stopy procentowe swoje piętno na rynku pracy we wszystkich krajach najniższe w Czechach i będącej w strefie euro regionu i uwidoczniło się w postaci skokowego Słowacji (3,9%); wyższe w Polsce (5,8%) i najwyższe wzrostu stóp bezrobocia z 4,4% w 2008 r. do 6,9% na Węgrzech (7,3%). Warto w tym momencie w 2009r. w Czechach, z 7,8% do 1 0% na Węgrzech, wspomnieć o inicjatywie Instytutu Gospodarki z 7,1 % do 8,2% w Polsce i z 9,5% do 1 2% na Światowej z Kilonii, który proponuje ocenę stanu Słowacji. Ryc.3. Dług publiczny (% PKB) Z uwagi na sytuację państw Południa Europy, szczególną uwagę w trakcie obecnego kryzysu zaczęto zwracać na stan sektora finansów publicznych. Rok 2009 to moment szybkiego wzrostu deficytu finansów publicznych: o 3,6 punktu procentowego w Czechach, 0,9 pkt. proc. na Węgrzech, 3,6 w Polsce i aż 5,9 na Źródło: bazy AMECO Komisji Europejskiej. 26

27 zadłużenia gospodarek poprzez zastosowania stosunkowo długim okrewskaźnika zdolności do obsługi (langfristige sie, za wyjątkiem lat 2003Tragfähigkeit der Staatsverschuldung) 1. Wskazuje on 2008 na Węgrzech i 2001 poziom nadwyżek pierwotnych budżetu konieczny 2008 na Słowacji. Korpodla "uniesienia" długu przy założonym poziomie racje wszystkich krajów rentowności obligacji i określonym poziomie Grupy Wyszehradzkiej były natomiast zadłużone wzrostu gospodarczego. Niestety na liście bada- w latach "Lewarowanie" to ustało nych państw nie ma Polski. Natomiast dla Czech, w 2009 r. Z dostępnych zagregowanych danych Węgier i Słowacji obliczono, że nadwyżki te sięgać można też wnosić, że gospodarstwa domowe musiałyby odpowiednio 0,68%, 5,67% i 1,48% dla w regionie więcej oszczędzają (deponują) aniżeli wzrostu 2% i -0,1 2%, 4,1 9% i 0,56% dla wzrostu 4%. pożyczają. Wyjątkiem w tym względzie w okresie Wyjście poza listę determinant określających była Słowacja. Jak wynika z wyliczeń NBP gospodarkę, a zawartych w kryteriach konwer- i MF, wartość oszczędności gospodarstw domogencji z Maastricht zapoczątkował w sposób wych w Polsce wzrosła w r. o blisko 6 % do praformalny przyjęty w grudniu r. sześciopak, wie biliona złotych. czyli pakiet sześciu unijnych regulacji wzmacniaw opinii analityków liderem regionu dzięki jących obowiązujący dotąd Pakt Stabilności niskiemu zadłużeniu gospodarstw domowych i Wzrostu. Wczesne ostrzeganie możliwe jest dzięki (prywatne kredyty są na poziomie prawie dwa razy śledzeniu nierównowag makroekonomicznych niższym niż średnia dla strefy euro) i wysokiej obejmujących: konkurencyjność, eksport, rachu- wiarygodności inwestycyjnej stają się Czechy nek obrotów bieżących oraz zadłużenie sektora (niskie stopy procentowe ułatwiają emisję obliprywatnego i rynek nieruchomości. W lutym r. gacji). Mimo, że Czechy są jedynym państwem w EU, Komisja Europejska po raz pierwszy opracowała które obok Wielkiej Brytanii nie podpisało pakietu listę 1 0 wskaźników makroekonomicznych oraz ich fiskalnego, dzięki dobrym fundamentom gospodadopuszczalne progi, na podstawie których wskaza- rczym cieszą się zaufaniem inwestorów. Czesi mają no 1 2 krajów, których sytuacja makroekonomiczna o 37% więcej depozytów niż pożyczek, a czeski musi być dogłębnie przeanalizowana (w celu sektor bankowy działa na wyjątkowo niskim pozioopracowania dalszych rekomendacji). Spośród mie lewarowania. Według Eurostatu, zadłużenie krajów regionu na liście są jedynie Węgry, gdzie gospodarstw domowych w Czechach stanowiło niepokoi "poziom zadłużenia zewnętrznego połą- 54% dochodów w r., dla porównania w strefie czony z wysokim zadłużeniem prywatnym". euro - 99%. Kryzys zadłużenia, zwłaszcza przyparyc.4. Realny jednostkowy koszt pracy (zmiana %) dek Irlandii, unaocznił potrzebę włączania do analiz nie tylko zadłużenia sektora publicznego, ale również prywatnego. Dane dotyczące salda pożyczek sektora przedsiębiorstw2 wskazują, że na poziomie zagregowanym przedsiębiorstwa państw V4 miały więcej oszczędności aniżeli wydatków w Źródło: Eurostat. 1 schuldenbarometer-1 /das-ifw-schuldenbarometer/ 2 Dosł. wg. baz AMECO " Netlending (+) ornetborrowing (-)". 27

28 Ryc.5. Saldo na rachunku obrotów bieżących O sukcesie gospodarczym kraju decyduje jego zdolność do lokowania towarów za granicą. O ile wartości eksportu i saldo na rachunku obrotów bieżących stanowią świadectwo skutecznej obecności na obcych rynkach, o tyle Źródło: MFW. kształtowanie się terms of trade, czyli relacji cen eksportowych i importowych, czy realnego kosztu jednostkowego pracy oddają zdolność danej gospodarki do sprostania międzynarodowej konkurencji, a więc jej konkurencyjność. Poprawę tj. spadek realnego kosztu pracy, a więc potanienie dóbr eksportowych zanotują w r. i najprawdopodobniej także w r. Czechy i Węgry. Skokowy wzrost tego kosztu na Słowacji w 2009 r. był natomiast najpewniej związanyzprzystąpieniem do strefyeuro. Za wyjątkiem Polski, we wszystkich krajach regionu, zanotowano spadki terms of trade w stosunku do roku Poprawie tych relacji w Polsce, tj. korzystniejszemu kształtowaniu się cen eksportowych aniżeli importowych, towarzyszył jednak 5 miliardowy (euro) deficyt w handlu towarami i usługami. W tym czasie Słowacja zarejestrowała nadwyżkę wysokości 0,7 mld euro, Czechy - 6,5 mld euro, a Węgry - 8,2 mld euro. Wszytskie kraje regionu, za wyjątkiem Węgier w latach , wykazują deficyt na rachunku obrotów bieżących. O ile jednak Węgry starają się systematycznie poprawiać wyniki w tej części bilansu płatniczego, o tyle w Polsce obserwujemy stopniowe pogłębianie się deficytu. Podsumowując te krótkie rozważania o Grupie Wyszehradzkiej należy przypomnieć i zaakcentować: wyjątkową odporność Polski w kryzysowym roku 2009, która objawiła się brakiem spadku PKB, towarzyszący załamaniu PKB z rocznym opóźnieniem wzrost wskaźnika ubóstwa, pesymistyczne przewidywania dotyczące przekroczenia w r. dopuszczalnego 3% limitu deficytu 28 finansów publicznych we wszystkich krajach, ale 60% długu publicznego już tylko na Węgrzech, rosnące oszczędności sektora prywatnego i gospodarstw domowych oraz bardzo wysoki na tle krajów V4 deficyt na rachunku obrotów bieżących w Polsce. Dr Marta Götz - adiunkt w Instytucie Zachodnim w Poznaniu.

29 Czy warto wchodzić do strefy euro? Konrad Szczepański /09/28/milton-friedmano-euro-i-strefie-euro/ 2 Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, red. J. Borowski, NBP, Warszawa 2004, str. 47. Polska zobowiązała się w Traktacie Akcesyjnym przystąpić do strefy euro. Zdaniem noblisty z ekonomii Miltona Friedmana euro jest swego rodzaju gospodarczym eksperymentem: nigdy w historii, zgodnie z moją wiedzą, nie było podobnego przypadku, w którym jeden bank centralny kontrolował politykę monetarną politycznie niepodległych państw 1. Warto zatem rozważyć argumenty za wejściem Polski do strefy euro, jak i kontrargumenty. Jednym z głównych argumentów zwolenników wprowadzenia Polski do strefy euro jest zniesienie kursu wymiany złotego względem euro. Spowoduje to eliminację ryzyka kursowego, ożywienie wymiany handlowej oraz zniesienie kosztów transakcyjnych 2. Dzięki przyjęciu wspólnej waluty polskie firmy miałyby ułatwione planowanie inwestycyjne. Wyeliminowane zostałoby ryzyko transakcyjne, a Polska stałaby się krajem bardziej atrakcyjnym dla inwestorów z eurogrupy. Eliminacja ryzyka kursowego przysłużyłaby się również wszystkim Polakom podróżującym po krajach strefy euro, zaś brak premii za owo ryzyko spowoduje spadek stóp procentowych, który umożliwi łatwiejszy dostęp do kapitału. Przyjęcie euro, według zwolenników jego wprowadzenia, powinno spowodować napływ inwestycji z państw euro strefy. Przyjęcie wspólnej waluty powinno być także ułatwieniem dla polskich eksporterów. Kolejnym plusem będzie ukrócenie spekulacji na polskiej walucie. Dzięki wprowadzeniu euro polskie gospodarstwa domowe oraz firmy nie będą musiały ponosić kosztów transakcyjnych związanych wymianą złotówki na euro. Niesie to za sobą sporo korzyści związanych z likwidacją kosztów księgowych. Koszty transakcyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze są trudne do zmierzenia, ale ich eliminacja powinna doprowadzić do wzrostu polskiego PKB o około 0,21 %. Wprowadzenie euro umożliwi polskim firmom jak i konsumentom prostszy wybór dostawców oraz odbiorców. Porównanie ofert wyrażonych w tej samej walucie ułatwi proces decyzyjny. Zwolennicy euro argumentują również, że przyjęcie euro spowodować powinno ożywienie wymiany handlowej z krajami wspólnej waluty. Do Polski powinny również napłynąć nowe inwestycje z państw strefy euro. Z drugiej strony polscy przedsiębiorcy będą musieli liczyć się z nasiloną konkurencją ze strony firm z obszaru UGiW (Unii Gospodarczej i Walutowej). Jak pokazują dane statystyczne, przyjęcie euro nie zawsze skutkuje wzrostem eksportu do krajów posiadających euro. Według danych OECD 3 w przypadku Portugalii średnie tempo wartości eksportu do krajów znajdujących się w strefie euro w latach poprzedzających wejście Portugalii do strefy euro ( ) było praktycznie identyczne jak średnie tempo wartości eksportu w okresie funkcjonowania strefy euro ( ). W przypadku Hiszpanii w okresie funkcjonowania strefy euro średnie tempo wartości eksportu do krajów strefy euro spadło w stosunku do okresu poprze- 3 Dlaczego Polska nie powinna wchodzić do strefy euro, E. Łon, Poznań 2007, str

30 dzającego wejście tego kraju do strefy wspólnej waluty. Wejście do strefy euro nie gwarantuje również wysokiego wzrostu gospodarczego. Jak pokazują dane OECD, w wielu krajach strefy euro realny wzrost PKB będzie niższy aniżeli w naszym kraju. Polska nie potrzebuje więc rezygnować z własnej waluty aby osiągnąć wysoki wzrost gospodarczy. Tabela 1 : Udział eksportu do innych krajów strefy euro w eksporcie ogółem w krajach strefy euro w i w 2005 roku Kraj Austria 5,2 7,0 Belgia Finlandia 5,8 4,7 Francja 5,9 6,5 Grecja 5,0 7,0 Hiszpania 5,9 5,7 6,4 Włochy 5, ,5 7,4 5,8 Holandia 5,7 6,1 Irlandia 5,9 Luksemburg Niemcy 5,6 Portugalia 6,3 5,9 6,7 6,4 Źródło: E. Łon, Dlaczego Polska nie powinna wchodzić do strefyeuro, Poznań 2007, s Według OECD najwyższy wzrost realnego PKB w Europie będzie miała w najbliższych latach Turcja, która nie należy zarówno do strefy euro jak i do Unii Europejskiej. Według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego Irlandia w latach posiadała średni wzrost produktu krajowego brutto na poziomie 6,2%. Wejście tego kraju w do strefy euro spowodowało gwałtowny spadek tego miernika. W latach średni wzrost PKB dla Irlandii wynosił już 3,66% 4. Kolejnym argumentem za tym, by do strefy euro nie przystępować, jest fakt, iż powierzając 7,1 własną walutę ośrodkowi zewnętrznemu (Europejski Bank Centralny) państwo polskie traci jeden z atrybutów swojej suwerenności. Warto tu przypomnieć słowa finansisty Mayera Amschelala Rothschilda Daj mi kontrolę nad emisją pieniądza, a nieważne będzie, kto ustala prawa. Polska oddając swoją walutę skazana byłaby na dyktat polityki pieniężnej z Europejskiego Banku Centralnego. Naczelnym organem EBC jest Rada Prezesów, w skład której wchodzą prezesi banków centralnych poszczególnych krajów euro strefy. Ostateczny kształt polityki pieniężnej jest rezultatem sporu pomiędzy krajami dążącymi do poluzowania polityki pieniężnej takimi jak Włochy, Grecja, Portugalia, Francja, Hiszpania, a obozem opowiadającym się za restrykcyjną polityką pieniężną, czyli Holandią, Niemcami, Luksemburgiem czy też Belgią. Załóżmy, że Polska weszła do strefy euro. Hipotetycznie można sobie wyobrazić taką sytuację, w której EBC, beztrosko drukuje pieniądze powodując hiperinflację, która doprowadza do drastycznego ubożenia społeczeństwa. Państwo polskie nie byłoby w stanie nic w takiej sytuacji zrobić, ponieważ bezpośredni wpływ Polski na politykę pieniężną EBC byłby znikomy. Polska miałaby tylko jednego z wielu członków Rady Prezesów, którego wpływ na politykę Europejskiego Banku Centralnego zależałby od poparcia bloku państw opowiadających się za restrykcyjną polityką pieniężną lub bloku państw popierających luźniejszą politykę pieniężną 5. Obecnie Prezes NBP może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoje działania przed Trybunałem Stanu. Wprowadzenie Euro oznacza de facto rezygnację z prowadzenia własnej, suwerennej polityki pieniężnej i oddanie jej w obce ręce. Świadomi tego Szwedzi i Duńczycy odrzucili więc w referendum propozycję wspólnej waluty i zostali przy swoich narodowych środkach płatniczych. Kraj posiadający własną walutę jest w stanie dostosować stopę procentową do tempa własnej gospodarki. Możliwość niezależnego kształtowania stóp procentowych umożliwia łagodzenie spadku produkcji oraz zatrudnienia w szczególności w wypadku wstrząsów w popycie zewnętrznym oraz 4 Międzynarodowy Fundusz Walutowy. 5 Tragedia euro, P. Bagus, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 201 1, s

31 . zmian w relacji cen handlu zagranicznego. Europejski Bank Centralny natomiast wykorzystuje stopy procentowe tylko w wypadku wstrząsów symetrycznych (odnoszących się do wszystkich państw euro strefy). W przypadku wstrząsów asymetrycznych (odnoszących się do poszczególnych państw), problem radzenia sobie z tego typu negatywnymi zdarzeniami spada na państwo dotknięte wstrząsem. Bank centralny państwa dotkniętego wstrząsem nie może obniżyć stopy procentowej w celu pobudzenia inwestycji, dlatego też wstrząs ten wpływa bezpośrednio na wzrost Tabela 2: Realny wzrost PKB w % 2006 wtedy, gdy kraj znajdujesię w skrajnie fatalnej sytuacji gospodarczej. Argentyna, poprzez zdewaluowanie wartości własnej waluty, powróciła na ścieżkę wzrostu. Dzięki słabej walucie kraj ten stał się eksporterem pszenicy soli oraz wołowiny. Grecja poprzez brak możliwości dewaluacji własnej waluty skazana jest na lata marazmu i nie widać dla niej pewnej drogi rozwoju. Ojczyzna demokracji obecnie musi radzić sobie z kursem euro, który nie jest dostosowany do wewnętrznych realiów panujących w tym kraju oraz wysokimi stopami procentowymi narzuconymi P 201 3P Austria 3,6 3,7 1,2-3,7 2,4 3,2 0,6 1,8 Belgia 2,7 2,8 0,9-2,7 2,3 2 0,5 1,6 Estonia 1 0,1 7,5-3,7 1 4,3 2,3 8 3,2 4,4 Finlandia 4,4 5,3 1-8,2 3,6 3 1,4 2 Francja 2,7 2,2-0,2-2,6 1,4 1,6 0,3 1,4 Grecja 5,5 3-0,2-3,2-3,5-6,1-3 0,5 Hiszpania 4,1 3,5 0,9-3,7-0,1 0,7 0,3 1,3 Holandia 3,5 3,9 1,8-3,5 1,6 1,4 0,3 1,5 Irlandia 3 5, ,4 1,2 1 2,4 Luksemburg 5 6,6 0,8-5,3 2,7 2 0,4 2,2 Niemcy 3,9 3,4 0,8-5,1 3,6 3,0 0,6 1,9 Portugalia 1,4 2,4 0-2,5 1,4-1,6-3,2 0,5 Włochy 2,2 1,7-1,2-5,1 1,5 0,7-0,5 0,5 Słowacja 8,3 1 0,5 5,9-4,9 4,2 3 1,8 3,6 Słowenia 5,8 6,9 3,6-8 1,4 1 0,3 1,8 Strefa euro* 4,41 4,57 0,57-5,32 1,62 1,54 0,27 1,83 Polska 6,2 6,8 5 1,6 3,8 4,2 2,5 2,5 Turcja 6,9 4,7 0,7-4,8 9 7,4 3 4,5 Źródło: OECD. *Dane dla strefy euro nie obejmują Cypru i Malty. bezrobocia lub krajową politykę fiskalną (wzrost wydatków budżetowych na np. zasiłki). Posiadając własną walutę zawszę można ją zdewaluować. Jest to bardzo ważne zwłaszcza 6http://inwestycje.wieszjak.pl/rynek-finansowy/280626,2,Czyda-sie-zazegnac-kryzys-zadluzenia-w-Grecji.html przez EBC 6. Kombinacja wysokich stóp procentowych oraz silnego euro ma fatalny wpływ na gospodarkę Grecji. Brak możliwości zdewaluowania własnej waluty odczuwają również Włosi oraz Portugalczycy. Jeśli dany kraj rządzi się źle, jego waluta ulega naturalnej dewaluacji kraj ten musi radzić sobie sam ze swoimi problemami. 31

32 Dewaluacja waluty ma zawsze podstawę w realnej ekonomii, nie wynika zaś z przypadkowej woli światowych spekulantów. W przypadku, gdy dany kraj również jest źle zarządzany, a należy do strefy euro, konsekwencje jego rządów mają bezpośredni wpływ na pozostałe kraje członkowskie. Gdyby Grecja miała drahmę, jej waluta uległaby dewaluacji, a fatalna sytuacja w tym kraju nie miałaby aż taki znacznego wpływu na pozostałe kraje. Moim zdaniem, każdy kraj w Europie powinien mieć własną walutę. Euro w historii Europy jest precedensem. Przez prawie 2000 lat Europa radziła sobie bez wspólnej waluty i najprawdopodobniej przez następne 2000 lat również poradziłaby sobie bez niej. Euro jest w mojej opinii walutą sztuczną, wprowadzoną na siłę, ze względów bardziej politycznych niż ekonomicznych, do państw o zróżnicowanych parametrach ekonomicznych, jak i kulturowych. Walutowe kryteria konwergencji, od których uzależniano wprowadzenie euro w danym kraju, były łatwe do zmanipulowania i nie oddawały prawdziwej skali różnic między poszczególnymi państwami. W skład tych różnic można wymienić chociażby produktywność, etykę pracy, stosunek do pieniędzy, czy też poziom korupcji 7. Na zniwelowanie części różnic między krajami strefy euro potrzeba pokoleń, a części różnic nie da się zniwelować najprawdopodobniej już nigdy (jak np. historii finansowej danych krajów, czy też stosunku do pieniądza). Jak wskazuje Bruno Bandulet, niemiecki doradca finansowy i autor książki zatytułowanej wymownie Ostatnie lata euro, wprowadzenie euro nie zniwelowano różnic pomiędzy państwami, a zlikwidowało instrument pozwalający te różnice wychwycić europejski rynek dewizowy. Rynek ten, który na odmienne stopy inflacji, poziomy deficytów budżetowych, różnice w produktywności reagował poprzez wyprzedaż lub kupno poszczególnych walut. Jedne waluty na nim słabły (stawały się tańsze) inne zaś się umacniały(stawały się droższe). Pomimo ewentualnych działań spekulacyjnych, o wartości waluty decydowały realne czynniki ekonomiczne. Warto więc zastanowić się nad przyszłością 7 Ostatnie lata euro, red. B. Bandulet, Wektory, str http://tomaszcukiernik.pl/artykuly/teksty-o-uniieuropejskiej/dlugi-niszcza-strefe-euro/ euro. A ta, zdaniem wielu poważnych ekonomistów (w tym laureatów Nagrody Nobla), wygląda raczej ponuro. Jak wskazuje Paul Krugman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 2008 r., istnieje 50 procent szans, że Grecja opuści strefę euro, a potem może nastąpić reakcja łańcuchowa. 72 procent przepytanych przez agencję Bloomberga ekonomistów i inwestorów przewiduje, że w ciągu najbliższych pięciu lat przynajmniej jedno państwo wyjdzie ze strefy euro 8. Z kolei,jak uważa Andrzej Bosomworth, jeden z największych inwestorów na świecie, stojący na czele funduszu obligacji Pimco, Grecja, Irlandia i Portugalia powinny wyjść ze strefy euro, jeżeli chcą stanąć na nogi. Polska na razie nie może wejść do strefy euro, gdyż nie spełnia tzw. warunków konwergencji (m.in. zbyt duży poziom długu publicznego do PKB). Wobec tego, co obecnie dzieje się w strefie euro i co można przewidzieć, należałoby poważnie zastanowić się na renegocjacją traktatu akcesyjnego w kwestii przystąpienia do unii walutowej. Od wejścia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. wiele się zmieniło. Trzeba wziąć to pod uwagę, kierując się własnym interesem oraz opiniami niezależnych, wiarygodnych ekspertów. BIBLIOGRAFIA: 1 ) Łon E., Dlaczego Polska nie powinna wchodzić do strefy euro, Poznań ) Bandulet B., Ostatnie lata euro, Wektory, Kobierzyce ) Bagus P., Tragedia euro, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa ) Borowski J.(red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP, Warszawa ) Gawlikowska-Huekel K., Zielińska-Głębocka A., Integracja europejska od jednolitego rynku do unii walutowej, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa ) Pszczułka I., Euro,a integracja europejskich rynków finansowych, CeDeWu, Warszawa ) Kaźmierczak A., Płynność międzynarodowa w kapitalizmie, SGPIS, Warszawa ) Mishkin F., Money,banking and Financial markets, HarperColins Publisher, New York ) Modigliani F., Monetary Policy and consumption, Federal Reserve Bank of Boston, Mgr inż. Konrad Szczepański - absolwent Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. 32

33 Dyrektywa UCITS IV, a rynek funduszy inwestycyjnych Łukasz Sobora Od 01 lipca roku na europejskim rynku funduszy inwestycyjnych obowiązuje regulacja unijna znana pod nazwą UCITS 1 IV. UCITS IV czyli dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 1 3 lipca 2009 roku w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe. Niestety Polska spóźnia się z implementacją wspomnianej dyrektywy do prawa krajowego. Warto jednak wspomnieć, iż Ministerstwo Finansów w dniu 7 lutego roku opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych. Z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów (RM) wynika, iż planowany termin przyjęcia projektu ustawy przez RM to I kwartał roku. Nowa ustawa wdroży trzy unijne dyrektywy, których celem jest ułatwienie i usprawnienie działania funduszy inwestycyjnych otwartych oraz Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych (TFI) w Unii Europejskiej (UE). Wspólnie z dyrektywą UCITS IV zaczęły obowiązywać niżej wymienione dyrektywy (z terminem implementacji 30 czerwca roku) i rozporządzenia: Dyrektywa Komisji 201 0/43/UE z dnia 1 lipca roku w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE w zakresie wymogów organizacyjnych, konfliktów interesów, prowadzenia działalności, zarządzania ryzykiem i treści umowy pomiędzy depozytariuszem a spółką zarządzającą zwana Dyrektywą Wykonawczą I. Dyrektywa Komisji 201 0/44/UE z dnia 1 lipca roku w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE w zakresie niektórych przepisów dotyczących łączenia funduszy, modeli funduszy podstawowych i powiązanych oraz procedury powiadamiania Dyrektywa Wykonawcza II. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 583/201 0 z dnia 1 lipca roku w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE w zakresie kluczowych informacji dla inwestorów i warunków, które trzeba spełnić w przypadku dostarczania kluczowych informacji dla inwestorów albo prospektu emisyjnego na trwałym nośniku innym niż papier lub za pośrednictwem strony internetowej. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 584/201 0 z dnia 1 lipca roku w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE w zakresie formatu i treści standardowego powiadomienia w formie pisemnej, a także zaświadczenia dotyczącego UCITS, wykorzystania łączności elektronicznej przez właściwe organy do celów powiadamiania oraz w zakresie procedur dotyczących kontroli na miejscu i dochodzeń oraz wymiany informacji między właściwymi organami 2. Szczególnie należy zwrócić uwagę, iż wspomniane wyżej dwa rozporządzenia UE są aktami prawnymi obowiązującymi na terytorium Polski bezpośrednio, co oznacza brak potrzeby ich implementacji zgodnie z art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Dyrektywa UCITS IV wraz z aktami wyko- 1 UCITS Undertakings for Collective Investments in Transferable Securities (przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe). W Polsce zgodne z dyrektywą UCITS są fundusze inwestycyjne otwarte. 2 Dane dostępne na stronie internetowej Komisji Nadzoru Finansowego ( 33

34 nawczymi wprowadza istotne zmiany. Do najważniejszych z nich należą: Paszport inwestycyjny, który daje prawo do zarządzania przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych funduszami w innych państwach członkowskich oraz prawo dla zarządzających z innych państw członkowskich do zarządzania funduszami inwestycyjnymi w Polsce; Konstrukcja Master-feeder, a więc zmiany w zakresie tworzenia funduszy podstawowych i powiązanych; Fuzje transgraniczne mogące być realizowane poprzez przejęcie funduszu przez inny fundusz, utworzenie nowego funduszu albo transfer aktywów netto do innego funduszu; Key Investor Information (KII), czyli kluczowe informacje dla inwestorów, mające zastąpić skrót prospektu informacyjnego funduszu, który został uznany za zbyt długi i często mało zrozumiały dla potencjalnych inwestorów. Wymieniony dokument musi w najbardziej przejrzysty sposób określać profil ryzyka funduszu, wykorzystując do tego celu prezentację wyników historycznych oraz krótki opis celów i polityki inwestycyjnej. Dodatkowo ma prezentować koszty, prowizje i opłaty, a jego objętość nie będzie mogła przekroczyć dwóch stron A4; Uproszczony proces notyfikacji kładzie na regulatora rynku (w Polsce to Komisja Nadzoru Finansowego KNF) obowiązek przesyłania informacji o rodzimych funduszach do innych regulatorów UE, dzięki czemu nastąpi skrócenie procesu notyfikacji produktów do 1 0 dni; Współpraca regulatorów, a więc zacieśnienie współpracy między nadzorcami w poszczególnych państwach członkowskich UE. Obecnie trwają prace nad implementacją wspomnianych przepisów unijnych do ustawodawstwa polskiego. Dlatego warto wspomnieć o możliwych szansach i zagrożeniach związanych z obowiązywaniem omówionych przepisów. Na wstępie należałoby wskazać, iż wprowadzenie pakietu UCITS IV spowoduje istotne zmiany na europejskim rynku funduszy inwestycyjnych, ponieważ dyrektywy Komisji Europejskiej są jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój omawianej branży w Europie. Oczywiście na dzień dzisiejszy trudno określić skutki zaproponowanych rozwiązań, ale można przynajmniej spróbować. Zawsze trudniej mówi się o zagrożeniach, więc zacznijmy od nich! Z perspektywy polskiego rynku funduszy inwestycyjnych na wprowadzeniu dyrektywy w szczególności skorzystają państwa uznawane za przyjazne dla funkcjonowania funduszy inwestycyjnych, czyli Luksemburg i Irlandia. Dodatkowo na łączenie biznesu we własnych krajach mogą się zdecydować podmioty powiązane z dużymi, lokalnymi rynkami jak Francja, Wielka Brytania czy Włochy. W przypadku funduszy polskich TFI możemy mieć do czynienia z przekazaniem zarządzania poza granice naszego kraju, co może być wynikiem przejmowania i łączenia funduszy. Konsolidować ze sobą będzie można produkty zarejestrowane w różnych krajach UE pod warunkiem posiadania przez nie statusu UCITS. Wynikiem tego może być marginalizacja polskich Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych związanych kapitałowo z podmiotami zagranicznymi. Zmniejszeniu może także ulec rola rodzimych firm inwestycyjnych z uwagi na zwiększoną konkurencyjność ze strony podmiotów zagranicznych. Wiąże się to z faktem, iż na tak dużym rynku jakim jest UE łatwiej funkcjonować podmiotom działającym globalnie. Natomiast jeśli chodzi o szanse, to dyrektywa UCITS IV ma ułatwić sprzedaż funduszy oraz racjonalizację sektora zarządzania aktywami. Ułatwienie transgranicznego funkcjonowania na rynku UE będzie oznaczało, że polskie TFI posiadające MCP 4 będzie mogło zarządzać swoim funduszem UCITS zarejestrowanym w Luksemburgu, Francji, Niemczech itd. bez konieczności posiadania swojego oddziału w wymienionym kraju. Dyrektywa wraz z aktami wykonawczymi ma doprowadzić do ujednolicenia zasad funkcjonowania europejskiego 3 Fundusz powiązany (feeder) to fundusz inwestujący co najmniej 85% aktywów w tytuły uczestnictwa funduszu podstawowego (master). Feeder może zainwestować tylko w jeden fundusz master, natomiast master może mieć jako uczestnika więcej niż jeden fundusz feeder. 4 MCP z ang. Management Company Passport czyli tzw. Paszport inwestycyjny. 34

35 rynku funduszy inwestycyjnych oraz wzmocnienia jego konkurencji. Nastąpi eliminacja barier wejścia na rynki poszczególnych krajów UE. Ze zwiększeniem konkurencyjności będzie się wiązało zmniejszenie kosztów zarządzania aktywami, a Klienci będą być może wnosić standardowe europejskie opłaty za nabycie jednostek uczestnictwa funduszy UCITS, niższe od obowiązujących w Polsce. Wśród plusów należy również wymienić zwiększenie ochrony klientów inwestujących w fundusze poprzez zwiększone wymogi w sferze informacyjnej. Dokumentem przekazywanym uczestnikom funduszy ma być KII, którego treść będzie bardziej przejrzysta niż wykorzystywanego obecnie skrótu prospektu informacyjnego. Aktualnie, z uwagi na brak implementacji omawianych dyrektyw przez Polskę, mogą występować problemy związane ze stosowaniem właściwych przepisów odnoszących się do funduszy inwestycyjnych otwartych, TFI oraz funduszy zagranicznych. Dlatego Urząd KNF rozważając zakres stosowania prawa wspólnotowego i zależności pomiędzy prawem wspólnotowym a krajowym po 1 lipca roku będzie kierować się następującymi zasadami wyznaczającymi ogólny kierunek stosowania prawa wspólnotowego: Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego oznacza zapewnienie wszystkim normom prawa wspólnotowego przewagi w razie konfliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub późniejszą normą krajową w każdym państwie członkowskim. Bezpośrednia skuteczność przepisów dyrektywy została ukształtowana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS). ETS uznał, że uprawnienia przyznane jednostkom przez prawo wspólnotowe mogą być powoływane przed organami krajowymi bezpośrednio w celu ich wykonania, o ile spełnione są niżej wymienione warunki: a) przepisy danej dyrektywy są jasne, precyzyjne, bezwarunkowe i zupełne, b) z norm dyrektywy wynikają prawa jednostek wobec państwa, c) upłynął termin implementacji dyrektywy przez dane państwo członkowskie, a jej normy nie zostały zaimplementowane albo implementacja jest nieprawidłowa. Pośredni skutek dyrektyw zasada skutku pośredniego jest generalną dyrektywą interpretacyjną, zgodnie z którą na krajowych organach sądowych i admi nistracyjnych ciąży obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym. W procesie stosowania prawa, państwa członkowskie i ich organy krajowe mają obowiązek tak interpretować przepisy wewnętrzne, by cele niewdrożonej dyrektywy zostały osiągnięte 5. Reasumując, na podstawie przedstawionych szans i zagrożeń można wnioskować, iż wprowadzone zmiany powinny być korzystne dla inwestorów, jednak niekoniecznie dla spółek zarządzających i mniejszych funduszy, funkcjonujących na lokalnych rynkach. Skutki wdrożenia rozwiązań zawartych w dyrektywie UCITS IV wraz z jej aktami wykonawczymi odnośnie polskiego rynku funduszy inwestycyjnych będzie można sformułować dopiero za parę lat. UCITS IV na pewno zmieni krajobraz funduszy w Polsce i Unii Europejskiej. Pozostaje tylko wierzyć, iż zmiany idą w dobrym kierunku, a przewaga skutków pozytywnych nad negatywnymi będzie zauważalna. Łukasz Sobora pracownik Centrali Banku Pekao SA w Warszawie; absolwent studiów doktoranckich Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

36 Application of Innovative Financial Products in the Real Sector of Economy. T he model of double SWAP-contract suggested in this article is used in payments between contractors and suppliers and allows acceleration settlement procedure, decreasing debts receivable and increasing the efficiency of financial resources with minimal losses. One of the current problems in activities of Russian enterprises is debts receivable accumulating due to non-payment for goods and services. The company has limited possibilities of using financial resources for a long time has negative effects on financial and business activities of enterprises which become inefficient during periods of inflation especially when it is necessary to mobilize working assets. Innovative financial products form specific relationships between economic players in the process of their innovative activities on the financial market which contributes to satisfying demands of these players in the aspect of risks redistribution, ensuring liquidity and improvement of final financial results for various market players. But at the same ime innovative financial products complicate economical relationships inducing new needs in financial innovations which characterizes dialectics of relationships of real sector of economy and financial market and also allows considering the latter as the most important factor of accelerating economic development and the increase of production efficiency. 1. Double SWAP model There is no unambiguous solution for the problems of payment system improvement and reduction of 36 Olga E. Medvedeva Michał Flieger overdue debts receivable. Practical economy of developed countries shows that this problem should be solved by developing and application of various methods. A uniform solution for all specific situations is not possible. It is necessary to develop for each subject case solutions for improvement of payment system and to carry out highly qualified policy aimed at prevention and payments of debts receivable, as well as toughening the control over payments between consumers ofgoods and service providers. Considering the above the author believes that the model of double SWAP application as the most efficient method (in author s opinion) in cases when a company has some problems with payments acceleration (Fig. 1 ). In this model there are four participants: an enterprise, its contractors, a factoring company, and a bank. Fig. 1 Model of double SWAP application in accelerated payment with suppliers. The first stage (Fig. 1 ) is characterized by debts of Enterprise B to Enterprise A as a result of non-payment for goods and services [1 ]. Consequently Enterprise A cannot pay its debt to

37 Contractor C [4]. There are two possible solutions of this problem. The first option is the simplest when all participants wait to be paid in their due turn. The second option seems to be the most efficient; it requires application of derivative financial instruments. 2. Derivatives in financial markets timely. Using Factoring Company services an entrepreneur has a possibility to convert future debt into cash when needed by presenting a bill to a bank. When the financial situation of the enterprise gets better, expenses for accounts receivable decrease. In other words factoring is a purchase of supplier monetary claims by a bank or specialized company and the following encashment for a fee. In the suggested model at the third level we can clearly see the application of percentage SWAPcontracts. Derivative financial instruments have not been well recognized in Russian economy although these instruments appeared several centuries ago. As economic relationships had become more complicated and there increased the possibilities of financial resources redistribution the derivatives were introduced. That helped not only risk management but also the use of new variants of financial resources redistribution which is the most crucial running the business rationally. Fig. 2 Model ofswap application in accelederivative firated payment settlement with suppliers. nancial instruments cristalized in the process of traditional financial As SWAP-contract is a derivative which is quite relationships (such as loan, credit) and as a matter of complicated financial instrument it needs to be acfact became traditional instruments catered for new companied by a whole package. What is crucontractual relationship. The aim ofthese contracts is cial in this situation is that all these agreements are linked with overcoming the limitations resulting between the same parties but these parties take from traditional commitments to future purchase or opposite positions differing according to how the sale and also rights for future purchase or sale: a price of the agreement subject is defined. Each party classical financial instruments with priced fixed at of a SWAP always has double obligation as opposed the given moment oftime. to an ordinary contract where the party has only one SWAP-agreement binds each party with lia- obligation or takes one of the two possible positions: bility for making regular payments to their trading buyer (debtor) or seller (creditor). partners in accordance with contract conditions SWAPs provided for exchange of fixed which defines payments related to various indi- obligations are made only if parties assets differ cators, change of relations, ceasing of actions and (different goods, different currencies). Otherwise transfer ofrights for SWAP-operation. SWAP does not make sense from the economical Enterprise A transfers payment obligations of point of view as it is an exchange of the same asset Enterprise B to Factoring Company [6] which forms but with different price. bond pool and places it in a commercial bank against SWAP contract is mainly made about receiving the bill [9]. Then Factoring Company endorses a bill of specified interest rate. For some reasons parties to Enterprise A as a payment for Enterprise B's are not willing to get rid of obligations they have. obligations [3]. Sometimes this can lead to financial loss but they Factoring Company acts to solve a problem of may exchange them for obligations more suitable in payments risk in order to receive them in full and the current market situation. SWAP-contracts are the 37

38 financial instruments which allow carry out this exchange in a quite specific form by paying or recei- Fig. 3 Model of double SWAP application in accelerated payment settlement with suppliers. ving the difference between the obligations in possession and obligations needed. Let s have a closer look at SWAP-contracts which are applied on the third level of the proposed model (Fig.2), where Enterprise B s obligations are exchanged for commercial bank bill (SWAP1 ). SWAP1 is a means of insurance for Factoring company against unpaid obligations of Enterprise B. Application of this financial instrument reduces risks arising during changing financial situation of the enterprise. Percentage for payments is defined at the moment of closing the deal percent obligations of Enterprise B are exchanged for a banker s bill worth 90 percent of the obligation. Thus Factoring company decreases losses making a deal with an exchange rate defined in advance. So SWAP1 is an agreement between two parties whose object of trade is the exchange of obligations expressed with different financial instruments, calculated on different bases, and with different interest rates. At the fifth stage (Fig. 3) Factoring company transfers bond pool to a commercial bank on the condition of underwriting in exchange for Banker s bill (SWAP 2). Sum ofbanker s bill is 95 percent ofsum of the total obligations transferred to bank and the banking margin on the bill is 5 percent. 3. Banks role in the SWAP transactions Banker s bill is a strictly formalized written promissory note warranting unconditional and abstract 38 obligation ofone party to pay at a certain moment of time specified sum of money to the other party and the right of the latter to demand this payment. Using a banker s bill in business activities promotes national economy, attracts investment and lessens the negative effects of payment crisis. It also accelerates payments among businesses. Parties of banker s bill are interested in development of the banker s bill market in Russia; they strive to make the economic system be more efficient. Transaction partners control each other trying to decrease possible risks for the future. Seller (holder of a banker s bill) analyses debtor s economic standing and solvency. So both parties are interested in improving quality of their activities. Combination of both banker s bill mechanisms and obligation loan gives the opportunity to accelerate the system of payment with minimal losses for all participants and also to decrease debts among businesses. The nature of this operation is such that obligations with future date of payment are exchanged for banker s bill which can be presented for payment at any time to both bank and factoring company. This process is called risk hedging. After investing in bond pool the bank, acting as underwriter, puts it out on the stock exchange [1 1 ] for potential investors. Financial underwriting on the equity market is taken as activity of investment middlemen on guaranteed floatation of a loan or issuance of securities on the primary market. On the equity market underwriter is a party guaranteeing the issuer revenue from sale of securities. Actually as shown underwriter buys securities from issuer and resells them to investors. Underwriter buys securities in order to resell them to private investors. Services on primary issuing of corporate securities are provided by investment and commercial banks, brokers, investment and financial companies. 4. Transactions underwriting To issue a considerable volume of securities issuing syndicates groups of underwriters (investment institutions) are formed on the principles of profit-sharing. These syndicates place and guarantee securities issue.

39 Issuing syndicate is not a legal entity, it is a temporary consolidation of investment companies for completing of a particular task on the basis of taking joint obligations concerning specific issuer and securities issue. Currently there are number of specific details in underwriting in Russian practice. Namely: Insufficient capitalization of financial middlemen, uncertainty in liquidity and future dynamics of issuer securities lead to applying underwriting basically under best efforts basis (or Russian specifics with delayed redemption, i.e. progress redemption of securities as investment company sells them to a public); Issuing syndicates are barely formed; Stock exchange is used for primary distribution; Large issuers act independently as organizers and managers ofissuing syndicates. Underwriter can act on equity market as a principal and as an agent. Agent is essentially performing activities the same as a broker who has rights to operate with securities on behalf of the client and at the client s expense. The agent at his own expense buys securities in order to offer them later on the equity market Difference between buying and selling price is underwriter s revenue which is bank s margin for services. Active role of the banks on equity market results from profitability of transactions on investment market which results from delayed maturity date, offering the securities without pledge and by some other technical details that make equity market different from banking services market. Because of this equity stock component lending agencies activities became a solid addition to the main banking activities. It is profitable for bank to offer bond pool at the equity market so that helps avoid obligations with unknown redemption date. So actually owner of Enterprise B (Bn) obligations is securities investor (individual or legal entity). Bank makes profit using the same resources several time; bond pool discounted bill is issued; commission which is paid for underwriting services; at the same time the bank being temporary owner of monetary funds received from sale of bond pool. Bank can use this money for its other activities, e.g. provide a loan, and receive an interest payment. Conclusions This mechanism could result in satisfying each party. Process of payment and monetary funds movement is continuous. Positive features of the proposed model use are the following: This model offinancing is at the same time model of settlement hedging between suppliers and their contractors as Enterprise C can demand payment on promissory note not only from Enterprise A and factoring company but also from a commercial bank. Combination of promissory note mechanism and obligation loan gives an opportunity to accelerate settlement with minimal losses for each party and also decrease debts between businesses. Commercial banks face complications with application of derivatives and it is due to several factors. The legal status of agreements with derivative financial instruments is not clearly defined, there are no by-laws clearly regulating operations with such instruments, there is no fully established mechanism in Russian accounting system. Due to existence of various kinds SWAPcontracts are the most flexible financial instruments able to satisfy various categories of sellers and buyers. Since participants of economic relationships assess future market opportunities differently there will be need for those contracts. This is one of the reasons ofthe success and the development ofswap market. Some of the methodological aspects suggested in this research can be currently used in the process ofcrediting. Bibliography: 1. Ayupov, А.А. Designing andimplementation ofinnovative financialproducts. M.: Nota Bene, Ayupov, А.А. Derivative financial instruments: use and management:monograph. Togliatti: TSU, Burenin, A.N. Equity and derivative financial instrument market. - M.: Scientific and technical society named after member ofthe Academy S.I. Vavilov, Feldman, A.B. Derivative financial and trading instruments:textbook. M.: Finance and statistics, doc. dr Olga E. Medvedeva - pracownik Państwowego Uniwersytetu w Togliatti, Wydział Finansów i Rachunkowości. dr Michał Flieger - pracownik Wydziału Prawa i Administracji UAM w Poznaniu. 39

40 Ludzie są największym kapitałem mojej firmy Ludzie są największym kapitałem mojej firmy podkreśla często wielu przedsiębiorców, i w tym, zdawałoby się, banalnym stwierdzeniu tkwi sporo prawdy. O sukcesie przedsiębiorstwa decyduje nie tylko potencjał ekonomiczny czy zaplecze techniczne, ale przede wszystkim jego pracownicy. Ci zaś powinni być starannie dobrani, aby działali zawsze na korzyść firmy, a nigdy nie byli dla niej obciążeniem. Można tu użyć kolejnego banalnego stwierdzenia to właściwy człowiek na właściwym miejscu może zdecydować o sukcesie lub porażce przedsiębiorstwa. Gospodarka światowa ewoluuje w kierunku usług specjalistycznych, tendencja ta sprawia zaś, że szanse odniesienia sukcesu i utrzymania się na rynku mają firmy skupiające się na podstawowym zakresie swojego działania. Dlatego też coraz więcej firm w Polsce stara się zlecać na zewnątrz zarówno poszukiwanie i dobór pracowników, jak i czynności obsługi kadrowo-płacowej. W efekcie od kilkunastu lat jedną z najszybciej rozwijających się branż świadczących usługi jest doradztwo personalne, obsługa kadrowo-płacowa i praca tymczasowa. Agencja Pracy Tymczasowej M-Serwis została zarejestrowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pod numerem 46 (do dziś wydano ok. 4 tysięcy certyfikatów) 6 sierpnia 2003 roku. Ta data ma o tyle ważne znaczenie, iż wówczas warunki stawiane przed podmiotami, które chciały Ewa Bukowian ubiegać się o rejestrację oraz certyfikat Ministerstwa Pracy były znacznie bardziej rygorystyczne niż dziś. Firmy były dokładnie sprawdzane pod kątem potencjału ekonomicznego, wymagane były referencje z urzędu wojewódzkiego, starostwa powiatowego, urzędu pracy. Każda firma sprawdzana była w instytucjach takich jak ZUS i Urząd Skarbowy. Otrzymanie takiego certyfikatu było wówczas dużo trudniejsze niż obecnie. O sukcesie firmy M-Serwis stanowi fakt, iż narodziła się z potrzeb, które wyrażali nasi Klienci, a które my postanowiliśmy i potrafiliśmy zrealizować. Udało się nam w krótkim czasie zbudować profesjonalny, merytorycznie przygotowany zespół, w skład którego wchodzi szereg specjalistów w kwestiach kadrowych oraz psycholog. Świadczymy usługi pracy tymczasowej oraz doradztwa personalnego. W firmie M-Serwis na stałe zarejestrowanych jest kilka tysięcy osób, gotowych wykonać 40

41 prace tymczasowe o różnym charakterze począwszy od kilkudniowych zleceń, po zatrudnienie na 1 8 miesięcy, bo na tyle pozwala ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Dobrze znamy rynek pracy i wiemy, w jaki sposób przeprowadzić skuteczną rekrutację. Ta wiedza jest warta - niewygórowanej zresztą ceny naszej usługi, zaś klienci wiedzą już, że skorzystanie z naszych usług oznacza dla nich nieporównywalnie większą korzyść niż umieszczenie anonsu prasowego o poszukiwaniu pracowników. Nasi klienci zasięgają u nas porad również w sprawach związanych z kadrami, formą zatrudnienia czy też dodatkowymi świadczeniami. Nasze usługi polegają na rekrutowaniu i selekcji osób zgodnie z potrzebami klienta, przejmowaniu odpowiedzialności za zatrudnionych ludzi i dokonywaniu wszystkich czynności formalnoprawnych związanych z obsługą kadrową, rozliczaniem, i wynagradzaniem zatrudnianych pracowników, przekazywaniem należności do ZUS i US. Nasza kadra menedżerska na bieżąco uzupełnia wiedzę w zakresie prawa pracy, zmian w ustawie o ubezpieczeniach społecznych i prawie podatkowym. Naszą zasadą jest ciągły, bieżący kontakt z klientem oraz regulowanie wszystkich świadczeń pracowniczych w ustalonych terminach. Warto dodać, że korzystanie z naszych usług wiąże się ze znaczącym odciążeniem działu kadr naszych klientów. Mogą oni powierzyć nam obsługę formalno-prawną związaną z zatrudnieniem i rozliczeniem pracowników, a także czasochłonne procedury rekrutacyjne. Nasi klienci mają możliwość sprawdzenia pracownika, zatrudnionego tymczasowo przez M-Serwis, dlatego też wielu naszych pracowników często otrzymuje stałe zatrudnienie w firmie naszego klienta. Nasze usługi pozwalają przedsiębiorcom na efektywne rozliczenie kosztów związanych z zatrudnieniem pracowników, które jest wtedy zawsze dostosowane do potrzeb wynikających z zamówień, sezonu lub koniunktury. Wykonujemy też pracę bardzo ważną społecznie, aczkolwiek niedocenianą znajdujemy dla wielu osób nowe miejsca pracy, a tym samym nowy sposób na życie, szanse rozwoju i bezpieczeństwo finansowe. Zajmujemy się także aktywizacją zawodową kobiet. Udało mi się znaleźć sporo miejsc pracy dla kobiet i osobiście bardzo cenię przedsiębiorstwa, które chętnie zatrudniają kobiety niestety, jest ich ciągle zbyt mało. M-Serwis z niewielkiej firmy usługowej w ciągu niepełna dziewięciu lat działalności stał się dużym, liczącym się przedsiębiorstwem, które ma silną pozycję na rynku. Firma została w tym czasie uhonorowana wieloma prestiżowymi wyróżnieniami: Diament miesięcznika Forbes, nagrody Fair Play, Nagrody Konsumentów i Certyfikat Najlepsze w Polsce za jakość usług. Otrzymała także statuetki: Filar Wielkopolskiego Klubu Kapitału oraz Gepard Biznesu, a także medal Bene Meritus za wkład w budowę pomnika H. Cegielskiego w Poznaniu. Szczególnie cenne dla Właścicieli M-Serwis; Ewy i Maksymiliana Bukowian, pozostaje jednak wyróżnienie w konkursie Przedsiębiorca Przyjazny Kobiecie potwierdzenie zaangażowania firmy w zrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz walkę ze stereotypami dotyczącymi zatrudniania kobiet. Ewa Bukowian - Współwłaścicielka firmy M-Serwis. 41

42 Uhonorowany i szanowany wizjoner zarządzania Peter F. Drucker staje się przewodnikiem i towarzyszem, który każdego dnia dzieli się swoja dogłębną wiedzą i mądrością. W codziennym zgiełku i napięciach Drucker na każdy dzień inspiruje i radzi jak sprostać wyzwaniom. Ze swym klarownym przesłaniem Drucker wypływa na szerokie wody tematów zarządzania czasem, innowacji, outsourcingu i innych, zapewniając użyteczne spojrzenie na każdy z nich każdego dnia roku. Tych 366 myśli zaczerpnięto z wcześniejszych prac autora. Zaprezentowano je w układzie kalendarium, co sprawia, że lekturę rozpocząć można w dowolnym miejscu, racząc się refleksjami Autora we własnym tempie. U dołu każdej strony czytelnik znajdzie Radę na dziś, która inspiruje i przesądza o praktycznym charakterze myśli Druckera w warunkach współczesnego przedsiębiorstwa i ich użyteczności w życiu menedżera. To tak, jakby najmądrzejszy i najbardziej zorientowany na działanie konsultant zarządzania na świecie był przy Tobie cały czas. Drucker na każdy dzień jest niezwykłym zbiorem rad przeznaczonych dla każdego, kto zmagać się musi z dylematami i problemami zarządzania przedsiębiorstwem niezależnie od jego wielkości. Peter F. Drucker ( ) Z ostatniej strony okładki: uważany za ojca współczesnych metod zarządzania, wskazał światu biznesu nową rolę menedżera w organizacji. Wskazał na złożoność zadań wpisanych w funkcje menedżerskie i procesy zarządzania we współczesnej gospodarce rynkowej. Ukazał jak znaczącym potencjałem dysponuje przedsiębiorstwo oraz jakie możliwości postępu kryje w sobie zarządzanie. Karierę naukową rozpoczął na początku lat 40., kiedy został zaproszony przez General Motors do zbadania wewnętrznych mechanizmów funkcjonowania tego koncernu. Doświadczenia zdobyte wówczas zaowocowały w roku jego pierwszą książką Koncepcja korporacji. Był autorem ponad 30 książek i artykułów podkreślających potrzebę innowacyjności, przedsiębiorczości i nowych strategii działania w szybko zmieniającym się świecie. Określano go jako "wizjonera zarządzania" za podkreślenie wagi osobistego zaangażowania pracowników dla sukcesu każdej firmy. Drucker lansował tezę, że kwetie marketingu i innowacyjności są ważniejsze od stanu finansów firmy. Opracowane przez Druckera metody pobudzania motywacji były stosowane przez kierownictwa największych amerykańskich koncernów, takich jak Intel czy Sears, Roebuck & Co. Informacje księgarskie: Dziś, po raz pierwszy w historii, najbardziej doniosłe spośród idei Druckera zebrane zostały w jednym tomie zatytułowanym Drucker na każdy dzień. Książka, stanowiąca wybór z całości życiowego dorobku autora, jest kluczem do sposobu jego myślenia, stanowiącym swoistą esencję godnej podziwu spuścizny mistrza. Służy ona jednak nie tylko jako pomoc w zrozumieniu jego dzieł. Jest też wezwaniem do czynu! Jak pisał sam autor: Najważniejszą częścią tej książki są puste pola na dole każdej ze stron. To miejsce na indywidualny wkład czytelnika, miejsce na notatki związane z jego działaniami, decyzjami efektami tych decyzji. Bo to jest podręcznik działania!. Drucker na każdy dzień 366 refleksji o dobrych praktykach zarządzania Peter F. Drucker wraz z Joshephem A. Maciarello Autor jest jedną z najważniejszych postaci współczesnej myśli ekonomicznej i zarządzania Książka odniosła już sukces na rynku amerykańskim i europejskim Niezwykła użyteczność porad i refleksji, inspirująca treść Wysoka jakość edytorska Ze spisu treści: Książka stanowi swoiste kalendarium na 366 dni roku, zawierające zwięzłe refleksje i myśli na temat współczesnych dylematów zarządzania. Oto niektóre z nich: 4 rodzaje kompetencji przywódcy Organizacja a jednostka Nieudane nominacje Elementy procesu decyzyjnego Zorganizowana różnica zdań Odpowiedzialność za decyzje Decyzje o alokacji zasobów 6 zasad udanego przejęcia Zasady prowadzenia firmy rodzinnej Rachunek kosztów działania Definiując cel i misję firmy ul. Podchorążych 33, Poznań, tel. (61 ) , fax (61 ) , biuro@explanator.pl 42

43

44