FIRENZE: NUOVA PIANIFICAZIONE TERRITORIALE E CENTRO STORICO

Transkrypt

1 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO FIRENZE: NUOVA PIANIFICAZIONE TERRITORIALE E CENTRO STORICO Paolo Del Bianco Paolo Del Bianco Prezydent Fundacji Romualdo Del Bianco LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ NA RZECZ DIALOGU MIĘDZYKULTUROWEGO Turystyka wartości, nie tylko usług i konsumpcji Wprowadzenie Upadek Muru Berlińskiego w 1989 r. 1, zniszczenie posągu Dawida w 1991 r. 2 i Generalny Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Florencji z 1994 r. 3 stanowiły ważne wydarzenia, które skłoniły kierownictwo florenckiej sieci hotelowej Vivahotels do przyjęcia projektu VivaFirenze. Projekt ten był początkiem programu pomocy dla miasta. Po pierwsze, jako refleksja nad Planem Zagospodarowania Przestrzennego z 1992, zatwierdzonego w 1944 r., mająca wspierać pozytywne aspekty zarządzania turystyką w celu zapobiegania jej negatywnym skutkom, Po drugie, jako początek ważnej działalności tej sieci na rzecz miasta pomagającej w ochronie dziedzictwa kulturowego (renowacja dzieł sztuki w muzeach florenckich), poprzez zaangażowanie emocjonalne, nie zaś ekonomiczne, gości hoteli należących do sieci. Po trzecie, poprzez stworzenie ułatwień dla młodzieży z państw rozwi- 1 9 listopada 1989 roku września 1991 roku Pietro Cannata w Galerii Akademii rzucił się z młotkiem na posąg Dawida, dzieło Michała Anioła i rozbił lewą nogę rzeźby. 3 W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Florencji z 1992 roku, zatwierdzonym w 1994 roku, kwestia turystyki była omówiona w rozdziale pt. Zasoby na zaledwie jednej stronie, choć temat ten ma ogromne znaczenie w mieście takim jak Florencja, której gospodarka jest w dużej mierze oparta na turystyce i gdzie turystyka powinna być zarządzana w taki sposób, by nie przynosić strat. - Prezes Fundacji Romualdo del Bianco - Prezes Stowarzyszenia Poza turystyką na rzecz dialogu międzykulturowego - Uznany przez kilka ważnych polskich instytucji: Ministerstwo Kultury, Miasto Kraków, Politechnikę Krakowską, Akademię Sztuk Pięknych - Tytuł Doktora honoris causa nauk humanistycznych Uniwersytetu Green Bay, Wisconsin- USA - Presidente della Fondazione Romualdo Del Bianco - Presidente della Associazione Oltre il turismo per il dialogo interculturale - Alcuni prestigiosi riconoscimenti polacchi: Ministero di Cultura di Polonia, Città di Cracovia, Politecnico Tadeusz Kosciusko, Accademia Jan Mateiko - Laurea ad honorem in scienze umanistiche Università di Green Bay, Wisconsin U.S.A. - Founder and President from 1998 of the Romualdo Del Bianco Foundation. - President of the Association Life Beyond Tourism from the constitution He received many awards also from several Polish institutions, such as: Ministry of Culture and National Heritage, Municipality of Cracow, Cracow University of Technology and Academy of Fine Arts in Cracow. - Laureate of a honorary doctoral degree in human science from the College of Liberal Arts and Sciences, University of Wisconsin - Green Bay (USA). 215

2 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ jających się po upadku Muru Berlińskiego, pragnącej odwiedzić Florencję. Od tej pory rozpoczęło się rozwijanie kontaktów osobistych i instytucjonalnych, w których partnerem Florencji jest oprócz Warszawy także Kraków. Chodzi w tej działalności o umożliwienie nawiązywania nowych kontaktów pomiędzy młodymi ludźmi z krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Eurazji, które wcześniej łączyła polityka, a które po 1989 r. wolały skoncentrować się na relacjach z Zachodem, zaniedbując sąsiadów. W praktyce projekt VivaFlorencja polegał po pierwsze na rozwijaniu zainteresowania sieci Vivahotels obszarem, na jakim działają, po drugie na wzbudzaniu emocjonalnego zaangażowania gości hoteli w kierunku kultury materialnej Florencji, po trzecie zaś na zdecydowanym popieraniu dialogu pomiędzy młodymi ludźmi wywodzącymi się z różnych krajów i kultur. Sukcesy, jakie odniosła ta akcja, dzięki twórczemu udziałowi uczelni wyższych, które skorzystały z zaproszenia do uczestnictwa w tym programie, skłoniły sieć Vivahotels, na której czele stał wówczas Paolo Del Bianco, do założenia Fundacji Romualdo Del Bianco 4. Zadania Fundacji obejmują Dialog Międzykulturowy i Światowe Dziedzictwo Ludzkości Jak głosi jej statut, zajmuje się: promowaniem, przekazywaniem, popularyzowaniem i ochroną dzie- 4 Fondazione Romualdo Del Bianco powstała we Florencji 3 listopada1998 roku w sali Marcina V w Ospedale di Santa Maria Nuova, symbolu ponad siedmiu wieków florenckiej solidarności. Dużą rolę w decyzji o jej utworzeniu miała działalność rodziny założyciela Paola Del Bianco (która fundację zadedykowała ojcu Romualdowi), stała pomoc Emmy Mandelli, entuzjazm Simone Giomettiego, nie mająca sobie równych wiara Gianfranca Catarziego i Francesca Marchiego, a także bezinteresowne rady Alessandra Ruggiera i ważny wkład Antonia Natalego. 216 dzictwa kulturalnego, artystycznego, historycznego i naukowego ludzkości oraz promowaniem założenia we Florencji Centrum Rozwoju Spotkań Międzynarodowych, skierowanego przede wszystkim do młodzieży i ludzi kultury, sztuki oraz nauki, wspierając poznawanie się, zrozumienie, przyjaźń i pokój między krajami i ludźmi różnych narodowości, religii i pochodzenia etnicznego. Początkowo działalność Fundacji skupiała się na pełnej serdeczności opiece nad gośćmi i utrzymywaniu przyjaznych relacji pomiędzy młodymi uczestnikami programu i ich wykładowcami. Później poszerzono ją o coraz częstsze imprezy poświęcone nauce i refleksji, których wysoki poziom zawdzięczano wszystkim naukowcom, wykładowcom, specjalistom z branży i studentom biorącym udział w programie. Zorganizowano wiele spotkań, na których mieli okazję poznawać się młodzi ludzie różnych narodowości, praktykując wytrwale dialog międzykulturowy. Spotkania odbywały się pod hasłem Międzynarodowe spotkania poza ramami konkurencji, w poszanowaniu różnych tożsamości: poznajmy razem przeszłość, budujmy wspólną przyszłość. Wspieranie i propagowanie zaangażowania w rozwijanie dialogu międzykulturowego Świadomi pozytywnych wyników naszych działań w różnych kwestiach i różnych dziedzinach, nie zorientowaliśmy się jednak, że naszym najważniejszym osiągnięciem było połączenie tej działalności z dwiema zasadami ze statutu fundacji: pierwszą, polegającą na promowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego i drugą dialogiem międzykulturowym. Udało nam się zatem połączyć zadania w całość o nie-

3 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ zwykle ważnym znaczeniu, dokładnie taką, jak stop różnych metali. Całości tej nadaliśmy nazwę wspieranie i propagowanie zaangażowania we wspieraniu dialogu międzykulturowego. Znaczenie tej misji wynika z obecnego kontekstu historycznego, w którym otacza nas wszechobecna technologia komunikacyjna, ale jednocześnie wśród ludzi istnieje niewiele woli komunikowania się, by się wzajemnie zrozumieć i zaakceptować innych wraz z ich własną kulturą. Fundacja coraz lepiej rozumiała, jak ważne jest wspólne realizowanie tych zadań, postanawiając dodać je do wartości niematerialnych ludzkości. Florencja i Kraków stanowiły ważne elementy w tworzeniu tego wielopoziomowego programu. We Florencji były to wspomniane wyżej wydarzenia, z kolei w Krakowie impuls do jego rozwoju dały pierwsze informacje o działalności Fundacji we Florencji, które dotarły do tego miasta w 1996 roku. W 2000 roku w Krakowie podczas spotkania na zakończenie konferencji Kraków 2000 powstał Manifest Fundacji. Również w Krakowie odbyła się zorganizowana przez Międzynarodowe Centrum Kultury konferencja Dziedzictwo kulturowe u progu XXI wieku. Szanse i wyzwania 5, na którą zostaliśmy zaproszeni, aby opowiedzieć o działalności Fundacji. Była to również dla nas okazja, by przeanalizować naszą działalność w celu przedstawienia jej w syntetyczny, zorganizowany sposób 6 w programie prezentacji na pierwszej konferencji Międzynarodowego Komitetu ICO- MOS ds. Teorii i Filozofii Konserwacji i Renowacji Zabytków. Przy tej okazji mieliśmy możliwość dowiedzieć się, maja 2006 roku maja 2006 roku. jak inni oceniają naszą działalność. Fundacja postanowiła również udzielać, na ile to możliwe, pomocy temu Komitetowi ICOMOS, w przekonaniu, że jego działalność przyczyni się z czasem do wzbogacenia planów samej Fundacji. W konferencji wzięli także udział dyrektor naczelny ICCROM, Mounir Bouchenaki i przewodniczący Rady ICOMOS Michael Petzet, a także przewodniczący Międzynarodowego Komitetu ICOMOS ds. Teorii i Filozofii Konserwacji i Renowacji Zabytków, Andrzej Tomaszewski. Podczas tej konferencji, oprócz zaprezentowania swojej działalności na podstawie doświadczeń ze współpracy z młodzieżą i prawdziwą działalnością w sektorze turystycznym, z którą członkowie Fundacji zapoznali się w sieci Vivahotels, Fundacja miała okazję przedstawić krótko refleksję poświęconą temu, że do tej pory nie rozumie się, jak ważny jest pewien aspekt turystyki, a w szczególności turystyki masowej: chodzi o to, że może ona przyczynić się do rozwijania dialogu pomiędzy narodami w tym wielkim bloku mieszkalnym zwanym Ziemią, który z dnia na dzień staje się coraz mniejszy, ale w którym trudności z porozumiewaniem się stale rosną. 7 Pozytywny odbiór uczestników konferencji skłonił Fundację do stworzenia, zgodnie ze statutem Fundacji i jej Manifestem, programu działania nazwanego później Life Beyond Tourism - Poza turystyką, będącego niezliczoną ilością 7 Materiały z konferencji zostały wyopublikowane przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie w publikacji w języku angielskim Cultural Heritage in the 21st Century Opportunities and Challenges. Wystąpienia Fundacji zostały zawarte w artykule pt. Recovery and Restauration of the Values of Socialisation, w części IV rozdziału Non Governamental Organisations and New Initiatives in Heritage Management. 217

4 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ możliwości, filozofią życia wychodzącego poza turystykę skupioną na usługach i konsumpcji. Filozofia ta, przypomnijmy, oparta jest na przekonaniu, że wspieranie i propagowanie zaangażowania w rozwijanie dialogu międzykulturowego, podobnie jak opieka nad gośćmi, stanowią część dziedzictwa niematerialnego, na równi z tradycjami, które należy chronić i wspierać. I właśnie w oparciu o te wartości działa od początku Fundacja; to właśnie te wartości Fundacja pragnie chronić i zachowywać, niczym dzieło sztuki, lub raczej coś więcej niż dzieło sztuki, ponieważ wartości te stanowią podstawę szacunku dla światowego dziedzictwa ludzkości i opieki nad nim, a poprzez to są środkiem rozumienia kultury oraz korzeni naszych sąsiadów, bliższych i dalszych. Life Beyond Tourism Poza turystyką jako owoc doświadczeń Fundacji Romualdo Del Bianco Pierwotna idea Fundacji, choć bardzo prosta, spotkała się z dużo większym uznaniem niż oczekiwano. Stało się tak zapewne dlatego, że młodym ludziom naprawdę spodobała się pełna prostoty atmosfera tych międzynarodowych spotkań: była to niezwykła okazja do rozmów pełnych emocji podczas wymarzonego, zasłużonego pobytu we Florencji, mieście-symbolu. Aby pokazać, jakie znaczenie miało to doświadczenie, trzeba wspomnieć, że w 2007 roku Fundacja dała możliwość wzięcia udziału w tym dialogu ośmiu tysiącom młodych ludzi, którzy wraz z nauczycielami przyjechali do Florencji grupami liczącymi po mniej więcej 50 osób, z co najmniej pięciu krajów. Łączny czas pobytu tych młodych ludzi wyniósł około 60 tysięcy dni. Przez tydzień uczestnicy zajmowali się w 218 międzynarodowych zespołach tematami, które wcześniej poruszali, a nawet starannie badali na własnych uniwersytetach. Tym samym przez wiele tygodni młodzież z czterech kontynentów, czterdziestu sześciu krajów, stu czterdziestu sześciu miast, ponad trzystu instytucji, porozumiewała się we Florencji poprzez swoją działalność naukową. Spoglądając na przebieg akcji zrozumieliśmy, że nieświadomie wspieraliśmy prawdziwą turystykę, podróże odbywane nie tylko dla osobistej przyjemności, ale także w celu poznania tożsamości miejsca w jemu tylko właściwych przemianach, a także w celu poznania innych odwiedzających to miejsce, aby wraz z nimi interpretować i oceniać cel podróży. Wszyscy bowiem, w oazie czasowej urlopu, są bardziej skłonni otwierać się na dialog i ta dyspozycyjność, stanowiąca niezwykłe bogactwo, powinna być wspierana i wykorzystywana do szerzenia pozytywnych emocji na świecie. Tak oto ta prosta działalność zyskała znaczący aplauz w wielu krajach, jak o tym świadczą liczne, prestiżowe dowody uznania, jakimi uhonorowano Fundację 8. Od prostej definicji czym może być prawdziwa turystyka doszliśmy do określania turystyki jako bogactwa rozpowszechnionego, ale którego prawdziwej wartości się nie zna, a zatem które nie jest odpowiednio wykorzystywane. To bogactwo, jako że umożliwia spotkania między ludźmi, skłania do komunikacji i sprzyja słuchaniu, poświęcaniu uwagi i poznawaniu, pozwalając lepiej docenić tożsamość miejsca w jego własnym kontekście i ewolucji w czasie. Jest roz- 8

5 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ powszechnione, dlatego że turystyka jest dziś przedmiotem konsumpcji na skalę globalną; a niewykorzystywane w pełni, ponieważ traktuje się je jedynie jako czynnik ekonomiczny, nie zaś jako możliwość prawdziwego poznania zwyczajów i obyczajów różnych społeczeństw, będącego podstawowym warunkiem poszanowania różnych tożsamości w obecnym procesie globalizacji. Przykładem tego jest stała obecność kilku marek o światowej renomie we wszystkich miejscach, gdzie przyjmuje się na świecie turystów, co z pozoru stanowi zapewnianie klientowi dostępu do usług, a w rzeczywistości jest elementem dezinformacji i zabraniem turystom możliwości poznania prawdziwego ducha danego miejsca poprzez oferowanie standardowych, takich samych produktów i atmosfery. Oczywiście stanowi to również obrazę uczuć wrażliwego podróżnika, który wolałby poznać prawdziwą atmosferę miejsca, rozumiejąc, że nawet proste gesty, takie jak uściśnięcie ręki, w innych krajach mogą nie znaczyć tego samego. A zatem, pomimo zrozumiałych zmian związanych z upływem czasu i coraz częstszej wymiany handlowej między kontynentami, na coraz większą skalę, powinniśmy dbać o zachowanie bogactwa naszych kultur, również dlatego, by umożliwić innym poznanie i lepsze zrozumienie naszych korzeni i tradycji w określonym kontekście kulturowym, który nawarstwiał się poprzez wieki, utrzymując się w nieustannym ruchu. Może to także przynieść korzyści handlowe, zapewniając nowe kategorie sprzedawanych usług, oparte na wartościach, nie zaś jedynie na czystej konsumpcji. Tak więc dziś Fundacja czuje, że ma do spełnienia ważną rolę we wspieraniu działalności przedsiębiorstw turystycznych (tour operatorów, hoteli, restauracji, przewoźników, innych firm świadczących usługi turystyczne itd.), które dzięki temu, o czym była mowa powyżej, mogą wybić się do statusu promotorów dialogu międzykulturowego. Poprzez firmy turystyczne można zatem najlepiej upowszechniać prawdziwą wiedzę o obszarze, a tym samym przykuwać uwagę turysty oraz szerzyć szacunek dla innych ludzi w zwiedzanym miejscu, jak również wspierać okazje do dialogu pomiędzy turystami wywodzącymi się z różnych kultur. Poprzez zaangażowanie instytucji prywatnych i państwowych można pomóc zwiedzającemu w lepszym zrozumieniu jego własnej roli, nie tylko jako biernego obiektu korzystającego z usług, ale także aktywnego podmiotu, który popularyzuje podczas swych podróży znaczenie dialogu i tworzenia okazji do dialogu międzykulturowego służącego poznaniu i poszanowaniu wartości innych ludzi. Jesteśmy zatem świadkami czegoś niezwykłego: ci, którzy obecnie biorą udział w uniformizowaniu świata i zagrażają dziedzictwu kulturowemu i tożsamości danych miejsc, właśnie ci ludzie mogą dzięki filozofii Life Beyond Tourism Poza turystyką przyczyniać się do ochrony, konserwacji i popularyzowania dziedzictwa kulturowego oraz tożsamości danego miejsca i stawać się ważnymi aktorami działalności na skalę światową na rzecz dialogu międzykulturowego, popularyzacji różnorodności ekspresji kulturalnej oraz tradycyjnej wiedzy i umiejętności. Chodzi tu zatem o coś znacznie więcej, niż tylko podróż w celach konsumpcyjnych, wynikająca z powierzchownej ciekawości. Również sam turysta będzie formułował swoje zapotrzebowania wobec firm turystycznych w tej 219

6 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ optyce, a w ten sposób uruchomi się w tym sektorze cykl cennej wymiany pomiędzy zapotrzebowaniami i ofertą. I na tym właśnie polega inicjatywa Life Beyond Tourism - Poza turystyką, zaprezentowana oficjalnie we Florencji w Palazzo Vecchio 15 marca 2008 r. Program Life Beyond Tourism - Poza turystyką jest stylem, nie zaś produktem; w jego ramach nie sprzedaje się usług, ale się je ofiarowuje i przekazuje. Life Beyond Tourism - Poza turystyką: zasady i praktyka 9 Life Beyond Tourism - Poza turystyką przyczynia się do upowszechniania i wzmacniania uniwersalnych wartości, jakimi są szacunek i harmonia pomiędzy narodami. W tym celu Life program Beyond Tourism - Poza turystyką zmierza do przekształcenia doświadczenia turystycznego ze zwykłej okazji do relaksu w cenny czas poświęcony poznawaniu danego obszaru i spotykaniu się przedstawicieli różnych kultur. Wspiera zatem pokonywanie trudności, które przeszkadzają w akceptacji i poznawaniu innych, inspirując się wartościami rządzącymi ludzkimi relacjami i kulturą przyjemności dawania, również dawania siebie (rozumianego także jako gotowość do poznawania innych), charakteryzującymi podróżowanie prawdziwie odpowiadające swojej nazwie. Istnieje zatem sposób uprawiania turystyki, który wykracza poza zdjęcia, pamiątkowe drobiazgi, kupowanie; sieć interakcji powstająca pomiędzy podró- 9 W listopadzie 2006 roku utworzono Komitet, mający na celu rozwijanie we Florencji inicjatywy zaproponowanej przez Fundację Romualdo Del Bianco, jej doprecyzowanie i zastosowanie w praktyce. Członkowie Komitetu: koordynator Maurizio Bossi, Serafino Degli Innocenti, Carlotta Del Bianco, Paolo Del Bianco, Antonio Natali i Stephen Tobin. W pracach brał udział także Antonio Paolucci. 220 żującymi i miejscem pobytu stanowią rzeczywiście nieodpartą okazję do wzajemnego poznania się pomiędzy przedstawicielami odmiennych kultur. Zgodnie z duchem programu Life Beyond Tourism - Poza turystyką jest bardzo ważne, by stosunki z podróżującym nie sprowadzały się do prostego oferowania usług, ale polegały na wprowadzaniu gościa w atmosferę samego miejsca, jego przeszłości, teraźniejszości i jego perspektyw na przyszłość. A zatem jednym z punktów wyjściowych, na których opierają się założenia programu Life Beyond Tourism - Poza turystyką, jest zachowanie najbardziej żywotnych tradycji danego miejsca, które może oprzeć się przemianom historycznym. W ramach filozofii Life Beyond Tourism - Poza turystyką miejsca zwiedzane przez turystów, a w szczególności miejsca wpisane na światową listę dziedzictwa UNESCO, zaczynają pełnić niezmiernie ważną rolę laboratoriów, uczestniczących w dialogu i współpracy, dzięki rozwijaniu turystyki jako ważnego czynnika dialogu międzykulturowego. Żadne zabytkowe miasto w XXI w. nie może nie brać pod uwagę własnej tożsamości i pozwolić sobie na lekceważenie w ten sposób korzystnej okazji do spotkań, które pobudzają rozwój wiedzy i dialogu międzykulturowego w świecie rosnącej wymiany towarów i wartości niematerialnych, wymagającej właśnie wzajemnej znajomości i umiejętności dialogu. Miasto jednak należy również postrzegać w odniesieniu do jego nowej, ważnej funkcji: laboratorium. A zatem w planowaniu jego rozwoju konieczne będzie uwzględnianie tej bezcennej możliwości, zgodnie z założeniami programu Life Beyond Tourism - Poza turystyką, by ułatwić zadanie zarówno firmom turystycznym, turystom, jak i

7 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ instytucjom państwowym i prywatnym, aby wszyscy mogli lepiej zrozumieć swoją misję, polegającą na organizacji zadań w ramach tej niezmiernie ważnej kwestii, i aby mogli ją realizować, jednocześnie nadając wyższy status własnej działalności. Jeśli turystyka będzie rozumiana, wykorzystywana i zarządzana przez wszystkie podmioty dostawców usług i ich beneficjentów poprzez cały wachlarz swoich możliwości, wówczas turysta po powrocie z podróży nie powie byłem w, ale w pełni odpowiedzialnie będzie mógł oświadczyć: dowiedziałem się i zrozumiałem, i mam jeszcze tyle rzeczy do poznania i zrozumienia!. A wtedy wszyscy, instytucje i ludzie związani z turystyką będą w stanie pojąć w konkretny sposób nowy, ludzki wymiar tego, co robią. Manifest Life Beyond Tourism Poza turystyką Life Beyond Tourism - Poza turystyką jest nową wizją turystyki, podkreślającą jej aspekt strategiczny i stawiającą go na pierwszym miejscu ponad aspektem konsumpcyjnym: - w celu ochrony tożsamości miejsca, - w celu przekazywania innym tożsamości miejsca - w celu pobudzania i wspomagania rozwoju wiedzy u wszystkich turystów - w celu rozwijania znajomości pomiędzy turystami z różnych krajów oraz dialogu pomiędzy odmiennymi kulturami - w celu wspierania szacunku dla różnorodności przejawów, w jakich wyrażają się różne kultury. Program Life Beyond Tourism - Poza turystyką sprzyja nowemu zjawisku podróżowania. Manifest - Turystyka jest źródłem zysków, którego nie wolno lekceważyć - Turystyka w swoich wielorakich formach obejmuje znacznie więcej niż tylko zaspokojenie potrzeb jednostki - Turystyka jest okazją do poznawania tożsamości różnych miejsc - Firma turystyczna sprzyja rozwojowi dialogu międzykulturowego - Firma turystyczna wspiera poznawanie i rozwój szacunku dla różnorodności ekspresji w kulturze -Turysta jest potencjalnym promotorem dialogu międzykulturowego -Zwiedzane miejsce, związane z kulturą lub przyrodą, jest laboratorium wiedzy dla wszystkich zwiedzających. Logo programu to pięciopłatkowy kwiat z przesłaniem, zaprojektowany przez Carlottę Del Bianco. W centrum kwiatu znajduje się kula ziemska obracająca się w pierścieniu utworzonym ze słów Life Beyond Tourism - Poza turystyką. Pięć płatków kwiatu to symbole elementów składowych tego programu: spotkania, komunikacja, poznawanie, konserwacja com i gospodarka. Innymi słowy, pozytywnymi skutkami turystyki są spotykanie się, komunikowanie się, poznawanie, opieka nad dziedzictwem kulturowym materialnym i niematerialnym - i rozwijanie działalności gospodarczej. Te pięć wartości ma udział w ochronie i wspieraniu ważnej idei stanowiącej serce kwiatu, filozofii programu Life Beyond Tourism - Poza turystyką. Próbne wprowadzanie zasad programu w życie 10 Opisane powyżej zwięźle zasady rozpoczęto wprowadzać próbnie do działalności hotelarskiej. Hotel stanowi bowiem pierwszą linię frontu w proce- 10 Eksperyment z realizacją programu rozpoczęto we Florencji, w Vivahotel Pitti Palace przy Ponte Vecchio 15 marca 2008 roku. 221

8 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ Rysunek 1: Pięciopłatkowy kwiat, logo Life Beyond Tourism - Poza turystyką sie poznawania tożsamości miejsca i pierwszą okazję spotkania pomiędzy podróżnymi najróżniejszych narodowości. I jest pierwszą przystanią, w której może zacząć tworzyć się oparta na wzajemnym szacunku relacja pomiędzy podróżnym i miejscem, ale także pomiędzy samymi podróżnymi, którzy przebywają lub przebywali w tym miejscu. Oryginalne podejście do eksperymentowania z tymi zasadami dotyczyło nie tyle pojedynczych akcji, ile całości, na jaką składają się te akcje. Celem wszystkich tych akcji jest pomaganie w poznawaniu danego miejsca i rozwijaniu dialogu między kulturami, poprzez tworzenie przestrzeni dla tych spotkań, aby ułatwiać dialog pomiędzy gośćmi z różnych krajów (z kartami hotelowymi, na których znajduje się flaga narodowa państwa danego 222 gościa), programy popularyzatorskie w programach telewizyjnych w hotelu, ekrany dotykowe, dzięki którym można szybko uzyskać informacje również o mniej znanych trasach zwiedzania, zawartość minibarków w pokojach, produkty w barze i produkty, z jakich składa się śniadanie oraz ogólne usługi restauracyjne. Wszystkie te elementy są wyrazem miejscowych tradycji. Wspominamy tu jedynie o niektórych najważniejszych inicjatywach, stanowiących część eksperymentu w ramach programu i nadających hotelowi nową rolę, rolę aktywnej opieki nad gośćmi i pomagania w poznawaniu innej kultury, przy czym kwestie te w niczym nie umniejszają wagi, jaką spełnia ekonomiczna rola działalności hotelu, a wręcz przeciwnie, wzbogacają ją o nowe możliwości. Deklaracja planów - 16 marca 2008 roku Po oficjalnej prezentacji inicjatywy Life Beyond Tourism - Poza turystyką 16 marca 2008 roku. uczestnicy z 23 krajów, jacy zjawili się we Florencji, podpisali deklarację planów 11. Deklaracja ta zatwierdzała program Life Beyond Tourism - Poza turystyką i zapowiadała upowszechnienie na skalę międzynarodową jego założeń, wspierając również instytucje rządowe i pozarządowe poprzez rozpoczęcie próbnej realizacji programu w okresie pięciu lat od 2008 do 2013 roku. Stowarzyszenie na rzecz popularyzacji programu Life Beyond Tourism Poza turystyką, pod hasłem Turystyka wartości, nie tylko usług i konsumpcji. Aby wcielać w życie zasady Deklaracji Planów Fundacja Romualdo Del Bianco doprowadziła do założenia we Florencji 25 lipca 2008 r. Stowarzyszenia 11

9 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ o nazwie Poza turystyką na rzecz dialogu międzykulturowego 12/13. Fundacja Romualdo Del Bianco jest członkiem założycielem i promotorem Stowarzyszenia. Stowarzyszenie działa pod hasłem Turystyka wartości, nie tylko usług. Podsumowanie Za pośrednictwem powstałego niedawno stowarzyszenia Poza turystyką <?> Podstawowe założenia Stowarzyszenia Zadania stowarzyszenia Poza turystyką na rzecz dialogu międzykulturowego obejmują upowszechnianie we Włoszech i za granicą zasad inicjatywy kulturalnej Life Beyond Tourism, stworzonej przez Paola Del Bianco, założyciela i przewodniczącego Fundacji Romualdo Del Bianco di Firenze, mającej na celu wspieranie turystyki skupionej na wartościach, nie zaś tylko na samych usługach. Life Beyond Tourism działa obecnie pod patronatem ICCROM, regionu Toskanii oraz prowincji i gminy Florencji. Wykraczając poza turystykę opartą na konsumpcji, inicjatywa kulturalna Life Beyond Tourism ma na celu wspieranie upowszechniania i wzmacniania uniwersalnych wartości, takich jak szacunek i harmonia pomiędzy narodami poprzez dialog między kulturami i poznawanie różnorodności przejawów kultur, a także tradycyjnej wiedzy i umiejętności. Program Life Beyond Tourism został oficjalnie przedstawiony we florenckim Palazzo Vecchio, w Salonie Dwustu 15 marca 2008 r. (we Florencji zaczęto jego próbne wprowadzanie w życie w Vivahotel Pitti Palace przy Ponte Vecchio) z udziałem wiceburmistrza Eugenia Gianiego, dyrektora Galerii Uffizi Antonia Natalego, Maurizia Bossiego, dyrektora Centro Romantico (Centrum Romantycznego) w Gabinetto Scientifico Letterario G.P. Vieusseux, dyrektora naczelnego ICCROM Mounira Bouchenakiego, w którego imieniu występował Andrzej Tomaszewski, przewodniczący Międzynarodowego Komitetu ICOMOS ds. Teorii i Filozofii Konserwacji i Renowacji Zabytków i dyrektora Centre Cultural Heritage Limburg Marca Laenena (obaj są byłymi dyrektorami naczelnymi ICCROM, czyli Międzynarodowego Centrum Studiów nad Ochroną i Renowacją Dziedzictwa Kulturowego), przewodniczącego Włoskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, Maurizia di Stefano, ponad 90 specjalistów z 23 krajów z trzech kontynentów, a także licznie zgromadzonej publiczności z Florencji. Stowarzyszenie Poza turystyką na rzecz dialogu międzykulturowego ma na celu wprowadzenie w życie zasad Deklaracji planów z 16 marca 2008 r., podpisanej przez uczestników prezentacji programu Life Beyond Tourism i ich realizacji w praktyce. W deklaracji tej podkreśla się znaczenie programu Life Beyond Tourism i jak ważne jest jego rozpowszechnianie. Dąży się w niej do jego promowania, rozwijania i jak najszybszego wprowadzenia w życie, na skalę międzynarodową, w porozumieniu z instytucjami międzynarodowymi i międzyrządowymi, takimi jak UNESCO, ICCROM, UNWTO, Rada Europy oraz we współpracy z międzynarodowymi instytucjami pozarządowymi, takimi jak ICOMOS, IUCN i ICOM. Do proponowanych zadań Stowarzyszenia należy również wspieranie rozwoju programów szkoleniowych we współpracy z UNESCO, ICCROM, UNWTO i sektorem turystycznym w celu promowania dialogu międzykulturowego. Misją programu Life Beyond Tourism jest pozwolenie turystom na podwyższenie jakości oczekiwań, oczekiwań związanych nie tyle (i nie do końca) ze światem usług, ile ze światem wartości, które mogą stanowić prawdziwą motywację dla usług turystycznych i zapewniać turystom prawdziwy zysk z ich inwestycji, obejmującej ich pieniądze i czas. Oprócz tego Stowarzyszenie pragnie pomóc w przybliżaniu i wyjaśnianiu trudnych aspektów dziedzictwa kulturowego, rozumianego jako podstawowe narzędzie w rozwijaniu dialogu międzykulturowego oraz wiedzy o różnorodności przejawów kultury i aspektów związanych z traydcją. Jednocześnie program Life Beyond Tourism ma na celu pomaganie firmom turystycznym w uświadamianiu sobie, jak ważne jest nie tyle poszerzanie oferty pod względem ilościowym, ile jakościowym, aby wspierać dialog międzykulturowy i wiedzę o innych i na takim właśnie terenie stawiać czoła konkurencji. Podsumowując, program Life Beyond Tourism dąży do zmiany obecnego stylu mówienia o turystyce: Byłem w na Poznałem, Zdałem sobie sprawę, Zrozumiałem, że stoi przede mną cały świat wartości, które mam zrozumieć. Tym samym zamierza przyczynić się do wzbogacenia naszych horyzontów, zmieniając ewentualne niewłaściwe aksjomaty lub zmniejszając ich poziom nieprawdziwości. Poprzez odwrócenie perspektywy zaproponowane w programie Life Beyond Tourism ta sama turystyka, która przyczynia się dziś do uniformizacji świata i tworzenia zagrożeń dla materialnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości, może pomóc w zachowaniu i popularyzacji różnorodności przejawów tego dziedzictwa kulturowego. 13 Ze statutu Stowarzyszenia: Artykuł 4) Cele i działalność 4.1. Stowarzyszenie odwołuje się do zasad programu Life Beyond Tourism Poza Turystyką ( Życie poza turystyką ) przedstawionymi przez Paola Del Bianco w dokumencie stanowiącym załącznik aktu założycielskiego stowarzyszenia, mającego na celu promowanie turystyki wartości, nie zaś jedynie usług. 223

10 LIFE BEYOND TOURISM - POZA TURYSTYKĄ na rzecz dialogu międzykulturowego zamierzamy we Florencji, we współpracy z Krakowem, propagować naszą działalność na całym świecie, aby wspierać zastosowanie w praktyce filozofii Life Beyond Tourism - Poza turystyką wraz z jej pięcioma zasadami - płatkami ( spotkania, komunikacja, poznawanie, konserwacja i gospodarka ) i upowszechniać fascynujące założenia prawdziwej turystyki wartości, nie opartej jedynie na usługach i konsumpcji. Pragniemy, by każda instytucja współpracująca z Fundacją mogła skorzystać z tej okazji, by dać światu również coś własnego, poprzez zakładanie lokalnych stowarzyszeń Poza turystyką na rzecz dialogu międzykulturowego, by rozsiewać kwiaty turystyki wartości poprzez tworzenie lokalnych stowarzyszeń. Chodzi tutaj o całkowite odnowienie krajobrazu świata, którego atmosferę ociepli powszechne kultywowanie subtelnych, pełnych ciepła, wartościowych zasad turystyki, których symbolem jest pięciopłatkowy kwiat. Niniejszy tekst jest odpowiedzią na list, który wysłał do nas prezydent miasta Krakowa, prof. Jacek Majchrowski Stowarzyszenie ma następujące cele statutowe: - promowanie, upowszechnianie i urzeczywistnianie, we Włoszech i za granicą, dialogu międzykulturowego, wiedzy o różnorodności przejawów kultury, ochrona tradycyjnej wiedzy i umiejętności, nadając w ten sposób turystyce, także tej masowej, potencjał podstawowego narzędzia podwyższania poziomu kulturalnego, przy czym turystyka jest tu rozumiana jako działalność oparta na wartościach, nie zaś jedynie na usługach; - badanie, promowanie i popularyzacja dziedzictwa przyrodniczego i kulturalnego, materialnego i niematerialnego w różnych cywilizacjach; - popularyzacja i ochrona wiedzy o tym, jaką rolę podróżni, turyści i firmy turystyczne, podmioty profesjonalne, instytucje państwowe i prywatne oraz pracownicy związani z sektorem mogą odgrywać w pozycjonowaniu produktu turystycznego w relacji z dialogiem międzynarodowym, wiedzy o różnorodności przejawów kultury oraz wiedzy i umiejętności wypływających z tradycji; - wspieranie rozpowszechniania i wprowadzania w życie, we Włoszech i za granicą, fundamentalnych zasad programu Life Beyond Tourism Poza Turystyką W celu realizacji celów statutowych Stowarzyszenie może prowadzić następującą działalność: - promowanie, wspieranie i rozwijanie, również we współpracy z innymi instytucjami, włoskimi bądź zagranicznymi, państwowymi i prywatnymi, studiów, badań, baz danych, ośrodków badawczych; - pomaganie w realizacji projektów i inicjatyw kulturalnych i naukowych, przygotowywanych i planowanych w oparciu o konsultacje Fundacji Romualdo Del Bianco, np.: - promowanie, bezpośrednio lub pośrednio, badań nad tradycyjną wiedzą i umiejętnościami, w celu stworzenia światowej bazy tradycynej wiedzy, we współpracy z międzynarodowymi instytucjami, w celu założenia poświęconego temu ośrodka, jeśli to możliwe we Florencji; wspieranie działalności instytucji i komitetów, również międzynarodowych, zajmujących się tematyką interpretacji teorii i praktyki ochrony i konserwacji dziedzictwa kulturalnego w różnych kulturach, zgodnie z celami Stowarzyszenia; - organizowanie i prowadzenie kursów naukowych, szkoleniowych, poświęconych instytucjonalnemu kształceniu ustawicznemu oraz specjalizacyjnych, łącząc i koordynując różne rodzaje działalności dydaktycznej i praktycznej, również we współpracy z uniwersytetami i innymi instytucjami edukacyjnymi oraz kulturalnymi, krajowymi i międzynarodowymi, w celu zapoznania młodych ludzi z zasadami tej pracy w środowisku, w którym rola wartości jest wyraźnie widoczna; - tworzenie i przyznawanie stypendiów naukowych, nagród i innych motywacyjnych bonusów; - promowanie zakładania za granicą grup roboczych lub klubów, stowarzyszeń działających w sposób niezależny, które zajmują się na danym obszarze interpretacją i propagowaniem ideałów programu Life Beyond Tourism Poza turystyką. Kluby takie muszą mieć autoryzację Stowarzyszenia, a ich organizacja będzie podlegać regulaminowi stworzonemu przez Stowarzyszenie. - patronat nad konferencjami, seminariami naukowymi, wystawami, koncertami, warsztatami masterclass, przedstawieniami teatralnymi, targami i innymi imprezami kulturalnymi i artystycznymi związanymi z celami statutowymi Stowarzyszenia oraz organizacja takich imprez; - promowanie, organizowanie i zarządzanie trasami kulturalnymi, proponowanymi na rynku turystycznym; 14 Przesłany faksem list Prezydenta Miasta Krakowa prof. Jacka Majchrowskiego z 28 maja 2008 r. (godz ) do Fundacji Romualdo Del Bianco. Odpowiedzi na ten list powstały 9 i 13 stycznia.

11 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE POZA TURYSTYKĄ IL TURISMO Paolo Del Bianco Presidente della Fondazione Romualdo Del Bianco LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO PER IL DIALOGO INTERCULTURALE Per un turismo dei valori, non solo dei servizi e dei consumi Premessa La caduta del Muro di Berlino nel , lo scempio sul David del e il Piano Regolatore Generale del Comune di Firenze del , costituiscono i momenti emotivi che hanno indotto il management della compagnia alberghiera fiorentina Vivahotels a varare il progetto VivaFirenze, che avviava un programma di contributo alla propria città sia con una riflessione sul Piano Regolatore del 92 orientata a valutare la gestione del turismo nei suoi aspetti positivi, per non subirlo negli aspetti negativi, sia per l avvio di un sentito Tributo di questa impresa turistica alla propria città favorendo la conservazione del patrimonio cultuale con restauri di opere dei musei fiorentini - con un coinvolgimento emotivo e non economico, degli ospiti degli alberghi della medesima compagnia, sia, ancora, favorendo la visita a Firenze di giovani dei paesi emergenti dopo la caduta del muro. 1 Il 9 Novembre Pietro Cannata il 14 Settembre 1991 nella Galleria dell Accademia colpì con un martello il piede sinistro della statua del David di Michelangelo. 3 Nel Piano Regolatore del Comune di Firenze del 1992, approvato nel 1994, la tematica del turismo veniva presentata, sotto la voce Le Risorse, solo in una pagina per quanto il tema fosse d importanza fondamentale per una città come Firenze la cui economia dipende molto dal turismo; quindi ove il turismo va gestito per non subìrlo. Da allora proprio con la Polonia e con la città di Cracovia, oltre che con Varsavia, è decollata l attività di sviluppo di relazioni interpersonali e internazionali, nell ottica di dare una possibilità di nuovi contatti e relazioni fra i giovani di paesi vicini del Centro, Est Europa ed Eurasia, prima uniti dalla politica poi, dopo il 1989, orientati tutti ad osservare più l occidente che i paesi limitrofi. In pratica il progetto VivaFirenze consisteva sia nello sviluppo della sensibilità di Vivahotels verso il territorio, sia nella creazione di un coinvolgimento emotivo nell ospite dei propri alberghi con il Patrimonio fiorentino, sia, infine, nel deciso sostegno al dialogo fra i giovani di paesi e culture diverse. I successi riportati, grazie alla creativa partecipazione delle università che hanno aderito all invito, ha fatto decidere la compagnia alberghiera Vivahotels, alla cui guida era allora Paolo Del Bianco, a costituire la Fondazione Romualdo Del Bianco 4. La missione della Fondazione è orientata al Dialogo Interculturale e al Patrimonio Mondiale dell Umanità, come cita lo statuto: valorizzare, tramandare, diffondere e conservare il patrimonio culturale, artistico, storico e scientifico dell umanità, e ancora promuovere la realizzazione a Firenze di un Centro di Sviluppo Incontri Internazionali per richiamare spe- 4 La Fondazione Romualdo Del Bianco è stata costituita a Firenze il 3 Novembre 1998, nella Sala Martino V dell Ospedale di Santa Maria Nuova, simbolo da oltre sette secoli della solidarietà fiorentina. Non poca importanza nella decisione ha avuto la partecipazione attiva della famiglia del promotore Paolo Del Bianco -che l ha dedicata al padre Romualdo-, il costante sostegno di Emma Mandelli, la passione di Simone Giometti, la fiducia inestimabile di Gianfranco Catarzi e di Francesco Marchi, oltre alla generosa consulenza di Alessandro Ruggiero e al determinante sostegno di Antonio Natali. 225

12 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO cialmente giovani ed esponenti della cultura, dell arte e delle scienze così favorendo la conoscenza reciproca, la comprensione, l amicizia e la pace tra paesi e popoli di diversa nazionalità, religione ed etnia. All iniziale attività di conviviale ospitalità e di amichevole relazione fra i giovani partecipanti e i loro docenti sono seguite, sempre in maggior numero, qualificate occasioni di studio e di riflessione grazie a tutti i ricercatori, studiosi, professionisti e studenti che vi hanno preso parte. Hanno avuto così vita molteplici iniziative volte a far incontrare giovani di varie nazionalità, in un continuo esercizio di dialogo interculturale, con il motto Incontri Internazionali, senza competizione, nel rispetto delle singole identità: un passato da conoscere assieme, un futuro comune da costruire. Conservazione e valorizzazione dell impegno per favorire il Dialogo Interculturale Pur consapevoli di quanto stavamo svolgendo su vari fronti, in varie discipline, non ci eravamo accorti che il nostro maggior risultato era stato quello di fondere l attività relativa ai due punti del nostro statuto: il primo valorizzazione e conservazione del patrimonio culturale, il secondo dialogo interculturale. Eravamo cioè giunti a realizzare una lega di particolare importanza, proprio come in una combinazione di metalli, che abbiamo denominato conservazione e valorizzazione dell impegno a favorire il dialogo interculturale. L importanza di questa lega sta nel contesto storico in cui viviamo, nel quale riscontriamo molta tecnologia per la comunicazione, ma poca voglia di comunicare per capirsi ed accettare il nostro vicino con la 226 propria cultura. Nella Fondazione abbiamo percepito in modo crescente l importanza di tale lega tanto da assimilarla al Patrimonio Intangibile. Firenze e Cracovia rappresentano un momento fondamentale per la formazione di questa lega: a Firenze le prime citate emozioni, da Cracovia, poi, nel 1996 sono state diffuse le prime informazioni sulle nostre attività avviate a Firenze; a Cracovia nel 2000 è stato scritto il Manifesto della Fondazione nel corso del soggiorno per la conclusione del convegno Krakow Sempre a Cracovia si è tenuto il Convegno organizzato dall International Cultural Centre, Cultural Heritage, in the 21st Century Opportunities and threats 5, al quale siamo stati invitati per presentare l attività della Fondazione. Questa opportunità ci ha indotti a rivisitare la nostra attività per una sua organica e sintetica presentazione 6 nel programma del primo Convegno del Comitato Internazionale ICOMOS di Teoria e Filosofia della Conservazione e del Restauro. In quella occasione abbiamo capito il valore attribuito dagli altri alla nostra attività. Non solo, in quella circostanza la Fondazione ha deciso di affiancare, per quanto possibile, questo Comitato Internazionale ICOMOS, convinta che la sua attività avrebbe sapientemente alimentato nel tempo la teoria della Fondazione medesima. Partecipavano al convegno anche il Direttore Generale ICCROM, Mounir Bouchenaki e il Presidente ICOMOS Michael Petzet, oltre al Presidente del Comitato Internazionale ICOMOS per la teoria e filosofia della conservazione e del restauro, Andrzej Tomaszewski Maggio Il giorno 26 Maggio 2006

13 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO In quell occasione oltre a presentare la propria attività, sulla base dell esperienza vissuta con i giovani e con l attività turistica vera e propria appresa in Vivahotels, la Fondazione ha avuto modo d introdurre brevemente la propria idea su come non si sia ad oggi colta l importanza di quanto il turismo, in particolare il turismo di massa, possa contribuire per lo sviluppo del dialogo fra i popoli in questo condominio Terra che si fa giorno dopo giorno sempre più piccolo e con sempre maggiori difficoltà di relazioni. 7 L apprezzamento dei partecipanti è stato di stimolo per affinare, in linea con lo statuto della Fondazione e del suo Manifesto, la ricerca che poi è stata chiamata Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo, ovvero un universo di opportunità, una vita oltre il turismo dei soli servizi e dei consumi, ricerca che, ripetiamo, passa dalla convinzione che la conservazione e valorizzazione dell impegno a favorire il dialogo interculturale, così come l ospitalità, faccia parte del Patrimonio Intangibile, alla pari delle tradizioni che vanno conservate e valorizzate. E proprio su questi valori che la Fondazione ha operato da sempre; sono proprio questi valori che la Fondazione intende proteggere e conservare proprio come un opera d arte; anzi, più di un opera d arte in quanto tali valori rappresentano il presupposto per stimare e valorizzare il Patrimonio Mondiale dell Umanità e tramite questo capire la cultura e le radici dei nostri vicini e meno vicini. 7 Gli atti del Convegno sono stati pubblicati dall International Cultural Centre di Cracovia nel volume Cultural Heritage in the 21st Century Opportunities and Challenges. Il contributo della Fondazione è stato qui pubblicato con il titolo Recovery and Restauration of the Values of Socialisation, nella sezione IV dal titolo Non Governamental Organisations and New Initiatives in Heritage Management. Life Beyond Tourism Oltre il Turismo, frutto dell esperienza della Fondazione Romualdo Del Bianco L idea iniziale della Fondazione, sebbene particolarmente semplice, ha trovato un consenso ben superiore alle aspettative. Il motivo forse sta nel fatto che i giovani hanno fortemente apprezzato la semplicità di questi momenti d incontri internazionali: una grande opportunità di dialogo, una grande emozione nel dialogo, in un momento di sognato, meritato soggiorno in una città simbolo come Firenze. Solo allo scopo di dare un idea della dimensione di questa esperienza, vale la pena di segnalare che al 2007 la Fondazione ha offerto opportunità di dialogo a ottomila giovani con i loro docenti, giunti a Firenze in gruppi, ciascuno di circa cinquanta persone, almeno di cinque diversi paesi, un totale di circa sessantamila giornate. Questi giovani si sono intrattenuti per una settimana lavorando in gruppi internazionali sui temi specifici, curati e già affrontati nelle proprie università prima del loro viaggio. Per molte settimane, dunque, a Firenze giovani da quattro continenti, quarantasei paesi, centoquarantasei città, ben oltre trecento istituzioni, dialogavano assieme attraverso la loro attività didattica. Percorrendo il ricordo dell attività svolta, ci siamo accorti che, senza volere, avevamo svolto vero turismo, viaggi non solo per il piacere personale, ma viaggi per conoscere l identità del luogo nella sua peculiare evoluzione e anche per conoscere gli altri visitatori del luogo visitato e con loro interpretare e valutare la destinazione scelta per il loro viaggio; tutti, infatti, nell oasi di tempo di una vacanza, sono più disponibili ad aprirsi al dialogo e 227

14 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO questa disponibilità, una inestimabile ricchezza, va favorita ed utilizzata con profitto per contribuire alla serenità di questo nostro mondo. Ecco, questa semplice attività ha avuto un tangibile apprezzamento internazionale, come dimostrano i numerosi e prestigiosi riconoscimenti ricevuti 8. Da questa semplice constatazione di cosa possa essere vero turismo, siamo giunti a considerare il turismo quale ricchezza diffusa ma non conosciuta nel suo vero valore e, quindi, non adeguatamente utilizzata: ricchezza in quanto porta opportunità d incontri, predispone alla comunicazione e favorisce l ascolto l attenzione e la conoscenza consentendo di apprezzare meglio l identità del luogo nella propria realtà ed evoluzione nel tempo; diffusa in quanto il turismo ormai è elemento di consumo a livello globale; inutilizzata in quanto percepita solo come fattore economico, non anche come opportunità di vera conoscenza degli usi e costumi dei popoli, fondamentale per garantire il rispetto delle singole identità nell attuale processo di globalizzazione. Ne è un esempio la diffusione di alcune marche di fama mondiale in tutti i luoghi di ospitalità del mondo che apparentemente rappresenta un servizio al cliente, di fatto è un contributo alla disinformazione e una mancata possibilità di conoscenza dello spirito del luogo con i suoi tipici prodotti e sfumature; certamente è anche un offesa alla sensibilità dell attento viaggiatore che vorrebbe conoscere il vero spirito del luogo e capire che anche semplici gesti, come stringere la mano, in altri Paesi possono non avere lo stesso significato. Quindi, pur nella comprensibile evoluzione dei tempi, e con gli scambi commerciali intercontinentali sempre più frequenti e voluminosi, la ricchezza delle nostre culture va preservata anche per consentire agli altri di conoscere e di capire meglio le nostre radici e tradizioni nello specifico contesto culturale, stratificatosi nei secoli e in continuo movimento. Ciò porterebbe profitto anche negli scambi commerciali offrendo nuove tipologie di prodotto basate su valori e non sul mero consumo. Ecco dunque che oggi la Fondazione si sente impegnata a contribuire a valorizzare l opera degli operatori turistici (tour operator, albergatori, ristoratori, trasportatori, prestatori di servizi turistici in genere, ecc.) che, per quanto detto, possono assurgere a livello di promotori di dialogo interculturale. Tramite gli operatori turistici può essere maggiormente diffusa la vera conoscenza del luogo, quindi esaltata l attenzione del turista ed il rispetto del medesimo nei confronti del luogo visitato, così come possono essere favoriti i momenti per il dialogo fra turisti di varie culture. Tramite l impegno delle istituzioni private e pubbliche si può aiutare il viaggiatore a capire meglio il suo ruolo non solo come soggetto beneficiario di servizi, ma anche quale soggetto attivo che diffonde nei suoi viaggi l importanza del dialogo e dell impegno a creare occasioni di dialogo interculturale per la conoscenza e il rispetto dei valori altrui. Siamo dunque in presenza di un fatto eccezionale: coloro che adesso concorrono ad omogeneizzare il mondo e contribuiscono a minacciare la conservazione del Patrimonio e dello spirito del luogo, proprio costoro, con la teoria Life Beyond Tourism Oltre il Turismo, possono contribuire alla custodia, alla conservazione e alla divulga-

15 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO zione del Patrimonio e dello Spirito del Luogo e potranno diventare i grandi protagonisti per un concreto contributo, a livello mondiale, per il Dialogo Interculturale, per l apprezzamento della Diversità delle Espressioni Culturali e delle Conoscenze Tradizionali. Quindi ben al di là del viaggio ai soli fini consumistici e di superficiale curiosità. In questa direzione anche il turista qualificherà la propria domanda agli operatori turistici e s innescherà un ciclo virtuoso fra domanda e offerta. Questa, dunque, è l iniziativa Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo presentata ufficialmente a Firenze in Palazzo Vecchio il 15 Marzo Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo è uno stile, non è un prodotto; in esso non si vende, in esso si porge. Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo: principi e pratica 9 Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo contribuisce alla diffusione e all affermazione di valori universali quali il rispetto e l armonia tra i popoli. Per ottenere tale obiettivo Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo mira a trasformare l esperienza turistica da semplice occasione di svago in prezioso momento di conoscenza del luogo e di incontro fra soggetti di differenti culture. Favorisce quindi il superamento delle difficoltà che impediscono l accettazione e la conoscenza dell altro ispirandosi ai valori di umana interrelazione e alla civiltà del piacere di offrire e di offrirsi (inteso anche 9 Dal Novembre 2006 è stato nominato un Comitato per sviluppare, definire in dettaglio e sperimentare a Firenze l idea formulata dalla Fondazione Romualdo Del Bianco. Membri di questo Comitato: Maurizio Bossi, coordinatore, Serafino Degli Innocenti, Carlotta Del Bianco, Paolo Del Bianco, Antonio Natali e Stephen Tobin. Ha partecipato al lavoro Antonio Paolucci. come disponibilità a conoscere gli altri) che contraddistinguono il viaggiare degno di questo nome. C è un modo di fare turismo, dunque, che va oltre le fotografie, i souvenir, lo shopping; la rete di interazioni che si crea fra viaggiatori e luogo di soggiorno costituisce infatti una irrinunciabile opportunità di conoscenza tra culture. Nello spirito di Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo è fondamentale che il rapporto con il visitatore non si riduca alla mera offerta di servizi, bensì porti a coinvolgere l Ospite nello spirito del luogo stesso, del suo passato, del suo presente e delle sue prospettive per il futuro. Quindi uno dei capisaldi su cui si basa Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo è la salvaguardia del luogo nella sua più vitale tradizione, capace di affrontare i mutamenti storici. Con Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo i siti visitati dai turisti e in particolare i Siti della Lista del Patrimonio Mondiale dell UNESCO, assumono il fondamentale ruolo di laboratori per un contributo al dialogo e alla cooperazione, grazie alla valorizzazione del turismo per un suo sostanziale contributo al Dialogo Interculturale. La città storica nel XXI secolo non potrà non tener conto del suo essere luogo e favorevole occasione d incontri per stimolare Conoscenza e Dialogo Interculturale in un mondo di crescenti scambi che chiedono proprio conoscenza e capacità di dialogo. La città, pertanto, va pensata anche in questa sua nuova determinante funzione di laboratorio. Quindi nel pianificare il suo sviluppo si dovrà valorizzare questa incommensurabile opportunità, nello spirito di Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo, per facilitare il compito sia agli operatori turistici, sia ai turisti, sia agli enti pubblici e privati affinché 229

16 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO meglio possano percepire questa loro missione orientata alla gestione di questo tema di eccezionale importanza e affinché la possano esercitare, nobilitando ancora la loro opera. Se il turismo verrà concepito, utilizzato e gestito da tutti - fornitori e fruitori di servizi turistici - nella propria completa potenzialità, allora il turista, di ritorno dal suo viaggio, non dirà sono stato a ma potrà responsabilmente asserire ho conosciuto e ho capito che ho tante cose da conoscere e da capire!. Allora tutti coloro coinvolti nel turismo percepiranno concretamente la loro nuova dimensione umana. Il Manifesto di Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo è una nuova visione del turismo che ne sottolinea l aspetto strategico piuttosto che quello consumistico: - per proteggere lo spirito del luogo, - per comunicare lo spirito del luogo - per stimolare e favorire la conoscenza in tutti i turisti - per promuovere la conoscenza interpersonale fra turisti di vari paesi e il dialogo tra le varie culture - per favorire il rispetto della diversità delle espressioni culturali. Con Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo si ha un nuovo rinascimento del viaggio. Manifesto - Il Turismo è una irrinunciabile risorsa di prosperità - Il Turismo, nelle sue varie forme, va ben oltre il solo soddisfacimento di esigenze individuali - Il Turismo è opportunità di conoscenza dello spirito del luogo - L operatore turistico favorisce il dialogo interculturale L operatore turistico favorisce la conoscenza e il rispetto della diversità delle espressioni culturali - Il Turista è un potenziale seminatore di dialogo interculturale - Il sito visitato, culturale o naturale, è laboratorio di conoscenza per tutti i visitatori. Figura 1: Il Pentafoglio Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo Il suo marchio è un penta-foglio, un messaggio concepito da Carlotta Del Bianco, rappresentato da un mondo che ruota all interno del contenitore Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo, centro vitale di un fiore i cui cinque petali si chiamano: incontri, comunicazione, conoscenza, conservazione e economia. In altre parole con il turismo ci si incontra, si comunica, si conosce, anche grazie alla tutela del proprio patrimonio culturale tangibile e intangibile - e si attiva un mondo economico, quale positiva conseguenza. Sono i cinque petali che contribuiscono a pro-

17 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO teggere e valorizzare la preziosità della centralità del fiore, la teoria di Life Beyond Tourism, Oltre il Turismo. La sperimentazione 10 Sulla base dei principi sinteticamente sopra esposti, la sperimentazione ha inizio dall ospitalità alberghiera; infatti l albergo costituisce la prima offerta di conoscenza dell identità del luogo e la prima occasione di incontro fra viaggiatori delle più varie nazionalità. E il primo punto di approdo nel quale può stabilirsi un rapporto di reciproco rispetto tra il viaggiatore e il luogo, ma anche tra i viaggiatori che soggiornano e hanno soggiornato in quel luogo. Nella sperimentazione l originalità non sta tanto nelle singole iniziative adottate, quanto nell insieme che queste compongono, tutte comunque orientate a contribuire alla conoscenza del luogo e al dialogo tra culture: dallo spazio per gli incontri per favorire il dialogo fra ospiti di paesi diversi - con la card di accoglienza con la bandiera della nazione dell ospite - ai programmi divulgativi nel circuito TV interno all albergo, ai monitor touch screen per una rapida informazione anche su itinerari meno noti, al contenuto dei minibar in camera, ai prodotti esposti al bar e prodotti per la prima colazione e la ristorazione, tutti espressione della locale tradizione. Quanto esposto presenta solo alcune delle iniziative salienti che fanno parte della sperimentazione e che danno all albergo una nuova funzione, quella di partecipata accoglienza e di sostegno alla conoscenza, senza nulla togliere, anzi aggiungendovi elementi, alla sua funzione economica. Dichiarazione d intenti - 16 Marzo 2008 Successivamente alla ufficiale presentazione dell iniziativa Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo, il 16 Marzo 2008 è stata sottoscritta una dichiarazione d intenti 11 da parte dei partecipanti dei ventitre Paesi presenti a Firenze. Tale dichiarazione approvava Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo e auspicava la sua più ampia divulgazione a livello internazionale affiancando anche istituzioni governative e non governative con l avvio di una sperimentazione europea su base quinquennale L Associazione per la diffusione di Life Beyond Tourism Oltre il Turismo, con il motto Turismo dei valori, non solo dei servizi e dei consumi. Per dar seguito alla Dichiarazione di Intenti la Fondazione Romualdo Del Bianco si è fatta promotrice della costituzione a Firenze, il 25 Luglio 2008, dell Associazione denominata Oltre il turismo per il dialogo interculturale 12 / 13. Di questa associazione la Fondazione Romualdo Del Bianco è socio fondatore e sostenitore. Il motto dell Associazione è Turismo dei valori, non solo dei servizi. Conclusioni Con la neo-nata Associazione Oltre il Turismo per il Dialogo Interculturale da Firenze, con Cracovia, intendiamo porgere questo nostro contributo al mondo intero per diffondere l applicazione di questa teoria con i fiori Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo con le loro corolle, con i cinque petali Incontri, Comunicazione, Conoscenza, Conser- 10 La sperimentazione ha avuto inizio a Firenze presso il Vivahotel Pitti Palace al Ponte Vecchio, dal 15 marzo Principi Ispiratori dell Associazione L Associazione Oltre il Turismo per il Dialogo Inter- 231

18 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO culturale si propone di divulgare sia in Italia che all estero i principi ispiratori dell iniziativa culturale Life Beyond Tourism, ideata da Paolo Del Bianco, promotore e Presidente della Fondazione Romualdo Del Bianco di Firenze, e volta a favorire un turismo dei valori e non dei soli servizi. Life Beyond Tourism ad oggi ha ottenuto il patrocinio di ICCROM, di Regione Toscana, Provincia di Firenze e Comune di Firenze. Andando oltre il turismo dei consumi, l iniziativa culturale Life Beyond Tourism vuole contribuire alla diffusione e all affermazione di valori universali quali il rispetto e l armonia fra i popoli attraverso il dialogo tra culture e la conoscenza della diversità delle espressioni culturali nonché delle conoscenze tradizionali. Life Beyond Tourism è stato presentato ufficialmente a Firenze in Palazzo Vecchio nel Salone dei Duecento il 15 marzo 2008 (a Firenze è sperimentato da tale data al Vivahotel Pitti Palace al Ponte Vecchio) con la partecipazione del Vice Sindaco Eugenio Giani, del Direttore della Galleria degli Uffizi, Antonio Natali, del Direttore del Centro Romantico del Gabinetto Scientifico Letterario G.P. Vieusseux Maurizio Bossi, del Direttore Generale ICCROM Mounir Bouchenaki per delega ad Andrzej Tomaszewski, Presidente del Comitato Internazionale ICO- MOS per la Teoria e Filosofia della Conservazione e del Restauro, e del Direttore del Centre Cultural Heritage Limburg Marc Laenen, entrambi Direttori Generali Emeriti dell ICCROM (Centro Internazionale per lo Studio della conservazione ed il restauro dei beni culturali), alla presenza del Presidente del Comitato Nazionale Italiano ICOMOS, Maurizio di Stefano, di oltre 90 Esperti da 23 Paesi di tre continenti e di un autorevole pubblico fiorentino. La costituzione della Associazione Oltre il Turismo per il Dialogo Interculturale vuole dare effetto alla Dichiarazione di Intenti del 16 Marzo 2008, sottoscritta dai vari partecipanti alla presentazione di Life Beyond Tourism e della sua pratica applicazione con la quale Dichiarazione si riconoscono l importanza di Life Beyod Tourism e l avvio della sua applicazione; se ne auspicano la promozione, lo sviluppo e l immediata pratica applicazione anche a livello internazionale, in sintonia con Istituzioni Internazionali, Intergovernative quali UNESCO, ICCROM, UNWTO, Consiglio d Europa e Istituzioni Internazionali non governative come ICOMOS, IUCN e ICOM. Si proponeva anche di promuovere lo sviluppo di training curricula in collaborazione con UNESCO, ICCROM, UNWTO e l industria turistica per promuovere appunto il dialogo interculturale. Life Beyond Tourism intende contribuire a porre in grado la massa dei turisti di elevare qualitativamente il loro livello di domanda, domanda non solo e non tanto rivolta al mondo dei servizi, quanto al mondo dei valori che possono costituire la reale motivazione ai servizi turistici e rendere così fruttuoso l investimento degli stessi turisti in tempo e denaro. Coerentemente con questo scopo l Associazione vuole contribuire a rendere più leggibile, più comprensibile il patrimonio culturale inteso come fondamentale strumento per favorire il dialogo interculturale e la conoscenza della diversità delle espressioni culturali nonché delle conoscenze tradizionali. Al contempo Life Beyond Tourism auspica di contrinuire a rendere gli operatori turistici consapevoli dell importanza non tanto di aumentare i servizi in quantità, quanto in valori per favorire il dialogo interculturale e le conoscenze e su questo terreno confrontarsi con la propria concorrenza. Concludendo Life Beyond Tourism intende mutare l attuale modo di dire Sono stato a in Ho conosciuto, Mi sono reso conto., Ho capito che ho universo di valori da capire ; quindi intende contribuire a dare qualche consapevolezza in più, ridimensionando o riducendo le possibili improprie certezze. Attraverso il rovesciamento di prospettiva proposto da Life Beyond Tourism proprio quel turismo che oggi concorre a omogeneizzare il mondo e a minacciare il Patrimonio dell Umanità, tangibile e intangibile, può contribuire alla salvaguardia e alla valorizzazione delle diversità di espressioni che tale Patrimonio sostanziano. 13 Dallo statuto della Associazione: Articolo 4) - Scopi e attività 4.1. L Associazione si ispira ai principi di Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo (la vita oltre il turismo) illustrati da Paolo Del Bianco nell apposito documento inserito come allegato nell atto costitutivo, per un turismo dei valori e non solo dei servizi L Associazione persegue i seguenti scopi istituzionali: - promuovere, diffondere e attuare, in Italia e all estero, il dialogo interculturale, la conoscenza delle diversità delle espressioni culturali, la salvaguardia delle conoscenze tradizionali, così valorizzando le potenzialita del turismo, anche di massa, come fondamentale strumento di elevazione culturale, se inteso come turismo dei valori e non solo dei servizi; - ricercare, valorizzare e divulgare, il patrimonio naturale e culturale, tangibile e intangibile, delle diverse civiltà; - promuovere e diffondere la consapevolezza del ruolo che i viaggiatori, i turisti e gli operatori turistici, i professionisti, le istituzioni pubbliche e private e gli addetti tutti nel settore, possono avere nel qualificare il prodotto turistico in relazione al dialogo interculturale, alla conoscenza della diversità delle espressioni culturali, nonché alle conoscenze tradizionali; - promuovere la divulgazione e attuazione in Italia e all estero dei principi ispiratori della teoria di Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo Per conseguire detti scopi istituzionali l Associazione potra svolgere le seguenti attività: - promuovere, sostenere e sviluppare, anche in col- 232

19 LIFE BEYOND TOURISM - OLTRE IL TURISMO vazione, Economia, con l inebriante profumo del vero turismo dei valori, non solo dei servizi e dei consumi. Auspichiamo dunque che ogni Istituzione che collabora con la Fondazione possa cogliere questa opportunità per dare il proprio contributo al mondo, dando vita ad altre Associazioni locali Oltre il turismo per il dialogo interculturale per seminare i fiori del turismo dei valori, con la costituzione di altrettante associazioni locali, per il completo rinnovamento del paesaggio mondiale, riscaldato da immense coltivazioni di eleganti, luminosi ed eloquenti penta-fogli. Questa è la nostra risposta alla graditissima lettera del Presidente della Città di Cracovia, Prof. Jacek Majchrowski. 14 laborazione con altre istituzioni italiane o straniere, pubbliche o private, studi, ricerche, indagini, banche dati, centri di studio; - contribuire alla realizzazione di progetti e iniziative culturali e scientifiche da impostare e programmare avvalendosi della consulenza della Fondazione Romualdo Del Bianco come:. promuovere, direttamente o indirettamente, una ricerca per le conoscenze tradizionali, per il conseguimento di una banca mondiale delle conoscenze tradizionali, in collaborazione con Istituzioni mondiali per la creazione di un centro, possibilmente a Firenze;. affiancare le attività di Istituzioni e comitati, anche internazionali, afferenti ai temi della interpretazione della teoria e filosofia della tutela e della conservazione del patrimonio culturale nelle varie culture, coerentemente con gli scopi dell Associazione; - istituire e gestire corsi di studio, di formazione e di aggiornamento istituzionale, di specializzazione, confrontando e coordinando le diverse attività didattiche e pratiche, anche in collaborazione con le Università e altre istituzioni di istruzione e culturali nazionali e internazionali, per avvicinare i giovani alla logica del lavoro in un ambiente in cui i valori abbiano evidenziato il loro ruolo; - istituire e assegnare borse di studio, premi ed altri incentivi; - promuovere la creazione all estero di gruppi di lavoro o Clubs, associazioni con autonomia funzionale che sul territorio interpretano e promuovono gli ideali della teoria Life Beyond Tourism - Oltre il Turismo ; tali Clubs saranno autorizzati dalla Associazione e organizzati secondo un regolamento appositamente redatto dalla Associazione medesima. - patrocinare e organizzare convegni, seminari di studio, mostre, concerti, masterclasses, rappresentazioni teatrali, fiere e altre manifestazioni culturali e artistiche attinenti agli scopi istituzionali;. - promuovere, organizzare e gestire itinerari culturali da porre sul mercato; 14 Lettera fax del Presidente della Città di Cracovia Prof. Jacek Majchrowski, 28 Maggio 2008 h. 15,23, alla Fondazione Romualdo Del Bianco, cui sono seguite risposte in data 9 e 13 Giugno. 233

20 LIFE BEYOND TOURISM FOR THE INTERCULTURAL DIALOGUE Paolo Del Bianco President of the Romualdo Del Bianco Foundation LIFE BEYOND TOURISM FOR THE INTERCULTURAL DIALO- GUE FOR TOURISM BASED ON VALUES, NOT JUST ON CONSUMER SERVICES Introduction The fall of the Berlin Wall in , the attack on Michelangelo s statue of David in , and the Florence Municipality s General Urban Planning Law for , are the three crucial episodes whose emotional impact on the management of the Florence-based Vivahotels company persuaded that management to launch a project known as VivaFirenze. This project saw the start of a program of contributions to the city itself, both in the shape of a reflection on the 92 Urban Planning Law in the effort to enhance the management of tourism in its positive aspects in order to avoid being managed by its negative aspects, and in the shape of a heartfelt tribute to the city on the company s part involving the conservation of its cultural heritage through the restoration of works of art in the city s museums -- also with the hotels guests being involved, 1 Il 9 November Pietro Cannata used a hammer to strike a blow at the left foot of Michelangelo s statue of David in the Galleria dell Accademia on 14 September The issue of tourism is addressed under the heading Resources in the city of Florence s Urban Planning Law for 1992, approved in It appears on only one page, despite the issue being of crucial importance in a city like Florence whose economy depends largely on tourism; thus, a city where tourism needs to be managed if we want to prevent it from managing the city. 234 emotionally rather than financially, in that task -- as well as by sponsoring visits to Florence on the part of youngsters from developing countries after the fall of the Wall. Since then, precisely with Poland, in particular with the cities of Cracow and Warsaw, activities have been under way to develop interpersonal and international relations in an attempt to offer fresh opportunities and occasions for new contacts and relations among youngsters from neighbouring countries in central and East Europe and in Eurasia -- countries initially united by politics but then, since 1989, all intent on training their gaze toward the West rather than on their immediate neighbours. In practice, the VivaFirenze project consisted in developing Vivahotels sensitivity toward the territory, and in fostering the emotional involvement of its hotels guests with Florence s heritage, and finally, in firmly backing dialogue among youngsters from different countries and cultures. The success achieved thanks to the creative participation of those universities that subscribed to the initiative prompted the Vivahotels hotel company, run at the time by Paolo Del Bianco, to set up the Fondazione Romualdo Del Bianco 4. 4 The Fondazione Romualdo Del Bianco was established in Florence on 3 November 1998, in the Sala Martino V in the Hospital of Santa Maria Nuova, an institution that has been a symbol of Florentine solidarity for over 700 years. An important role in the decision was played by the active participation of the family of promoter Paolo Del Bianco, who dedicated it to the memory of his father Romualdo, the constant support offered by Emma Mandelli, Simone Giometti s enthusiasm, and the invaluable confidence displayed by Gianfranco Catarzi and Francesco Marchi, not to mention the eager assistance of Alessandro Ruggiero in a consultant s role, and the crucial support vouchsafed by Antonio Natali.