Geografia XXI wieku. Program nauczania geografii. Spis treści. Program nauczania. Dla szkół ponadgimnazjalnych. Wojciech Wiecki

Transkrypt

1 Program nauczania geografii Geografia XXI wieku Dla szkół ponadgimnazjalnych Zakres podstawowy Wojciech Wiecki Spis treści 2 I. Wstęp II. Cele kształcenia wymagania ogólne III. Treści nauczania i umiejętności wymagania szczegółowe IV. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania V. Warunki realizacji programu VI. Metody sprawdzania osiągnięć uczniów VII. Propozycje kryteriów oceny

2 I. Wstęp Program nauczania został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, pozycja 17) oraz Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, pozycja 730). Program jest przeznaczony do realizacji w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym. Zgodnie z wymogami Podstawy programowej stanowi uzupełnienie wymagań realizowanych w zakresie geografii w szkołach gimnazjalnych. Program nauczania Geografia XXI wieku kładzie silny nacisk na prezentowanie zmian, jakie zachodzą we współczesnym świecie. W zamierzeniu program i związany z nim podręcznik mają wyposażyć uczniów w wiedzę o podstawowych faktach oraz procesach społecznych, ekonomicznych i politycznych rozgrywających się w przestrzeni geograficznej. Program wprowadza terminologię oraz opis procesów potrzebnych do zrozumienia świata w epoce globalnych zmian. Zamierzeniem programu jest objaśnianie złożoności świata kultur i ekonomii oraz budowania wśród uczniów przekonania o możliwościach racjonalnego przekształcania środowiska przyrodniczego z korzyścią dla ludzkości i otaczającego ją środowiska. II. Cele kształcenia wymagania ogólne Podstawa programowa określa wymagania ogólne, formułując trzy obszary: 1. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych. 2. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata. 3. Rozumienie relacji człowiek przyroda społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej. Program nauczania zgodnie z tymi wymaganiami zawiera aktualny stan wiedzy z zakresu nauk geograficznych, wskazując źródła informacji do analizy współczesnych problemów świata. Ze względu na specyfikę zagadnień wymaganych przez Podstawę programową, w programie dominują ujęcia globalne, uwzględnione są jednak również regionalne i lokalne uwarunkowania i konsekwencje. Program nauczania skłania do formułowania hipotez dotyczących problemów współczesnego świata oraz poszukiwania rozwiązań opisywanych trudności. 3

3 III. Treści nauczania i umiejętności wymagania szczegółowe I. Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata. Temat Wymagania szczegółowe wynikające z podstawy programowej Uczeń zna (zjawiska i pojęcia) Uczeń potrafi 1.1. Między ekumeną a anekumeną. Przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia. Uczeń wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie. gęstość zaludnienia, wskaźnik gęstości zaludnienia, ekumena, subekumena, anekumena. wskazać obszary Ziemi o dużej gęstości zaludnienia, wskazać obszary o niskiej gęstości zaludnienia, obliczyć gęstość zaludnienia na wybranych obszarach, wyjaśnić przyczyny zróżnicowanego zaludnienia Ziemi Dylematy demografii. Czy można i należy kontrolować przyrost naturalny? Uczeń charakteryzuje główne procesy demograficzne (fazy przejścia demograficznego i przejścia epidemiologicznego) na przykładzie całego świata i poszczególnych kontynentów. demografia, eksplozja demograficzna, wskaźnik urodzeń i zgonów, przyrost naturalny, wskaźnik przyrostu naturalnego, model przejścia demograficznego, fazy przejścia demograficznego, model przejścia epidemiologicznego. wyjaśnić różnicę pomiędzy przyrostem naturalnym a wskaźnikiem przyrostu naturalnego, obliczyć wskaźnik przyrostu naturalnego dla wybranych populacji, wyjaśnić zmienność wskaźnika przyrostu naturalnego w poszczególnych fazach modelu przejścia demograficznego, wyjaśnić dominację określonych chorób w poszczególnych fazach modelu przejścia epidemiologicznego, wyjaśnić zróżnicowanie przestrzenne wskaźnika przyrostu naturalnego, wyjaśnić problemy związane z nadmiernym oraz niedostatecznym przyrostem naturalnym Wędrująca planeta. Przyczyny i kierunki migracji. Uczeń klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska; charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków i czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych krajów dla imigrantów. migracja, emigracja, imigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty ludności, wskaźnik salda migracji, podział migracji, przyczyny migracji, kierunki współczesnych migracji, regiony imigracyjne, państwa imigracyjne, państwa emigracyjne, drenaż mózgów, deportacja, eurosieroctwo. wyjaśnić kryteria podziału migracji, wyjaśnić przyczyny migracji, obliczyć saldo migracji, scharakteryzować pozytywne, jak i negatywne konsekwencje migracji, obliczyć wskaźnik przyrostu rzeczywistego ludności. 4

4 1.4. Cywilizacja miast. Procesy urbanizacyjne na świecie. Uczeń wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie; opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy. cywilizacja, urbanizacja, urbanizacja wstępna, suburbanizacja, dezurbanizacja, reurbanizacja, rewitalizacja etapy urbanizacji, aglomeracja, konurbacja (aglomeracja policentryczna), megalopolis, wskaźnik urbanizacji. wyjaśnić przyczyny urbanizacji, scharakteryzować etapy urbanizacji, scharakteryzować przestrzenne formy wielkich miast, obliczyć i zinterpretować wskaźnik urbanizacji, wyjaśnić przestrzenną zmienność wskaźnika urbanizacji Urbanizacja czy metropolizacja? Ekspansja przestrzenna wielkich miast. Uczeń identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego, problemów komunikacyjnych). przyczyny wzrostu wskaźnika urbanizacji, podstawowe modele rozwoju miast (zachodni, azjatycki, afrykański), problemy wielkich miast (komunikacyjne, ekologiczne, zaopatrzenia w wodę, przestępczości), metropolie, pojęcie globalizacji. wyjaśnić przyczyny zmienności wskaźnika urbanizacji, wyjaśnić przyczyny występowania różnych modeli rozwoju miast, scharakteryzować problemy wielkich miast, wyjaśnić pojęcie metropolii i scharakteryzować funkcję, jaką metropolie pełnią we współczesnym świecie, wymienić miasta będące metropoliami Planeta wartości. Wpływ kultury na funkcjonowanie społeczeństw i gospodarek. Uczeń wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społecznego i gospodarczego (np. poznaje rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w krajach Azji Południowo-Wschodniej). cywilizacja, etnologia, kultura, kręgi kulturowe, paternalizm. scharakteryzować rozmieszczenie cywilizacji i kręgów kulturowych na świecie, scharakteryzować wpływ kultury na życie społeczne i gospodarcze w wybranych państwach lub kręgach kulturowych świata. II. Zróżnicowanie gospodarcze świata. Temat Wymagania szczegółowe wynikające z podstawy programowej Uczeń zna (zjawiska i pojęcia) Uczeń potrafi 2.1. Bieguny bogactwa i ubóstwa. Wskaźniki dobrobytu i ich zróżnicowanie przestrzenne. Uczeń klasyfikuje kraje na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego; wyróżnia regiony bogate i biedne ( bogatą Północ i biedne Południe ) i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów świata. produkt krajowy brutto (PKB), parytet siły nabywczej, dochód narodowy brutto (DNB), wskaźniki gospodarcze, gospodarczy podział państw (o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju gospodarczego), wskaźniki rozwoju społeczno-demograficznego, wskaźnik rozwoju społecznego HDI, podział na kraje rozwinięte, rozwijające się i zacofane, zamknięty krąg ubóstwa. wyjaśnić różnicę pomiędzy PKB a DNB, zakwalifikować wybrane państwo do konkretnej grupy na podstawie wskaźników gospodarczych lub społecznych, wyjaśnić przyczyny zróżnicowanego poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego wybranych państw świata, scharakteryzować sytuację ekonomiczną i społeczną w wybranych państwach świata, 5

5 scharakteryzować przyczyny ekonomicznych i społecznych różnic w podziale państw na świecie (historyczne, technologiczne, społeczne i polityczne) Solidarność wspólnoty ludzkiej. Czy altruizm się opłaca? Uczeń ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych krajom i regionom dotkniętych kryzysem (klęskami ekologicznymi, wojnami, głodem). efekt domina jako konsekwencje powiązań ekonomicznych i społecznych na świecie, formy pomocy państwom potrzebującym (rzeczowa i finansowa, techniczna, organizacyjna, ludzka), dylemat ryby i wędki, instytucje udzielające pomocy (MFW, BŚ, organizacje pozarządowe, kościoły, pomoc rozwojowa, Milenijne Cele Rozwoju. wyjaśnić powiązania istniejące w zglobalizowanym świecie, scharakteryzować formy pomocy wybranym państwom świata, wyjaśnić zagrożenia związane z udzielaniem pomocy biednym krajom świata, scharakteryzować działalność instytucji udzielających pomocy, scharakteryzować dylemat ryby i wędki, scharakteryzować Milenijne Cele Rozwoju Spichlerze Ziemi. Najważniejsze obszary rolnicze świata. Uczeń opisuje główne obszary upraw i chowu zwierząt na świecie, wyjaśnia ich zróżnicowanie przestrzenne. rolnictwo, hodowla, chów, czynniki rozwoju rolnictwa (przyrodnicze, pozaprzyrodnicze), główne obszary rolnicze świata, rolnictwo ekstensywne i intensywne. wyjaśnić różnicę pomiędzy hodowlą a chowem, scharakteryzować czynniki rozwoju rolnictwa i ich wpływ na wielkość produkcji, wyjaśnić przyczyny dużej produkcji rolniczej w wybranych obszarach rolniczych świata, scharakteryzować obszary o intensywnej produkcji rolnej, scharakteryzować obszary o ekstensywnej produkcji rolnej Spiżarnie i kuchnie świata. Co położyć na stole? Uczeń wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i polityczne, mechanizmy wpływające na nierównomierny rozdział żywności w skali globalnej). podaż żywności, głód jawny, głód utajony. wyjaśnić zależność wielkości spożycia od podaży żywności, zapotrzebowania, tradycji kulinarnych, wyjaśnić przyrodnicze uwarunkowania spożycia żywności, wpływ kultury na kuchnie świata, wyjaśnić, w jaki sposób na zdrowie człowieka wpływa spożywana żywność, scharakteryzować składniki zdrowej diety, wyjaśnić przyczyny otyłości w wybranych krajach świata, wyjaśnić wpływ polityki na sposób odżywiania w wybranych krajach świata (KRLD, Somalia), wyjaśnić wpływ dystrybucji żywności na jej spożycie Dzieje ruralizacji. Zapomniana Arkadia. Uczeń opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych krajów rozwijających się); potrafi wyjaśnić szanse i zagrożenia dla środowiska ruralizacja, semiurbanizacja, industrializacja, plantacje, towarowość rolnictwa, agrobiznes, rolnictwo ekologiczne, wyjaśnić funkcje, jakie pełnią obecnie obszary rolnicze, scharakteryzować gospodarkę towarową ze szczególnym uwzględnieniem produkcji na plantacjach, wyjaśnić korzyści związane z rozwojem agrobiznesu, 6

6 przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów, wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich. roślinność genetycznie modyfikowana (GMO), funkcje obszarów wiejskich (produkcja żywności, osadnicza, przemysłowa), agroturystyka. wyjaśnić atuty rolnictwa ekologicznego, wyjaśnić korzyści i zagrożenia związane z wprowadzaniem żywności genetycznie modyfikowanej, scharakteryzować rozwój agroturystyki Las dziedzictwem pokoleń... przeszłych i przyszłych. Uczeń charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie i podaje przykłady gospodarowania zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne). najważniejsze typy lasów dla rozwoju przemysłu drzewnego (równikowe, borealne, monsunowe), deforestacja, funkcje lasów (produkcyjna, pozaprodukcyjna), wykorzystanie drewna (opał, budownictwo, przemysł papierniczy, meblarski), podział lasów ze względu na stopień przekształcenia (pierwotne i wtórne), lasy monokulturowe, plantacje leśne, formy gospodarowania w lasach, rabunkowa gospodarka leśna. wyjaśnić przyczyny dużej produktywności najważniejszych obszarów leśnych świata, wyjaśnić rolę przemysłu drzewnego w gospodarce świata, scharakteryzować tempo deforestacji w wybranych rejonach świata, scharakteryzować funkcje produkcyjne i pozaprodukcyjne lasów, wskazać występowanie lasów pierwotnych i wtórnych na Ziemi, wyjaśnić korzyści i zagrożenia związane z rozwojem plantacji leśnych, scharakteryzować zagrożenia związane z rabunkową gospodarką leśną Cywilizacje talasogeniczne. Morza źródłem bogactwa. Uczeń charakteryzuje cechy gospodarki morskiej, podaje przykłady wykorzystania oceanu światowego oraz zagrożeń wynikających ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich. cywilizacje talasogeniczne, gospodarka morska, tanie bandery, największe porty świata, podział statków morskich (masowce, tankowce, drobnicowce, kontenerowce, promy, statki wycieczkowe, okręty wojenne), rybołówstwo, upwelling, kraje o największych połowach ryb, marikultura. scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju transportu morskiego, scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju rybołówstwa i marikultury, scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju wydobycia surowców ze złóż podmorskich, scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki w rejonach nadmorskich. III. Świat w epoce zmian. Temat Wymagania szczegółowe wynikające z podstawy programowej Uczeń zna (zjawiska i pojęcia) Uczeń potrafi 3.1. Rozwój cywilizacji zależny od energii. A rozwój energetyki? Uczeń charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie; dokonuje oceny zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych, potrafi wyjaśnić stwierdzenie ropa rządzi światem. państwa produkujące najwięcej energii elektrycznej (globalnie i per capita), typy elektrowni, surowce energetyczne, państwa produkujące najwięcej energii ze źródeł nieodnawialnych, struktura produkcji energii elektrycznej, dywersyfikacja, energetyka alternatywna. wyjaśnić ranking największych producentów energii elektrycznej na świecie, uzasadnić potrzebę rozwoju energetyki alternatywnej, uzasadnić potrzebę zdywersyfikowania dostaw surowców energetycznych i produkcji energii elektrycznej, scharakteryzować problemy, jakie wiążą się z rozwojem tradycyjnej energetyki, 7

7 scharakteryzować problemy, jakie wiążą się z rozwojem energetyki alternatywnej Globalny rynek pracy. Szanse i zagrożenia dla pracowników i pracodawców. Uczeń wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. outsourcing, offshoring, telepraca. wyjaśnić przyczyny przenoszenia produkcji z krajów wysoko rozwiniętych do rozwijających się, wyjaśnić korzyści dla pracodawców z outsourcingu i offshoringu, wyjaśnić korzyści dla pracodawców i pracowników wynikające z telepracy Technologiczny wymiar zróżnicowania świata. Technopolie centra świata. Uczeń przedstawia cechy przemysłu wysokich technologii i podaje przykłady jego lokalizacji na świecie; poznaje nowe formy przestrzenne i funkcje ośrodków przemysłowych technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe. przemysł HT (elektroniczny, chemiczny, farmaceutyczny, biotechnologia, kosmiczny, optyczny, precyzyjny, zbrojeniowy), cechy przemysłu wysokich technologii, lokalizacja przemysłu wysokich technologii, klaster przemysłowy, technopolie, dystrykt przemysłowy. wyjaśnić rolę przemysłu wysokich technologii we współczesnej gospodarce, wyjaśnić przyczyny powstania technopolii na świecie, zlokalizować najważniejsze technopolie na świecie, wyjaśnić różnice pomiędzy klastrami, technologiami a dystryktami przemysłowymi Turystyka jako dział gospodarki. Turysta jako konsument. Uczeń charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane turystycznie na świecie; wyjaśnia, dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów turystycznych Polaków; identyfikuje skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego. przyrodnicze walory turystyki, pozaprzyrodnicze walory turystyki, wybrane regiony turystyczne świata, kierunki i intensywność wyjazdów turystycznych Polaków, skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego, turystyka zrównoważona, pojemność turystyczna, ekoturystyka, agroturystyka. wyjaśnić wpływ przyrodniczych walorów na rozwój turystyki, wyjaśnić wpływ pozaprzyrodniczych walorów na rozwój turystyki, scharakteryzować wybrane regiony turystyczne świata, wyjaśnić kierunek i intensywność wyjazdów turystycznych Polaków, wyjaśnić zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, jakie niesie ze sobą turystyka, wyjaśnić korzyści związane z rozwojem ekoturystyki i agroturystyki Globalna wioska czy globalne miasto? Sieci i wspólnoty. Uczeń ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym. transnarodowa tożsamość, atomizacja społeczeństwa, telefonia komórkowa, zróżnicowanie przestrzenne abonentów telefonii komórkowej, Internet, zróżnicowanie dostępności do sieci Internetu, portale społecznościowe, bankowość internetowa, handel internetowy. wyjaśnić, jakie zagrożenia istnieją dla społeczeństw w związku z rozwojem nowych form komunikacji (telefonia, Internet), wyjaśnić, jakie korzyści ekonomiczne osiągają społeczeństwa na skutek rozwoju nowych kanałów komunikacji Arterie gospodarki. Zmiany kierunków i natężenia ruchu. Uczeń wyjaśnia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów; wskazuje przykłady lokalizacji nowoczesnych terminali i ich roli w rozwoju regionów. triada gospodarcza (Europa Zachodnia, USA, Azja Wschodnia), najważniejsze szlaki morskie, najważniejsze drogi lądowe, rola autostrad, rola szlaków kolejowych, najważniejsze szlaki lotnicze świata, tanie linie lotnicze, terminale i kierunki ich rozwoju, wyjaśnić kierunki przewozów w gospodarce światowej istnieniem trójbiegunowej struktury ekonomicznej triady, ocenić rolę transportu morskiego w gospodarce, ocenić rolę transportu lądowego (samochodowego i kolejowego) w gospodarce, 8

8 tendencje zmian rozwoju poszczególnych rodzajów transportu, transport rurociągowy. ocenić rolę transportu lotniczego, ocenić rolę transportu rurociągowego, scharakteryzować przyczyny zmian w wykorzystaniu różnorodnych form transportu Płaszczyzny globalizacji. Spory o beneficjentów. Uczeń podaje przykłady procesów globalizacji i ich wpływu na rozwój regionalny i lokalny. globalizacja, fale globalizacji, światowe koncerny, największe firmy świata według aktywów, płaszczyzny globalizacji (ekonomiczna, polityczna, kulturowa, przestępczości zorganizowanej), skutki globalizacji (kształtowanie się centrum, peryferii i półperyferii), scenariusze globalizacji (bałkanizacja, argentynizacja, amerykanizacja). wyjaśnić przyczyny obecnych zmian globalizacyjnych, scharakteryzować fale globalizacji, wyjaśnić ranking największych firm na świecie, scharakteryzować płaszczyzny globalizacji, scharakteryzować skutki globalizacji w kontekście podziału ekonomicznego, ocenić różne scenariusze rozwoju globalizacji Między integracją a dezintegracją. Czy współczesna mapa świata jest ostateczna? Uczeń wyjaśnia współczesne zmiany na mapie politycznej świata. integracja, dezintegracja, państwa, które przestały istnieć (Związek Radziecki, Jugosławia), nowe państwa na mapie świata (Palestyna, Czarnogóra, Kosowo, Sudan Południowy). wyjaśnić przyczyny współczesnych procesów integracyjnych i dezintegracyjnych, scharakteryzować przyczyny i przebieg rozpadu wybranych państw świata (ZSRR, Jugosławia), scharakteryzować przyczyny i przebieg powstania nowych państw na mapie świata Korzyści integracji. Jak procesy integracyjne zmieniają społeczeństwa? Uczeń wyjaśnia na wybranych przykładach (w skali lokalnej, regionalnej i globalnej) przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne. integracja, integracja gospodarcza (strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia gospodarcza), euroregiony. wyjaśnić przyczyny procesów integracyjnych, scharakteryzować formy integracji gospodarczej, scharakteryzować skutki społeczne i polityczne procesów integracyjnych, scharakteryzować współpracę transgraniczną w ramach euroregionów. IV. Relacje człowiek środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój. Temat Wymagania szczegółowe wynikające z podstawy programowej Uczeń zna (zjawiska i pojęcia) Uczeń potrafi 4.1. Skarby Ziemi. Jak gospodarować zasobami? Uczeń formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych; potrafi przewidzieć przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej. zasoby nieodnawialne, zasoby i wykorzystanie węgla kamiennego, zasoby i wykorzystanie węgla brunatnego, zasoby i wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego, zasoby odnawialne (energia słoneczna, energia wnętrza Ziemi), nowe technologie w wydobyciu surowców (suchego zagazowania węgla w złożu, szczelinowania gazu łupkowego), wyjaśnić podział na surowce odnawialne i nieodnawialne, scharakteryzować metody wydobycia wybranych surowców mineralnych, scharakteryzować zagrożenia związane z wydobyciem wybranych surowców mineralnych, scharakteryzować nowe metody pozyskiwania surowców mineralnych, wyjaśnić zmiany w metodach pozyskiwania wybranych surowców mineralnych, przewidywać skutki eksploatacji surowców mineralnych, 9

9 zmiany źródeł pozyskiwania surowców (np. siarki, gipsu). wyjaśnić sposoby pozyskiwania surowców odnawialnych, ocenić rolę i tendencje wykorzystania surowców odnawialnych Walka z wodą i o wodę. Obszary niedoborów i nadmiaru wody. Uczeń charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania (w tym zanieczyszczenia wód); przedstawia projekty rozwiązań stosowanych w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych. podział zasobów wodnych Ziemi, przyczyny zróżnicowania zasobów wodnych, obszary niedoborów i nadmiaru wody na Ziemi, sposoby zwiększania dostępności do zasobów czystej wody (retencja, dystrybucja wody, oszczędne systemy nawadniania, oczyszczanie wody zanieczyszczonej, odsalanie), zróżnicowanie wskaźnika dostępności do wody czystej, miejsca konfliktów o wodę (Nil, Eufrat). wyjaśnić przyczyny niedoboru lub nadmiaru wody w określonych miejscach świata, scharakteryzować obszary nadmiaru wody, scharakteryzować obszary niedoboru wody, scharakteryzować przyczyny zanieczyszczenia wód, przedstawić sposoby zmniejszania niedoborów wody czystej w różnych obszarach świata, zaproponować rozwiązania zwiększające dostępność do czystej wody, scharakteryzować wybrane konflikty o dostęp do czystej wody Globalne ocieplenie. Ocieplenie, a może... ochłodzenie? Czy możliwa jest kontrola klimatu? Uczeń rozróżnia przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (globalnego ocieplenia) i ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające temu zjawisku. efekt cieplarniany, gazy cieplarniane (dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, freony, parę wodną), źródła gazów cieplarnianych, efekt sprzężenia zwrotnego, tendencje zmian klimatycznych, globalne ocieplenie, konsekwencje globalnego ocieplenia, sposoby zapobiegania nadmiernej emisji gazów cieplarnianych, sposoby zmniejszania ilości dwutlenku węgla w atmosferze. wyjaśnić zjawisko efektu cieplarnianego, wyjaśnić pochodzenie gazów cieplarniach w atmosferze, scharakteryzować zmiany temperatury powietrza w ostatnich kilkudziesięciu latach, scharakteryzować i ocenić działania zmierzające do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, scharakteryzować i ocenić działania pozwalające na obniżenie zawartości dwutlenku węgla w atmosferze Żyjąca powierzchnia. Powłoka glebowa. Uczeń wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata do głodu i ubóstwa. gleba, erozja gleb, erozja wodna, erozja wietrzna, przyrodnicze uwarunkowania erozji gleb (ukształtowanie terenu, budowa geologiczna, szata roślinna), sposoby zapobiegania erozji gleb (zalesianie, właściwa uprawa, zabiegi agrotechniczne), degradacja gleb, obszary dotknięte erozją i degradacją gleb (Sahel, Bliski Wschód, Wielkie Równiny Prerii, obszar śródziemnomorski, obszary zurbanizowane). wyjaśnić przyczyny erozji gleb, wyjaśnić przyczyny erozji wodnej, wyjaśnić przyczyny erozji wietrznej, scharakteryzować wpływ czynników przyrodniczych na erozje gleb, scharakteryzować wpływ czynników pozaprzyrodniczych (antropogenicznych) na erozję gleb, scharakteryzować sposoby zapobiegania erozji gleb, wyjaśnić przyczyny i skutki degradacji gleb, wyjaśnić przyczyny erozji i degradacji gleb w wybranych rejonach świata Adaptacja środowiskowa. Człowiek wobec środowiska. Uczeń wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek środowisko przyrodnicze (rozszerzenie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska). system przyrodniczy Ziemi, geosfery, antroposfera, era agrarna, era industrialna, era postindustrialna, ekorozwój, determinizm, nihilizm, scharakteryzować geosfery tworzące system przyrodniczy Ziemi, scharakteryzować etapy rozwoju ludzkości w ujęciu ery agrarnej, industrialnej i postindustrialnej w kontekście stosunku do środowiska przyrodniczego, scharakteryzować działania w ramach ekorozwoju, 10

10 indeterminizm, posybilizm, adaptacja środowiskowa, recykling, energetyka alternatywna, technologie energooszczędne. wyjaśnić różnice pomiędzy różnymi ideami podejścia do środowiska przyrodniczego, wyjaśnić wpływ technologii energooszczędnych na stan środowiska przyrodniczego. IV. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Zaplanowanie w programie 27 rozdziałów, będących osobnymi lekcjami, pozwala na w miarę swobodną jego realizację. Treści zostały podzielone na cztery większe rozdziały. Problematyka zawarta w programie nauczania, a wynikająca z wymagań określonych w Podstawie programowej, obejmuje szerokie spektrum zagadnień związanych z procesami społecznymi i ekonomicznymi zachodzącymi na całym świecie. Ujęcie globalne wymaga od uczniów systematycznej pracy na lekcjach, jak również ciągłego zainteresowania aktualnymi zdarzeniami w przestrzeni społecznej i ekonomicznej świata. Stąd też konieczne jest korzystanie z podręcznika, zalecane jest korzystanie z zeszytu ćwiczeń oraz atlasu geograficznego. Nauczyciel powinien także skłaniać uczniów do uzyskiwania informacji na temat aktualnych wydarzeń z innych źródeł niż podręcznik. Wydarzenia te powinny być osadzone w opisie procesów znajdującym się w programie i podręczniku. Każde zdarzenie należy widzieć bowiem w szerszym kontekście. W celu osiągnięcia zamierzonych celów kształcenia i wychowania należy korzystać z następujących środków dydaktycznych: podręcznika, zeszytu ćwiczeń, atlasu geograficznego, zestawu map konturowych, map ściennych lub elektronicznych, prezentacji multimedialnych, filmów dydaktycznych. Cele kształcenia i wychowania należy realizować, rozwijając następujące umiejętności: Lokalizowania umiejscowienia, określenia położenia. Orientowania nadawania czemuś określonego położenia, kierunku. Uogólniania rozciągania wniosków na szerszy zakres lub ogół czegoś. Formułowania twierdzeń na podstawie wąskiej grupy zjawisk, faktów przesłanek. Wartościowania określania wartości czegoś. Szeregowania według wartości. Prezentowania przedstawiania, pokazywania. Przewidywania prognozowania sekwencji zdarzeń na podstawie istniejących przesłanek. Wyjaśniania objaśniania, czynienia czegoś jaśniejszym, bardziej zrozumiałym. Analizowania badania czegoś szczegółowo, w uporządkowany sposób, doprowadzając do wyodrębnienia istotnych cech badanej rzeczy, procesu. Interpretowania wyjaśniania. Interpretowanie to inaczej indywidualny sposób rozumienia czegoś. Oceniania określania wartości, wydawania sądu oceniającego, kwalifikowania. Dostrzegania uświadomienia sobie istnienia czegoś, spostrzegania. Porządkowania układania czegoś według jakiejś idei, planu, segregowania, grupowania. Rozwiązywania szukania właściwej odpowiedzi, rozstrzygnięcia jakiegoś problemu. Charakteryzowania opisu czegoś przez podanie typowych właściwości. W zakresie osiągania celów wychowania w realizacji programu należy uwzględnić rozwijanie następujących cech osobowości ucznia: odpowiedzialności za własne postępowanie, wspólnotę narodową, kulturową i ogólnoludzką, 11

11 empatii, czyli współodczuwania. Realizacja programu nauczania powinna uczyć systematyczności, motywując do rozwijania własnych uzdolnień. Wiele zagadnień zawartych w programie (jak np. te o rozwoju nowych technologii informatycznych) wzbudza szczególne zainteresowanie uczniów, co pozwala na pobudzenie naturalnej ciekawości młodzieży. Problematyka zróżnicowania kulturowego świata pozwala na budzenie wśród uczniów postaw tolerancji i szacunku dla odmiennych kultur i religii. Program umożliwia indywidualizację procesu nauczania w przypadku uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dla uczniów o mniejszych wymaganiach wskazane jest ograniczenie wymagań do znajomości podstawowej terminologii oraz najprostszych prawidłowości. Uczniowie o większych potrzebach edukacyjnych, wykazujący duże zainteresowanie przedmiotem badań geograficznych, znajdą w programie inspiracje do własnych poszukiwań, rozwijających dotychczasowe zainteresowania. V. Warunki realizacji programu Program nauczania zawiera 27 tematów zgodnych z Podstawą programową. Podręcznik skorelowany z programem posiada również 27 rozdziałów/tematów. Zakłada się, że jedno zagadnienie/temat będzie realizowane na jednej lekcji. Taka liczba zagadnień pozwala na pełną realizację programu nauczania w praktyce szkolnej. Program, zgodnie z Podstawą programową, akcentuje wprowadzanie i dostosowywanie uczniów do wymogów społeczeństwa informatycznego. W celu realizacji tego zamierzenia, oprócz podręcznika i zeszytu ćwiczeń, istotnym elementem obudowy dydaktycznej programu są elektroniczne mapy. Zadaniem szkół jest zatem takie wyposażenie sal lekcyjnych, najlepiej gabinetów geograficznych, aby wśród ich instrumentarium znalazły się nie tylko mapy, atlasy i inne pomoce dydaktyczne, ale również komputer, rzutnik multimedialny oraz dostęp do zasobów Internetu. Istotnym składnikiem edukacji jest samokształcenie uczniów. Skorelowany z programem nauczania podręcznik pozwala na samodzielną pracę uczniów realizujących wybrane zagadnienia lub przygotowujących się do sprawdzianu. W miarę możliwości zaleca się zorganizowanie w szkole konferencji mającej formę wystąpień lub prezentacji osiągnięć uczniów. W trakcie takiej konferencji i, oprócz wykładów i prezentacji, należałoby zorganizować wystawę plakatów. W ten sposób zostaną zaangażowani do pracy wszyscy zainteresowani uczniowie. W miarę możliwości czasowych zaleca się również przygotowywanie i przedstawianie na lekcjach przez uczniów prezentacji multimedialnych na tematy rozszerzające zagadnienia proponowane przez program nauczania. Mogą to być prezentacje np. charakterystyk regionów turystycznych świata. W trakcie roku szkolnego zalecane są wycieczki dydaktyczne. Mogą to być wycieczki zarówno jednodniowe, jak i wielodniowe. Powinny odbywać się w obszarze najbliższego regionu, tak aby zagadnienia globalne, które są motywem spajającym treści programowe, widzieć przez pryzmat zjawisk i procesów zachodzących w skali regionalnej i lokalnej. Godną polecenia formą aktywności edukacyjnej są gry terenowe. Są to gry łączące w sobie typowo geograficzne zadania, takie jak określanie położenia z wykonywaniem innych zadań sprawdzających wiedzę, np. historyczną. Gry terenowe łączą w sobie elementy klasycznych podchodów z nowymi technologiami, np. wykorzystaniem GPS. VI. Metody sprawdzania osiągnięć uczniów 12 Warunkiem skutecznego nauczania jest ścisłe powiązanie procesu nauczania ze sprawdzaniem stanu wiedzy i umiejętności uczniów. Ze względu na niewielką liczbę godzin przeznaczoną na realizację zagadnień geograficznych w klasach pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, należy starannie zaplanować terminy i sposób sprawdzenia. Program został tak skonstruowany, że pozwala na przeprowadzenie dwóch sprawdzianów w semestrze oraz kilku niewielkich kartkówek. Pozwala to na systematyczne i pełne sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczniów. Zaleca się

12 również sprawdzanie wiedzy w postaci wypowiedzi ustnych, może być to jednak utrudnione ze względu na ograniczoną liczbę godzin lekcyjnych. Treści nauczania zostały podzielone na cztery większe rozdziały. Po każdym z nich zalecane jest przeprowadzenie sprawdzianu. Nauczyciel może również stosować krótsze formy sprawdzania wiedzy i umiejętności w postaci kartkówek. W przypadku realizacji programu wykorzystującej własną pracę ucznia w postaci prezentacji multimedialnych, tego typu zadania również powinny podlegać ocenie. Ocena ta musi uwzględniać własny wkład ucznia w prezentację. Istotna przy ocenie będzie zawartość merytoryczna, estetyczne wykonanie oraz oryginalność pracy. VII. Propozycje kryteriów oceny W praktyce szkolnej istnieje pewna dowolność w ustalaniu progów na poszczególne oceny. Poniższa propozycja i tak należy ją traktować stanowi pewien kompromis pomiędzy skalami progów stosowanych w wielu szkołach. Ustalenie wartości progowych powinno wynikać ze specyfiki danej szkoły. Proponuje się następujące progi procentowe dla poszczególnych ocen: od 0 do 30 % ocena niedostateczna, od 31 do 50% ocena dopuszczająca, od 51 do 69% ocena dostateczna, od 70 do 87% ocena dobra, od 88 do 95% ocena bardzo dobra, od 96 do 100% ocena celująca. 13