ARTYKUŁ 7, USTĘP 2 Pytanie A Proszę wskazać, w odniesieniu do jakich rodzajów prac obowiązuje wyższy minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia i

Transkrypt

1 ARTYKUŁ 7, USTĘP 2 Pytanie A Proszę wskazać, w odniesieniu do jakich rodzajów prac obowiązuje wyższy minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia i jaki jest ten wiek w odniesieniu do każdej z tych prac. W myśl artykułu Kodeksu pracy, zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. Zakaz zatrudniania osób, które nie kończyły 16 lat dotyczy wszystkich rodzajów prac. Pytanie B Proszę podać czy, jeżeli chodzi o te rodzaje prac, przewidziane są jakieś wyjątki. Z niektórych rodzajów prac dozwolonych młodocianym mającym ukończony 17 rok życia wyłączono dodatkowo prace (czynności) szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne: - hutnika szkła z wydmuchiwaniem ustnym, - spawacza przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali kolorowych oraz spawaniu wewnątrz zbiorników i pod wodą, - ślusarza, hydraulika, montera (dotyczy chłopców) - przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali kolorowych oraz spawaniu wewnątrz zbiorników i pod wodą, Pytanie C Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: Do działań podejmowanych w tym zakresie przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej należy: - publikowanie wyjaśnień dotyczących sposobów wdrażania przepisów, w czasopismach z zakresu prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, - udzielanie porad i wyjaśnień telefonicznych oraz pisemnych, w związku z pytaniami pracodawców. Państwowa Inspekcja Pracy systematycznie kontroluje zatrudnianie pracowników młodocianych. Wyniki kontroli wykazują sporadyczne przypadki zatrudniania młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, a ukończyli 16 rok życia oraz zatrudniania młodocianych, którzy nie ukończyli 16 roku życia, a ukończyli gimnazjum. W 2002 roku nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono u 1,5% kontrolowanych pracodawców. Środkami prawnymi stosowanymi w wyniku kontroli warunków pracy młodocianych są, podlegające natychmiastowemu wykonaniu, nakazy skierowania do innych prac młodocianych zatrudnionych przy pracach dla nich wzbronionych, nakazy usunięcia naruszeń przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w określonym terminie oraz wystąpienia z wnioskami o usunięcie innego rodzaju nieprawidłowości. Państwowa Inspekcja Pracy podejmuje działania mające na celu popularyzację wiedzy z zakresu ochrony pracy młodocianych. Upowszechnianie informacji odbywa się w trakcie spotkań organizowanych przez inspektorów pracy na terenie całej Polski w szkołach, domach dziecka i zakładach zatrudniających pracowników młodocianych. Podczas spotkań przekazywane są uczestnikom specjalistyczne wydawnictwa publikowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Od trzech lat organizowany jest ogólnopolski konkurs wiedzy o zasadach bezpieczeństwa i higieny pracy dla uczniów z zakładów rzemieślniczych. Jego celem jest popularyzacja wiedzy z zakresu prawnej ochrony pracy i technicznego bezpieczeństwa pracy. Na stronie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy zamieszczane są porady z zakresu ochrony pracy młodocianych oraz szersze opracowania na ten temat. 1

2 Odpowiedzi na pytania dodatkowe 1) Ile kontroli warunków zatrudniania młodocianych przeprowadzono w latach ? W 2001 roku inspektorzy pracy przeprowadzili kontroli w zakresie przestrzegania przepisów przy zatrudnianiu młodocianych, a w 2002 roku kontroli. 2) Ilu młodocianych zatrudnionych (na podstawie umowy o pracę) przy wykonywaniu prac lekkich uległo wypadkom (dane za lata )? Jeśli chodzi o pracowników młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac, w latach do Państwowej Inspekcji Pracy nie zgłoszono wypadków przy pracy. ARTYKUŁ 7, USTĘP 4 Pytanie A Proszę podać, jaki jest zakres tego ograniczenia, wynikający z postanowień ustaw, przepisów wykonawczych lub umów, lub praktyki. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę (artykuł Kodeksu pracy). Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (artykuł Kodeksu pracy). Pytanie B Proszę podać, czy niektórzy pracownicy nie są objęci postanowieniami tego rodzaju, ustanowionymi bądź przez ustawodawstwo, bądź przez układy zbiorowe pracy, bądź w drodze innych środków i, w takim przypadku: (a) proszę podać dane statystyczne na temat liczby pracowników, którzy nie są nimi objęci; (b) proszę podać przesłanki, dla których część pracowników nie jest nimi objęta; (c) proszę podać, czy podjęte zostały szczególne środki na rzecz pracowników mających mniej niż 16 lat, którzy nie korzystają z ograniczenia wymiaru czasu pracy. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie C Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: Naruszenie przez pracodawcę lub osobę działającą w jego imieniu przepisów dotyczących czasu pracy oraz przepisów o zatrudnianiu młodocianych stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny (artykuł 281 punkt 5 Kodeksu pracy). Z wnioskiem o ukaranie grzywną może wystąpić do sądu grodzkiego inspektor pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Pytanie D Proszę wskazać, czy przedstawione środki stosują się do wszystkich grup pracowników młodocianych. W przypadku odpowiedzi negatywnej proszę o podanie 2

3 przybliżonej liczby osób nie objętych regulacjami i, o ile to możliwe, określić do jakich grup należą. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Postanowienia dotyczące czasu pracy stosują się do wszystkich grup pracowników młodocianych. Pytanie E Proszę podać powody, dla których, w danym przypadku, część pracowników nie jest nimi objęta i jakie zostały podjęte szczególne działania na ich korzyść. Patrz odpowiedź na pytanie D. Odpowiedź na pytanie dodatkowe Dane statystyczne za lata dotyczące stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości związanych z rozkładem i czasem pracy młodocianych. W wyniku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy w 2002 roku ujawniono nieprawidłowości dotyczące rozkładu i wymiaru czasu pracy młodocianych u 7% kontrolowanych pracodawców (w 2001 roku u 14% pracodawców, a w 2000 roku u 15% pracodawców). ARTYKUŁ 7, USTĘP 6 Pytanie A Proszę przedstawić obowiązujące przepisy prawne lub postanowienia układów zbiorowych pracy, przewidujące że czas, który młodociani poświęcają, za zgodą pracodawcy, na szkolenie zawodowe podczas normalnego czasu pracy, traktowany jest jako stanowiący część dnia pracy oraz podać, w możliwym zakresie, jaki jest wymiar czasu zasadniczo przyznawanego młodocianym w tym celu. W myśl polskiego ustawodawstwa młodociany pracownik jest zobowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat. W szczególności pracownik młodociany, zgodnie z artykułem 197 Kodeksu pracy, jest obowiązany: - do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył, - do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych (artykuł 197 Kodeksu pracy). Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy (artykuł Kodeksu pracy). Wlicza się więc pełny czas tej nauki. Pytanie B Proszę podać, czy czas poświęcany na szkolenie zawodowe daje podstawę do wynagrodzenia, i na jakich podstawach. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w drugim sprawozdaniu. Pytanie C Proszę podać, czy opisane rozwiązania stosują się do wszystkich grup pracujących młodocianych. W przypadku odpowiedzi negatywnej, proszę przedstawić przybliżoną liczbę tych, którzy nie są nimi objęci i, o ile to możliwe, określić, do których grup oni należą. Wliczanie czasu nauki do czasu pracy, w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich pracowników młodocianych. Pytanie D Proszę podać przesłanki dla których, w danym przypadku, część pracowników nie jest nimi objęta i czy podjęte zostały szczególne środki na ich korzyść. 3

4 Patrz odpowiedź na pytanie C. Pytanie E Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: Naruszenie przez pracodawcę lub osobę działającą w jego imieniu przepisów dotyczących zatrudniania młodocianych stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny (artykuł 281, punkt 5 Kodeksu pracy). Patrz również odpowiedź na pytanie C do artykułu 7, ustęp 2 Karty. Odpowiedź na pytanie dodatkowe Czy inspektorzy pracy stwierdzili jakieś nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów odnoszących się do włączania czasu poświęconego na szkolenie zawodowe do zwykłego czasu pracy. Państwowa Inspekcja Pracy nie kontrolowała pracodawców pod kątem przestrzegania przepisów odnoszących się do włączania czasu poświęconego na szkolenie zawodowe do zwykłego czasu pracy. Stąd nie posiada danych w tym zakresie. ARTYKUŁ 7, USTĘP 7 Pytanie A Proszę podać minimalny wymiar corocznego urlopu płatnego, przysługującego pracownikom mającym mniej niż osiemnaście lat. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie B Proszę opisać, w jaki sposób postanowienie to jest wdrażane w waszym kraju. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. W wyniku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy stwierdzono następujące nieprawidłowości: w 2002 roku u 11% kontrolowanych pracodawców stwierdzono nieprawidłowości związane z udzielaniem urlopu z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy, w 2001 roku u 17% kontrolowanych pracodawców, a w 2000 roku u 16 % kontrolowanych pracodawców. Patrz również odpowiedź na pytanie C do artykułu 7, ustęp 2 Karty. Pytanie C Proszę podać, czy opisane rozwiązania stosują się do wszystkich grup pracowników mających mniej niż osiemnaście lat. W przypadku odpowiedzi negatywnej, proszę przedstawić przybliżoną liczbę tych, którzy nie są nimi objęci i, o ile to możliwe, określić, do jakich grup oni należą. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie D Proszę podać przesłanki, dla których, w danym przypadku, część pracowników mających mniej niż osiemnaście lat nie jest nimi objęta i czy podjęte zostały szczególne środki na ich korzyść. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. 4

5 Pytanie E Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w drugim sprawozdaniu. ARTYKUŁ 7, USTĘP 8 /W Załączniku do Europejskiej Karty Społecznej stwierdza się, że rozumie się, że Układająca się Strona wypełnia zobowiązanie określone w tym ustępie, jeżeli dostosuje się do ducha tego zobowiązania, przewidując w swoim ustawodawstwie, że znaczna większość młodocianych poniżej osiemnastego roku życia nie będzie zatrudniana przy pracy nocnej./ Pytanie A Proszę zdefiniować okres który, w celu stosowania tego zakazu, oznacza w regulacjach prawnych pojęcie noc. Młodocianego nie wolno zatrudniać w porze nocnej (artykuł Kodeksu pracy). Zgodnie z Kodeksem pracy, pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22 a 6. Pora nocna obejmuje 10 godzin pomiędzy godzinami 20 a 6 (artykuł Kodeksu pracy), jeśli chodzi o: - młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, - osoby, które nie ukończyły 16 roku życia, a ukończyły gimnazjum, - osoby, które nie ukończyły 16 roku życia, i nie ukończyły gimnazjum. Pytanie B Proszę wymienić zawody, w których dozwolone jest wykonywanie pracy nocnej przez osoby, które nie ukończyły 18 roku życia, bądź w sposób ogólny, bądź na podstawie szczególnych decyzji. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie C Proszę udzielić wskazówek na temat zakresu tego wyłączenia i, w szczególności, na temat maksymalnej jego długości, wskazując wiek, poniżej którego to wyłączenie nie może być udzielone. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie D Proszę podać, w jakich godzinach bezwzględnie zabroniona jest praca nocna młodocianych. Patrz odpowiedź na pytanie A. Pytanie E Proszę podać, czy opisane środki stosują się do wszystkich grup pracowników mających mniej niż osiemnaście lat. W przypadku odpowiedzi negatywnej, proszę przedstawić przybliżoną liczbę tych, którzy nie są nimi objęci i, o ile to możliwe, określić, do których grup oni należą. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie F Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. Kontrole przeprowadzone przez inspektorów pracy wskazują, że naruszenia polegające na zatrudnianiu młodocianych w porze nocnej mają charakter incydentalny. 5

6 Nieprawidłowości stwierdzono u 1,7% kontrolowanych w 2002 roku pracodawców (w 2001 roku u 2% kontrolowanych pracodawców, a w 2000 roku u 2,7% kontrolowanych pracodawców). Patrz również odpowiedź na pytanie C do artykułu 7, ustęp 2. Odpowiedzi na pytania dodatkowe 1) Proszę przedstawić szczegółowe informacje dotyczące nowelizacji Kodeksu pracy w zakresie pracy nocnej młodocianych, która była przedmiotem prac Sejmu RP w 2001 roku. Ustawą z dnia 24 sierpnia 2001 roku, Kodeks pracy został uzupełniony o szczegółowe regulacje w zakresie pracy nocnej młodocianych. Do artykułu 203 dodany został 1 1 i 3 oraz zmieniony 2. Zgodnie z artykułem Kodeksu pracy, pora nocna dla młodocianych przypada pomiędzy godzinami 22 a 6. W przypadkach określonych w artykule Kodeksu pracy (w przypadku pracowników młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób, które nie ukończyły 16 roku życia i ukończyły gimnazjum, osób, które nie ukończyły 16 roku życia i nie ukończyły gimnazjum) pora nocna obejmuje 10 godzin pomiędzy godzinami 20 a 6 (artykuł Kodeksu pracy). Zgodnie z nowym brzmieniem artykułu Kodeksu pracy, przerwa w pracy młodocianego, obejmująca porę nocną, powinna trwać nieprzerwanie co najmniej niż 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę (artykuł Kodeksu pracy). 2) Dane statystyczne za lata dotyczące zatrudniania młodocianych w godzinach nocnych. Patrz odpowiedź na pytanie F. ARTYKUŁ 7, USTĘP 9 Pytanie A Proszę wymienić prace wykonywane przez pracowników mających mniej niż osiemnaście lat, w odniesieniu do których przewidziane jest regularne przeprowadzanie badań lekarskich. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie B Proszę podać warunki i częstotliwość tych badań. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: Rodzaje, tryb i terminy przeprowadzania badań lekarskich, którym podlegają młodociani podejmujący lub wykonujący szczególne prace, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 marca 2003 roku w sprawie rodzaju badań lekarskich i laboratoryjnych, którym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, lub kształcące się do wykonywania tych prac. Zakres badań obejmuje trzykrotne badanie bakteriologiczne kału w kierunku zakażenia pałeczkami duru brzusznego, durów rzekomych A, B, C, innych pałeczek z rodzaju Salmonella i Shigella, z uwzględnieniem typowania bakteriofagowego. Badania powinny być przeprowadzone w trzech kolejnych dniach. Badanie profilaktyczne w kierunku zakażenia prątkami gruźlicy ma na celu ustalenie, czy osoby nie znajdują się w okresie prątkowania gruźlicy. Badania przeprowadza się przed podjęciem pracy lub rozpoczęciem praktycznej nauki zawodu, jeżeli lekarz przeprowadzający 6

7 badanie stwierdzi, na podstawie wywiadu lekarskiego i badania, że istnieje uzasadnione podejrzenie zachorowania na gruźlicę. Pytanie C Proszę przedstawić działania podejmowane w celu praktycznego wdrażania odpowiednich ustaw i przepisów wykonawczych. Przestrzeganie przepisów dotyczących badań lekarskich młodocianych kontrolowane jest przez Państwową Inspekcję Pracy. W wyniku kontroli w 2002 roku, u 20% kontrolowanych pracodawców stwierdzono nieprawidłowości w zakresie poddawania pracowników młodocianych okresowym badaniom lekarskim, a w 2001 roku u 23% kontrolowanych pracodawców. W 2002 roku u 20% kontrolowanych pracodawców stwierdzono nieprawidłowości w zakresie poddawania młodocianych wstępnym badaniom lekarskim, a w 2001 u 22% kontrolowanych pracodawców. Odpowiedź na pytanie dodatkowe Ponowna prośba o dostarczenie Komitetowi Niezależnych Ekspertów kopii Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 0 maja 1996 roku dotyczącego przeprowadzania badań lekarskich młodocianych (w języku angielskim lub francuskim). Patrz załącznik 1. ARTYKUŁ 7, USTĘP 10 Pytanie A Proszę określić prace uważane, w sposób bezpośredni lub pośredni, za stanowiące zagrożenie - z jednej strony dla zdrowia i, z drugiej strony - dla moralności młodocianych. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie B Proszę opisać środki ochrony młodocianych, którzy są rzeczywiście narażeni na zagrożenia fizyczne i moralne w trakcie wykonywania przez nich pracy. Proszę opisać, w szczególności, podejmowane działania (zaprzestanie wykonywania pracy, nowy przydział, poradnictwo zawodowe itp.), o ile stwierdza się zaburzenia fizyczne u młodocianych spowodowane wykonywaniem przez nich określonej pracy. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. W wyniku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy stwierdzono, że nieprawidłowości w zakresie zatrudniania młodocianych przy pracach im wzbronionych dotyczyły: w 2002 roku 2% kontrolowanych pracodawców, w 2001 roku 2,4% kontrolowanych pracodawców, a w 2000 roku - 3% kontrolowanych pracodawców. Pytanie C Proszę krótko przedstawić działania przewidziane w celu ochrony młodych osób poza ich pracą. Patrz odpowiedź na pytanie D. Pytanie D Proszę przedstawić działania podejmowane w celu ochrony dzieci i młodocianych przed wszelkimi formami przemocy, wyzysku i złego traktowania (włączając w to wykorzystywanie seksualne), których mogą być ofiarami, w tym w łonie rodziny. Proszę przedstawić skalę tego problemu (wraz, jeżeli to możliwe, z danymi liczbowymi) oraz proszę opisać działania podjęte lub których podjęcie przewiduje się, w 7

8 celu zagwarantowania dzieciom i młodocianym ochrony, do której mają prawo, tak w zakresie zapobiegania, jak i poprzez inne środki działania. Proszę również opisać środki zapobiegawcze, podejmowane w celu zwalczania uzależnienia od tytoniu, narkomanii i alkoholizmu, w tym wielouzależnienia, jak i przekazywania chorób przenoszonych drogą płciową. Wykorzystywanie seksualne małoletnich jest jedną z najgroźniejszych dla rozwoju psychicznego i fizycznego form łamania praw dziecka. Różnych form wykorzystywania seksualnego małoletnich dotyczy rozdział XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny, są to: a) artykuł k.k.- czynność seksualna, w tym obcowanie płciowe z osobą małoletnią poniżej 15 lat (jeżeli występują znamiona zgwałcenia - kwalifikacja kumulatywna z artykułem k.k.), b) artykuł k.k. - nakłanianie małoletniego do uprawiania prostytucji, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, ewentualnie ułatwienie małoletniemu uprawiania prostytucji, także czerpanie korzyści majątkowej z uprawiania prostytucji przez małoletniego, c) artykuł k.k. - turystyka seksualna, polegająca na zwabieniu lub uprowadzeniu innej osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą (często w zbiegu z artykułem k.k., który penalizuje handel ludźmi), d) artykuł i 3 k.k., pornografia dziecięca w następujących formach: - produkowanie w celu rozpowszechniania lub sprowadzanie albo rozpowszechnianie treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej lat 15, - prezentowanie treści pornograficznych lub udostępnianie przedmiotów mających charakter pornograficzny małoletniemu poniżej lat 15. W 2001 roku wśród ofiar przestępstw przeciwko obyczajności było małoletnich, a w roku małoletnich. Przestępstwa z artykułu 200 l Kodeksu karnego (doprowadzenie małoletniego poniżej 15 roku życia do obcowanie płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności): przestępstw stwierdzonych, wykryto 1.329, ustalając 827 sprawców tych czynów, przestępstw stwierdzonych, wykryto 1.341, ustalając 842 sprawców tych czynów. Przestępstwo stwierdzone to zbrodnia lub występek ścigane z oskarżenia publicznego, objęte postępowaniem przygotowawczym skierowanym przez Policję do prokuratury do zakończenia, przestępstwo wykryte przestępstwo stwierdzone, w którym ustalono przynajmniej jednego podejrzanego i udowodniono mu popełnienie przestępstwa w zakończonym postępowaniu przygotowawczym. Przestępstwa z artykułu 201 Kodeksu karnego (kazirodztwo): przestępstw stwierdzonych, wykryto 45, ustalając 15 sprawców tych czynów, przestępstw stwierdzonych, wykryto 37, ustalając 12 sprawców tych czynów. Przestępstwo kazirodztwa polega na dopuszczaniu się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry. Analiza spraw o kazirodztwo wykazuje, że sprawca najczęściej dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do dwóch lub więcej członków rodziny. Do Policyjnego Systemu Statystyki Przestępczości Temida przekazywane są dane o jednym sprawcy tych przestępstw, bez względu na liczbę ustalonych pokrzywdzonych. Ta zasada rejestracji 8

9 statystycznej wyjaśnia rozbieżność pomiędzy liczbą przestępstw kazirodztwa, a liczbą ustalonych sprawców. Małoletni poniżej 15 lat są coraz częściej wykorzystywani do produkcji materiałów pornograficznych, które są następnie rozpowszechniane, między innymi, w sieci Internet. Na rozwój tego rodzaju przestępczości wpływ mają nowe źródła komunikowania się - rozwijająca się technika audiowizualna (kasety, płyty CD, płyty DVD), sex-turystyka" oraz komputerowa sieć Internet, wykorzystywana do nawiązywania kontaktów, wymiany informacji oraz prezentacji zdjęć i filmów. Przestępstwa z artykułu i 3 Kodeksu karnego (prezentowanie treści pornograficznych lub udostępnianie przedmiotów mających charakter pornograficzny małoletniemu poniżej 15 roku życia oraz produkcja, sprowadzanie i rozpowszechnianie treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej 15 roku życia albo związanych z użyciem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem): przestępstw stwierdzonych, wykryto 60, ustalając 18 sprawców tych czynów, przestępstw stwierdzonych, wykryto 88, ustalając 26 sprawców tych czynów. Pornografia istnieje w postaci programów do czatowania lub zdjęć przekazu na żywo", poprzez kamery podłączone bezpośrednio do komputera. O ile problem oceny charakteru pornograficznego materiałów z udziałem dorosłych jest trudny do jednoznacznego zakwalifikowania, to przy prezentacji materiałów pornograficznych z udziałem dzieci i zwierząt organy ścigania reagują natychmiast. W ramach prowadzonych działań Policji istotne jest rozpoznanie właścicieli plików zawierających treści pornograficzne, monitorowanie tego zjawiska, środowisk zagrożonych tego typu przestępczością oraz miejsc, w których wcześniej były produkowane materiały. Likwidacja stron internetowych o treści pornograficznej jest prowadzona we współpracy Policji z firmami świadczącymi usługi internetowe. Serwery krajowe stały się niebezpieczne dla sprawców, w związku z tym zaczęli oni przenosić się na serwery zagraniczne. Dużym problemem w ściganiu produkcji i rozpowszechnianiu pornografii z udziałem dzieci, w tym w sieci Internet, jest brak jednoznacznej definicji pornografii oraz brak odniesienia obecnie obowiązujących przepisów prawnych do kwestii wykorzystania sieci Internet jako narzędzia przestępstwa. Podpisanie przez Rzeczpospolitą Polską 13 lutego 2002 roku Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 roku, dotyczącego handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii oraz tocząca się obecnie procedura zmierzająca do ratyfikacji tego dokumentu, wzmocni ochronę dzieci przed wykorzystywaniem przez przemysł pornograficzny. Istotny w odniesieniu do zagadnienia zwalczania produkcji i rozpowszechniania pornografii, jest artykuł 3 protokołu. Zobowiązuje on państwa-strony protokołu do wprowadzenia do prawa karnego zakazu produkcji i rozpowszechniania pornografii z udziałem małoletniego do 18 roku życia. Będące w toku prac legislacyjnych projekty zmian ustawy Kodeks karny (zarówno prezydencki, jak i rządowy - patrz odpowiedzi na pytania dodatkowe) spełniają ten warunek, poszerzając zakres ochrony dzieci przewidziany przez obecnie obowiązujące artykuły i Kodeksu karnego do ukończenia 18 roku życia. Z uwagi na specyfikę ujawniania i ścigania tego rodzaju przestępstw, w Komendzie Głównej Policji opracowane zostały wytyczne prowadzenia rozpoznania operacyjnego, jak również monitorowania kryminogennych zachowań związanych z rynkiem seks-biznesu. Doskonalenie umiejętności policjantów zajmujących się zwalczaniem tego zjawiska oraz szeroka międzynarodowa wymiana informacji i doświadczeń odbywa się, między innymi, 9

10 poprzez współpracę z organizacjami rządowymi i pozarządowymi, udział w konferencjach krajowych i zagranicznych. Policja podejmuje działania o charakterze represyjnym oraz ochronnym i pomocowym dla ofiar przestępstw seksualnych. Należy do nich uruchamianie: - telefonów pomocy psychologiczno-prawnej dla dziecka i jego rodziny, - policyjnych telefonów zaufania, - pogotowia dziecięcego, - punktów pomocy w sytuacjach kryzysowych. W ramach zapobiegania zjawisku wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży, Policja podejmuje współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi. Na przykład, w województwie opolskim Policja współpracuje z Poradnią Rodzinną Towarzystwo Rozwoju Rodziny. Prowadzi ona w Opolu szkolenia wychowawców z różnych instytucji, w ramach Programu Dobry-zły dotyk. Osoby te, po odbyciu przeszkolenia, prowadzą w szkołach zajęcia z dziećmi, celem wyrobienia u nich umiejętności rozpoznawania niewłaściwych, naruszających sferę seksualną, zachowań osób dorosłych. Policjanci włączają się do akcji edukacyjnej ukierunkowanej na dzieci i młodzież. Spotykają się też z rodzicami i nauczycielami, w celu przekazania im wiedzy na temat zagrożeń oraz przepisów prawnych dotyczących przestępstw na tle seksualnym. Podczas spotkań z młodzieżą policjanci udzielają informacji na temat potencjalnych zagrożeń, przekazują wiedzę wiktymologiczną, udzielają wskazówek i rad, jak unikać niebezpieczeństw, przekazują wiedzę z zakresu postępowania z nieletnimi i problematyki zagrożeń patologiami. Zagadnienie prostytucji jest jednym z wielu, jakie porusza się przy okazji tego typu spotkań. Policjanci, w zależności od wieku słuchaczy, przekazują stosowną wiedzę, dotyczącą przepisów prawnych oraz trybu postępowania Policji w przypadku ujawnienia prostytuujących się małoletnich. W 2002 roku, policjanci przeprowadzili spotkań z dziećmi i młodzieżą. Szczegółowo ich problematyka zależała od rozpoznanych przez Policję zagrożeń bądź zgłaszanych przez dyrekcję lub pedagogów szkół. W przypadku zjawiska prostytucji, nacisk położony jest na współdziałanie poszczególnych pionów Policji w celu ujawniania głównie małoletnich trudniących się tym procederem oraz współpracę Policji z podmiotami pozarządowymi. Te kierunki działania będą również kontynuowane w przyszłości. Prostytuowanie się osób, które nie ukończyły 18 roku życia, zgodnie z ustawą z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich, jest jednym z przejawów demoralizacji. Po ujawnieniu faktu prostytuowania się powiadomiony zostaje sąd rodzinny. Rozdział XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Kodeksu karnego dotyczy odpowiedzialności osób korzystającej z usług małoletnich prostytuujących się, jak również osób, które w celu uzyskania korzyści majątkowej nakłaniają lub ułatwiają uprawianie prostytucji. W 2001 roku prostytucją trudniło się około 170 małoletnich. W 2002 roku ujawniono 117 małoletnich trudniących się nierządem, w tym 92 dziewczynki i 25 chłopców. Z policyjnych danych statystycznych wynika, że w 2002 roku stwierdzono 45 przestępstw nakłaniania małoletniego do uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, bądź czerpania korzyści majątkowej z uprawiania przez małoletniego prostytucji. W wyniku tych przestępstw pokrzywdzonych zostało 72 małoletnich. Aktywność wykazuje młodzież z rejonów zachodniego pogranicza. Z badań prowadzonych przez pracowników Lubuskiej Akademii Pedagogicznej na terenie województwa lubuskiego wynika, że prostytuowanie się co najmniej 200 małoletnich ma charakter ekonomiczny. Zarobkową aktywność seksualną młodzież rozpoczyna w wieku lat, choć coraz częściej zdarzają się przypadki inicjacji 13-latków. 10

11 W większości ujawnionych przypadków prostytucja osób małoletnich nie ma charakteru stałej pracy zarobkowej. Coraz częściej kieruje nimi chęć szybkiego zdobycia pieniędzy na własne wydatki (narkotyki, ubrania lub kosmetyki). Mimo iż małoletni uprawiają prostytucję dorywczo, w zależności od potrzeb materialnych i okoliczności, w jakich się znajdują, dla części z nich staje się ona jednak sposobem na życie, również po osiągnięciu pełnoletności. Prostytucji małoletnich sprzyjają takie czynniki jak: wadliwa struktura rodziny, brak zainteresowania dzieckiem, patologie w rodzinie, wczesne rozpoczynanie życia seksualnego, bycie wykorzystywanym seksualnie. W 2002 roku funkcjonariusze Policji brali udział w spotkaniach z młodzieżą szkolną, przekazując jej wiadomości dotyczące odpowiedzialności prawnej za popełnione czyny. Celem tych działań było ograniczenie zjawiska prostytucji osób małoletnich. Wspólnie z wyspecjalizowanymi terapeutami z poradni rodzinnych i psychologiczno-pedagogicznych prowadzili oni pogadanki dotyczące skutków społecznych i zdrowotnych prostytuowania się oraz innych zagrożeń związanych z tym procederem, takich jak gwałty, pobicia zabójstwa. Na zagrożenia związane z prostytuowaniem się dzieci i młodzieży policjanci (przeszkoleni w tym zakresie specjaliści do spraw nieletnich i patologii) zwracali uwagę podczas spotkań z rodzicami i kadrą pedagogiczną. Prowadzono również wiele czynności rozpoznawczych i represyjnych. Patrolowano drogi krajowe i trasy szybkiego ruchu, przy których nasilone jest zjawisko prostytucji, szczególnie pod kątem ujawniania osób małoletnich oraz nielegalnie przebywających na terytorium RP. Dzielnicowi i służby patrolowe systematycznie sprawdzali miejsca, gdzie mogą gromadzić się małoletni, którzy uciekli z domów rodzinnych i placówek opiekuńczo - wychowawczych. Policja, wraz z innymi podmiotami (Straż Graniczna, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Państwowa Inspekcja Pracy), uczestniczyła w okresowych kontrolach agencji towarzyskich, salonów masaży, klubów, hoteli, moteli, zajazdów i lokali oferujących krótkotrwały wynajem lokali, w celu ujawnienia małoletnich świadczących usługi seksualne. Pytanie E Proszę podać wszelkie użyteczne wskazówki na temat instytucji, którym powierzono kontrolę wykonywania tego postanowienia (w szczególności służby socjalne i prawne), na temat ich działania i metod stosowanych w celu przeprowadzania kontroli (dochodzenie, inne). Kontrolę wykonywania tego postanowienia powierzono następującym instytucjom: 1) sądy rodzinne (wydziały rodzinne i nieletnich), które są wyspecjalizowanymi wydziałami sądów rejonowych. Do ich właściwości należą sprawy: a) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, b) dotyczące demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, c) dotyczące leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, d) należące do sądu rodzinnego, a rozpoznawane w postępowaniu opiekuńczym na podstawie odrębnych ustaw. Sąd rodzinny, działający jako sąd opiekuńczy (w sprawach opiekuńczych patrz odpowiedź na pytanie H do artykułu 17), może wszcząć każde postępowanie z urzędu. 2) kuratorzy sądowi odnośnie zakresu czynności powierzonych kuratorom sądowym, 3) ośrodki kuratorskie, o których mowa w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 roku w sprawie ośrodków kuratorskich. 11

12 Ośrodki takie funkcjonują przy sądach rejonowych i prowadzą działalność profilaktyczną, opiekuńczo-wychowawczą i resocjalizacyjno-terapeutyczną, zmierzającą do zmiany postaw uczestników w kierunku społecznie pożądanym, zapewniającym prawidłowy rozwój ich osobowości, w szczególności poprzez: a) zaspokajanie potrzeb osobowościowych, b) rozwiązywanie problemów psychicznych, c) uczenie samodzielnego radzenia sobie z trudnościami życiowymi, d) eliminowanie zaniedbań wychowawczych i edukacyjnych oraz wyrównywanie zaniedbań środowiskowych, e) wdrażanie do przestrzegania norm społecznych, f) rozwijanie zainteresowań, g) wyrabianie właściwych nawyków spędzania czasu wolnego, h) rozładowywanie napięć emocjonalnych, i) kształtowanie poczucia odpowiedzialności i opiekuńczości. Odpowiedzi na pytania dodatkowe 1) Czy została uchwalona nowelizacja Kodeksu karnego, zmierzająca do zapewnienia ochrony dzieci w wieku lat przed pornografią. Nowelizacja Kodeksu karnego, przedstawiona przez Prezydenta RP, nie została do tej pory uchwalona. Trwają prace w Sejmie. Rząd RP przygotował też kolejną nowelizację Kodeksu karnego, mającą na celu dostosowanie polskiego prawa do acquis communautaire. Znalazły się w niej, między innymi, propozycje zmian w zakresie penalizacji pornografii dziecięcej, będące w znacznej mierze zbieżne z propozycjami zawartymi w projekcie prezydenckim. Projekt został przyjęty przez Radę Ministrów 19 sierpnia 2003 roku i skierowany 24 września 2003 roku do Sejmu na szybką ścieżkę legislacyjną, na jakiej rozpoznawane są projekty dostosowujące prawo polskie do prawa UE. Nowelizacja artykułu 202 k.k. przewiduje, między innymi, wprowadzenie następujących zapisów: 2. Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza albo rozpowszechnia lub publicznie prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo treści pornograficzne związane z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Kto utrwala, sprowadza, przechowuje lub posiada treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniżej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2) Czy prawo karne zabrania korzystania z usług seksualnych dzieci w przedziale wiekowym lat (prostytucja dziecięca), czy posiadanie pornografii dziecięcej jest przestępstwem. Polskie prawo karne nie zabrania obcowania płciowego z osobami w wieku lat, z wyjątkiem obcowania przy użyciu przemocy. Penalizacji podlega doprowadzanie do obcowania płciowego z małoletnim poniżej 15 lat lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności przez małoletniego poniżej lat 15 (artykuł 200 Kodeksu karnego). Polskie prawo karne nie penalizuje posiadania pornografii dziecięcej. Penalizację taką, ograniczoną do posiadania pornografii z udziałem małoletniego poniżej lat 15, przewidują obydwa projekty nowelizacji Kodeksu karnego (patrz odpowiedź na pierwsze pytanie dodatkowe). 12

13 Przyjęcie granicy wieku 18 lat jako wyznaczającej niezbędny zakres ochrony dzieci przed pornografią nie jest bezwzględnym standardem międzynarodowym, a nawet standardem powszechnie przyjętym w prawie tworzonym w ramach Rady Europy. W Konwencji RE o cyber-przestępczości dopuszcza się odstępstwa od wymienionej granicy wieku, związane z tradycją kulturową czy prawniczą poszczególnych państw. Propozycja polskiej regulacji, ustanawiająca górną granicę wieku na poziomie lat 15, jest oparta właśnie na dotychczasowych rozwiązaniach systemowych oraz tradycji kulturowej i prawniczej. Trzeba podkreślić, że ograniczenie to nie dotyczy problemów eksploatacji prostytucji oraz eksploatacji przez przemysł pornograficzny osób małoletnich. Jak wskazano bowiem powyżej, w odniesieniu do tych typów przestępstw prawo karne zakłada objęcie ochroną wszystkich małoletnich. 3) Proszę podać, jakie środki poza prawnymi zostały podjęte w celu zwalczania problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci i w celu wdrożenia Sztokholmskiej Agendy na rzecz Przeciwdziałania Komercyjnemu Wykorzystywaniu Dzieci oraz w celu wdrożenia Zalecenia (2001)16 Komitetu Ministrów Rady Europy dotyczącego ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym. Patrz odpowiedź na pytanie D, artykuł 7 ustęp 10. 4) Jakie środki podjęto w celu pomocy dzieciom ulicy i dzieciom żebrzącym. W Polsce mianem dzieci ulicy można określić następujące grupy dzieci i młodzieży: 1. Dzieci narodowości romskiej, pochodzące z Rumunii (jedyna kategoria mieszcząca się w definicji dzieci żyjących i pracujących na ulicy). Są to dzieci rodzin, które mieszkają w slumsach na peryferiach miast. Dzieci te pracują grając i śpiewając w tramwajach oraz żebrząc na ulicach. Ich liczba nie jest znana. Zjawisko nie dotyczy jednak wszystkich romskich dzieci. 2. Młodzi ludzie obojga płci prostytuujący się. Są to głównie dziewczęta z krajów byłego ZSRR, Rumunii i Bułgarii, które pracują wzdłuż tras komunikacyjnych. 3. Dzieci uciekające z domów rodzinnych. Liczba dzieci, które na stałe uciekły z domu rodzinnego jest niewielka, częściej zdarzają się ucieczki okresowe, po kolejnej awanturze w domu, czy lęku przed karą w przypadku nieposłuszeństwa, złej oceny w szkole czy innego nagannego zachowania. Zjawisko to nasila się w porze wiosenno-letniej. Dzieci nocują zwykle na najwyższych piętrach bloków, gdzie nie ma mieszkań lub w piwnicach. 4. Dzieci nie spełniające obowiązku szkolnego, najczęściej pochodzące z rodzin patologicznych, spędzające cały dzień na ulicy, ale nocujące w domu. Jest to niewielka grupa (dzieci są szybko kierowane do placówek pełnej opieki). 5. Uciekinierzy z placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz dzieci i młodzież skierowana do placówek, ale pozostająca bez opieki z powodu braku miejsc. Częstym zjawiskiem jest brak osoby lub instytucji odpowiedzialnej za jego sprawy (rodzice nie angażują się w sprawy dziecka, szkoła uważa, że to już nie jest jej uczeń, a placówka jeszcze nie jest odpowiedzialna, gdyż dziecka nie przyjęła). Właśnie ta grupa dzieci i młodzieży może stanowić największą liczbę spośród tych, które spędzają czas na ulicy. 6. Dzieci pracujące na ulicach - są one często dziećmi należącymi do jednej z wcześniej wymienionych grup ale, w przeciwieństwie do innych, na ulicy zdobywają pieniądze, czasem po to, by pomóc rodzicom utrzymać rodzeństwo. Najczęstsze sposoby zdobywania pieniędzy na ulicach to: żebractwo, drobne włamania, pomoc dorosłym we włamaniach, mycie szyb w samochodach, pakowanie zakupów, oraz odprowadzanie wózków w supermarketach. 7. Dzieci i młodzież spędzający większość czasu na ulicy, dla których ulica staje się domem, szkołą, miejscem pracy. Przebywają one na podwórkach dlatego, że ich domy nie są dla nich bezpiecznymi miejscami. Przebywanie na ulicy jest więc dla nich koniecznością, nie wyborem. 13

14 Stosowane w Polsce określenie dzieci ulicy dotyczy dziecka, które jest: - opuszczone lub odrzucone emocjonalnie, psychicznie i społecznie przez swoich rodziców, - pozbawione opieki i możliwości zaspokojenia potrzeb rozwojowych w środowisku rodzinnym, - zaniedbane wychowawczo i socjalizacyjnie, - pochodzące z rodziny dysfunkcjonalnej, - zidentyfikowane z destruktywną podkulturą grupy rówieśniczej, w której przebywa, - wykazujące zachowania antyspołeczne i pozostające w konflikcie z rolami społecznymi - dziecka, ucznia, - poddawane przemocy, wykorzystywane, - pozainstytucjonalne, nie przebywające w placówce edukacyjno-opiekuńczoresocjalizacyjnej na stałe, nie spełniające obowiązku szkolnego, - dziecko, którego ośrodkiem życia i samorealizacji stają się miejsca niekontrolowane przez dorosłych - parki, ulice, piwnice, oraz które funkcjonuje w sposób destruktywny (żebractwo, kradzieże, wymuszenia, uzależnienie, agresja grupowa, napady). Zadaniem systemu oświaty w zakresie przeciwdziałania temu zjawisku, w szczególności w zakresie profilaktyki zasilania grup określanych mianem dzieci ulicy, jest zapewnienie dobrych warunków wszechstronnego rozwoju, a także zapobieganie pojawieniu się problemów w zachowaniach uczniów. W tym celu konieczne jest objęcie wszystkich dzieci i młodzieży promocją zdrowia oraz dostarczanie jej rzetelnych i dostosowanych do potrzeb informacji oraz pomocy psychologicznej i pedagogicznej, wspierającej rozwój życiowych umiejętności. W okresie objętym sprawozdaniem nastąpił rozwój placówek wsparcia dziennego, których działalność polega na wspieraniu funkcji opiekuńczych rodziny. W placówce wsparcia dziennego dziecko obejmowane jest opieką oraz uczestniczy w zajęciach dostosowanych do jego potrzeb. Rozbudowa form pomocy środowiskowej powinna prowadzić do ograniczenia konieczności umieszczania dziecka w rodzinnych formach opieki zastępczej lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych. W 2001 roku funkcjonowało 697 placówek, w których objętych było opieką dzieci, zaś w 2002 roku działalność prowadziło 841 placówek, do których uczęszczało dzieci. Pomoc dzieciom ulicy i dzieciom żebrzącym wiąże się z zagwarantowaniem prawa dzieci do godziwych warunków socjalnych. Najważniejsze inicjatywy podjęte przez Rzecznika Praw Dziecka w tym zakresie to: - wystąpienie do Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa w sprawie skutków wdrożenia ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, z wnioskiem o zawieszenie eksmisji osób, którym nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego, - wystąpienie do Podkomisji Nadzwyczajnej Komisji Rodziny Sejmu RP, zawierające opinię na temat projektu ustawy o pomocy materialnej dla dzieci i młodzieży. W opinii tej Rzecznik zwrócił uwagę na brak spójnego, skoordynowanego systemu pomocy materialnej dla młodzieży szkolnej, - wystąpienie do Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Sportu w sprawie podjęcia działań na rzecz aktywizacji dzieci i młodzieży w środowiskach dotkniętych bezrobociem strukturalnym oraz w środowiskach postpegeerowskich. Analogiczne wystąpienie zostało skierowane do Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, - wystąpienie do Prezydenta RP z prośbą o podpisanie ustawy o jednorazowym dodatku rodzinnym dla rodzin wielodzietnych, - wystąpienia do wojewodów oraz do Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie braku wystarczających środków finansowych na utrzymanie dzieci w domach pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, 14

15 - przeprowadzenie pierwszych w Polsce kompleksowych badań dotyczących skali problemu biedy wśród polskich dzieci. Badania te wykonał zespół naukowców z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Wyniki badań zostały zaprezentowane na konferencji Prawo dziecka do godziwych warunków socjalnych 12 grudnia 2002 roku. Zamieszczono je również w publikacji pokonferencyjnej pod tym samym tytułem, - zainicjowanie i realizacja, wraz z Ministerstwem Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu, Stowarzyszeniem Asocjacje, Szkolnym Ośrodkiem Socjoterapii, Stowarzyszeniem Przyjaciół SOS programu Likaon przeciw bezradności młodzieży. Jego celem jest przyczynianie się do redukowania zjawisk marginalizacji dzieci i młodzieży poprzez tworzenie szerokich koalicji budujących programy dla poszczególnych typów skupisk: środowisk wielkomiejskich, miast powiatowych, małych miasteczek, obszarów wiejskich. Działania Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu podejmowane wobec dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (w tym uczniów pochodzących z rodzin zagrożonych ubóstwem lub patologicznych), uczniów uchylających się od spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym i uzależnieniem (od alkoholu i narkotyków) polegają na wyrównywaniu szans edukacyjnych, odbudowie opiekuńczej roli szkoły, wzmacnianiu oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych, tworzeniu warunków umożliwiających ukończenie szkoły uczniom z kilkuletnim opóźnieniem spowodowanym uchylaniem się od spełniania obowiązku szkolnego oraz pomoc w wyborze kształcenia zawodowego. Podejmowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu działania adresowane do dzieci i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (obecnie określanych mianem dzieci ulicy ) to, przede wszystkim: - udział w realizacji rządowych programów osłonowych, - rozszerzanie zasięgu sytemu pomocy materialnej, w tym stypendialnej, - umożliwienie dzieciom i młodzieży korzystanie z zorganizowanego wypoczynku (w tym z nieodpłatnych kolonii i obozów językowych), - dofinansowywanie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe, adresowanych w szczególności do dzieci i młodzieży podejmujących zachowania ryzykowne oraz do rodzin w kryzysie, w ramach zadań zleconych jednostkom nie należącym do sektora finansów publicznych, - tworzenie aktów prawnych zapewniających możliwości pokonania dotychczasowych niepowodzeń szkolnych przez uczniów z kilkuletnim opóźnieniem szkolnym, - tworzenie warunków sprzyjających wzmocnieniu opiekuńczej i wychowawczej funkcji szkoły. Podejmowane działania polegają na wzmacnianiu wychowawczej funkcji szkoły oraz wprowadzeniu, od 1 września 2002 roku, do szkół wszystkich typów, szkolnego programu profilaktyki, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 stycznia 2002 roku. Szkoły, we współpracy ze specjalistami, tworzą własny program profilaktyki problemów dzieci i młodzieży: - program obejmuje uczniów, nauczycieli i rodziców, - nauczyciele zostaną przeszkoleni w zakresie umiejętności diagnozowania zagrożeń w szkole oraz możliwości przeciwdziałania im, - realizacja programu rozpoczyna się od diagnozy problemów i zagrożeń w danym środowisku oraz określenia zasobów i potencjalnych możliwości działania, - ustala się reguły współpracy z rodzicami, 15

16 - opracowuje się procedury reagowania szkoły w sytuacjach kryzysowych, - ważnym zadaniem jest usprawnienie komunikacji społecznej pomiędzy poszczególnymi członkami społeczności szkolnej, - niezbędne jest stworzenie możliwości rozwijania zainteresowań i uzdolnień, dla wykorzystania osobistego potencjału uczniów (w szczególności, tych, którzy podejmują zachowania ryzykowne) oraz warunków do atrakcyjnego spędzania czasu wolnego. Szkoły dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem, zagrożonych uzależnieniem, z zaburzeniami zachowania są organizowane w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, w placówkach opiekuńczowychowawczych o charakterze resocjalizacyjnym, w placówkach interwencyjnych oraz w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Większość działań skierowanych do dzieci i młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym i uzależnieniami ma charakter systemowy (system pomocy stypendialnej dla uczniów i studentów oraz tworzenie warunków sprzyjających ograniczaniu rozmiarów zjawisk patologicznych w zachowaniach dzieci i młodzieży - obligatoryjne zobowiązanie szkół wszystkich typów do zdiagnozowania rodzajów zagrożeń występujących na terenie danej szkoły i opracowania na tej podstawie szkolnego programu profilaktyki oraz współuczestnictwo w realizacji programów międzyresortowych). W zakresie niesienia pomocy,,dzieciom ulicy", w ramach działań podejmowanych przez Nauczycielskie Kolegium w Białymstoku, powstały ośrodki dziennego pobytu Domro i Przytulisko. Ich celem jest pomoc osobom społecznie zagrożonym, rodzinom i dzieciom nieprzystosowanym społecznie, chorym i niepełnosprawnym. Ośrodki, prowadzone przez wolontariuszy, działają we wszystkie dni tygodnia. Realizowany od kilku lat projekt Dzieci ulicy-wychowanie i pomoc w środowisku otwartym : - uświadomił społeczną rangę problemu w środowisku lokalnym, - pozwolił odnaleźć liczne grupy dzieci zaniedbanych, wyalienowanych, zagrożonych patologią, których ośrodkiem życia stała się tzw. ulica, - ukazał potrzeby resocjalizacyjne i profilaktyczne dzieci zagrożonych oraz możliwości rozwiązywania problemów, - uruchomił świadome, aktywne działanie w środowisku ludzi młodych - studentów zaangażowanych w przeciwdziałanie patologii społecznej, - stworzył możliwości udzielenia pomocy pedagogicznej, psychologicznej i społecznej dzieciom zagrożonym oraz ich rodzinom, - wpłynął na zmianę zachowań i nastawień tych dzieci, dał im szansę innego postrzegania siebie i rzeczywistości. Nauczycielskie Kolegium w Białymstoku uczestniczy w wielu międzynarodowych projektach edukacyjnych oraz umożliwia studentom odbywanie praktyk zagranicznych. Studenci-wolontariusze realizują projekt międzynarodowy WIZAM (Wczesna Interwencja Zapobiegania Alkoholizowaniu się Młodzieży). W 2002 roku ukazała się publikacja,,gminne systemy przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży", będąca podsumowaniem wyników ogłoszonego przez MEN w 2000 roku konkursu na najlepszy program przeciwdziałania temu zjawisku w środowisku lokalnym. W konkursie wzięło udział 251 projektów. Publikacja zawiera wnioski i przykłady dobrych rozwiązań do upowszechnienia w innych środowiskach lokalnych. Na realizację 16 najlepszych projektów przeznaczono zł. 16

17 Zadania resortu edukacji z zakresu działań profilaktyczno-wychowawczych, realizowane są głównie w ramach zadań zleconych jednostkom nie należącym do sektora finansów publicznych. Zapoczątkowany został Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży, opracowany przez międzyresortowy zespół powołany przez Prezesa Rady Ministrów 25 marca 2002 roku. Celem programu są działania profilaktyczne instytucji lokalnych ściśle ze sobą współpracujących (szkoła, policja, ośrodek pomocy społecznej, centrum pomocy rodzinie, sąd, poradnia psychologicznopedagogiczna, a także zaangażowane w działania profilaktyczne organizacje pozarządowe). W zakresie zapobiegania patologiom wśród dzieci i młodzieży partnerami Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu są: - Związek Harcerstwa Polskiego, - Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, - Komitet Ochrony Praw Dziecka, - Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego, - Stowarzyszenie Wspólnota Polska, - CARITAS, - Polski Czerwony Krzyż, - Stowarzyszenie PARAFIADA, - Towarzystwo Rozwijania Aktywności Dzieci SZANSA, - Fundacja dla Polski, - Fundacja Przyjaciół Warszawy, - Fundacja na Rzecz Zapobiegania Narkomanii,, MARATON", - Fundacja,, Masz Szansę", - Polskie Centrum Mediacji, - Fundacji Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych ETOH, - Centrum Młodzieży,, U Siemachy" - Stowarzyszenie MONAR, - Stowarzyszenie,, ASLAN", - Fundacja,, Dzieci niczyje", - Stowarzyszenie,, Edukacja dla Przyszłości", - Stowarzyszenie Ruch Pomocy Psychologicznej,,INTEGRACJA", - Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii, - Towarzystwo Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych,, Powrót z U", - Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny KARAN, - Polska Liga TRZEŹWOŚC, - Fundacja Polska Arka - Powiślańska Fundacja Społeczna. W 2002 roku, na realizację wszystkich zadań zleconych jednostkom nie należącym do sektora finansów publicznych w budżecie resortu edukacji przeznaczono łącznie złotych, w tym na realizowane przez organizacje pozarządowe środowiskowe programy profilaktyczne adresowane do dzieci, młodzieży i rodziców przeznaczono złotych. Zadania obejmowały również doskonalenie nauczycieli oraz wypoczynek letni dzieci i młodzieży. Większość jednostek organizujących wypoczynek letni dzieci i młodzieży oferowała jednocześnie realizację programów profilaktyczno-wychowawczych. Najważniejsze programy profilaktyczne adresowane do dzieci i młodzieży to: Wychowawca podwórkowy, Pedagog uliczny, Pedagog rodzinny, Dzieci Ulicy, Starszy brat, starsza siostra, Odlot- Dokąd?, Chrońmy młodość, Szansa w aktywności, Pomocna dłoń, Stop Przemocy, Spójrz inaczej, Trening Zastępowania Agresji, Mediacja w rozwiązywaniu konfliktów bez przemocy, Jesteśmy z Tobą. 17

18 Program Jesteśmy z Tobą, realizowany przez Fundację Polska Arka, adresowany jest do młodzieży powyżej 15 roku życia która, w sytuacjach szczególnie trudnych, ma możliwość pozostania w prowadzonym przez Fundację hostelu, Około 2000 dzieci rocznie otrzymuje pomoc w środowisku otwartym, w ramach programów: Wychowawca podwórkowy i Przyjaciel dzieci ulicy. Dzieci te nie są wychowankami środowiskowych ognisk wychowawczych. Realizujący programy pracownicy nawiązują z nimi kontakt i pracują w środowisku otwartym. Wychowawca podwórkowy jest łącznikiem pomiędzy ogniskiem a nieformalną grupą rówieśniczą na podwórku, osiedlu, ulicy. Przyjaciel dzieci ulicy nie zastępuje instytucji ani osób odpowiedzialnych za utrzymanie porządku publicznego, opieki nad dzieckiem, ani pomocy socjalnej. Działa w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem, wskazuje mu możliwości rozwiązania problemów i pomaga dokonać wyboru najkorzystniejszego rozwiązania. Dla dobra dziecka i za jego zgodą podejmuje on interwencję w sytuacji, gdy stwierdza, że dziecko jest krzywdzone. Od roku 1996 Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego organizuje spotkania, zwane Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy. W latach , podczas V i VI Forum zorganizowano istotne dla nagłośnienia problemu,,dzieci ulicy" seminaria naukowe, w których udział wzięli przedstawiciele środowiska naukowego, pedagodzy, psychologowie, pracownicy socjalni, przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządów lokalnych oraz wolontariusze zaangażowani w pomoc dzieciom ulicy. W 2001 roku temat zorganizowanego podczas V Forum seminarium brzmiał:,,dzieci gorszych szans", a w roku 2002,,Być dzieckiem i przetrwać". Na podstawie materiałów zgromadzonych podczas V Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy wydano publikację,,dzieci gorszych szans". Patrz również odpowiedź na pytanie H do artykułu 17. KONKLUZJA NEGATYWNA Komitet stwierdził, że Polska narusza postanowienia Karty z powodu tego, że: - niewystarczająca jest ochrona osób między 15 a 18 rokiem życia przed wykorzystywaniem seksualnym (brak zakazu korzystania z usług seksualnych, brak zakazu wykorzystywania przez przemysł pornograficzny), - niewystarczająca jest skala działań podejmowanych w celu zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci. W przypadku osób, które ukończyły 15 rok życia, ochrona przed wykorzystywaniem seksualnym i wykorzystywaniem przez przemysł pornograficzny rzeczywiście nie jest tak szeroka jak w odniesieniu do osób poniżej 15 roku życia, ale nie można uznać, że polskie prawo nie zapewnia takim małoletnim ochrony. Szczególna ochrona osób w wieku do 15 roku życia zagwarantowana jest jeżeli chodzi o: doprowadzenie do obcowania płciowego, doprowadzenie do poddania się innej czynności seksualnej lub do wykonania takiej czynności, utrwalanie treści pornograficznych z udziałem takiej osoby. Szczególna ochrona polega na objęciu karalnością każdego przypadku doprowadzenia do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności, utrwalenia treści pornograficznych, jak też polega na zwiększeniu wymiaru kary, którym przestępstwo jest zagrożone. Kara pozbawienia wolności jest zwiększona również w przypadku produkcji, sprowadzania lub rozpowszechniania treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej 15 roku życia. W przypadku osób, które ukończyły 15 rok życia, karalne jest doprowadzenie przemocą, groźbą lub podstępem do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności. 18

19 Jeżeli chodzi o nakłaniane do uprawiania prostytucji lub ułatwianie uprawiania jej, to taką samą ochroną objęci są wszyscy małoletni. W odróżnieniu od innych wymienionych wcześniej przepisów, nie została określona granica wieku osoby małoletniej, wyznaczająca zakres przyznawanej ochrony. Tym samym, jeżeli chodzi o eksploatację prostytucji osoby małoletniej, szczególnej ochronie podlega każda osoba, która nie ukończyła 18 roku życia. Również zagrożenie karą za takie przestępstwo popełnione w stosunku do małoletniego jest większe niż zagrożenie karą za przestępstwo popełnione w stosunku do dorosłych. Rozszerzenie ochrony małoletnich, którzy ukończyli 15 rok życia przewiduje prezydencki projekt nowelizacji Kodeksu karnego, będący obecnie przedmiotem prac w Sejmie RP. Projekt przewiduje rozszerzenie penalizacji na szereg działań podejmowanych w celu rozpowszechniania treści pornograficznych z udziałem małoletniego (produkcja, sprowadzanie). Jednocześnie rezygnuje się z określania granicy wieku osoby małoletniej. Podobne rozwiązanie przewiduje rządowy projekt zmiany Kodeksu karnego, który wprowadza zakaz produkcji, utrwalania, sprowadzania, rozpowszechniania i publicznej prezentacji pornografii z udziałem małoletniego, bez jakichkolwiek ograniczeń co do jego wieku. Polska podejmuje działania w celu zwalczania wykorzystywania seksualnego dzieci, w tym działania określone w Deklaracji i Planie Działań Pierwszego Światowego Kongresu Przeciwko Seksualnemu Komercyjnemu Wykorzystywaniu Dzieci (Sztokholm, 1996), potwierdzonych i rozwiniętych w dokumencie Światowe Zobowiązanie z Yokohamy 2001 uchwalonym na Drugim Światowym Kongresie Przeciwko Seksualnemu Komercyjnemu Wykorzystywaniu Dzieci w Yokohamie w 2001 roku. Niektóre z tych działań przedstawione zostały w poprzednim sprawozdaniu, w tym w szerszym kontekście zwalczania przemocy w środowisku, rodzinie i szkole. Patrz również wyjaśnienia udzielone jako odpowiedź na pytanie D oraz drugie pytanie dodatkowe. ARTYKUŁ 8, USTĘP 1 Pytanie A Proszę podać długość urlopu macierzyńskiego, określając, jeżeli to właściwe, jego podział przed i po porodzie. W okresie objętym sprawozdaniem dokonano zmian w zakresie długości urlopu macierzyńskiego. Od 13 stycznia 2002 roku, zgodnie z artykułem Kodeksu pracy, urlop macierzyński przysługuje w wymiarze: 1) 16 tygodni przy pierwszym porodzie, 2) 18 tygodni przy każdym następnym porodzie, 3) 26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 18 tygodni również przy pierwszym porodzie (artykuł Kodeksu pracy). Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania tego okresu (artykuł Kodeksu pracy). Pracownica, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do 16 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia. Jeżeli pracownica przyjęła dziecko w wieku do jednego roku, ma prawo do 8 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (artykuł i 2 Kodeksu pracy). Pytanie B 19

20 Proszę poinformować, czy zdarza się, że łączna długość wypoczynku przed i po porodzie może nie osiągnąć 12 tygodni. W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodnia życia pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Jeżeli jednak pracownica urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje jej urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu (artykuł Kodeksu pracy). W razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Wymiar urlopu macierzyńskiego ulega skróceniu również wtedy, gdy matka całkowicie rezygnuje z wychowania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka. W takiej sytuacji nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania dziecka. Jednakże urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż 8 tygodni (artykuł 182 Kodeksu pracy). Może więc zaistnieć sytuacja faktyczna, w której kobieta wykorzysta łącznie przed i po porodzie mniej niż dwanaście tygodni z przysługującego jej urlopu macierzyńskiego. Co najmniej 2 tygodnie urlopu (a więc również więcej) przysługują jej przed porodem, co łącznie z ośmioma tygodniami wykorzystanymi po porodzie, nie daje 12 tygodni. Jeżeli bowiem pracownica nie wykorzysta 4 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem, a zaistnieje jedna z wyżej wymienionych sytuacji, to urlop będzie wynosił mniej niż 12 tygodni. Pytanie C Proszę podać, czy świadczenia przysługujące w okresie urlopu macierzyńskiego są udzielane w formie płatnego urlopu (jeżeli wynagrodzenie uzyskiwane uprzednio jest obniżane, proszę wskazać o ile) w ramach systemu ubezpieczenia społecznego lub czy są one finansowane z funduszy publicznych; proszę określić, czy wypłata świadczeń jest dokonywania po spełnieniu określonych warunków i, w przypadku odpowiedzi twierdzącej, jakich. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie D Proszę podać, w przypadku, gdy część lub całość świadczeń należnych w okresie urlopu macierzyńskiego nie jest udzielana w ramach płatnego urlopu, wysokość świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub świadczeń finansowanych z funduszy publicznych udzielanych w trakcie urlopu macierzyńskiego, wyrażając ją w pieniądzach i, w danym przypadku, jako procent wysokości wynagrodzenia uprzednio wypłacanego zainteresowanej. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. Pytanie E Proszę opisać ewentualne sankcje dotykające pracodawcę w przypadku nieprzestrzegania tego postanowienia oraz proszę podać, czy pracownica ma możliwość ewentualnego zrezygnowania z części lub całości przysługującego jej urlopu macierzyńskiego. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły żadne zmiany dotyczące sankcji w stosunku do tego, co przedstawiono w drugim sprawozdaniu. 20