Maszyny elektryczne z uzwojeniem 6-fazowym

Transkrypt

1 Maszyny elektryczne z uzwojeniem 6-fazowym Jakub Bernatt, Tadeusz Glinka Maszyny elektryczne z uzwojeniem 6-fazowym, o rozłożeniu osi faz 30, 90, 30 itd., mają właściwości maszyn 12-fazowych. Silniki indukcyjne z takim uzwojeniem charakteryzują się wyższą sprawnością i cichszą pracą w stosunku do silników 3-fazowych. Źródła energii elektrycznej bazujące na prądnicach synchronicznych 6-fazowych (np. hydrogeneratory z transformatorami blokowymi oraz agregaty spalinowo-elektryczne z wyjściem DC) mają korzystniejsze parametry charakteryzujące jakość energii elektrycznej w porównaniu do prądnic synchronicznych 3-fazowych. W artykule omawiana jest problematyka uzwojenia twornika maszyn elektrycznych prądu przemiennego średniej i dużej mocy. Standardowym rozwiązaniem uzwojenia twornika w maszynach elektrycznych jest uzwojenie 3-fazowe. Zadecydowały o tym zalety układów trójfazowych: najniższe koszty inwestycyjne systemu energetycznego, liczone łącznie od źródła energii, poprzez linie przesyłowe, rozdzielnie, do odbiorów energii elektrycznej (w tym silników indukcyjnych wykorzystujących zjawisko wirującego symetrycznego pola magnetycznego), brak trzeciej harmonicznej w napięciu i prądzie. W rozwiązaniach szczególnych są stosowane maszyny elektryczne z uzwojeniem o liczbie faz m 3. Przykładem są maszyny z uzwojeniem jednofazowym (np. prądnice induktorowe), dwufazowym (silniki jednofazowe z fazą rozruchową) i maszyny z uzwojeniem o liczbie faz m > 3, np. m = 5, 6, 9. Maszyny elektryczne z uzwojeniem twornika o liczbie faz m > 3 i symetrycznym rozłożeniem osi uzwojenia są to najczęściej prądnice wykonywane dla indywidualnych zastosowań (nie są one omawiane w tym artykule). W artykule zajmujemy się maszynami elektrycznymi z uzwojeniem 6-fazowym, w których kąty elektryczne między osiami uzwojeń dwóch sąsiednich faz wynoszą kolejno: 30 o, 90 o, 30 o itd. Uzwojenia takie są znane z literatury [1-5, 8, 9]. BOBRME Komel wykonał taki silnik modelowy o mocy 50 kw [2] i zaprojektował silniki o mocy 1400 kw i 2400 kw dla fabryki Cantoni EMIT w Żychlinie. W Polsce kilka tego typu napędów pracuje w elektrowniach, największy z nich ma moc 4000 kw [5]. Silniki indukcyjne 6-fazowe można zaliczyć do energooszczędnych, a ich właściwości są identyczne jak maszyn 12-fazowych z symetrycznym rozłożeniem osi faz. W artykule pokazano zalety uzwojeń 6-fazowych z rozłożeniem osi faz 30, 90, 30 itd. oraz możliwości i efekty stosowania maszyn elektrycznych z takimi uzwojeniami. Silniki indukcyjne z uzwojeniem 6-fazowym Standardowe uzwojenia w silnikach indukcyjnych są skupione w żłobkach, co powoduje, że uzwojenie 3-fazowe zasilane napięciem sinusoidalnym 3-fazowym symetrycznym wzbudza w szczelinie silnika pole magnetyczne wirujące, które zawiera 1. harmoniczną, wirującą z prędkością kątową ω, generującą moment elektromagnetyczny i wyższe harmoniczne, wirujące z prędkością kątową ω ν = ω/ν, zakłócające pracę silnika. Zakłócenia te objawiają się w postaci dodatkowych strat mocy, hałasu magnetycznego i drgań mechanicznych. Właściwością uzwojenia 3-fazowego symetrycznego jest zerowanie 3. harmonicznej pola magnetycznego w szczelinie maszyny. Kolejne harmoniczne pola, w tym 5. i 7., które są największe, konstruktorzy maszyn elektrycznych ograniczają poprzez współczynniki uzwojenia: skrótu i rozłożenia. Współczynniki te nie eliminują całkowicie tych harmonicznych, a równocześnie obniżają napięcie rotacji indukowane w uzwojeniu przez 1. harmoniczną pola, co trzeba wyrównywać, powiększając liczbę zwojów (wzrasta zatem objętość miedzi i rezystancja uzwojenia). Uzwojenie 6-fazowe z rozłożeniem osi faz 30, 90, 30 itd. eliminuje z rozkładu pola magnetycznego w szczelinie maszyny 5. i 7. harmoniczną. Obwód magnetyczny maszyny elektrycznej z uzwojeniem 6-fazowym, o rozłożeniu osi faz: 30, 90, 30 itd. można przedstawić jako dwa obwody magnetyczne 3-fazowe (rys. 1). W obwodach magnetycznych jak na rysunku 1 uzwojenia są ułożone w żłobkach. Uzwojenia A, B, C (rys. 1) są zasilane napięciem 3-fazowym sinusoidalnym (1) Dr inż. Jakub Bernatt Branżowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych Komel, Katowice prof. dr hab. inż. Tadeusz Glinka Instytut Elektrotechniki Teoretycznej i Przemysłowej, Politechnika Śląska, Gliwice Rys. 1. Rozłożenie obwodu magnetycznego maszyny 6-fazowej na dwa obwody 3-fazowe 14 Rok LXXVI 2008 nr 12

2 Uzwojenia D, E, F (rys. 1) są zasilane także napięciem 3-fazowym sinusoidalnym, lecz przesuniętym w fazie o kąt π/6 (2) Rys. 2. Oznaczenie początku osi obwodowej x = 0 Siła magnetomotoryczna (SMM) magnesująca Θ ABC + Θ DEF, wzbudzana przez te uzwojenia, jest funkcją czasu t i położenia x. Oś x ma ten sam początek (x = 0) dla obwodów magnetycznych z uzwojeniami ABC i DEF (rys. 2) (3) W równaniach (3) poszczególne symbole oznaczają: Θ 1, Θ v, Θ η pierwsze i wyższe harmoniczne (ν, η) przestrzenne SMM (przepływu), ν = (6n -1) harmoniczne wirujące przeciwnie w stosunku do 1. harmonicznej, η = (6n +1) harmoniczne wirujące zgodnie z 1. harmoniczną, n liczba naturalna, τ podziałka biegunowa. W równaniach (3) nie uwzględniono harmonicznych (3n), gdyż w układach 3-fazowych symetrycznych zasilanych napięciem 3-fazowym symetrycznym Θ 3 n (x,t ) = 0. Z równań tych wynika, że: pierwsze harmoniczne SMM są w fazie i dodają się algebraicznie EF piąte harmoniczne ν = (6n-1), dla n =1, ν = 5, zerują się podobnie siódme harmoniczne, η = (6n+1) dla n =1, η =7, także zerują się Wykazano, że uzwojenie 6-fazowe z rozłożeniem osi faz 30, 90, 30 itd., przy zasilaniu napięciem według równań (1) i (2), wzbudza harmoniczną podstawową SMM, która jest sumą algebraiczną SMM tych dwóch uzwojeń 3-fazowych, a więc uzwojenia te zachowują się identycznie jak gałęzie równoległe uzwojenia 3-fazowego. Istotną jego zaletą jest zerowanie się harmonicznych przestrzennych SMM 3., 5., 7. Θ 3 (x, t )= 0, Θ 5 (x, t )=0 i Θ 7 (x, t )= 0 Rys. 3. Przebieg czasowy momentu mechanicznego silnika 50 kw, f = 5 Hz, stan obciążenia T o = 30 N m: a) zasilanie 3-fazowe sinusoidalne, b) zasilanie 6-fazowe sinusoidalne Uzwojenie 6-fazowe może być zatem wykonane jako średnicowe. Wytwarzany przez silnik indukcyjny moment obrotowy ma charakter pulsacyjny. Na rysunku 3 pokazano pomierzone przebiegi czasowe momentu mechanicznego silnika 50 kw, zasilanego częstotliwością 5 Hz, z uzwojeniem stojana 3-fazowym i 6-fazowym. Rok LXXVI 2008 nr 12 15

3 Napęd energooszczędny z silnikami indukcyjnymi klatkowymi Nowoczesny układ napędowy powinien spełniać kryteria: technologiczne, tzn. powinien być dopasowany w sposób optymalny do realizowanego zadania, energooszczędności, tzn. zużywać minimum energii do realizacji procesu technologicznego, kompatybilności elektromagnetycznej z siecią i otoczeniem. Projektantów i producentów maszyn elektrycznych interesuje przede wszystkim problem najwyższej sprawności i obniżone poziomy hałasu i drgań pochodzenia magnetycznego. Definicję napędu energooszczędnego ilustruje rysunek 4. Energia potrzebna do realizacji procesu technologicznego w określonym czasie τ (np. τ = dzień, miesiąc, rok) wynosi Rys. 4. Rozpływ mocy w regulowanym napędzie elektrycznym Rys. 5. Różne warianty rozwiązania układu napędowego o regulowanej prędkości obrotowej z silnikiem indukcyjnym klatkowym (4) Proces technologiczny narzuca zwykle napędowi moment obciążenia T i prędkość kątową ω m. Jak wynika z zależności (4), minimum zużycia energii W 2 uzyskuje się wówczas, gdy napęd pracuje z minimalną (dopuszczaną przez proces technologiczny) prędkością kątową (ω m min ). Wówczas i moment obciążenia T jest zwykle mniejszy. Prędkość obrotowa najczęściej nie jest stała, lecz wynika z algorytmu pracy napędu (przykładem mogą być napędy urządzeń transportowych, pomp i wentylatorów). Realizacja algorytmu pracy napędu z minimalną prędkością kątową ω m min daje największe oszczędności energii. Taki algorytm pracy we współczesnych napędach elektrycznych może być realizowany za pomocą silników zarówno 3-fazowych, jak i m-fazowych. Chodzi o to, aby rozpraszanie energii w układzie było minimalne zarówno w układzie regulacyjnym jak i w silniku napędowym Konstruktorzy i producenci silników elektrycznych dążą, aby ich silniki elektryczne miały małe straty mocy (ΔP M = minimum), cicho pracowały i były tanie w produkcji. Są to parametry, które (wspólnie z ceną) decydują o konkurencyjności wyrobu na rynku. Konstruktorzy mają kilka możliwości optymalizacji konstrukcji silników. Dla silników zasilanych z falowników obniżenie napięcia zasilania silnika jest jedną z metod podwyższenia sprawności silnika bez zmiany jego wymiarów. Na rysunku 5 pokazano przykłady napędu falownikowego dużej mocy zasilanego napięciem 6 kv z silnikiem indukcyjnym 3- lub 6-fazowym. Silnik może być zasilany z falownika wysokonapięciowego (rys. 5a), bądź z falownika niskonapięciowego (rys. 5b). W obydwu przypadkach napięcie znamionowe silnika jest dopasowane do napięcia falownika. Na rysunkach 5c i 5d podano przykłady mniej korzystne zarówno pod względem ceny inwestycyjnej, jak i sprawności, niemniej możliwe do zastosowania. W obydwu przypadkach falownik jest 3-fazowy, niskonapięciowy. (5) (6) TABELA I. Straty mocy w uzwojeniu, w zależności od napięcia znamionowego Typ silnika Sf 355 Sf 355 Sf 560 Sf 560 Moc znamionowa [kw] Napięcie znamionowe [v] δp cu [w] η [%] 92,3 93,1 96,3 96,5 TABELA II. Straty mocy w silniku 3- i 6-fazowym Typ silnika Sgm 280 S4 (3-fazowy) Sgm 280 S4 (6-fazowy) Moc znamionowa [kw] Napięcie znamionowe [V] ,6 Prąd znamionowy [A] Obroty znamionowe [obr/min] ΔP Cu1 [W] ΔP Cu2 [W] ΔP Fe [W] ΔP m [W] ΔP dod [W] Σ ΔP [W] η [%] 91,3 91,7 16 Rok LXXVI 2008 nr 12

4 Układ z rysunku 5c jest układem 3-fazowym, przy czym silnik ma napięcie znamionowe 6 kv. Układ jest czasem stosowany, gdyż w przypadku awarii falownika silnik może być zasilany z sieci elektroenergetycznej 6 kv. W układzie z rysunku 5d podwojenie liczby faz z 3 na 6 uzyskuje się za pomocą transformatora 3-uzwojeniowego Y/d/y. W tym artykule nie zajmujemy się problematyką falownika, tzn. jego ceną i rozpraszaniem mocy, interesuje nas tyko silnik. Silnik elektryczny (przy tym samym obwodzie magnetycznym), poprzez zmniejszenie napięcia znamionowego ma mniejsze straty mocy, a więc wyższą sprawność. Uzwojenie o niższym napięciu znamionowym ma cieńszą izolację, a zatem przekrój miedzi w żłobku jest większy, mniejsza jest gęstość prądu i mniejsze są straty mocy w uzwojeniu. W tabeli I podano straty mocy w uzwojeniu ΔP Cu i sprawność η dwóch silników 3-fazowych o mocy znamionowej 200 i 1400 kw zaprojektowanych w BOBRME Komel, na tym samym wykroju blachy, przy napięciu znamionowym 6000 i 800 V. Dalsze zwiększenie sprawności silnika można uzyskać poprzez zastosowanie uzwojenia 6-fazowego, z rozłożeniem przestrzennym osi faz: 30, 90, 30 itd., gdyż w szczelinie magnetycznej zerują się 5. i 7. harmoniczne przestrzenne rozkładu pola magnetycznego, generowane przez pierwszą i wyższe harmoniczne prądu. Harmoniczne te najsilniej wpływają (gdyż są największe) na straty dodatkowe w maszynie oraz hałas magnetyczny i drgania. Silniki 6-fazowe mają zatem wyższą sprawność i ciszej pracują od identycznych silników 3-fazowych. Ilustrują to wyniki badań eksperymentalnych zamieszczonych w tabeli II. Badania zostały przeprowadzone na tym samym silniku, przy uzwojeniach połączonych w układ 3-fazowy i 6-fazowy [2]. Napięcie zasilania tak dobrano, aby strumień magnetyczny w szczelinie silnika był w obydwu przypadkach identyczny. Obniżenie strat mocy i powiększenie sprawności silników z uzwojeniem 6-fazowym zostało potwierdzone także na silnikach 1400 i 2400 kw, zaprojektowanych przez BOBRME Komel, a wykonanych przez fabrykę Cantoni-EMIT. Stanowi to eksperymentalne potwierdzenie na obiekcie rzeczywistym, że uzwojenie 6-fazowe zmniejsza straty dodatkowe w silniku generowane przez wyższe harmoniczne przestrzenne indukcji, a tym samym zwiększa jego sprawność. Drugą korzyścią, jaką uzyskuje się poprzez zastosowanie uzwojenia 6-fazowego, jest większa wartość współczynników uzwojenia dla 1. harmonicznej: współczynnika skrótu k s i współczynnika grupy k g. Uzwojenie 6-fazowe może być wykonane jako średnicowe, wówczas (k s 6 = 1), a współczynnik grupy uzwojenia k g 6 > k g 3, gdyż w uzwojeniu 6-fazowym liczba żłobków na biegun i fazę jest dwa razy mniejsza niż w uzwojeniu 3-fazowym (q 6 = 0,5q 3 ). Identyczny rozkład indukcji jest przy wzbudzeniu prądnicy magnesami trwałymi. Jeśli wirnik wiruje z prędkością kątową ω, to każda z harmonicznych wiruje względem uzwojenia stojana z prędkością kątową ω ν = ν ω. Indukują one w uzwojeniach twornika harmoniczne napięcia o częstotliwościach f ν = ν f, zatem napięcie prądnicy w ogólnym przypadku jest odkształcone. Standardowym rozwiązaniem prądnic synchronicznych są prądnice z uzwojeniem 3-fazowym, w których poprzez skojarzenie uzwojenia w gwiazdę eliminuje się z napięcia międzyprzewodowego 3. harmoniczną. Pozostałe harmoniczne ogranicza się poprzez współczynniki uzwojenia: współczynnik grupy k g wynikający z rozłożenia uzwojenia faz w q żłobkach i współczynnik skrótu k s uzwojenia. W uzwojeniu 3-fazowym jest dwa razy więcej żłobków na biegun i fazę niż w uzwojeniu 6-fazowym (q 3 = 2q 6 ), zatem współczynnik grupy k g 3 < k g 6, co ma wpływ na napięcie i moc prądnicy. Uzwojenie skrócone zmniejsza, lecz nie eliminuje harmonicznych 5. i 7. Podobnie jak w silniku, współczynnik uzwojenia zmniejsza o kilka procent także napięcia 1. harmonicznej. Uzwojenie 6-fazowe w prądnicach synchronicznych samo nie eliminuje 5. i 7. harmonicznych. W każdym z uzwojeń 3-fazowych ABC i DEF (rys. 1) harmoniczne te wystąpią. Eliminację harmonicznych 5. i 7. uzyskuje się dopiero w transformatorze 3-fazowym 3-uzwojeniowym, o układzie połączenia uzwojeń d/y/y, przy następujących założeniach: uzwojenie twornika prądnicy jest jak na rysunku 4, rozkład indukcji magnetycznej w szczelinie jest opisany równaniem (6), a wirnik wiruje z prędkością kątową ω, układ połączenia uzwojeń prądnicy i transformatora jest jak na rysunku 6, transformator jest liniowy, rozpatruje się stan jałowy (P+ˆ Q = 0). Napięcie rotacji indukowane w uzwojeniu fazy A prądnicy: pierwszej harmonicznej (ν = 1) piątej harmonicznej (ν = 5) siódmej harmonicznej (ν = 7) Rys. 6. Prądnica synchroniczna 6-fazowa współpracująca z transformatorem Prądnice synchroniczne 6-fazowe W prądnicach synchronicznych problem wyższych harmonicznych pola magnetycznego jest nieco inny. Uzwojenie wzbudzenia i kształt obwodu magnetycznego powodują, że pole magnetyczne wzbudzenia prądnicy zawiera pierwszą i wyższe harmoniczne przestrzenne indukcji które są przyklejone do wirnika. (7) Rok LXXVI 2008 nr 12 17

5 W uzwojeniach B i C napięcia są przesunięte w fazie o kąty i przy czym:. W uzwojeniu fazy D napięcia te wynoszą: ω 5 = 5ω ω 7 = 7ω a odcinek łuku na obudowie twornika, o który jest przesunięta oś fazy D w stosunku do osi fazy A, D średnica wewnętrzna twornika. W uzwojeniach faz E i F napięcia są przesunięte w fazie o kąt i. Wykresy fazorów napięcia na uzwojeniach transformatora zestawiono w tabeli IV. Z wykresów tych wynika, że: pierwsze harmoniczne napięcia na uzwojeniach y i d są w fazie, co świadczy, że układ połączenia jest poprawny, harmoniczne ν = 5 i 7 są na uzwojeniu y i d w przeciwfazie. Wypadkowa SMM magnesująca obwód magnetyczny transformatora, wzbudzana przez harmoniczne ν = 5 i 7, jest równa zero. Harmoniczne te nie zostaną przetransformowane do uzwojenia wyjściowego L1, L2, L3. W wielu przypadkach zamiast prądnic 3-fazowych korzystniej jest stosować prądnice 6-fazowe z rozłożeniem osi faz: 30, 90, 30 itd. Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono dwa takie przykłady. Przykład z rysunku 6 połączenia prądnicy synchronicznej z transformatorem 3-fazowym 3-uzwojeniowym jest charakterystyczny dla bloków elektroenergetycznych. Prądnice synchroniczne wielobiegunowe w hydroelektrowniach mają uzwojenia składające się z kilku grup równoległych. Jest to rozwiązanie konieczne, lecz niekorzystne, gdyż przy niesymetrii obwodu magnetycznego (wynikającej z przyczyn technologicznych i montażowych), grupy równoległe uzwojenia obciążają się nierównomiernie. Wykresy fazorów harmonicznych (ν = 1, 5, 7) napięcia prądnicy zestawiono w tabeli III. Napięcia te zasilają dwa uzwojenia transformatora: gwiazdę y i trójkąt d (rys. 6). TABELA III. Fazory napięć indukowanych w uzwojeniach prądnicy Harmoniczne Uzwojenie A, B, C Uzwojenie A, B, C ν = 1 Rys. 7. Prądnica synchroniczna 6-fazowa zasilająca przetwornik energoelektroniczny TABELA IV. Fazory napięć w uzwojeniach gwiazdowym i trójkątnym transformatora Harmoniczne Gwiazda Trójkąt ν = 1 ν = 5 ν = 5 ν = 7 ν = 7 18 Rok LXXVI 2008 nr 12

6 Zastosowanie uzwojenia 6-fazowego zmniejsza o połowę liczbę grup równoległych uzwojenia i podwyższa o kilka procent moc znamionową prądnicy. W hydroelektrowniach standardowym rozwiązaniem jest połączenie prądnicy synchronicznej z transformatorem blokowym, zatem zastosowanie transformatora blokowego 6-fazowego 3-uzwojeniowego nie podraża instalacji i nie obniża jego sprawności, gdyż ma on identyczny gabaryt i identyczne straty mocy jak transformator 3-fazowy 2-uzwojeniowy. Korzyść dodatkowa to eliminacja 5. i 7. harmonicznych w napięciu 3-fazowym na wyjściu transformatora. Drugim przykładem zastosowania prądnic synchronicznych 6-fazowych są układy prostownikowe (rys. 7). Typowym takim rozwiązaniem są lokomotywy spalinowo-elektryczne. Prądnica poprzez prostownik sterowany (AC/DC) zasila silniki napędowe lokomotywy prądu stałego, lub poprzez falownik (AC/DC/AC) silniki indukcyjne. Prądnica 6-fazowa zmniejsza pulsacje napięcia wyprostowanego, bowiem 1. harmoniczna napięcia wyprostowanego ma częstotliwość 12f. Filtry po stronie napięcia stałego są mniejsze, mniejsze są także pulsacje prądu silników. Wnioski Maszyny elektryczne z uzwojeniem 6-fazowym o rozkładzie osi faz 30, 90, 30 itd. mają korzystne właściwości w porównaniu z maszynami 3-fazowymi. Są to: wyższa sprawność, eliminacja 5. i 7. harmonicznych przestrzennych pola, wzbudzanych przez 1. i wyższe harmoniczne prądu (przy zasilaniu z falowników), co zmniejsza hałas magnetyczny i drgania, większa wartość współczynnika uzwojenia dla 1. harmonicznej, co zwiększa (w tym samym procencie) moc znamionową maszyny, o połowę mniejsza liczba grup równoległych uzwojenia, co wpływa korzystnie na równomierność obciążenia uzwojenia. Silniki indukcyjne 6-fazowe poleca się stosować w przypadku zasilania z falowników, w szczególności w napędach dużej mocy uzyskuje się wówczas napęd w pełni energooszczędny. Koszt inwestycyjny napędu energooszczędnego jest większy od kosztu napędu nieregulowanego, gdyż dochodzi koszt falownika, jednak zużycie energii przez ten napęd jest znacznie mniejsze. W napędach średniej i dużej mocy układy 6-fazowe są nieco droższe od układów 3-fazowych, gdyż nie są produkowane seryjnie. Prądnice 6-fazowe poleca się stosować w elektrowniach wodnych, a więc tam, gdzie dotychczas stosowane są prądnice 3-fazowe współpracujące z transformatorami blokowymi, gdyż w tym przypadku stosując transformator y/d/y (zamiast d/y) nie podwyższa się kosztów inwestycji. Innym przykładem korzystnego zastosowania prądnicy 6-fazowej są lokomotywy spalinowo-elektryczne. Napędy energooszczędne są przyjazne dla środowiska: jeśli energii elektrycznej niepotrzebnie nie zużywa się, to także się jej nie wytwarza. W Polsce 97% energii elektrycznej produkuje się w wyniku spalania węgla: jeśli spali się mniej węgla, to mniejsza będzie emisja gazów CO 2, NO 2, NO x. Literatura [1] Abbas M. A., Christem T. M., Jahns T. M.: Six-Phase Voltage Source Inverter Driver Induction Motor. IEE Transactions on Industry Applications 1984 No 5 [2] Bernatt J.: Silniki indukcyjne 6-fazowe z niesymetrycznym rozłożeniem osi faz. Praca doktorska. Politechnika Śląska, Wydział Elektryczny 1999 [3] Bernatt J., Glinka T.: Six Phase Motor with Nonsymmetrie Phase Axes Distribution. International Aegean Conference on Electrical Machines and Power Electronics. Kusadasi, Turkey 2001 [4] Bernatt J., Glinka T.: Silnik indukcyjny 6-fazowy z niesymetrycznym rozłożeniem osi faz. Zeszyty Naukowe Politechniki Warszawskiej, Elektryka 1999 z. 111 [5] Białkiewicz K., Golombek A.: Przemienniki częstotliwości prądowe i napięciowe, porównanie podstawowych parametrów i efektów eksploatacyjnych. Zalety stosowania przemienników 12-pulsowych. Zeszyty Problemowe BOBRME Komel Maszyny Elektryczne 1997 nr 54 [6] Chen Z., Williamson A.C.: Simulation Study of a Double Three Phase Electric Motor. Proceedings ICEM-98, Technical University, Istambuł 1998 [7] Klingshrin E.A.: High Phase Order Induction Motors part 1 Description and Theoretical Consideration. IEEE Transactions on Power Apparats and Systems 1983 No 1 [8] Lipo T.A.: A d-q Model for Six Phase Induction Machines. Proceedings ICEM, Technical University, Ateny 1980 [9] Uzwojenie 6-fazowe prądnicy synchronicznej. BOBRME Komel. Patent nr z r. CYFROWE MIERNIKI CĘGOWE Cyfrowe mierniki cęgowe typu HiTESTER 3291 są przeznaczone do pomiaru prądu bez konieczności rozwierania obwodu. Wyświetlacz może być odchylany w zakresie do 180 o, co przy wąskim obwodzie magnetycznym (8 mm) pozwala na stosowanie mierników w ograniczonym polu manewrowania i przy gęstym upakowaniu przewodów. Trzy zakresy pomiarowe porywają zakres prądowy od 60 do 1000 A prądu przemiennego. Dokładność otrzymywanych wyników zapewnia pomiar rzeczywistej wartości skutecznej prądu (True RMS). (wb-123) IEN Europe 2008 August September SILNIKI BEZSZCZOTKOWE Seria francuskich silników bezszczotkowych obejmuje 62 odmiany silników o średnicy od 28 do 102 mm, o zakresie mocy od 1 do 500 W i prędkości obrotowej do obrotów na minutę. Silniki serii o średnicy 28 mm rozwijają moment obrotowy 25 mnm w zakresie prędkości obrotowych do obr/min. Silniki serii o średnicy 46 mm rozwijają moment obrotowy 95 mnm w zakresie prędkości obrotowych do obr/min. Silniki serii o średnicy 86 mm rozwijają moment obrotowy 953 mnm w zakresie prędkości obrotowych do obr/min. (wb-1217) World Industrial Reporter 2008 August/September Rok LXXVI 2008 nr 12 19