Wojna a religia w średniowieczu

Transkrypt

1 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor To remove this notice, visit: Wojna a religia w średniowieczu VIII Ogólnopolska Studencka Sesja Mediewistyczna w Krakowie 1-4 grudnia 2009

2 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor To remove this notice, visit: Redaktor naczelny: Maciej Zapiór Zespół redakcyjny: Piotr Gryguć, Kamil Kęcki, Marcin Kumięga, Agata Niegowska, Tomasz Pałgan, Tomasz Prenzyna, Jarema Słowiak, Marcin Tuleja ISBN Copyright by Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Nakład: 70 egzemplarzy Adres Redakcji: Koło Naukowe Historyków Studentów UJ ul.gołębia 13 p.21, Kraków knhs@jazon.hist.uj.edu.pl Skład, projekt okładki, druk: Wydawnictwo AT Group ul. Władysława Łokietka Kraków tel

3 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin JAREMA SŁOWIAK Uniwersytet Jagielloński JAK BROŃ PALNA ZMIENIŁA OBLICZE INDOCHIN W poniższym artykule chciałbym pokrótce przedstawić wpływ, jaki miało rozpowszechnienie się broni palnej, na zmianę sytuacji geopolitycznej w średniowiecznych Indochinach. Mimo iż Półwysep Indochiński i jego warunki naturalne 1 nie wydają się faworyzować tego rodzaju broni, rozpowszechniła się ona jednak na nim bardzo szybko. Co więcej, drastycznie zmieniła także równowagę sił w tym rejonie świata. Wynikało to z faktu, iż poza jej oczywistymi zaletami na polu walki, w przeciwieństwie do Europy, rola broni palnej wykraczała poza proste narzędzie prowadzenia wojny. Armaty posiadały imiona i były symbolami władzy, a nawet obiektami kultu religijnego 2. Mimo to, rola broni palnej jest w dużej mierze niedoceniana lub pomijana w zachodniej historiografii. Jak wielką rolę odegrała ona w dziejach Półwyspu Indochińskiego, chciałbym pokazać na przykładzie państwa Dai Viet, czyli Wietnamu. Gdy w X wieku w Chinach upadła dynastia Tang (rządząca w latach ), nastał okres Pięciu Dynastii i Dziesięciu Królestw. Korzystając z politycznego podziału i walk w Państwie Środka, gubernatorzy z rodu Khuc, rządzący w Jiaozhi 3, nie uciekając się do otwartej rebelii, poczynali sobie coraz bardziej niezależnie od swoich nominalnych władców z północy. W końcu, w roku 938, gdy wojska Południowych Hanów próbowały przywrócić władzę nad niezależną prowincją, Ngô Quyền wydał im bitwę na rzece Bạch Đằng i dzięki przemy- 1 Na Półwyspie Indochińskim dominują góry, lasy tropikalne i rzeki, a klimat charakteryzuje się wysoką temperaturą i wilgotnością powietrza. 2 Przykładowo, ocalenie księcia Patani przed Syjamczykami przypisywane jest armacie o imieniu Nang Liu-liu, której następnie oddawano cześć przez siedem dni, co spowodowało nawet opóźnienie wstąpienia wspomnianego księcia na tron. Więcej o tym wydarzeniu w: M. W. Charney, Southeast Asian Warfare, , Leiden-Boston 2004, s Chińska nazwa terytoriów Wietnamu. W poniższym artykule używane będzie także jej wietnamskiej tłumaczenie: Giao Châu. Jej znaczenie nie jest pewne. Według jednej z teorii opisuje ona charakterystyczną przypadłość mieszkańców Wietnamu, których duże palce u stóp odgięte są ku sobie. 133

4 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jarema Słowiak To remove this notice, visit: ślanej taktyce zadał wielokrotnie liczniejszym Chińczykom kompletną klęskę. Zwycięski wódz ogłosił się królem, jednak rychło umarł i jego kraj pogrążył się w wewnętrznych walkach, trwających od 945 do 967 roku. Zwycięsko wyszedł z nich ród, prowadzony przez Dinh Bo Linha, który pokonawszy rywali zjednoczył kraj i ogłosił się cesarzem Đại Cồ Việt (Wielkiego kraju Wiet), zakładając dynastię Dinh. Jednak chińscy władcy z dynastii Song (rządzący cesarstwem od 960 roku) uznali go tylko za księcia Jiaozhi. W roku 979 wietnamski cesarz i jego następca zostali zamordowani. Oficjalnie cesarzem został sześcioletni Dinh Toan. Wykorzystując sytuację, chińskie wojska dynastii Song najechały Đại Cồ Việt, w 981 roku. Zostały jednak pokonane przez Dowódcę Dziesięciu Armii Lê Hoàna, w tym samym miejscu, gdzie ich poprzednicy w roku 938. Zwycięski wódz przejął następnie władzę w kraju, zakładając dynastię Wczesnych Le. Resztki chińskich wojsk wycofały się, Lê Hoàn nie został jednak uznany przez Songów za księcia Jiaozhi przez następnych dwanaście lat. Za jego panowania rozpoczęła się ekspansja Wietnamczyków na południe, rozpoczynając długotrwały konflikt z królestwem Czampy. Po śmierci Lê Hoàna w 1005 roku, doszło do walk pomiędzy jego potomkami. Zwycięzcą okazał się Lê Long Đĩnh, uznawany przez wietnamską historiografię za największego tyrana w dziejach, dopuszczającego się wszelkich możliwych deprawacji 4. Umarł zresztą bardzo młodo, w wieku 24 lat, chorując już tak bardzo, iż musiał przyjmować członków swego dworu leżąc. Po jego śmierci, w 1009 roku, władzę przejął dowódca gwardii pałacowej, Lý Công Uẩn, zakładając dynastię Lý jako cesarz Lý Thái Tổ. Zmienił on nazwę państwa na Đại Việt (Wielki Wiet). On i jego następcy uznawani są za twórców trwałych podstaw państwowości wietnamskiej. Założył on m.in. nowa stolicę Thang Long (Wstępujący Smok). Ogólnie okres ten uznawany jest złotą epokę w historii Wietnamu. W trakcie panowania dynastii Lý, władcy Państwa Środka oficjalnie uznali niezależność władców Wietnamu, jako królów Giao Châu. Nie przeszkodziło to w kilku wojnach z dynastą Song. Ciągła walka toczyła się zaś na południu, z królestwem Czampy. W roku 1225 władzę w Wietnamie przejęła dynastia Trần. Za jej rządów miały miejsce trzy mongolskie inwazje w 1257, 1284 i 1288 roku. Wszystkie zostały odparte, a ostatnia zakończyła się trzecią już bitwą na rzece Bach Dang i zwycięstwem Wietnamczyków. By zakończyć wyczerpujący konflikt, Wietnam i królestwo Czampy zdecydowały się płacić trybut Mongołom. Ze wspomnianym królestwem Czampy, Wietnamczycy prowadzili ciągłe walki, znane w historiografii jako Nam Tien (Południowa Ekspansja). Zmagania te trwały od momentu zrzucenia chińskiej zależności, jednak do walk dochodziło także wcześniej. Królestwo Czampy, w którym dominującą religią był W. Olszewski, Historia Wietnamu, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 73.

5 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin hinduizm, a kultura pozostawała pod wpływem Indii, zajmowało tereny obecnego środkowego i południowego Wietnamu. Toczyło ono liczne wojny nie tylko z Wietnamczykami, ale także z imperium Khmerów na zachodzie i ludami malajskimi zza morza. W walkach na północnej granicy agresorami byli zazwyczaj Wietnamczycy, jednak nie oznacza to wcale, iż Czamowie pozostawali biernymi ofiarami. Także oni często wyprawiali się na swoich sąsiadów, i nie raz zdarzyło się im zadać swoim przeciwnikom dotkliwą klęskę. Szczególnie traumatyczne dla Wietnamczyków okazało się panowanie króla Chế Bồng Nga, zwanego przez nich Czerwonym Królem, który w ciągu trzech dekad dziesięciokrotnie wyprawił się na północ i trzykrotnie złupił stolicę Đại Việt 5. W roku 1389, wykorzystując wewnętrzne problemy północnego sąsiada, wyruszył na wojnę po raz kolejny. Wietnamski generał Ho Quy Ly został pobity na rzece Luong i salwował się ucieczką do stolicy, gdzie jeden z jego oficerów stwierdził Wróg jest silniejszy od nas i wszelki opór jest niemożliwy 6. Kraj pogrążony był w anarchii i strachu przed potężnym wrogiem, co doskonale oddają poniższe słowa: Kontynuując swoje natarcie, Che Bong Nga dotarł do rzeki Hoang. Strach znów zagościł w stolicy. Tran Khac-chon otrzymał rozkaz wymarszu i wydania bitwy. Jednak przerażenie, jakie budził król Czamów i jego armie były tak wielkie, że gdy generał stanął przed starym cesarzem, mimo całej swojej odwagi, nie mógł powstrzymać łez płynących mu po policzkach, jego władca także łkał. Mimo to wyruszył w stronę rzeki Hoang. Jednak liczba Czamów okazała się tak wielka, iż musiał odstąpić w stronę rzeki Hai-trieu. Sytuacja wydawała się beznadziejna, wszystko wskazywało na to, iż żołnierze Czamów opanują wkrótce cały kraj. Młodszy brat cesarza, Nguyen Dieu, przeszedł ze wszystkimi swoimi ludźmi na stronę Chế Bồng Nga, mając zapewne nadzieję, że ten uczyni go swoim namiestnikiem, gdy ten stanie się już władcą Annamu. W tym samym czasie pewien mnich, Pham Su-on, opanował z grupą buntowników stolicę, cesarze musieli uciekać i wezwać na pomoc generała Huynha Phuonga 7. 5 Wyprawy w latach: 1361, 1362, 1364, 1365, 1368, 1371, 1377, 1380, 1382, Stolica padła ofiarą Czamów w latach 1371, 1377 i Więcej o państwie Czampy i jego walce z Wietnamem w: M. W. Charney, op.cit., s. 126; The Cambridge History of Southeast Asia. Volume One, Part One, ed. Nicolas Tarling, Cambridge 1999, s Sun Laichen, Chinese Gunpowder Technology and Dai Viet, ca (w:) Việt Nam. Borderless Histories, ed. Nhung Tuyet Tran, A. J. S. Reid, Madison 2006, s Tłumaczenie autora, za: G. Maspero, Champa Kingdom: The History of an Extinct Vietnamese Culture, Bangkok 2002, s

6 Jarema Słowiak W tej wydawałoby się beznadziejnej sytuacji, do Wietnamczyków uśmiechnęło się szczęście: z wrogiej armii zdezerterował na ich stronę oficer, który wskazał im w olbrzymiej flocie Czamów okręt, na którym znajdował się Czerwony Król. Wykorzystując tą wiedzę, Wietnamczykom udało się przedrzeć do królewskiego okrętu i z pomocą zmasowanego ostrzału z huochong (rodzaj wietnamskiej ręcznej broni palnej) zabić wrogiego władcę. Widząc śmierć swojego wodza, Czamowie rzucili się do ucieczki, zaś głowa Chế Bồng Nga zatknięta na pikę, wysłana została cesarzowi. Jednak już kilkanaście lat później Đại Việt zaatakował jeszcze groźniejszy przeciwnik. Cesarstwo chińskie, pod rządami wielkiej dynastii Ming przeżywało, na przełomie XIV i XV wieku, apogeum swojej potęgi. Jednym z jej przejawów, była ekspansja militarna, której jedną z ofiar padł Wietnam. Po raz kolejny zresztą pretekstu dostarczyły walki wewnętrzne w samym Đại Việt 8. Dziewiętnastego listopada 1406 roku, na rozkaz cesarza Yongle, granicę przekroczyły dwie armie: nacierająca z Guangxi, dowodzona przez Zhang Fu, oraz prowadzone przez Mu Shenga oddziały z Junnanu. Całość chińskich sił liczyła dwieście piętnaście tysięcy żołnierzy. Wśród nich znajdowało się około dwudziestu tysięcy żołnierzy uzbrojonych w różnoraką broń palną, dowodzonych przez co najmniej czterech dowódców-ogniomistrzów 9. Wietnamskie próby oporu na granicznych przełęczach Ai-luu i Ke-lang zostały szybko złamane. Na przełomie grudnia i stycznia chińskie oddziały dotarły do wybrzeża morskiego, w pobliżu delty Rzeki Czerwonej. Tam rozpoczęły budowę okrętów niezbędnych do dalszych działań. Rzeki pełniły rolę zarówno głównych traktów komunikacyjnych, jak i linii oporu, tym samym nie dało prowadzić się działań wojennych bez odpowiedniej floty. Potwierdzeniem kluczowej roli broni palnej w tej kampanii jest oblężenie i upadek Do-bang. To miasto-twierdza stanowił klucz do obrony Dai Viet przed Chińczykami. Obsadzone liczną załogą, wyposażoną w duże ilości huochong, strzał i innego uzbrojenia, posiadało także wysokie mury i przygotowane na oblężenie szerokie fosy i liczne pułapki z zaostrzonymi bambusami. Innymi słowy, Do-bang było przygotowane do nadchodzącego szturmu najlepiej jak to tylko możliwe. Jednak okazało się to niewystarczające. Po odpowiednich przygotowaniach, wojska Mingów przystąpiły do generalnego szturmu dziewiętnastego stycznia 1407 roku. Żołnierze zaatakowali ze wszystkich stron, wykorzystując między innymi drabiny oblężnicze i prochowe światła sygnałowe. Jak podaje Dai Viet su ky toan thu 10 : 8 M. Moyar, Triumph Forsaken, The Vietnam War , Cambridge 2006, s Sun Laichen w swoim artykule podaje nazwiska następujących wodzów: Cheng Kuan, Zhu Gui, Luo Wen, Zhang Sheng. 10 Dosłownie: Pełna księga dziejów Dai Viet. Dzieło Ngô Sĩ Liêna, nadwornego historyka cesarza Lê Thánh Tônga, ukończone w roku Podzielona na piętnaście tomów, opisujących historię Wietnamu od panowania legendarnej dynastii Hồng Bàng do wstąpienia na tron pierwszego cesarza dynastii Lê w 1428 roku. Więcej o tym imponującym dziele wietnamskiej historiografii 136

7 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin Sterty martwych ciał sięgały wysokością szczytów murów miejskich, jednak żołnierze Mingów nadal pięli się i walczyli, żaden z nich nie ośmielił się zatrzymać 11. Chińczykom udało się w końcu wedrzeć na blanki, zmuszając Wietnamczyków do przerwania ostrzału z armat i łuków. Jednak po wdarciu się do miasta szturmujący zostali zaatakowani przez oddziały słoni bojowych i piechotę. W odpowiedzi uderzyła kawaleria Mingów, z wierzchowcami odzianymi w maski lwów i tygrysów, mającymi przerazić słonie. W zwycięstwie wielką rolę odegrali ogniomistrze Luo Wen i Cheng Kuan. Przymocowali oni do boków koni broń palną i rakiety, które odpalano w przeciwnika. Był to znaczący moment dla indochińskiej sztuki wojennej, dotychczas bowiem słonie bojowe były najskuteczniejszą bronią przeciw Chińczykom, jednak w obliczu zmasowanego ostrzału z broni palnej ich natarcie załamało się. Potężne zwierzęta uciekły, wprowadzając zamieszanie w szeregach Wietnamczyków, a żołnierze Mingów ostatecznie wdarli się do miasta, które wkrótce padło. Razem z nim runęła cała wietnamska linia obrony. Po tej klęsce morale wojsk Đại Việt upadło, a chińskie armie ruszyły na południe. Jeszcze dwudziestego stycznia padła dawna stolica, Đông Đô 12, sześć dni później zaś samo Tây Đô 13. Mimo upadku obu najważniejszych miast, walki trwały nadal, jednak siły Mingów raz za razem wykazywały swoją wyższość, spychając przeciwników coraz bardziej na południe. Na początku lutego doszło do bitwy, w której zginęło ponad trzydzieści siedem tysięcy żołnierzy Đại Việt. Dwudziestego pierwszego lutego miało miejsce starcia armii chińskiej z flotą pięciuset okrętów, dowodzonych przez Ho Nguyen Trunga, syna cesarza Ho Quy Ly, w którym śmierć poniosło ponad dziesięć tysięcy Wietnamczyków, a broń palna grzmiała i błyskała jak błyskawice i gwiazdy 14. Osiemnastego marca Chińczycy użyli wielkiej armaty 15 do zatopienia wielu wrogich okrętów w prowincji Phung-hoa. Czwartego maja, na przełęczy Ham-tu, doszło do ostatniej wielkiej bitwy, do której przeciw Mingom stanęło siedemdziesiąt tysięcy wietnamskich żołnierzy i liczna flota. O ile kronikarze wyszczególniają użycie przez siły Đại Việt chong (armat), to zastosowanie licznej broni palnej po stronie chińskiej, potwierdza obecność ogniomistrzów Zhang Shenga, Ding Nenga i Zhu Guia 16. Siły chińskie odniosły zwycięstwo, zabijając dziesięć tysięcy żołnierzy wietnamw: Yu Insun, Lê Văn Hu u and Ngô Sĩ Liên. A Comparison of Their Perception of Vietnamese History (w:) Việt Nam, s Cyt. za: Sun Laichen, op.cit., s Dosłownie Wschodnia Stolica, dawne Thăng Long. 13 Dosłownie: Zachodnia Stolica, stolica kraju od 1397 roku. 14 Cyt. za: Sun Laichen, op. cit., s Ibidem. 16 Ibidem. 137

8 Jarema Słowiak skich i zdobywając tysiąc okrętów. Trzydziestego maja miało z kolei miejsce starcie pod Thanh-hoa, w którym ponownie niepoślednią rolę odegrali żołnierze uzbrojeni w broń palną. Inwazja wojsk chińskich zakończyła się ostatecznie sukcesem siedemnastego czerwca, gdy udało się im schwytać cesarza Ho Quy Ly i jego synów. Tempo podboju zaskoczyło samych Chińczyków, którzy już ówcześnie zwracali uwagę na rolę swojej broni palnej w odniesieniu zwycięstwa. Mingowie ekstensywnie używali jej także w okresie późniejszym, tłumiąc różnego rodzaju bunty i powstania w nowej prowincji. Wielka rola broni palnej w podboju i utrzymaniu w swojej władzy Đại Việt spowodowana była chińską przewagą technologiczną Wietnamczycy także posiadali swoje działa i ogniste lance, którymi, jak pamiętamy, uratowali się przed Chế Bồng Nga, jednak to broń palna Mingów była ewidentnie lepsza. Świadczy też o tym rozkaz cesarza Yongle, wydany przed atakiem na Wietnam, by ani jedna sztuka tej broni nie wpadła w ręce wroga, co było dla niego istotniejsze nawet od rezultatu starcia 17. Jednak chińska przewaga technologiczna szybko zaczęła zanikać. Jedną z przyczyn było zdobywanie przez Wietnamczyków coraz większych ilości broni w wygranych starciach, zwłaszcza od 1418 roku. Za przykład niech służy bitwa pod Ninh-kiều, czwartego grudnia 1426 roku. Wietnamczycy, po zaatakowaniu Đông Quan 18, upozorowali ucieczkę. W wyniku tego manewru, chińska armia, licząca bagatela, sto tysięcy żołnierzy, wyruszyła za nimi w pościg, wpadła w zasadzkę i została rozbita. Zginąć miało pięćdziesiąt tysięcy chińskich żołnierzy 19. Poza tym, mnóstwo Mingów miało utonąć, zaś dziesięć tysięcy dostać się do niewoli. Oprócz samego zwycięstwa, istotne było także zdobycie uzbrojenia, w tym co najmniej pięciuset sztuk broni palnej na chińskim oddziale ogniowym. Ponadto swoisty transfer technologii dokonał się także za pośrednictwem chińskich jeńców i dezerterów, którzy przekazywali Wietnamczykom zarówno samą broń, jak i technologię jej produkcji. Najbardziej znanym z takich żołnierzy był dowódca armii, Cai Fu, który odegrał ważną rolę podczas oblężenia Do-bang w 1407 roku. W roku 1427 odnajdujemy go już jednak po stronie Wietnamczyków, których uczy produkcji sprzętu oblężniczego, użytego następnie do zdobycia Xương Giang 20. Upadek tej twierdzy, obleganej przez Wietnamczyków przez sześć lub dziewięć miesięcy, wywołał efekt podobny jak upadek Do-bang dwadzieścia lat wcześniej. Zawalił się cały, oparty o fortecę, chiński system obrony, ponadto pozyskano w niej wielkie zapasy materiałów wojennych, które walnie przyczyniły się do pokonania, nadciągających z Guangxi i Junnanu, chińskich posiłków. W obliczu klęsk militarnych, a także wobec Sun Laichen, op.cit., s Zmieniona przez Chińczyków nazwa stolicy, Đông Đô. 19 Źródła chińskie przyznają się do strat rzędu zaledwie dwudziestu-trzydziestu tysięcy. 20 Twierdza wybudowana przez Mingów w mieście Bắc Giang.

9 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin To remove this notice, visit: braku popychającej do ekspansji osobowości cesarza Yongle 21, w styczniu 1428 roku Chińczycy zdecydowali się na ewauację z Đại Việt. Przewodzący walkom Lê Lợi ogłosił się królem i założył dynastię Lê. Za panowania jego i jego następców nastąpił okres wzmożonego rozwoju państwa i armii wietnamskiej. Władcy pozostawali pod przemożnym wpływem konfucjanizmu, w przeciwieństwie do swoich poprzedników z dynastii Lý i Trần. Wprowadzili w państwie wiele reform i zmian na wzór chiński, między innymi stworzono jednolite prawo w postaci kodeksu Hồng Đức, który jednak zawierał pewne oryginalne elementy, jak na przykład o wiele większe prawa kobiet niż w Chinach. Znaczący postęp dokonał się także w technice wojennej. W Wietnamie dokonano istotnych ulepszeń broni Mingów, która w rezultacie była eksportowana do Państwa Środka 22. Przede wszystkim dodano drewniany korek, zwiększający ciśnienie w lufie. Ponadto, okrągły otwór na lont zastąpiono szczeliną, nad którą zamontowano klapkę. Chroniło to proch przed zamoknięciem, co w wilgotnym klimacie Wietnamu miało duże znaczenie. Oprócz samej broni, do Chin trafiali także liczni rzemieślnicy i specjaliści od broni palnej. Tuż po ostatecznym wyparciu Chińczyków w 1428 roku, Wietnamczycy rozpoczęli rozbudowę swojej armii i nasycanie jej bronią palną na wzór chiński, tak że wkrótce jednostki te stanowiły dwadzieścia procent wszystkich oddziałów 23. Ta zmiana technologiczna wymagała także zmian w gospodarce państwa. Znacząco zwiększyło się poszukiwanie, wydobycie oraz produkcja surowców, takich jak miedź, saletra, srebro czy żelazo. Zapotrzebowanie było na tyle wielkie, że w 1467 roku zakazano wykorzystywania saletry do produkcji fajerwerków. Czego nie dało się wydobyć w kraju, starano się importować z Chin. Od 1429 roku, w prowincji Yunnan, rozpoczęto wydobywanie srebra i miedzi na potrzeby handlu z Đại Việt. Zysk z tego przedsięwzięcia musiał być znaczny, skoro czyniono to nawet mimo oficjalnych zakazów, płynących z dworu cesarskiego 24. Rozbudowana i nowoczesna armia nie musiała długo czekać by udowodnić swoją skuteczność i słuszność poniesionych na nią nakładów. Już w latach trzydziestych XV wieku pobiła ona, na zachodniej granicy Wietnamu, różne plemiona Tajów, pacyfikując niespokojne pogranicze. Z tak zabezpieczoną flanką, Wietnamczycy zwrócili się w stronę odwiecznego wroga królestwa Czampy. Od lat czterdziestych XV wieku, na południe zaczęły wyruszać liczne wyprawy, które swą kulminację miały w trakcie panowania wybitnego cesarza, 21 Zmarł dwunastego sierpnia 1424 roku. 22 Sun Laichen, op.cit., s Ibidem, s W 1481 roku Ministerstwo Skarbu Mingów w obliczu doniesień o nielegalnych kopalniach w Lu nan w Yunannie i przemycie miedzi do Wietnamu, nakazało ścinać nielegalnych handlarzy a ich rodziny wysyłać w rejony malaryczne. Więcej w: Sun Laichen, op.cit., s

10 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jarema Słowiak To remove this notice, visit: Lê Thánh Tônga 25. W roku 1471 władca ów dokonał najazdu na Czampę, rozbijając armię przeciwnika i zdobywając stolicę Czamów, Vijayę, która dotychczas oparła się wszystkim najeźdźcom. To zwycięstwo i trwałe przyłączenie podbitych terenów, oznaczało dramatyczny zwrot w pięćsetletnim konflikcie z południowymi sąsiadami 26. Czamowie, zawsze mniej liczni i pozbawieni centralnej władzy, po tej klęsce przestali być równorzędnym przeciwnikiem dla nabierającego rozpędu państwa wietnamskiego. Co więcej, Wietnamczycy przejęli także od Chińczyków poczucie swoistej misji cywilizacyjnej, z którą ci próbowali podbić Đại Việt kilkadziesiąt lat wcześniej i w ten sam sposób uzasadniali swoją ekspansję. W kolejnych latach posuwali się coraz bardziej na południe, po drodze niejako przejmując konflikt Czamów z państwem Khmerów. Zwrócili się także na zachód. W 1479 roku zdobyli i puścili z dymem stolicę ówczesnego królestwa Laosu, a ich armia dotarła aż do rzeki Irawadi, wycofując się z tamtych terytoriów dopiero na wyraźne żądanie Państwa Środka. Tak więc na przełomie XV i XVI wieku, o ile z perspektywy Chin Dai Viet pozostawał jednym z wielu państw zależnych, to z punktu widzenia jego sąsiadów na Półwyspie Indochińskim stał się śmiertelnym zagrożeniem. Podsumowując, państwo wietnamskie przeszło na przełomie XIV i XV wieku wielką przemianę w wyniku zarówno bezpośredniego, jak i pośredniego wpływu cesarskich Chin. W tym drugim przypadku była to inwazja zbrojna, dla której powodzenia wielkie znaczenie miała broń palna, z którą przybyli chińscy najeźdźcy. Wietnamczycy, którzy mieli własne doświadczenia na tym polu (co udowodnili zabijając za pomocą huochong władcę Czamów w roku 1389), ulegli mimo to wojskom cesarza Yongle. Okazali się jednak zdolnymi uczniami, przejmując i ulepszając technologię chińskich okupantów, co pozwoliło im wyprzeć Mingów, w ciągu zaledwie dwudziestu lat. Następnie z pomocą chińskich osiągnięć na polu administracji i technologii zreformowali swe państwo, by w ciągu kilkudziesięciu lat wyrosnąć na regionalną potęgę, której ekspansjonistyczne zapędy hamowały tylko bezpośrednie interwencje Państwa Środka Rządził w latach W. Olszewski, op.cit., s. 117.