SEPARACJA MAŁŻEŃSKA W POLSCE. ASPEKTY PRAWNE I ROZWÓJ ZJAWISKA

Transkrypt

1 SEPARACJA MAŁŻEŃSKA W POLSCE. ASPEKTY PRAWNE I ROZWÓJ ZJAWISKA Magdalena Kowal Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Streszczenie Separacja nie jest rozwiązaniem trwałym. Jest ona stanem przejściowym prowadzącym bądź do odbudowania małżeostwa, bądź do rozwodu. Założeniem pracy jest prezentacja istoty separacji a następnie pokazanie jak zmieniało się natężenie zjawiska separacji od chwili wejścia w życie zmian Kodeksu rodzinnego i opiekuoczego w Polsce. Skupia w sobie zarówno aspekty prawne, jak i społeczne uwarunkowania, którymi kierują się małżeostwa przy wyborze separacji. Aby móc zrealizowad powyższy cel potrzebne było zarysowanie dotyczące genezy separacji, przedstawienie istotnych zagadnieo, a także porównanie do instytucji pokrewnej, tj. rozwodu. Wykresy umieszczone w artykule pozwalają zobrazowad rozwój zjawiska, a także zmiany dotyczące liczby orzekanych małżeostw. Na koocu umieszczono rozważania na temat przyczyn iskutków wybierania separacji. Summary Separation is not a permanent solution. It is a transition leading either to rebuild a marriage, or divorce. Objective of this study is to present the essence of separation and then show how varied the intensity of the phenomenon of separation from the entry into force of amendments to the Family and Guardianship Code in Poland. Combines aspects of both legal and social conditions that guide the selection of a marriage separation. In order to achieve this objective it was necessary to scratch on the origins of separation, to present relevant issues, as well as a comparison to related institutions, ie. Divorce. Graphs illustrate the article allow growth of the phenomenon, as well as changes in the number of marriages pronounced. At the end of the discussion placed on the causes and consequences of choosing separation. 1

2 Wprowadzenie Rozwód jest najbardziej znaną i najczęstszą formą ustania małżeostwa w trybie orzekania sądowego. Jednak przez wiele lat był on sprzeczny z prawem kanonicznym, które nie dopuszcza sytuacji całkowitego rozpadu małżeostwa, a jedynie godzi się na rozłączenie małżonków w zakresie ich wspólnego pożycia bez likwidowania węzła małżeoskiego. Dopiero w latach , na gruncie prawa polskiego, zaczęto zastanawiad się nad wprowadzeniem przepisów, które byłyby zgodne z zapisami kanonicznymi. Ostatecznie po przeanalizowaniu różnych stanowisk, podjęto prace legislacyjne, które doprowadziły do powstania instytucji separacji wprowadzonej ustawą z dnia 21 maja 1999 roku o zmianie ustaw Kodeksu rodzinnego i opiekuoczego, Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (DZ.U.Nr.52 z dnia 15 czerwca 1999 r., poz.532). Należy podkreślid fakt, iż instytucja separacji małżeoskiej jest zjawiskiem znanym w wieluinnych krajach 1. Celem artykułu jest prezentacja istoty instytucji separacji a następnie pokazanie jak zmieniało się natężenie zjawiska separacji w od chwili wejścia w życie zmian Kodeksu rodzinnego i opiekuoczego w Polsce. 1. Geneza instytucji separacji małżeńskiej Pojęcie separacja wywodzi się z łacioskiego terminu separatio, co oznacza rozdzielenie, rozłączenie, odosobnienie. Możemy również używad stwierdzenia rozdział, jako zerwania lub zaniechania wspólnego pożycia małżonków mimo dalszego trwania ich węzła małżeoskiego 2. Zgodnie z zapisami prawa kanonicznego,które jako pierwsze uregulowało kwestię separacji małżeoskiej, małżonkowie mają obowiązek i prawo zachowania współżycia małżeoskiego, chyba że wystąpią inne okoliczności zgodne z prawem. Wspólnota małżeoska składa się zamieszkania, stołu i łoża. Separacja uzasadniona okolicznościami oraz usprawiedliwionymi przyczynami pozwala na zniesienie lub zaniechanie tej wspólnoty, zwalnia obowiązku wspólnego zamieszkania i oddawania małżeoskich powinności 3. Polska aż do 1945/46 roku nie posiadała uregulowao dotyczących prawa rodzinnego i opiekuoczego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w orzekaniu spraw małżeoskich (także w sprawach o separację) stosowano prawa paostw zaborczych. Dopiero po II wojnie światowej uchwalono cztery dekrety z mocą ustawy, które po raz pierwszy zawierały zunifikowane polskie prawo małżeoskie. Jeden z dekretów (z 25 września 1945 r.) regulował sprawę separacji. Należy jednak podkreślid, iż były to zagadnienia leżące w sferze prawa kanonicznego, które miało chronid trwałośd związku małżeoskiego 4. W czasach tychukształtowały się dwa modele instytucji separacji. Pierwszy wzorowany na zasadach prawa 1 Dyrga T., P. Baranowski, Rozwód, separacja, podział majątku. Poradnik z wzorami pism procesowych, Wydawnictwo ZCO, Zielona Góra 2000, s Sondel J., Słownik łaciosko-polski dla prawników i historyków, Wydawnictwo Universitas, Kraków 1997, s Gajda P. M., Prawo małżeoskie Kościoła katolickiego, Biblos, Tarnów 2005, s Suchorabski M., Separacja: alternatywa dla rozwodu?, Gazeta Prawna, z dn r., 2

3 kanonicznego polega na tym, że zastępuje on instytucje rozwodu. Za przykład można podad rozłączenie od stołu i łoża znane z zapisów prawa małżeoskiego z 1836 roku na obszarze Polski centralnej. Polegało ono na separacji małżonków, orzeczonej przez zwierzchnośd kościelną. W tej sytuacji należało przedstawid szczegółowe powody rozpadu małżeostwa. Drugim modelem było zestawienie obok siebie dwóch instytucji: rozwodu i separacji. Wybór w pierwszym etapie postępowania, czyli przy wnoszeniu do pozwu, należał do stron 5. Ideologia ta nie pasowała do socjalistycznych założeo w PRL, które uznawały rozwód za jedyne rozwiązanie konfliktów małżeoskich. Uważano, że separacja niczemu nie służy i nie rozwiązuje żadnych problemów. Zatem instytucja separacji nie pojawiła się w kolejnych regulacjach prawnych. Przywrócono ją po długich debatach dopiero w wolnej Polsce nowelą do Kodeksu z dnia 21 maja 1999 roku Istota separacji małżeńskiej Obecnie w Polsce kwestie separacji reguluje Kodeks rodzinny i opiekuoczy (Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. Dz. U. Nr.9, poz. 59 ze zm.: z 1999 r. Nr 52, poz.532), zgodnie z którym jeżeli między małżonkami nastąpi zupełny rozkład pożycia, każdy z nich może żądad, aby sąd orzekł separację. Separacja oznacza więc uchylenie, lecz nie rozwiązanie małżeostwa. Na separację małżonkowie często decydują się z pobudek religijnych, nie chcąc zdecydowad się na rozwód. W przypadku poprawy relacji między małżonkami orzeczenie o separacji może zostad cofnięte 7. Zgodnie z ustawa z 1999 r., między instytucją separacji i rozwodu istnieje pełna równorzędnośd. Decyzja o skorzystaniu z jednej czy drugiej z form jest uzależniona od wyznania stron 8. W przypadku istnienia całkowitego i trwałego rozkładu pożycia, małżonkowie mogą zdecydowad się na jeden z dwóch wariantów prawnych. Pomiędzy rozwodem a separacją istnieje wiele zasadniczych różnic, lecz mają one również dużo wspólnego. Przede wszystkim przyczynami orzekania obu form jest rozpad małżeostwa. Należy jednak podkreślid iż w sytuacji wyboru separacji małżonkowie decydują się na nie ostateczne rozłączenie, lecz chwilowe zawieszenie małżeostwa. Separacja reguluje, niektóre sporne kwestie miedzy nimi, pozwala również na przemyślenie relacji miedzy małżonkami. Później mogą oni zdecydowad się na zniesienie skutków separacyjnych oraz powrót do związku. Dodatkowo ustawodawca przy orzekaniu separacji stosuje przepisy dotyczące skutków rozwiązania małżeostwa przez rozwód 9. Oznacza to, że prawa i obowiązki małżonków, wobec których orzeczono separację, tworzą się w zasadzie tak samo, jak prawa i obowiązki osób rozwiedzionych. Znacząca różnica w tym zakresie polega na tym, iż osoba pozostająca w separacji nie może zawrzed nowego związku małżeoskiego, a także zobowiązana jest do wzajemnej pomocy małżonkowi. W przypadku rozwodu zasadne jest nieokreślenie takich skutków, gdyż po orzeczeniu rozwodu dochodzi do trwałego zerwania więzi miedzy małżonkami. W odróżnieniu od 5 Krzemioski Z., Separacja. Komentarz do przepisów, piśmiennictwo, orzecznictwo, wzory pism, Wydawnictwo Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Kadr i Szkolenia, Warszawa 2000, s Suchorabski M., Separacja: alternatywa, dz. cyt. 7 Tamże. 8 Art.61 ust.2 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. 9 Bielioski A. K., Pannert M. Prawo rodzinne. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2011, s

4 rozwodu, w trakcie trwania separacji małżonkowie nie mogą powrócid do nazwiska, jakie nosili przed zawarciem małżeostwa, gdyż formalnie ich małżeostwo trwa nadal, jednak w konsekwencji orzeczenia separacji ustały niektóre z ich wzajemnych praw i obowiązków 10. Sprzeczności widad również w przypadku przesłanek orzekania separacji, należy wskazad, że nie są one tożsame z przesłankami rozwodu. Ustawodawca wyróżnia pozytywne i negatywne przyczyny separacji. Uzasadnienie rządowego projektu ustawy, wskazuje główną różnice miedzy przesłankami rozwodu i separacji, gdyż dla separacji przewiduje się przesłankę zupełnego rozkładu pożycia, nie jest natomiast konieczne, aby rozkład był także trwały. Ustawodawca wprowadzając instytucję separacji pozwala stronom na uporządkowanie poszczególnych spraw w rodzinie 11. Ważne znaczenie ma tutaj określenie pojęcia wspólnego pożycia oraz zupełności jego rozkładu. Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sposób jednoznaczny uznają wspólne pożycie, jako swoistą wspólnotę małżeoską, ogół więzi miedzy małżonkami w sferze duchowej, fizycznej i gospodarczej. Polega ona natworzeniu pozytywnych emocji i odczud, a także istnieniu współżycia fizycznego, w sprawach gospodarczych odnosi się do prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, w zamieszkiwaniu razem, niekiedy prowadzeniu wspólnej działalności zarobkowej. Wspólne pożycie jako najistotniejszy obowiązek małżeoski stwarza możliwości realizacji ważnych funkcji w rodzinie, tj. emocjonalna, ekonomiczna. Z kolei znaczenie zupełnego rozkładu pożycia można odnieśd do sytuacji polegającej na ustaleniu między małżonkami więzi w sferze duchowej, fizycznej i gospodarczej. Jest to zaprzeczenie szczególnej wspólnoty pożycia małżonków. Należy podkreślid iż mimo braku jednego z elementów wspólnota pożycia małżeoskiego może zostad utrzymana. Należy jedynie wskazad wystarczające składniki, dzięki którym małżonkowie będą mogli kontynuowad wspólne pożycie 12. Dodatkowo ustawa określa negatywne przesłanki separacji, czyli okoliczności wyłączające separację. Jeżeli na skutek orzeczenia separacji miałoby ucierpied dobro wspólnych małoletnich dzieci, bądź wystąpiły by inne przyczyny sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, Sąd nie orzeknie separacji 13. Pojęcie dobra wspólnych małoletnich dzieci jest trudne do określenia i nie posiada definicji ustawowej. Istnieje wiele doktrynalnych definicji tego pojęcia. Według J. Marciniaka przez pojęcie dobro dziecka należy rozumied przede wszystkim jego interesy osobiste, a więc troskę o jego rozwój fizyczny i duchowy oraz należyte przygotowanie do pracy odpowiednio do jego uzdolnieo i zgodnie z interesem społecznym, jak również interesy majątkowe małoletniego, przejawiające się w prawidłowym zarządzaniu jego majątkiem, właściwym przeznaczeniu płynących z jego dochodów oraz pozostawieniem w miarę możliwości nienaruszonej substancji jego majątku 14 Sądy powszechne przy orzekaniu w sprawach małżeoskich i rodzinnych, wynikających z zasad zawartych w Konstytucji, szczególnie uważnie zwracają uwagę na dobro dzieci. Analizując środki dowodowe oraz okoliczności faktyczne sprawy, w szczególności skupiają się na sytuacji dziecka, na zestawianiu ze sobą jego obecnej sytuacji, a sytuacjami ewentualnymi 10 Gajda J., Pietrzykowski K., Pietrzykowski J., Winiarz J. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa Dyrga T., P. Baranowski, Rozwód, separacja, dz. cyt., s Czech B., Ustanie małżeostwa, [w:] Piasecki K. (red.), Komentarz do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuoczego, Warszawa 2009, s Art.61 ust.2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. 14 Marciniak J., Treśd i sprawowanie opieki nad małoletnim, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1975, s

5 po rozwodzie czy separacji. Sąd stara się wybrad środek najbardziej korzystny dla dziecka w wyniku przeprowadzonej analizy czynników determinujących jego dobro w ujęciu wieloaspektowym. Drugą negatywną przesłanką jest naruszenie zasad współżycia społecznego. Jest to klauzula generalna, zgodnie z którą przepisy prawa muszą byd tak dobrane, aby były zgodne z nakazami moralności i obyczajami 15. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego dotyczącego reguł rozwodowych (orzeczenie z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt. III CZP 70/66 i z dnia 9 czerwca 1976 r., sygn. akt. III CZP 46/75), które mają również użycie w sprawach separacyjnych, stwierdził: Artykuł 56 2 ma na uwadze sytuacje szczególne, w których mimo całkowitej i nieodwracalnej martwoty związku małżeoskiego oraz mimo braku innych przesłanek negatywnych zasady współżycia społecznego przemawiają przeciwko rozwodowi. Sytuacje takie mogą zwłaszcza wchodzid w rachubę wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzid rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeostwa i rodziny i obowiązków rodzinnych. Podczas orzekania separacji w trybie procesowym, na wniosek jednego z małżonków, Sąd może ustalid winnego rozpadu pożycia małżeoskiego. Ustalenie winy ma znaczenie, jeśli w przyszłości któraś ze stron będzie chciała uzyskad alimenty od drugiego małżonka 16. Jak wspomniano wcześniej, orzeczenie separacji ma takie same skutki, jak orzeczenie rozwodu, przy czym dopuszczalne są wyjątki od tej zasady, o ile mają oparcie w ustawie. W wyroku orzekającym separację sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziedmi. Orzeka o kosztach ich utrzymania i wychowania. Sąd może powierzyd wykonywanie władzy jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnieo w stosunku do osoby dziecka. Możliwe jest także uregulowanie kontaktów z dzieckiem 17. Obowiązkiem rodziców, niezależnie od stanu prawnego jest dbanie o dobro dziecka. Związane jest to z opieka i wychowaniem, ale również z zapewnieniem środków materialnych. Dziecko musi znajdowad się w sytuacji finansowej odpowiedniej dla swoich rodziców. Dlatego zazwyczaj w przypadku orzeczenia separacji, jak i rozwodu na jedno z rodziców nakładany jest obowiązek alimentacyjny wobec dziecka. Jeżeli sprawy te nie zostaną uregulowane podczas rozprawy separacyjnej, wtedy rodzic sprawujący bezpośrednią opiekę nad dzieckiem może w imieniu dziecka złożyd wniosek o przyznanie alimentów 18. Prawomocne orzeczenie separacji powoduje powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami z mocy prawa. Ma to oczywiście miejsce, jeśli małżonków łączyła wspólnośd majątkowa. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym separację podzielid majątek wspólny, jeżeli nie 15 Holewioska-Łapioska E., Orzekanie separacji, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2006, s Dyrga T., P. Baranowski, Rozwód, separacja, dz. cyt., s Strzebioczyk J. Prawo rodzinne, Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s Sylwestrzak A., Skutki prawne separacji małżonków, Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s

6 spowodowałoby to nadmiernej zwłoki w postępowaniu 19. W innym wypadku małżonkowie po orzeczeniu separacji muszą złożyd osobny wniosek o podział majątku. Sąd biorąc pod uwagę szczególną sytuację w jakiej znajdują się małżonkowie, może orzec rozdzielnośd majątkową z mocą wsteczną. Jednak zgodnie z przyjętym orzecznictwem Sądu Najwyższego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1991 r., III CZP 96/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 91) za wyjątkowe wypadki dopuszczające ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną przyjmuje się między innymi długotrwałą separację faktyczną małżonków, a nadto gdy jedno z nich nie przyczynia się do pomnażania majątku wspólnego i swoim postępowaniem zagraża utrzymaniu jego substancji. Praktyka znoszenia wspólnoty majątkowej z mocą wsteczną często bywa poddawana krytyce, gdyż uważa się, że zagraża to prawidłowemu zarządzaniu majątkiem. Przede wszystkim mogło mied niekorzystne konsekwencje dla wierzycieli. Powstanie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami oznacza, że od momentu orzeczenia separacji każdy z małżonków zarabia tylko na swój majątek osobisty 20. Małżonek w separacji, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądad od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania. W przypadku, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, małżonek niewinny może żądad, aby ten przyczyniał się do zaspokajania jego potrzeb życiowych. Nawiązując do stosunku między rozwodem, a separacją należy zaznaczyd fakt, że małżonkowie nie dziedziczą po sobie w porządku ustawowym. Dokładny zapis tego przepisu znajdziemy w kodeksie cywilnym, zgodnie z którym przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji 21. Sprawami postępowania przy separacji zajmuje się właściwy sąd okręgowy, który może rozpatrzed sprawę w trybie procesowym lub nieprocesowym. Wybór jednej z dwóch możliwości zależy od sytuacji w jakiej znajdują się małżonkowie. Zarówno w jednym jak i w drugim wypadku małżonkowie muszą udowodnid rozpad pożycia małżeoskiego na płaszczyźnie uczuciowej, fizycznej i ekonomicznej. Orzeczenie separacji w trybie nieprocesowym jest właściwie formalnością, polega to na złożeniu wniosku przez jednego z małżonków, ale za zgodą drugiego. Dochodzi tutaj do wyrażenia woli małżonków. Jednak przepisy Kodeksu opiekuoczego i rodzinnego wyraźnie wskazują, iż trybu nieprocesowego nie stosuje się wtedy, gdy małżonkowie posiadają małoletnie dzieci 22. Warto wskazad, że tryb nieprocesowy nie może byd zakooczony orzeczeniem ze wskazaniem winnego rozpadu. Z kolei w trybie procesowym orzeczenie takie jest możliwe, jeżeli wnioskuje o to jedna ze stron. Zwykle sprawa w trybie nieprocesowym ogranicza się zwykle do jednej rozprawy, bez posiedzenia pojednawczego. Może byd nawet przeprowadzona zaocznie, czyli pod nieobecnośd jednej ze stron. Natomiast jeśli jeden z małżonków domaga się separacji a drugi rozwodu Sąd na posiedzeniu pojednawczym rozstrzyga, czy istnieje szansa na uratowanie związku i jeżeli stwierdzi, że tak, orzeka separację. W przeciwnym razie orzeka rozwód Tamże, s Art. 54 ust. 1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. 21 Art Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. 22 Art Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. 23 Suchorabski M., Separacja: alternatywa, dz. cyt. 6

7 Jeżeli między małżonkami nie ma zgodności co do orzeczenia separacji, na wniosek jednego z nich Sąd może orzec separację w trybie procesowym. Postępowanie to stosuje się również w przypadku, gdy małżonkowie posiadają małoletnie dzieci. Sprawa separacyjna prowadzona w trybie procesowym kooczy się wyrokiem, a w nieprocesowym Sąd wydaje postanowienie. Koszty postępowania przy orzekaniu separacji są stosunkowo niskie. W przypadku pozwu o separację wnoszonego, bez zgody drugiego małżonka na jej orzeczenie, bądź jeżeli małżonkowie posiadają małoletnie dzieci pobiera się wpis stały w kwocie 600 zł. Z kolei w sytuacji gdy wniosek o separację jest wnoszony na zgodne żądanie małżonków pobiera się wpis stały w kwocie 100 zł 24. Od orzeczenia o separacji, niezależnie od trybu orzekania, istnieje możliwośd apelacji. Sprawę rozpatruje sąd apelacyjny. Prawo nie przewiduje kasacji wyroku w sprawach o separację. Zgodnie z ustawą możliwe jest zlikwidowanie separacji w trybie sądowego zniesienia w postępowaniu nieprocesowym. Wymagana jest jednak zgodne oświadczenie woli obydwu małżonków w innym przypadku, wyklucza się możliwośd prowadzenia procesu w zakresie zniesienia separacji. Separacja ustaje na skutek śmierci jednego z małżonków, ponieważ ustaje wtedy też małżeostwo. Orzeczenie zniesienia separacji powoduje usunięcie wyżej wymienionych skutków prawnych. Jednak na zgodne żądanie małżonków, sąd może wstrzymad decyzję o rozdzielności majątkowej. Opłata sądowa w sprawie zniesienia separacji wynosi 100zł Zmiany liczby separacji małżeńskich w Polsce Instytucja separacji została unormowana w przepisach polskich, dopiero w 1999 r., więc do tego czasu jedynym rozwiązaniem przy rozpadzie małżeostwa była instytucja rozwodu. Analizując zmiany liczby separacji małżeoskich konieczne jest ich porównanie z zmianami dwóch innych, bezpośrednio związanych separacją instytucji prawnych i procesów demograficznych: zawierania związków małżeoskich oraz rozwodów. 24 Leszczyk A., Rozwód z separacją, z dn r. 25 Bondar A., Dąbrowska U., Ignaszewski J., Maciejowska J., Śledzioska- Simon A., Stempniak A., Sądowe komentarze tematyczne. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2011, s

8 Wykres 1. Zmiany liczby zawieranych związków małżeoskich w latach Źródło: Liczba zawieranych małżeostw w Polsce w latach , z dn r. Wykres 2. Zmiany liczby orzekanych rozwodów w latach Źródło: Liczba orzekanych rozwodów w Polsce w latach , z dn r. 8

9 Wykres 3. Zmiany liczby orzekanych separacji w latach Źródło: Liczba orzekanych separacji małżeoskich w Polsce w latach , z dn r. Pierwszych 5 separacji przeprowadzono w 1999 roku. W kolejnych sześciu latach liczba orzekanych separacji rosła bardzo szybko, by osiągnąd w 2005 roku największą w analizowanym okresie wartośd (13,9 tys. orzeczeo). W kolejnych latach następował szybki spadek liczby orzeczonych separacji. W ostatnich latach wnioski o postępowanie separacyjne wnosiły doświadczone, wieloletnie małżeostwa, będące w związku małżeoskich powyżej 20 lat 26. Na separację decydują się przede wszystkim osoby wierzące, które nie chcą uchybid zasadom. Zmiany liczb orzekanych separacji małżeoskich w analizowanym okresie nie wykazywały żadnej zależności ze zmianami liczby zawieranych związków małżeoskich. Wydaje się to o tyle oczywiste, że liczby zawieranych związków małżeoskich oprócz skłonności do zawierania małżeostw zależą również od struktury wiekowo płciowej ludności 27 a ta w Polsce podlega swoistemu falowaniu wynikającego z powojennych niżów i wyży demograficznych. Inaczej przedstawiała się w analizowanym okresie współzależnośd liczb orzekanych separacji i rozwodów. W Polsce, podobnie jak w niemal wszystkich paostwach europejskich obserwuje się systematyczny wzrost liczby rozwodów. W 1995 roku rozwiązano 41,0 tys. związków małżeoskich, co odpowiadało 19,8% zawartych w tym roku związków małżeoskich. Przez kolejne lata można zauważyd nieprzerwany wzrost orzekanych rozwodów. Najwyższą liczbę rozwodów zanotowano w 2005 roku (77,7 tys. wzrost 26 Szukalski P. Separacje w Polsce, [w:] Warzywoda-Kruszyoska W., Szukalski P. (red.), Rodzina w zmieniającym się społeczeostwie polskim, Wyd. Uniwersytet Łódzki, Łódź 2004, s Okólski M., Fihel A., Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s

10 w stosunku do 1995 roku o 89,5% ) 28, co odpowiadało 37,5% zawartych związków małżeoskich. W roku 2012 rozwiązano 63,9 tys. związków małżeoskich tj. o 55,8% więcej niż w 1995 roku. Instytucja separacji zgodnie ze swoimi założeniami, może prowadzid do zniesienia separacji, jednak ilośd takich orzeczeo jest bardzo niska. Zdecydowana większośd pozostających w prawnej separacji małżeostw wnosi o rozwód. Od wejścia w życie unormowao w zakresie separacji wydano 1748 orzeczeo znoszących separację, a więc czasowa separacja uratowała zaledwie 2,8% związków małżeoskich przechodzących problemy. Zważywszy na to, że przynajmniej z religijnego punktu widzenia miał to byd sposób na przeciwdziałanie rozpadu małżeostw odsetek ten nie jest zadowalający. Podsumowanie Instytucja separacji małżeoskiej miała stad się, zwłaszcza dla katolików, alternatywą rozwodu. Polski ustawodawca paostwowy ceniąc instytucję formalnego małżeostwa, poprzez orzeczenie separacji zapewnia możliwośd podjęcia terapii małżeoskiej i promuje trwałośd małżeostwa. Dla małżonków, którzy ze względów światopoglądowych nie tolerują instytucji rozwodów, separacja daje możliwośd uregulowania swojej sytuacji osobistej zgodnie z wewnętrznym przekonaniem i zapewnia w tej kwestii ochronę wolności wyznania i swobodę sumienia. Dlatego też separacja spełnia rolę ochrony treści rodziny i małżeostwa. Dodatkowo wybór separacji, zamiast pokrewnej instytucji rozwodu, zapewnia zabezpieczenie spokoju psychicznego dzieci, poczucie bezpieczeostwa, ustabilizowany poziom ekonomiczny rodziny oraz zgodę z własnymi przekonaniami religijnymi. Mimo wszystkich zalet tej formy rozpadu małżeostwa, w Polsce po dośd szybkim przyroście na początku XXI wieku liczba orzeczonych separacji zaczęła się zmniejszad i obecnie ich roczna liczba jest równa 5% separacji. Bibliografia 1. Bielioski A. K., Pannert M. Prawo rodzinne. Wyd. C.H. Beck, Warszawa Bondar A., Dąbrowska U., Ignaszewski J., Maciejowska J., Śledzioska-Simon A., Stempniak A., Sądowe komentarze tematyczne. Wyd. C.H. Beck, Warszawa Czech B., Ustanie małżeostwa, [w:] Piasecki K. (red.), Komentarz do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuoczego, Warszawa Dyrga T., P. Baranowski, Rozwód, separacja, podział majątku. Poradnik z wzorami pism procesowych, Wydawnictwo ZCO, Zielona Góra Gajda P. M., Prawo małżeoskie Kościoła katolickiego, Biblos, Tarnów Gajda J., Pietrzykowski K., Pietrzykowski J., Winiarz J. Kodeks rodzinny i opiekuoczy. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa Holewioska- Łapioska E., Orzekanie separacji, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa Krzemioski Z., Separacja. Komentarz do przepisów, piśmiennictwo, orzecznictwo, wzory pism, Wydawnictwo Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Kadr i Szkolenia, Warszawa Leszczyk A., Rozwód z separacją, 28 Warto zauważyd, że również w 2005 roku orzeczono najwięcej separacji. 10

11 10. Marciniak J., Treśd i sprawowanie opieki nad małoletnim, Wyd. Prawnicze, Warszawa Okólski M., Fihel A., Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, Sondel J., Słownik łaciosko-polski dla prawników i historyków, Wydawnictwo Universitas, Kraków Strzebioczyk J. Prawo rodzinne, Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa Suchorabski M., Separacja: alternatywa dla rozwodu?, Gazeta Prawna, z dn r., 15. Szukalski P. Separacje w Polsce, [w:] Warzywoda-Kruszyoska W., Szukalski P. (red.), Rodzina w zmieniającym się społeczeostwie polskim, Wyd. Uniwersytet Łódzki, Łódź Sylwestrzak A., Skutki prawne separacji małżonków. Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa Leszczyk A., Rozwód z separacją. z dn r Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964r., Kodeks rodzinny i opiekuoczy. Dz. U. Nr.9, poz. 59 z późn. zm. 2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny. Dz. U. Nr 16 poz. 93 z późn. zm. 3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964r., Kodeks postępowania cywilnego. Dz. U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm. 11