TESTOWANIE TECHNOLOGII PRODUKCJI PSTRĄGA STOSOWANYCH W POLSCE W ŚWIETLE ROZPORZĄDZENIA KOMISJI (WE) NR 710/2009 gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?.

Transkrypt

1 TESTOWANIE TECHNOLOGII PRODUKCJI PSTRĄGA STOSOWANYCH W POLSCE W ŚWIETLE ROZPORZĄDZENIA KOMISJI (WE) NR 710/2009 gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy? r.

2 A. Wiśniewska 1, J. Szarek 2,Sidoruk M. 6, E. Siemianowska 3, J. Guziur 5, K. Goryczko 4, J. Koc 6, J. Zakrzewski 3 Wpływ technologii gospodarowania wodą w obiektach pstrągowych na jakość wód powierzchniowych 1 Katedra IchOologii, 2 Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, 3 Katedra Podstaw Bezpieczeństwa, 4 Zakład Hodowli Ryb Łososiowatych, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza w Olsztynie, 5 Katedra Biologii i Hodowli Ryb, 6 Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie

3 Podział w rybołówstwie Rybołówstwo (rybactwo) Morskie Śródlądowe Dalekomorskie Bałtyckie

4 Rybactwo śródlądowe - podział Rybactwo śródlądowe Chów i hodowla ryb w urządzeniach wodnych Gospodarka rybacka prowadzona w śródlądowych wodach powierzchniowych Rybactwo zawodowe Amatorskie połowy ryb rybactwo jeziorowe rybactwo rzeczne

5 Szacunkowa wielkość i wartość rocznej produkcji w sektorze rybactwa śródlądowego (2009) *** Wielkość ( w tonach) Wartość (w mln zł) Karp Pstrąg tęczowy Chów i hodowla w stawach Inne gatunki ( jesiotr, tołpygi, sum europejski, sumik afrykański, karaś, szczupak) Materiał zarybieniowy (również na potrzeby jezior i rzek) Połowy ryb w rzekach i zbiornikach zaporowych* Połowy w wodach powierzchniowych Połowy ryb w jeziorach** Połowy troci i łososia w rzekach* 53 1 Połowy wędkarskie Razem * bez połowów wędkarskich ** bez łososia i troci *** dane szacunkowe na podstawie opracowań Instytutu Rybactwa Śródlądowego, danych GUS, Eurostat, SPRŁ, badań własnych

6 STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU WSI, ROLNICTWA I RYBACTWA na lata Warszawa, dnia 9 listopada 2012 r. Monitor Polski Poz. 839 UCHWAŁA Nr 163 RADY MINISTRÓW z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa W stosunku do całkowitej wielkości produkcji akwakultury w państwach członkowskich UE, wynoszącej około 1,3 mln ton, jej produkcja w Polsce stanowiła 2,8%, co stawia nasze państwo na 9 miejscu wśród państw członkowskich UE.

7 AKWAKULTURA Stanowi: Ø 244% produkcji wołowiny Ø 141% wieprzowiny Ø 171% produkcji mięsa drobiowego Źródło: Pomoc_finansowa_dla_hodowcow_ryb-24.html

8 AKWAKULTURA Akwakultura jest obecnie najszybciej rozwijającym się sektorem przemysłu rolno-spożywczego na świecie Wg założeń FAO w 2021 roku wielkość produkcji w tym sektorze żywności wyniesie 80 mln ton Gospodarstwo Raczyńskich w Złotym Potoku źródło:

9 AKWAKULTURA Produkcja AKWAKULTURY w Unii Europejskiej sięga 1,3 miliona ton i ma wartość około 3,2 mld euro. W 2010 r. produkcja ryb słodkowodnych na świecie wyniosła ton o wartości US $. Z czego ton pstrąga tęczowego o wartości US $. źródło:

10 Różnorodność jednostek prowadzących chów i hodowlę ryb w urządzeniach wodnych osoby fizyczne prowadzące gospodarstwa rybackie osoby fizyczne prowadzące gospodarstwa rolne spółki z o.o. prowadzące gospodarstwa rybackie spółki z o.o. prowadzące gospodarstwa rybackie jako dodatkowe źródło dochodu sp. jawne prowadzące gospodarstwa rybackie jako dodatkowe źródło dochodu jednostki sektora finansów publicznych

11 Charakterystyka obecnego stanu wód Rzeki należące do zlewiska Morza Bałtyckiego (99.7%) Rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego (0,3%) Większość rzek należy do dorzecza Wisły i Odry (89.9%) Niewielka ilość zbiorników zaporowych 7085 jezior większych niż 1 ha o łącznej powierzchni ok. 281 tys. ha

12 Koncentracja obiektów hodowli pstrąga Powierzchnia wód śródlądowych w Polsce tys. ha: jeziora tys. ha, rzeki 140 tys. ha, zbiorniki zaporowe 55 tys. ha, stawy 65 tys. ha inne obiekty wodne 21 tys. ha. W skali kraju około 80 % materiału zarybieniowego oraz około 60 % ryby handlowej ryb łososiowatych produkowanych jest w województwie pomorskim. Na obszarze województwa znajduje się około 95 obiektów hodowli ryb łososiowatych i około 20 obiektów hodowli ryb karpiowatych. Dobrze rozwinięte jest przetwórstwo mieszczą się tu 84 zakłady przetwórstwa ryb. Mapa (źródło: hnp://

13 DOSTĘPNOŚĆ WODY

14 Zasoby wody a zużycie wody Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Kraj Całkowite zasoby odnawialne Zasoby wewnętrzne Dopływ b Odpływ b Parowanie Opad Rep. Czeska Dania Niemcy Francja Litwa Węgry Włochy Polska Słowacja Turcja b Dopływ dopływy wód z sąsiednich krajów; b odpływ odpływy wód do sąsiednich krajów i do morza (uwzględniono przepływy wód podziemnych).

15 Zasoby wody a zużycie wody POBÓR WODY NA ZAOPATRZENIE LUDNOŚCI I GOSPODARKI NARODOWEJ (w milionach m3) Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Kraj Gospodarka komunalna Rolnictwo Działalność produkcyjna Procesy chłodzenia przy wytwarzaniu i dystrybucji energii elektrycznej Rep. Czeska Dania Niemcy Francja Litwa Węgry Polska Słowacja Turcja

16 Groźne mity Do najbardziej destrukcyjnych zagrożeń wpływających w zasadniczy sposób na populację dzikich ryb w rzekach należą intensywne hodowle ryb. Bardzo często kilka lub kilkanaście takich hodowli usytuowanych w zlewni jednej rzeki zrzucających duże ilości zanieczyszczeń potrafi w zadziwiająco szybkim tempie doprowadzić do znacznych strat w naturalnym rybostanie. hpp://wedkomania.pl/kluby.php?id=19 Towarzystwo Miłośników Rzeki Regi za Stanowisko Państwowej Rady Ochrony Przyrody z 20 września 2004 roku podpisane przez Przewodniczący Komisji doc. dr hab. Wiesław Dembek Nieznana liczba obiektów prowadzących chów i hodowlę ryb w obiektach wodnych, bardzo duża konsumpcja wody

17 Problemy Do chowu i hodowli ryb bezwzględnie potrzebna jest woda!!! ale ta woda jest używana, a nie zużywana Rozwój gospodarczy sprawił, że woda stała się towarem/surowcem a przestała być dobrem wolnym podlegającym jedynie restrykcjom administracyjnym Konieczność stosowania reguł ochrony środowiska a nie tylko gospodarki rybackiej Woda traktowana jedynie jako element środowiska a nie gospodarki (w tym rybackiej) Konieczność uregulowania przepisów (transpozycja prawa UE)

18 użytkownikami wody są odbiorcy, którzy korzystają z wód nie zmniejszając jej zasobów ( np. transport wodny i energetyka wodna, napełnianie stawów) konsumenci wody są to odbiorcy zużywający wodę w celach konsumpcyjnych lub przemysłowych powodujący jej bezzwrotne zużycie ( np. gospodarka komunalna i przemysł ). Przyjmując jako wyróżnik pojęcie bezzwrotnego zużycia, rybactwo z całą pewnością jest użytkownikiem. Przyjmując kategorię gospodarczą - rolnictwo staje się konsumentem.

19 Zachodniopomorskie Wielkopolskie Warmińsko- mazurskie Świętokrzyskie Śląskie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Opolskie Mazowieckie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Lubelskie Kujawsko- pomorskie Dolnośląskie Powierzchnia napełniana 49,8 w tys. ha Obiekty napełniane 791 o powierzchni w ha: Do ha i więcej 7 Pobór wody w hm3 1078,2 Eksploatacja sieci wodociągowej bez zużycia wody na cele przemysłowe przez wodociągi stanowiące własność gmin, wojewódzkich zakładów usług wodnych i spółek wodnych Rolnictwo i leśnictwo Przemysł

20 Liczba gospodarstw w sektorze rybactwa śródlądowego Rodzaj gospodarstwa Liczba Gospodarstwa, w których prowadzony jest chów i hodowla karpia 300 Gospodarstwa, w których prowadzony jest chów i hodowla pstrąów 150 Użytkownicy jezior 600 Razem dane szacunkowe na podstawie opracowań Instytutu Rybactwa Śródlądowego, danych GUS, Eurostat, SPRŁ, badań własnych

21 Obowiązki istniejące Obowiązki bezpośrednio dotyczące hodowcy ryb: konieczność posiadania wymaganych przez prawo pozwoleń na korzystanie ze środowiska, zezwoleń lub innych decyzji (np. decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych), prowadzenie ewidencji i składanie sprawozdań, spełnianie wymagań weterynaryjnych, naliczanie i wnoszenie opłat za korzystanie ze środowiska, obowiązki epizodyczne (usuwanie PCB, usuwanie azbestu) Obowiązki pośrednio dotyczące hodowcy ryb: postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, uchwalanie programów i planów, współtworzenie prawa ekologicznego.

22 W ramach ogólnej problematyki ochrony środowiska w rybactwie wyraźnie zaznacza się również kwesva ochrony wód. Woda jest jednym z jego elementów, w związku z tym problematyka będąca przedmiotem rozważań jest uregulowana w aktach prawnych, które nie tylko bezpośrednio stanowią o ochronie wód, ale również odnoszą się do ochrony środowiska w ogólności. Z aktów prawa wspólnotowego należy wymienić w szczególności dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 2000/60 z 23 października 2000 r. ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. ramowa dyrektywa wodna) oraz dyrektywę Rady EWG nr 1991/676 z 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. Jeśli chodzi o prawo krajowe, przepisy dotyczące ochrony wód w procesie produkcji rolnej rozproszone są w różnych aktach prawnych. W szczególności należy wskazać ustawę z 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne9 i ustawę z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (POŚ).

23 Według Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r., Nr 75, poz. 493, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą szkodową: SZKODA W ŚRODOWISKU to negatywna mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych (gatunków chronionych, chronionych siedlisk przyrodniczych, wody, ziemi), oceniona w stosunku do stanu początkowego, spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. Ponadto, jeżeli zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych ma mierzalny, negatywny skutek dla zdrowia ludzi, uznaje się, że wystąpiła szkoda w środowisku! w gatunkach chronionych jeżeli ma znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ich ochrony SZKODA W ŚRODOWISKU w chronionych siedliskach przyrodniczych jeżeli ma znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ich ochrony w wodach jeżeli ma znaczący negatywny wpływ na stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód w powierzchni ziemi jeżeli stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi lub powoduje konieczność zmiany dotychczasowe go sposobu wykorzystania powierzchni ziemi

24 Rodzaje zanieczyszczeń Naturalne pochodzącą z domieszek znajdujących się w wodach śródlądowych, czyli np. zasolenie, związki żelaza czy zanieczyszczenie humusem. Sztuczne wpływ działalności ludzkiej, pochodzą najczęściej ze ścieków, spływów powierzchniowych i gruntowych z terenów przemysłowych, rolniczych, wysypisk śmieci.

25 Dodatkowo w zanieczyszczeniach sztucznych dokonano podziału na: Zanieczyszczenia biologiczne spowodowane obecnością organizmów takich jak: bakteria, wirusy, glony, grzyby czy pierwotniaki oraz zawartych w nich toksynach Zanieczyszczenia chemiczne czyli zmian w składzie chemicznym i odczynie ph, pochodzących m.in. z olei, nawozów sztucznych, soli metali ciężkich, kwasów, fenoli

26 Charakterystyka klas jakości wód powierzchniowych od 2004 Klasa I wody bardzo dobrej jakości, w których wartość czynników fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów, oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka. Klasa II wody dobrej jakości, w których wartość niektórych czynników fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów, oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to bardzo słaby wpływ. Klasa III - wody zadowalającej jakości Klasa IV - wody zadowalającej jakości, w których wartości są podwyższone Klasa V wartości fizykochemiczne potwierdzają działalność człowieka

27 Charakterystyka klas jakości wód podziemnych od 2004 Klasa I bardzo dobra jakość: wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej. Klasa II wody o dobrej jakości: wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne lub wskazują na bardzo słabe oddziaływania. Klasa III wody o zadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego. Klasa IV wody niezadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz wyraźnego oddziaływania antropogenicznego. Klasa V wody o złej jakości: wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne.

28 Przepisy w Polsce uzależniają jakość ścieków od wielkości oczyszczalni i odbiornika. Parametry jakie powinny spełniać ścieki odprowadzane do wód lub gleby ujmuje: w Rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego Dziennik Ustaw - Dz. U. nr 137 poz. 984 z dn z póź. zm.

29 . Badanie jakości wody Wskaźniki fizykochemiczne: l Temperatura nie powinna przekraczać 26 st.c, l Smak zależy od zawartości soli w wodzie i może być słodki, słony (wskazuje na zawartość chlorku sodu) lub gorzki (siarczan magnezu), l Zapach wynika z zawartości mikroorganizmów i niektórych związków chemicznych. Trzy podstawowe zapachy, to: roślinny R, gnilny G, specyficzny S), a ich intensywność określa się w sześciostopniowej skali,

30 . Badanie jakości wody Wskaźniki fizykochemiczne: l l l Odczyn powinien się zawierać 6 9 ph, Twardość zawartość soli wapnia, magnezu, cynku, glinu i żelaza, Mętność zależy od zawartości w wodzie nierozpuszczalnych substancji organicznych i nieorganicznych,

31 . Badanie jakości wody Wskaźniki fizykochemiczne: l l Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT) ilość tlenu wymagana do chemicznego utlenienia zawartych w wodzie związków organicznych i niektórych nieorganicznych. Wykorzystuje się tu nadmanganian lub dwuchromian potasu, Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT5) ilość tlenu potrzebna do biologicznego utlenienia (rozłożenia przez mikroorganizmy) związków organicznych zawartych w próbce wody w ciągu 5 dni w temp. 20 st. C. Wartość nie powinna przekraczać 12 mg/l.

32 Badanie jakości wody Wskaźniki biologiczne: l Miano coli testy na obecność bakterii Escherichia coli pałeczki okrężnicy. Obecność tej bakterii świadczy o zanieczyszczeniu wody ściekami komunalnymi, może wskazywać też na obecność innych groźnych bakterii, jak: pałeczka duru brzusznego, czerwonki, a nawet przecinkowiec cholery. Wskaźnik powinien się mieścić w granicach od 1 do 0,01 litra. l Indeks saprobowości określany jest na podstawie obecności gatunków wskaźnikowych lub całych ich zespołów.

33 Parametry jakie powinny spełniać ścieki odprowadzane do wód lub gleby Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń Najwyźsze dopuszczalne wartości wskaźników RLM: L.p. Nazwa wskaźnika Jednostka od 2000 do 9 od do od do i Ponizej powyzej 1. (BZT 5 ), oznaczane z dodatkiem inhibitora nitryfikacji mg O 2 /l min (ChZT Cr ) oznaczane metodą dwuchromianową mg O 2 /l Zawiesiny ogólne mg/l Azot ogólny (suma azotu Kjeldahla (N org + N NH4 ), azotu azotynowego i azotanowego) mg N/l Fosfor ogólny mg P/l

34 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w załączniku nr 9 ustala najwyższe dopuszczalne przyrosty ilości substancji dla oczyszczonych wód wykorzystanych na potrzeby chowu lub hodowli ryb łososiowatych, które przedstawiono poniżej: Lp. Nazwa wskaźnika Jednostka miary Najwyższy dopuszczalny przyrost ilości substancji 1 BZT 5 mg O 2 /l 3 2 ChZT Cr mg O 2 /l Zawiesiny ogólne Azot ogólny Fosfor ogólny mg/l 6 mg N/l 1 mg P/l 0,1

35 WARTOSCI GRANICZNE WSKAZNIKÓW JAKOSCI WÓD ODNOSZACE SIE DO JEDNOLITYCH CZESCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W CIEKACH NATURALNYCH JAK STRUGA, STRUMIEN, POTOK, RZEKA (ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE)

36 WARTOSCI GRANICZNE WSKAZNIKÓW JAKOSCI WÓD ODNOSZACE SIE DO JEDNOLITYCH CZESCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W CIEKACH NATURALNYCH JAK STRUGA, STRUMIEN, POTOK, RZEKA (ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE)

37 Wyniki badań własnych Materiał badany: WODA Wpływająca na obiekty chowu i hodowli Odpływająca z obiektu po cyklu procesu technologicznego 1- OOH 2- OOH 3- OOH 1- RAS 2- RAS 3- RAS

38 Analiza Pog - okres wiosenny 1 0,8 0,6 0,4 1- OOH mg P/l 0,2 2- OOH 3- OOH 1- RAS 0 Woda przed obiektem (średnie) Odpływ z obiektu (średnie) norma I klasa norma II klasa różnica odpływ/ dopływ dopuszczalny wzrost 2- RAS 3- RAS - 0,2-0,4-0,6-0,8

39 Analiza N og - okres wiosenny OOH mg N/l OOH 3- OOH 1- RAS 2- RAS 3- RAS 0 Woda przed obiektem (średnie) Odpływ z obiektu (średnie) norma I klasa norma II klasa różnica odpływ/ dopływ dopuszczalny wzrost - 2

40 Analiza BZT5 - okres wiosenny mg O2/l OOH 2- OOH 3- OOH 1- RAS 2- RAS 3- RAS Woda przed obiektem (średnie) Odpływ z obiektu (średnie) norma I klasa norma II klasa różnica odpływ/ dopływ dopuszczalny wzrost

41 Analiza ChZT mg O2/l OOH 2- OOH 3- OOH 1- RAS 2- RAS 3- RAS 0 Woda przed obiektem (średnie) Odpływ z obiektu (średnie) norma I klasa norma II klasa różnica odpływ/ dopływ dopuszczalny wzrost

42 Założenia gospodarki wodnej stawiają nowe wymagania wobec prowadzenia hodowli bądź chowu ryb z uwzględnieniem zarówno możliwości i opłacalność produkcji, z określeniem wpływu tej działalności na środowisko przyrodnicze. Jakość wód odprowadzanych z gospodarstw rybackich jak i ich obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń zależy od szeregu różnych czynników. Uwzględnić tu należy: jakość wód zasilających stawy, gatunek ryb, metodę ich chowu, ilość i jakość skarmionej paszy oraz czynniki metrologiczne i fizjograficzne. Przeprowadzone badania wykazały, że wody wykorzystywane do zasilania obiektów hodowlanych nie zawsze spełniały wymagania jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe I bądź II klasy czystości. Szczególnie w przypadku BZT 5 i ChZT normy te były przekroczone. W przypadku P, jedno z gospodarstw miało znacznie przekroczone wartości na wejściu. Po przepłynięciu przez stawy pogorszenie wskaźników jakości wód nie powodowało zmiany klasy ich jakości, jedynie w przypadku gospodarstwa o najgorszym wskaźniku BZT 5 na wejściu, stwierdzono, na odpływie obniżenie się jej jakości z I do III klasy. W większości gospodarstw obserwowano dużą redukcję ładunków zanieczyszczeń w przypadku gorszych warunków wejściowych.