Iwan Gregor 1

Transkrypt

1 Iwan Gregor 1

2 Wszystko co chciałbyś wiedzieć o skokach spadochronowych Autor: Iwan Gregor Okładkę zaprojektował Iwan Gregor Copyright Atmosfera Sp. z o.o. ISBN Wydanie pierwsze Spis treści Wstęp 5 Jak powstał tandem 7 Poznaj konstrukcję systemu tandemowego 12 System tandemowy 12 Spadochron główny 12 Slajder 14 Linki sterownicze spadochronu 15 Uprząż, pokrowiec i spadochron zapasowy 16 Hamulec stabilizator 18 Automat spadochronowy 19 System automatycznego otwierania czaszy zapasowej 21 Jak przebiega skok tandemowy 23 Przygotowanie teoretyczne 23 Przygotowanie praktyczne 24 Dopasowanie uprzęży 25 Lot samolotem 26 Wyskok z samolotu 27 Swobodne spadanie 29 Lądowanie 32 Kwalifikacje pilota tandemu 35 Kto może skakać w tandemie 38 Kryterium wzrostu 38 Kryterium masy 38 Niedopuszczalne schorzenia 39 Skoki z 4000 metrów a zdrowie 40 Emocje podczas skoku 41 Ubezpieczenia i procedury 43 2 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 3

3 Ubezpieczenia 43 Warunki pogodowe dla skoków tandemowych 44 Zapraszam do słonecznej Hiszpanii 48 Kursy AFF 49 Skoki AFF intro 50 Kursy FS1 50 Kursy układacza spadochronu głównego 51 Kursy Pro BASE 51 O autorze 53 Wstęp Skoki tandemowe są coraz bardziej popularną formą aktywności, która ma dostarczyć ekstremalnych doznań. Choć jest to relatywnie bezpieczna zabawa, to na pewno warto dowiedzieć się co nieco na ten temat, zanim stanie się na progu samolotu. Książka ta nie służy ani do nakłonienia, ani nie zniechęcenia do skoku. Jeśli ktoś ma ochotę skoczyć, to zapewne zrobi to prędzej czy później. Posiadając podstawową wiedzę na ten temat, można zrobić to w sposób bardziej świadomy. Skoki spadochronowe są dość młodą dyscypliną lotniczą, można powiedzieć, że od mniej więcej stu lat trwa proces jej dynamicznego rozwoju. Skoki tandemowe mają dużo krótszą historię i wiedza na ich temat jest, powiedzmy, mizerna. W takiej sytuacji osoba zainteresowana skokiem zdana jest wyłącznie na prawdę internetową produkowaną w celach marketingowych. Wszystko na temat skoków jest więc cacane i idealne, bezpieczne, wygodne, radosne i przystępne. Albo z drugiej strony jest stworzeniem zagrożenia życia i odstępstwem od normalności, które powinno być napiętnowane i wytępione. Krótko mówiąc, brak jest źródeł wiedzy dotyczącej skoków tandemowych. Ponieważ życie nie znosi stanu próżni, najwyższy czas tą lukę zapełnić przejrzystym kompendium wiedzy. Po parudziesięciu latach skakania, po kilku tysiącach wykonanych tandemów i wyszkoleniu wielu tandempilotów, nadszedł czas na zebranie podstawowej wiedzy o skokach tandemowych. 4 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 5

4 To pierwsze wydanie informacyjnego e-booka dla zainteresowanych przygodą ze spadochroniarstwem. Mam nadzieję, że w sposób wyczerpujący opisuję poniżej najważniejsze tematy dotyczące skoku z instruktorem. Jeśli jednak, w trakcie lektury rodzić się będą pytania, na które nie można znaleźć odpowiedzi w tekscie, bardzo proszę o kontakt. Odpowiem drogą mailową, a pytanie zapewne przyczyni się do rozszerzenia materiału kolejnych edycji. Przedstawiam więc niektóre informacje, które pozwolą bardziej świadomie podejść do drzwi samolotu. Jak powstał tandem Do powstania systemu tandemowego doprowadził splot kilku okoliczności. Wszystko zaczęło się od rozwoju technik radiolokacji. Co ma jednak piernik do wiatraka? Tak może zapytać czytelnik i okaże się, że mogą mieć one sporo wspólnego. Rozwój spadochroniarstwa od okresu międzywojennego był ważnym elementem strategii ataku wojskowego. Przerzucona na tyły wroga grupa rozrabiaków na spadochronach miała przecierać szlak dla piechoty lub innych grup. Faktycznie, w czasie trwania II Wojny Światowej spektakularne akcje spadochronowe, nawet jeśli nie zostały poparte jakimś wybitnym sukcesem militarnym, to na pewno odcisnęły się głębokim piętnem w zielonych, wojskowych umysłach. Wszystko było więc proste. Duże samoloty transportowe napełnione spadochroniarzami, pod osłoną nocy (najlepiej około godziny czwartej rano, bo wtedy czujność obronna jest najmniejsza) przerzucają krocie desantowców. Ci paraliżują, co da się paraliżować, uśmiercają, kogo da się uśmiercić i straty dla wolniej wkraczających na tereny wroga jednostek wojsk są realnie zmniejszone. Tak ważna funkcja 6 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 7

5 strategiczna była silnym motorem rozwoju techniki spadochronowej. Minęła wojna i powstał tranzystor. Pod koniec 1947 w laboratoriach Bell Telephone Laboratories został skonstruowany pierwszy, działający trazystor ostrzowy. To był przełom nie tylko dla radiokomunikacji cywilnej. Pamiętajmy, że był to okres niezwykle dynamicznie postępującego rozwoju uzbrojenia. Elektronika stała się tak wrażliwa, że już nie można było na rympał wlecieć samolotem pełnym komandosów nad czyjeś terytorium. Ta sama elektronika umożliwiała także bardziej precyzyjne zestrzelenie obcych statków powietrznych, które lecąc nisko ze skoczkami byłyby celem podobnym do ślepych, głuchych i tęgich kaczek. Nastało więc nowe zapotrzebowanie na dywersję, która ominie te zabezpieczenia. Nastała era skoków HAHO i HALO oraz bardzo silnego zapotrzebowania na inną konstrukcję spadochronu niż klasyczny (oporowy). Wczesne lata siedemdziesiąte zaowocowały pierwszym spadochronem szybującym. W tym samym momencie spadochron okrągły zyskał miano klasycznego. Spadochron szybujący był doskonalszy i bardziej interesujący dla wojska niż oporowy spadochron klasyczny. Doskonałość spadochronu to liczba metrów, które może przelecieć do przodu przy utracie jednego metra wysokości. O ile spadochrony klasyczne, zaopatrzone w szczeliny napędowe były w stanie osiągnąć doskonałość 1 ( czyli na jeden metr opadania przypada 1 metr lotu do przodu) to spadochrony szybujące od razu mogły się zdystansować wynikiem 2-3. Niby niewiele, jednak wystarczająco dużo aby powstały podwaliny pod skoki HAHO (High Altitude High Opening). Skoczek, oczywiście pod standardową osłoną nocy, opuszczał samolot na wysokości - powiedzmy - 10 km. Otwierał natychmiast spadochron i leciał w stronę granicy wroga. Samolot kontynuował lot, jak gdyby nigdy nic, lub zawracał. Komandos na otwartej, czaszy był niezauważalny dla radarów, bezkarnie lądował więc na terytorium wroga i jako dobry dywersant mordował, palił, niszczył i gwałcił. Oczywiście gwałty nie były ujęte w rozkazach generalicji, były jedynie ponadnormatywną aktywnością bohaterów tekstylnego lotnictwa. Skoki HAHO i HALO (High Altitude Low Opening) do dnia dzisiejszego stanowią ważną pozycję w wojskowym menu dywersji. W tym właśnie momencie historii system tandemowy stał się bardzo 8 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 9

6 ważny dla wojska. Spadochron szybujący tym różnił się od klasycznego, iż pozwalał na wyhamowanie prędkości pionowej i poziomej. Co za tym idzie, wyszkolony komandos mógł zabrać ze sobą nie tylko masę potrzebnego do dywersji sprzętu, mógł zabrać jakiegoś sprytnego specjalistę, który choć nie zna się na skokach, to potrafi wrogowi zrobić zdrową rozpierduchę. Tu warto sobie przypomnieć film z 1994 roku Drop Zone, reżyserowany przez Johna Bradhama. Fabuła scenariusza opiera się właśnie o ideę przenoszenia specjalisty przy pomocy systemu tandemowego. Film stawia w niezbyt pozytywnym świetle środowisko spadochronowe, ale jako jeden z nielicznych, obok produkcji takich jak: Na fali, Fandango, Cyrk straceńców, czy Na granicy ryzyka podejmuje tematykę spadochronową. Oglądając ten film trzeba więc pamiętać, że faktycznie po to został skonstruowany system spadochronów dla dwóch osób. Pilot tandemu miał być specjalistą spadochronowym, pasażer zaś specjalistą z zupełnie innej dziedziny, którego nie trzeba było szkolić do skoków. Szybko zwęszono w tym wynalazku zapach dolarów. Od kilkudziesięciu lat, skoki tandemowe stanowią atrakcję dla każdego prosto z ulicy. Zasada jest prosta, do zestawu spadochronów doczepiony jest pasażer. Kompetencje są po stronie instruktora, ciekawość po stronie pasażera. Wszystko się kręci bardzo bezpiecznie od wielu lat. Można też przyjąć, że spora część doświadczonych skoczków zaczynała właśnie od skoku tandemowego. Z każdym rokiem statystyka ta przemawia coraz bardziej na korzyść tandemu. 10 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 11

7 Poznaj konstrukcję systemu tandemowego Zazwyczaj tłumaczy się różnice pomiędzy normalnym spadochronem, a spadochronem tandemowym, co jest zrozumiałe dla skoczka spadochronowego. Wydaje mi się, że w przypadku osoby, która jeszcze nigdy nie skakała, tłumaczenie takich różnic nie jest metodyczne. Trzeba zacząć od podstaw. System tandemowy System tandemowy to zestaw dwóch spadochronów umieszczonych specjalnie skonstruowanym pokrowcu wraz z uprzężą dla tandem pilota. Spadochron główny jest umieszczony w specjalnej w osłonie w dolnej części pokrowca, a spadochron zapasowy - w górnej. W niektórych systemach spadochronowych widać częściowo dekielek pilocika sprężynowego. Uprząż pilota tandemu posiada zaczepy umożliwiające podłączenie dodatkowej uprzęży pasażera. Zestaw spadochronów zabezpieczony jest układem RSL oraz automatem spadochronowym. Spadochron główny Czasza spadochronu głównego jest zazwyczaj dziewięciokomorową konstrukcją o obrysie półeliptycznym, lub eliptycznym. Prostokątne czasze, ze względu na swoją mniejszą doskonałość, powoli znikają z ofert producentów. Pozwolę sobie rozszyfrować nieco to spadochronowe nazewnictwo wraz z przybliżaniem zagadnień konstrukcyjnych. Spadochron szybujący działa podobnie do skrzydła w samolocie. Poprzez przepływ powietrza wytwarza siłę nośną na swojej górnej powierzchni. Aby wykonać taki profil aerodynamiczny z tkaniny syntetycznej, trzeba górną i dolną powierzchnię sprytnie połączyć ze sobą. Do tego służą żebra wszyte wewnątrz czaszy. Do pionowych żeber zamocowane są linki nośne. Liczba żeber i liczba rzędów linek definiuje nam liczbę komór czaszy. Zwykle w przypadku tandemów będzie to dziewięć komór podczepionych na dziesięciu rzędach linek nośnych. Obrys pół-eliptyczny i eliptyczny to pomysł z II Wojny Światowej. Skrzydła samolotów wytwarzały na swoich krawędziach zawirowania i opory aerodynamiczne. Wystarczyło lekko je zaokrąglić, aby w podniebnych bataliach zyskać większą prędkość. W przypadku spadochronu tandemowego obrys pół-eliptyczny (zaokrąglony tył czaszy) lub eliptyczny (zaokrąglony przód i tył) daje większą prędkość 12 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 13

8 lotu. W efekcie wytwarza się większa siła nośna i można wylądować z większym pasażerem. Slajder Zwykle trudno jest wytłumaczyć komuś, kto pierwszy raz skacze, że potrzebne jest spowolnienie procesu napełniania spadochronu. Każdy zastanawia się, czy jego spadochron się otworzy. Otóż spadochron bardzo chce się otworzyć. Wystarczy sobie wyobrazić, że trzymamy w dłoni plastikową torebkę i wystawiamy ją za okno pociągu jadącego 100 km/h. Raczej trudno będzie ją utrzymać, powietrze będzie nam ją wyrywać z dłoni. Czasza spadochronu ma parędziesiąt metrów kwadratowych powierzchni i jest wystawiona na działanie powietrza pędzącego z prędkością 200 km/h. To potężna siła. Tkanina jest bardzo wytrzymała, każda linka nośna wytrzyma nawet 200 kg, uprząż nie pęknie nawet przy paru tonach obciążenia. To organizm człowieka jest najdelikatniejszym elementem tego zestawu. Slajder spowalnia otwarcie czaszy głównej do mniej więcej 1,5 4 sekund. To więc wystarcza, żeby nie obnieść obrażeń i nie traktować tego procesu jako bardzo dyskomfortowego. Slajder jest prostokątem wykonanym z syntetycznej tkaniny (zwykle takiej samej jak czasza spadochronu), wzmocnionym na brzegu szeroką taśmą, na której umieszczone są duże, metalowe oczka. Przez ich otwory przechodzą linki nośne i sterownicze spadochronu. W trakcie układania spadochronu slajder umieszczany jest na górze linek nośnych, a podczas otwarcia slajder zjeżdża w dół, w stronę taśm nośnych systemu tandemowego. Slajder w początkowej fazie napełniania się czaszy jest trzymany u góry przez napływające z dołu strugi powietrza, dopiero gdy prędkość spadania zmaleje, może rozpocząć swoją podróż do dołu. To prosty i niezawodny sposób spowolnienia napełniania się spadochronu. Dodatkową funkcją slajdera jest uporządkowanie procesu napełniania i pogrupowanie linek nośnych spadochronu. Linki sterownicze spadochronu...zamocowane są do tyłu czaszy. Tył, nazywany również krawędzią spływu, to miejsce, gdzie dwie warstwy tkaniny: górna i dolna, łączą się ze sobą. Na skrajach spływu doczepione są linki sterownicze. Dla bezpieczeństwa w tandemie zastosowano zdublowany system sterowania. Na każdą stronę przypadają dwie linki sterownicze, jedna z nich łączy się ze skrajnymi komorami czaszy, druga zaś z tymi bliżej środka. Do zabawy, podczas lotu na otwartej czaszy spadochronu służą linki zewnętrzne, do manewru lądowania używa się obu linek. Linki mogą być połączone z dwoma lub czterema uchwytami sterowniczymi. Tandem pilot podczas lotu może zaproponować pasażerowi posterowanie spadochronem. Wtedy pasażer podczas lotu ma kontakt jedynie z linkami zewnętrznymi. 14 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 15

9 Ciekawostką techniczną jest to, że tylko jedna para linek jest hamowana przy układaniu. Hamowanie spadochronu ma na celu jego regularne otwarcie. Jednak gwałtowne otwarcie czaszy może uszkodzić linki sterownicze. Drugi zestaw zwykle jest więc wyłączony z tych naprężeń i linki sterownicze są bezpiecznie umieszczone w specjalnych gumkach. Jeśli nawet linka sterownicza uszkodzi się, to pilot tandemu ma możliwość sterowania spadochronem. Uprząż, pokrowiec i spadochron zapasowy Nie bez powodu zgrupowałem te trzy elementy razem. Zarówno uprząż z pokrowcem jak i spadochron zapasowy są niezwykle istotnymi składnikami systemu tandemowego. Nie zawaham się stwierdzić, iż są najważniejsze. Choć w nomenklaturze spadochron główny mógłby wydawać się najistotniejszy, to tak naprawdę nazwa główny wiąże się bardziej z faktem, że właśnie ten spadochron jest głównie używany. Zarówno spadochron zapasowy, jak i zintegrowany pokrowiec wraz z uprzężą muszą być produkowane w oparciu o TSO lub ETSO. European Technical Standard Order to ściśle opisana seria testów, Nazwa: spadochron zapasowy nie brzmi tak poważnie, ale gdyby używać bardziej adekwatnego określenia spadochron awaryjny to zaraz można nabrać do niego większego szacunku. które spadochron awaryjny i pokrowiec muszą pozytywnie przejść, aby dostać aprobatę EASA. Tylko z taką certyfikacją można dany spadochron dopuścić do eksploatowania. Za te elementy odpowiada uprawniony mechanik układacz. Nie wolno mu złożyć spadochronu zapasowego bez certyfikacji ETSO. Te dwa, jakże ważne elementy, mają swoje podstawowe ograniczenia użytkowania. Prędkość spadania w trakcie otwarcia oraz masa zespołu tandemowego. Jeśli mamy zestaw dopuszczony do maksymalnej masy 220 kg, oznacza to, że suma mas pilota tandemu, pasażera oraz sprzętu nie może przekroczyć tej wartości. Podobnie wygląda kwestia dopuszczalnej prędkości, przy której może być otwierany używany tandem. Spadochron zapasowy ma jeszcze jedną, bardzo ważną cechę otwiera się w każdej pozycji. Dzięki specjalnej wolnej osłonie czaszy, nawet jeśli w czasie otwierania pilocik sprężynowy trafi niefortunnie pod nogę albo rękę kogoś z zespołu to i tak zapasowy spadochron otworzy się prawidłowo. System tandemowy pełni więc wiele funkcji: ma zmieścić ułożone dwa spadochrony główny i zapasowy, 16 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 17

10 ma umożliwić swobodne spadanie zabezpieczone otwartym hamulcem aerodynamicznym, umożliwia uporządkowane napełnienie spadochronu głównego, umożliwia łatwe odłączenie niesprawnej czaszy głównej od zestawu, umożliwia uporządkowane napełnienie czaszy zapasowej, jest przystosowany do działania elektronicznego układu otwierania czaszy zapasowej, jest zaopatrzony w system automatycznego inicjowania otwarcia czaszy zapasowej po odczepieniu czaszy głównej, ma bezpiecznie przenieść wszystkie obciążenia pomiędzy napełniającą się czaszą, a podwieszonymi skoczkami. Jest więc tego całkiem sporo, choć pozornie wygląda to wszystko jak duży plecak. Plecak faktycznie jest duży, zwykle zestaw tandemowy waży około 25 kg. Hamulec stabilizator Na większości zdjęć tandemowych łatwo można dostrzec mały spadochronik nad opadającym zespołem tandemowym. Ten spadochronik to hamulec spowalniający prędkość graniczną do wartości bezpiecznej dla otwierania czaszy głównej. Czasem nazywany jest również stabilizatorem, ale stabilizacja nie jest jego najważniejszą funkcją. Kilka sekund po opuszczeniu samolotu pilot tandemowy wyrzuca hamulec z elastycznej kieszonki umieszczonej na spodzie pokrowca spadochronowego. Hamulec napełnia się, ale nie otwiera spadochronu głównego, jest bowiem celowo zablokowany. Jego opór aerodynamiczny równoważy dodatkową masę pasażera, dzięki temu zespół tandemowy nie rozpędza się do ponad 300 km/h a prędkość ma wartości pozostające w granicach normalnego, swobodnego spadania ( km/h). Dopiero na planowanej wysokości otwarcia spadochronu instruktor jednym wyzwalaczy odblokowuje proces napełniania spadochronu głównego. Hamulec aerodynamiczny najpierw gaśnie (szczyt spadochroniku zostaje wciągnięty do środka i opór ogranicza się do furkotania sflaczałej tkaniny) a następnie wyciąga z pokrowca paczkę z ułożonym wewnątrz spadochronem tandemowym. Tej wielkości spadochronik, bez wcześniejszego zgaszenia mógłby uszkodzić czaszę główną, szarpiąc ją zbyt dynamicznie za jej górną powierzchnię. Automat spadochronowy 18 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 19

11 Automatic Activation Device to urządzenie, które uruchamia proces napełniania spadochronu zapasowego. Jest to elektroniczny układ pomiaru dynamiki zmian ciśnienia. Analizuje on dwa parametry: wartość ciśnienia, której odpowiada konkretna wysokość w atmosferze oraz szybkość wzrostu ciśnienia, która przekłada się bezpośrednio na prędkość spadania. Jeśli oba parametry zostaną przekroczone jednostka centralna automatu uruchamia specjalny, pirotechniczny przecinak, przez który przewleczona jest linka zamykająca wyłogi pokrowca czaszy zapasowej. Linka ta nazywana jest przez skoczków pętlą zamykającą, lub - po zapożyczeniu z języka angielskiego - może nazwana być loop. Do obsługi automatu służy panel kontrolny, który składa się z wyświetlacza oraz jednego przycisku. Dla najbardziej popularnego i uznanego na rynku automatu Cypres2 niemieckiej firmy Airtec Gmbh progowe wartości parametrów zadziałania wynoszą: 35 m/s i 580 m. AAD od momentu uruchomienia czuwa przez 14 godzin, po czym wyłącza się. Trudno sobie wyobrazić dzień skoków, który trwa dłużej niż 14 godzin. Czas pracy jest więc wystarczający długi. Mikrokomputer wraz z zasilającą go baterią umieszczony jest wewnątrz pokrowca spadochronu zapasowego na jego dolnej ściance. Jest mniej więcej w środku całej bryły spakowanych spadochronów, w miejscu, gdzie zawirowania powietrza i drobne odchylenia ciśnienia są kompensowane przez wiele warstw materiału. Dostęp do mikrokomputera i elementu tnącego ma jedynie licencjonowany mechanik układacz (rigger). Użytkownik automatu ma dostęp do panelu kontrolnego. Może automat włączać, wyłączać czy nastawiać inną wysokość kalkulowania działania. Taka sytuacja może nastąpić, gdy start i lądowanie odbywają się w różnych miejscach, o różnych wysokościach. Gdy pilot tandemu planuje lądowanie na wzniesieniu, musi nanieść te informacje do mikrokomputera. Zwykle automat kalibruje się w momencie włączenia i przyjmuje wysokość, na której jest włączany jako podstawę do obliczenia wysokości zadziałania. System automatycznego otwierania czaszy zapasowej System ten nazywany jest czasem RSL Reserve Static Line lub MARD Main Assisted Reserve Deployment. To bardzo proste połączenie pomiędzy jedną lub obiema taśmami nośnymi głównego spadochronu, a zawleczką otwierającą spadochron zapasowy. Krótko opisując ten prosty i pożyteczny patent: gdy główny spadochron nie spełnia oczekiwań instruktora używa on uchwytu do odczepiania czaszy głównej, czasza główna oddalając się do zespołu tandemowego wyrywa zawleczkę i uruchamia spadochron zapasowy. Testy wykazują, że zapas zaczyna się napełniać już 0,3-0,5 20 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 21

12 sekundy od odczepienia czaszy głównej. System ten jest obowiązkowo montowany w pokrowcach tandemowych podobnie jak AAD. Jak przebiega skok tandemowy Jest kilka ważnych faz skoku tandemowego: przygotowanie teoretyczne, praktyczne przygotowanie naziemne, dopasowanie uprzęży, lot samolotem, wyskok z samolotu, swobodne spadanie, otwarcie spadochronu głównego, szybowanie na otwartym spadochronie, faza lądowania. Przygotowanie teoretyczne Przygotowanie teoretyczne jest bardzo okrojoną formą wprowadzenia pasażera tandemu w arkana spadochroniarstwa. Trzeba pamiętać, że to nie jest kurs spadochronowy, a dużo informacji podanych w krótkim czasie, tuż przed skokiem spadochronowym i tak raczej się do niczego nie przyda. Zazwyczaj wprowadzenie teoretyczne może dotyczyć: prezentacji sprzętu tandemowego, sposobu podłączenia uprzęży pasażera tandemu do systemu spadochronów, 22 Wszystko co chcesz wiedzieć o skokach tandemowych Iwan Gregor 23