Klauzula sumienia dla farmaceutów w środowisku farmaceutów praktykujących w Polsce i Wielkiej Brytanii
|
|
- Bernard Lisowski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Klauzula sumienia dla farmaceutów w środowisku farmaceutów praktykujących w Polsce i Wielkiej Brytanii Piotr Merks 1, Katarzyna Szczęśniak 2, Damian Świeczkowski 3, Eliza Blicharska 4, Aneta Paluch 5, Aleksandra Olszewska 6, Justyna Kaźmierczak 7, Chafika Dehili 8, Jerzy Krysiński 1 1 Katedra Technologii Postaci Leku, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Wydział Lekarski, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 3 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze Biofarmacji i Farmakodynamiki, Gdański Uniwersytet Medyczny 4 Katedra Chemii Zakład Chemii Analitycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 5 Farmaceuta, locum pharmacist, Yorkshire, United Kingdom 6 Department of Pharmacy, Ashford and St. Peter s Hospitals NHS Trust, Guildford Road, Chertsey, Surrey, Great Britain 7 Zakład Higieny, Bioanalizy i Badania Środowiska, Śląski Uniwersytet Medyczny 8 Midnight Pharmacy, Boots The Chemist Ltd, Cambridge, Wielka Brytania Adres do korespondencji: Piotr Merks, Katedra Technologii Postaci Leku, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. A. Jurasza 2, Bydgoszcz, piotrmerks@gmail.com Conscience clause for pharmacists from the perspective of pharmacists working in Poland and in the United Kingdom Conscience clauses are legal clauses that give healthcare professionals, including pharmacists, the right to refuse to fill a prescription(s) based on moral, religious or ethical grounds. This issue most often concerns hormonal contraception, but not exclusively. This review article shows how this issue is dealt with in Great Britain and in the USA where conscious clause is part of code of ethics for pharmacy. It is also a summary of what can be expected after the implementation of conscious clauses in Poland, how this may affect the position of Polish pharmacists and what can change in pharmacy practice after including it in the polish pharmaceutical law. Keywords: conscience clauses, hormonal contraception, professional ethics, pharmacy ethics. Farm Pol, 2015, 71(8):???-??? Wstęp W ostatnim czasie dużo emocji wzbudził wniosek katolickich farmaceutów dotyczący wprowadzenia zmian umożliwiających odmowę wydania hormonalnych środków antykoncepcyjnych w oparciu o klauzulę sumienia. Temat ten budzi kontrowersje z uwagi na deontologiczny charakter. Warto poddać naukowej refleksji, czym dla farmaceuty byłoby umieszczenie takiego zapisu w prawie farmaceutycznym i jak ta kwestia jest rozwiązywana w innych krajach. Autorzy niniejszego artykułu próbują odpowiedzieć na kwestie związane z implementacją klauzuli sumienia na grunt polskiej praktyki aptecznej. Czym jest klauzula sumienia? Klauzula sumienia (sprzeciw sumienia) jest prawną propozycją, która daje możliwość wybrnięcia z sytuacji, w której dochodzi do niezgodności między normami prawa stanowionego z normami światopoglądowymi lub religijnymi. Prawnie gwarantuje to możliwość odmowy wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne [1]. Początkowo prawo to dotyczyło głównie bezpośredniej służby wojskowej, umożliwiając odbycie jej w innej formie. W dobie rozwijającej się medycyny i pojawienia się w tej dziedzinie praktyk kontrowersyjnych etycznie, ten temat stał się aktualny i żywo dyskutowany. Dzięki klauzuli sumienia członkowie personelu medycznego mogą odmówić wykonania procedur, które są sprzeczne z ich przekonaniami wyznaniowymi bądź etycznymi. Najczęściej z prawa tego korzystano w aspekcie aborcji, lecz w ostatnim czasie również w przypadku m.in.: antykoncepcji postkoitalnej, sterylizacji, eutanazji, 2 Tom 71 nr
2 FARMACJA SPOŁECZNA pozyskiwania embrionów i wykorzystania komórek embrionalnych. Stanowi ono jedną z absolutnych standardów prawnych obowiązujących w profesjach medycznych (w Polsce takim wyjątkiem jest zawód farmaceuty) [2]. Rada Europy 7 października 2010 r. przyjęła rezolucję pt.: Prawo do klauzuli sumienia w ramach legalnej opieki medycznej, która stanowi, że: żaden szpital, placówka czy osoba nie mogą być przedmiotem presji czy dyskryminacji ani ponosić odpowiedzialności, jeśli odmówią wykonania, asystowania czy proponowania aborcji, wywołania poronienia, dokonania eutanazji bądź jakiegokolwiek zabiegu, który mógłby spowodować śmierć embrionu lub płodu ludzkiego, bez względu na przyczynę takiego działania [3]. Z tego prawa w Polsce mogą korzystać lekarze, pielęgniarki i położne, jednak wciąż jest ono niedostępne dla farmaceutów. Antykoncepcja hormonalna jako główna kwestia sporna Wykonywanie zawodu farmaceuty opiera się na świadczeniu usług farmaceutycznych w aptekach, czyli m.in. dyspensowaniu, kontroli ordynacji i doradzaniu w aspektach dotyczących produktów leczniczych (i innych kognitywnych usługach farmaceutycznych, w tym sprawowaniu opieki farmaceutycznej), sporządzaniu leków recepturowych oraz aptecznych, kontroli ich, jakości jak również współudziale w badaniu nad lekiem (Art. 2a, ustawy z 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich, Dz.U nr 41, poz. 179). Zgodnie z Artykułem 2 wprowadzonej 22 stycznia 2012 r. nowelizacji Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej nadrzędnym obowiązkiem farmaceuty jest ochrona zdrowia i życia. Warto zauważyć, że chociaż w nazwie kodeksu pada słowo aptekarz, jego postanowienia stosuje się odpowiednio do wszystkich osób wykonujących zawód farmaceuty, w tym np. zatrudnionych na uczelniach wyższych. Produkty lecznicze, które przywracają stan fizjologiczny organizmu człowieka, np. środki przeciwzapalne, hipotensyjne, przeciwbakteryjne, nie budzą żadnych wątpliwości moralnych [4, 5]. Inaczej jest w przypadku antykoncepcji hormonalnej, a w szczególności postkoitalnej, której mechanizm polega na uniemożliwieniu zagnieżdżenia się zarodka w macicy. Działanie antykoncepcji hormonalnej ma 4 główne punkty uchwytu i są to: blokada owulacji (nie zawsze całkowita), zagęszczenie śluzu szyjki macicy uniemożliwiające w większości przypadków przejście plemników z pochwy do jamy macicy, wpływ na perystaltykę jajowodów oraz zahamowanie rozwoju błony śluzowej endometrium. Dwa ostatnie mechanizmy budzą najwięcej kontrowersji etycznych, ponieważ gdy dojdzie Tom 71 nr do zapłodnienia, uniemożliwione zostaje zagnieżdżenie się zarodka w niedostatecznie rozwiniętym endometrium, co skutkuje poronieniem. Podobnie na skutek opóźnienia w transporcie jajowodowym dochodzi do zahamowania w rozwoju potencjalnie zdolnego do życia embrionu. Często pacjentki nie są nawet informowane przez lekarzy o takim mechanizmie działania, a informacje zawarte w ulotkach dołączonych do preparatów są ogólnikowe, niejasne i nierzetelnie sformułowane lub nawet pomijają opis mechanizmu działania antykoncepcyjnego. Powyżej przedstawiony pogląd jest oparty na medycznych, racjonalnych przesłankach i ma ugruntowane biologicznie uzasadnienie, zgodnie z którym za początek życia uznaje się moment zapłodnienia, nie zaś moment zagnieżdżenia zarodka w macicy [6]. Ciąża jest stanem fizjologicznym, a nie chorobą, dlatego stosowanie preparatów hamujących implantację ludzkich zarodków prowadzi do zburzenia tego stanu i harmonii biologicznej organizmu, niejednokrotnie wywołując negatywne skutki zdrowotne [5]. Do głównych działań niepożądanych tego typu preparatów należą: zakrzepica zatorowa żył, zakrzepica tętnicza czy też zaburzenia sercowo-naczyniowe. Często stosowanym argumentem wśród przeciwników wprowadzenia klauzuli sumienia jest terapia hormonalna przy takich dolegliwościach, jak m.in.: nadmierne krwawienia miesiączkowe, regulacja cyklu, bolesne miesiączkowanie wywołane endometriozą czy też trądzik pospolity, co stanowi dodatkowe uzasadnienie dyspensowania tych preparatów w aptece. Dla farmaceutów, dla których życie jest wartością nadrzędną nie tylko ze względów religijnych, ale również czysto etycznych, kwestia antykoncepcji hormonalnej i jej mechanizmów działania w istocie stanowi poważny dylemat moralny. Regulacje prawne na świecie Z aspektem klauzuli sumienia w sposób szczególny zaangażowane są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Temat oraz dyskusje dotyczące sprzeciwu sumienia pojawiły się w Stanach Zjednoczonych bardzo wcześnie, gdyż już na początku lat 60. XX w. Było to rezultatem wprowadzenia tabletek antykoncepcyjnych na rynek farmaceutyczny [7]. W amerykańskim prawie ten zapis został po raz pierwszy wprowadzony w odpowiedzi na decyzję Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w sprawie Roe przeciwko Wade w 1973 r. [8]. Dzięki temu pracownicy służby zdrowia w 46 stanach mogli odmówić wykonania aborcji, w 14 stanach odmówić przepisywania antykoncepcji, a w 18 stanach sprzeciwić się sterylizacji [9]. W ostatnich latach również amerykańscy farmaceuci zaczęli walczyć o takie uregulowania prawne, a ich działania nasiliły się po 3
3 Tabela 1. Regulacje prawne dotyczące klauzuli sumienia w niektórych stanach USA Stany Arizona, Arkansas, Południowa Dakota, Idaho, Missisipi, Georgia Colorado, Florida, Illinois, Maine, Tennessee California, Delaware, Massachusetts, Nevada, New York, Północna Karolina, Oregon Illinois, New Jersey, Washington, Wisconsin Regulacje prawne prawo do odmówienia wydania antykoncepcji doraźnej w sytuacji, gdy jest to niezgodne z poglądami aptekarza prawo do klauzuli sumienia skierowane do szerokiego środowiska medycznego bez wyszczególnienia farmaceutów aptekarz ma obowiązek wydać dany środek leczniczy lub wskazać aptekę, w której jest on dostępny dopuszczalna jest odmowa realizacji recepty ale tylko wówczas, gdy w aptece jest dostępny inny farmaceuta, który wyda dany lek wprowadzeniu w 1998 r. na rynek Planu B, czyli antykoncepcji awaryjnej [10]. Prawo stanowe nie reguluje sprawy klauzuli sumienia, dlatego poszczególne stany wprowadziły własne ustalenia, część z nich została przedstawiona w tabeli 1 [11 14]. Prawo farmaceutyczne w Wielkiej Brytanii zezwala aptekarzowi na odmówienie wydania leku, jeśli jest to sprzeczne z jego religią lub zasadami etycznymi [15]. Jednak głównymi argumentami przeciw klauzuli sumienia są trzy pierwsze zapisy Kodeksu Etyki Farmaceutów Królewskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (The Royal Pharmaceutical Society). Zgodnie z nimi farmaceuta, jako podstawowe i najważniejsze zadanie, powinien traktować opiekę nad pacjentem poprzez dokonanie profesjonalnej oceny jego potrzeb, przy zachowaniu należytego szacunku [15, 16]. Zwolennicy klauzuli sumienia uważają, że poprzez zgodne z etyką zawodową prawo, mogą traktować z należytym szacunkiem zarówno kobietę (matkę), jak i nienarodzone dziecko. Zgodnie z opinią opublikowaną przez Lancet i popieraną przez większość brytyjskich farmaceutów, w swojej pracy powinni działać dla dobra społeczeństwa bez względu na własne przekonania [25]. Celem nadrzędnym powinno być bowiem poszanowanie decyzji pacjenta oraz udzielanie potrzebnej informacji, która umożliwi uzyskanie wymaganych świadczeń. Dodatkowo, przed zatrudnieniem w nowym miejscu pracy, farmaceuta ma obowiązek poinformować przełożonego o swoich wątpliwościach w zakresie świadczenia niektórych usług. To daje możliwość wdrożenia odpowiednich działań umożliwiających pacjentom dostęp do wszystkich usług, mimo zatrudniania farmaceutów, którzy ze względu na swoją wiarę i stosowanie klauzuli sumienia mogą odmówić realizacji pewnych świadczeń [17]. W Wielkiej Brytanii tabletkę po stosunku można uzyskać na kilka rożnych sposobów. Można udać się do lekarza lub przychodni po receptę, jednak bardziej popularne i łatwiejsze dla pacjentki jest udanie się do apteki i odbycie rozmowy z farmaceutą. W aptece, bez recepty, tabletkę można otrzymać w dwojaki sposób: a) kupić jako OTC levonelle one (over-the-counter, bez recepty, rycina 1), b) otrzymać bezpłatnie, jeżeli apteka jest zarejestrowana i może wydawać zgodnie z regulacjami NHS (National Health Service) zawartymi w PGDs (Patient Group Directions). PGDs pozwalają farmaceucie wydać produkt leczniczy dostępny na receptę (prescription-only medicines, POMs) konkretnej grupie pacjentów, mimo że nie posiadają recepty [22]. Każdorazowo, niezależnie od sposobu wydania, farmaceuta przeprowadza z pacjentką wywiad. Po uzyskaniu wszystkich potrzebnych informacji decyduje czy wydać lek, czy skierować pacjentkę do poradni. W przypadku gdy wydanie konkretnego leku jest niezgodne z sumieniem farmaceuty, ma on obowiązek skierować pacjentkę do innego farmaceuty, innej apteki lub ośrodka opieki zdrowotnej (rycina 2). Regulacje prawne w Polsce Rycina 1. Levonelle (fot. Aneta Paluch) Polskie ustawodawstwo farmaceutyczne jednoznacznie określa sytuacje, w których farmaceuta w aptece może odmówić wydania produktu leczniczego. Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnej Izby Aptekarskiej, farmaceuta nie ma prawa odmówić wydania prawidłowo przepisanego na recepcie leku [6]. W przypadku odmowy apteka może nawet stracić zezwolenie. Z argumentacją taką, prezentowaną np. przez Główny Inspektorat farmaceutyczny, nie zgadzają się niektórzy eksperci z zakresu prawa farmaceutycznego. Ponadto, co jest nadrzędną kwestią, prawo farmaceutyczne ma chronić życie i zdrowie pacjentów. Wszystkie inne obowiązki są substytutowe wobec tego podstawowego celu. 4 Tom 71 nr
4 FARMACJA SPOŁECZNA Rycina 2. Kwestionariusz wywiadu do tabletki dzień po w Wielkiej Brytanii Tom 71 nr
5 Rycina 2. Kwestionariusz wywiadu do tabletki dzień po w Wielkiej Brytanii (cd.) 6 Tom 71 nr
6 FARMACJA SPOŁECZNA Klauzula zdrowia Warto natomiast dodać, że polskim farmaceutom przysługuje tzw. klauzula zdrowia. Wynika to z literalnego brzmienia ustawy Prawo Farmaceutyczne, gdzie w artykule 96 czytamy: farmaceuta i technik farmaceutyczny mogą odmówić wydania produktu leczniczego, jeżeli jego wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta (art. 96, ustawa Prawo Farmaceutyczne z 6 września 2001 r., Dz.U nr 126, poz. 1381). Przepis ten umożliwia farmaceucie niewydanie produktu leczniczego, w momencie gdy np. aptekarz ma uzasadnione podejrzenie, że dojdzie do zagrażającej życiu pacjenta sytuacji, np. w konsekwencji interakcji lekowej. W praktyce jednak niezwykle istotne jest, aby nie podważać zaufania pacjenta do lekarza i terapii przez niego zaordynowanej (wynika to wprost z art. 11 wspomnianego już w niniejszym artykule kodeksu etyki). Ponadto wiele produktów leczniczych stosowanych jest off label, co bez dostępu do kompletnej dokumentacji medycznej pacjenta jest trudne do stwierdzenia. Z drugiej jednak strony nieskorzystanie z tzw. klauzuli zdrowia, w sytuacji w której zajdzie taka konieczność, może być postrzegane jako niedopełnienie obowiązków zawodowych. Wydaje się, że uprawniony jest wniosek, że ustawodawca, nakładając ten obowiązek prawny na farmaceutów, nie zagwarantował odpowiednich narzędzi do jego pełnej realizacji. Zarówno ustawa Prawo farmaceutyczne z 6 września 2001 r., jak i ustawa z 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich, tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. nr 136, poz. 856, jako główny cel pracy aptekarza stawiają troskę o dobro pacjenta. Zgodnie z tym farmaceuta powinien z jednej strony zapewnić dostęp do środków leczniczych, z drugiej natomiast ograniczyć go w momencie, gdy zaistnieje ryzyko użycia tych produktów w celach niezgodnych z zaleceniami medycznymi [18]. W analizie polskich regulacji prawnych odnoszących się do klauzuli sumienia należy zwrócić uwagę na art. 96, ust. 4 ustawy Prawo farmaceutyczne, który stanowi, że farmaceuta i technik farmaceutyczny mogą odmówić wydania produktu leczniczego, jeżeli jego wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta, co gwarantuje według niektórych ekspertów ochronę również poczętej istocie ludzkiej we wczesnym etapie jej istnienia [19]. Przeciwko prawu do odmowy wydania produktu przywoływany jest zapis art. 95 ustawy Prawo farmaceutyczne, który określa pozycję, jaką zajmują apteki w kwestii zaopatrywania pacjentów w środki lecznicze: Apteki ogólnodostępne są zobowiązane do posiadania produktów leczniczych i wyrobów medycznych w ilości i asortymencie niezbędnym do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych miejscowej ludności, Tom 71 nr ze szczególnym uwzględnieniem leków refundowanych, na które ustalono limit ceny na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 2 dotyczącego dostępności środków odurzających i substancji psychotropowych [19]. Tu jednak należy zwrócić uwagę, że w kwestii antykoncepcji obowiązek zapewnienia obywatelom swobodnego dostępu do metod i środków służących świadomej prokreacji dotyczy organów administracji, którymi nie są apteki (art. 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz.U. nr 17, poz.78 ze zm.). W Paragrafie 5 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania produktów leczniczych i wyrobów medycznych z apteki, zostały określone sytuacje, w których aptekarz ma prawo odmówić sprzedaży danego środka leczniczego. Należą do nich: uzasadnione podejrzenie, co do wiarygodności recepty, konieczność dokonania zmian, np. w składzie, na skutek niezgodności bez możliwości skontaktowania się w tej sprawie z osobą uprawnioną do realizacji recept. Z tego aktu prawnego farmaceuta może skorzystać również w momencie, gdy od dnia sporządzenia danego leku recepturowego upłynęło 6 dni lub gdy osoba przedstawiająca receptę nie ukończyła 13 roku życia [20]. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich, farmaceuci mają prawo do odmowy wydania produktów leczniczych w przypadku uzasadnionego podejrzenia sfałszowania danej recepty [21]. Z kolei art.3 Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej, na który często powołują się sympatycy sprzeciwu sumienia, podaje że aptekarz, będąc osobiście odpowiedzialnym za wykonywaną pracę, jest wolny w podejmowaniu swoich zachowań, zgodnie ze swym sumieniem i współczesną wiedzą medyczną [4]. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na prawo do wolności wyznania i sumienia, które gwarantowane jest przez Konwencję Praw Człowieka oraz Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej [6]. Polska jako cześć Unii Europejskiej podlega prawu uchwalanemu przez Komisję Europejską, która to zdecydowała na początku stycznia 2015 r, że środek ellaone (octan uliprystalu) może być dostępny w krajach Unii Europejskiej bez recepty. Jednak ostateczna decyzja należy do władz poszczególnych krajów członkowskich. Ministerstwo Zdrowia przygotowuje obecnie rozporządzenie mające regulować dostępność pigułki, głównie wiek osoby, której można wydać ellaone. Do czasu wejścia w życie przepisów regulujących kwestie sporne lek ma status bez recepty i, pod warunkiem że jest dostępny, może być sprzedany bez jakichkolwiek ograniczeń wiekowych. Ministerstwo Zdrowia zmierza do ograniczenia dostępności ellaone bez recepty dla 7
7 osób poniżej 15 roku życia (15 lat to w Polsce tzw. wiek przyzwolenia, zgodnie z art. 200 Kodeksu karnego karalne jest obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15), rycina 3. Wyżej wymienione akty prawne nie określają jednoznacznie czy aptekarz ma prawo, czy też nie, odmówić realizacji recepty, kierując się własnymi poglądami i sumieniem. Korzyści płynące z klauzuli sumienia podsumowanie Sprzeciw sumienia jest standardem prawnym umożliwiającym większą wolność w podejmowaniu profesjonalnych decyzji w zawodach medycznych i nadanie go polskim farmaceutom znacznie podniosłoby prestiż profesji, stawiając farmaceutów na równi z innymi przedstawicielami zawodów medycznych. Należy zaznaczyć, że zapis ten nie odnosi się wyłącznie do antykoncepcji hormonalnej, lecz również do innych środków, których stosowanie może być szkodliwe dla pacjenta, np.: botoks, lub budzić kontrowersje, jak np. przygotowywane w aptekach szpitalnych zestawy do eutanazji bądź dostępne w aptekach otwartych środki wykorzystywane do wspomagania samobójstwa czy też preparaty stosowane przy zapłodnieniu in vitro. Prawo jednostki do wolności sumienia i wyznania stanowi podstawę funkcjonującej w naszym kraju demokracji i to właśnie na nim oparta jest klauzula sumienia, nie zaś na regułach chrześcijańskich, z którymi często jest utożsamiana. Klauzula sumienia gwarantuje możliwość sprzeciwu wobec pewnych praktyk zarówno katolikom, jak również osobom niekierującym się wyznaniem, lecz zasadami etycznymi oraz dowodami naukowymi. Zapis ten nie ogranicza jednak wolności kobiet i nie ocenia antykoncepcji hormonalnej. Środki antykoncepcyjne są produktami leczniczymi dostępnymi i sprzedawanymi w aptekach i dostępność do tego rodzaju preparatów jest konieczna, zważywszy na ich wykorzystanie nie tylko w celach antykoncepcyjnych, lecz również leczniczych. Dobrym pomysłem byłby dostęp farmaceutów aktywnie biorących udział w procesie leczenia pacjentów do dokumentacji medycznej pacjenta lub wprowadzenie stosowanych obecnie, np. w Wielkiej Brytanii, odpowiednich oznaczeń na recepcie identyfikujących cel przepisania preparatu oraz regulujących odpłatność (preparaty hormonalne stosowane w celach leczniczych, np. na trądzik, są płatne, natomiast jako środki antykoncepcyjne nie są płatne). Stanowiłoby to zabezpieczenie przed powoływaniem się na klauzulę sumienia w sytuacji terapeutycznego zastosowania leku, kiedy to klauzula sumienia nie ma podstaw do zastosowania. Obowiązkiem farmaceuty jest ochrona życia i zdrowia pacjentów od momentu poczęcia aż do naturalnej śmierci. Farmaceuci, którzy nie zgadzają się z farmakologiczną antykoncepcją powinni mieć prawo wyboru. Jednak należy również zapewnić dostęp do dopuszczonych do obrotu produktów leczniczych pacjentom. Nie ulega wątpliwości, że legislacja klauzuli sumienia, podobnie jak wprowadzenie powszechnej opieki farmaceutycznej, stanowi istotne wyzwanie dla polskiego systemu opieki zdrowotnej. Otrzymano: Zaakceptowano: Piśmiennictwo Rycina 3. EllaOne (fot. Aneta Paluch) 1. Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P.: Prawo wyznaniowe, Wyd. C. H. Beck, Warszawa, 2008, Pawlikowski J.: Prawo do wyrażania sprzeciwu sumienia przez personel medyczny - problemy etyczno-prawne, Prawo i Medycyna, 2009, 11, Rezolucja Rady Europy nr 1763 w sprawie klauzuli sumienia (prawo do powołania się na klauzulę sumienia w służbie zdrowia, Życie i płodność, 4/ Kodeks Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdzony Uchwałą Nr VI/25/2012 VI Krajowego Zjazdu Aptekarzy w dniu 22 stycznia 2012 roku. 5. Magowska A.: Prawo farmaceutów do sprzeciwu sumienia, Czasopismo Aptekarskie, 2008,169, Blumczyńska J.: ANTY-klauzula sumienia, praca specjalizacyjna z farmacji aptecznej, Poznań 2010, [dostęp on-line, stan na dzień ]. 7. Eide K.: Can a pharmacist refuse to fill birth control prescription on moral or religious grounds, California Western Law Review, 2005, 42, Flynn D.P.: Pharmacist conscience clauses and access to oral contraceptives, Journal of Medical Ethics, 2008,34, Phillips K.D.: Promulgating Conscience: Drafting pharmacist conscientious objector clauses that balance a pharmacist s moral right to refuse to dispense medication with non-beneficiaries economics 8 Tom 71 nr
8 FARMACJA SPOŁECZNA and legal right, Michigan State Journal of Medicine & Law, 2011, 15, Shaw J.T.: Conceiving Plan B: A proposal to resolve the conflict between women and conscientiously objecting pharmacist over access to emergency contraceptives, Washington & Lee Journal of Civil Rights and Social Justice, 2010, 16, Evans E.W.: Conscientious objection: A pharmacist s right or professional negligence? 2007, 2, National s Women Law Centre, Pharmacy Refusals: State Laws, Regulations and Policies,29 March 2011, [dostęp on-line, stan na dzień ]. 13. Pharmacist Conscience Clauses: Laws and Information Updated May 2012, [dostępny on-line, stan na dzień ]. 14. Snyder D. A.: Reasonable Time, Place and Manner Restriction: Medicare Reimbursement Law Should Require Pharmacists to Fill Prescriptions Regardless of Personal Belief, American Journal of Law & Medicine, 2010, 36, Deans Z.: Conscientious objection in pharmacy practice in Great Britain, Bioethics, 2013, 1, Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, Code of ethics for Pharmacists and Pharmacy Technicians, 1th of August 2007, London: Pharmaceutical Press. 17. Balmer L.: Royal Pharmaceutical Society and conscientious objectors, The Lancet, 2006, 17, 367(9527), Zimmermann A.: Apteka jako ośrodek świadczący opiekę farmaceutyczną, Warszawa: Farmpress, 2010, Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) 20. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz. U nr 183 poz. 1531). 21. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich (Dz. U. z 2012 r., poz. 260) doc; stan z dn r. 23. Service specification for the pharmacy contractor provision of an emergency hormonal contraceptive service in somerset, stan z dn r. 24. Guidance on the provision of pharmacy services affected by religious and moral beliefs, wrzesień 2010, stan z dn r. 25. Cooper R.J., Bissell P., Wingfield J.: Ethical, religious and factual beliefs about the supply of emergency hormonal contraception by UK community pharmacists, stan z dn r. Tom 71 nr
Klauzula sumienia farmaceutów i innych pracowników aptek
Klauzula sumienia farmaceutów i innych pracowników aptek Danuta Brańska Stowarzyszenie Farmaceutów Katolickich Polski Sprzeciw sumienia farmaceuty Działanie farmaceuty, polegające na odmowie wykonania
Bardziej szczegółowoPrawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty
Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty dr Marcin Olszówka Katedra Prawa Konstytucyjnego Uczelnia Łazarskiego Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris Warszawa, 1 września 2018 r. Konstytucja RP z 2
Bardziej szczegółowoOpiniowanie Kandydatów na kierowników aptek lub hurtowni.
Katowice 2008-12-17 Opiniowanie Kandydatów na kierowników aptek lub hurtowni. Opiniowanie Kandydatów na kierowników i wydawanie rękojmi należytego prowadzenia apteki lub hurtowni odbywa się w ŚIA według
Bardziej szczegółowoProfesjonalna obsługa. pacjenta w aptece. realizacja recept. Dr n. farm. Małgorzata Wrzosek. Sponsorem programu jest producent leku nasic
Profesjonalna obsługa pacjenta w aptece realizacja recept Dr n. farm. Małgorzata Wrzosek Sponsorem programu jest producent leku nasic Apteka - miejsca świadczenia usług farmaceutycznych Farmaceuci posiadający
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Część ogólna
KODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Część ogólna Art. 1. 1. Aptekarza obowiązują, wypracowane przez pokolenia, zasady etyki ogólnoludzkiej. 2. Zasady etyki ogólnoludzkiej zobowiązują Aptekarza
Bardziej szczegółowoKlauzula sumienia w służbie zdrowia
MICHAŁ BALICKI Klauzula sumienia w służbie zdrowia Podstawowym zadaniem klauzuli sumienia jest zapewnienie lekarzom, pielęgniarkom oraz położnym możliwości wykonywania zawodu w zgodzie z własnym sumieniem.
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Przedmowa... Wykaz skrótów...
Przedmowa Wykaz skrótów V XIII Rozdział 1 Pojęcie i podstawy prawne szczególnych świadczeń zdrowotnych 1 11 Uwagi wstępne 2 12 Pojęcie świadczenia zdrowotnego w rozumieniu art 2 ust 1 pkt 10 DziałLeczU
Bardziej szczegółowoAGENDA PLAN WPROWADZENIE
REALIZACJA CELÓW KOMERCYJNYCH A SPOŁECZNA MISJA APTEKI OGÓLNODOSTĘPNEJ - KONFLIKT POMIĘDZY ETYKĄ A BIZNESEM JAKO ŹRÓDŁO WYSTĘPOWANIA ZJAWISK PATOLOGICZNYCH NA APTECZNYM RYNKU FARMACEUTYCZNYM dr inż. Konrad
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 139 poz. 646, z 1997 Nr 157 poz U S T A W A z dnia 30 sierpnia 1996 r.
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Opracowano na podstawie: Dz.U. 1996 Nr 139 poz. 646, z 1997 Nr 157 poz. 1040 U S T A W A z dnia 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
Bardziej szczegółowoAspekty prawne Farmacji Szpitalnej. mgr Ewa Steckiewicz- Bartnicka wojewódzki konsultant w dziedzinie Farmacji Szpitalnej
Aspekty prawne Farmacji Szpitalnej mgr Ewa Steckiewicz- Bartnicka wojewódzki konsultant w dziedzinie Farmacji Szpitalnej Podstawy prawne Ustawa z dnia 6 września 2001r. - Prawo farmaceutyczne ( Dz.U.2016.2142
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 13 kwietnia 2016 r. Poz. 493 OBWIESZCZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki. Rozdział 2. Zarys dziejów etyki lekarskiej. Rozdział 3. Prawa pacjenta
Spis treści Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki 1.1. Podstawowe pojęcia etyki ogólnej, niezbędne do zrozumienia zasad etyki lekarskiej i bioetyki..................................... 1 1.2. Pojęcia dobra
Bardziej szczegółowoNowe przepisy -Najważniejsze ryzyka
Nowe przepisy -Najważniejsze ryzyka Mgr farm. Michał Byliniak USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII 3 substancje zostały zaliczone do grupy IV-P, dla których recepty muszą być wystawiane zgodnie z Rozporządzeniem
Bardziej szczegółowoSpis treści Wykaz skrótów Wstęp Rozdział I. Status prawny podmiotu chronionego Rozdział II. Rodzice a dziecko poczęte
Wykaz skrótów... 11 Wstęp... 15 Rozdział I. Status prawny podmiotu chronionego... 23 1. Uwagi wstępne... 23 2. Sytuacja dziecka poczętego w polskim prawie... 32 3. Status prawny dziecka poczętego de lege
Bardziej szczegółowodr Marek Jędrzejczak Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Warszawa 2015
dr Marek Jędrzejczak Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Warszawa 2015 31 500 polskich farmaceutów 14 300 aptek i punktów aptecznych Konieczność wprowadzenia Regionalnej Mapy Usług Farmaceutycznych
Bardziej szczegółowoNowelizacja rozporządzenia w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych
Poznań, dnia 8 kwietnia 2015 r. Nowelizacja rozporządzenia w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych Uprzejmie informujemy, że w Dzienniku Ustaw poz. 477 opublikowane zostało
Bardziej szczegółowoJAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU ODMOWY WYKONANIA ABORCJI?
JAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU ODMOWY WYKONANIA ABORCJI? Aborcja to świadczenie gwarantowane finansowane ze środków publicznych i kontraktowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W załączniku do rozporządzenia
Bardziej szczegółowoProjekt rozporządzenia Ministra Zdrowia. w sprawie sposobu i zakresu kontroli systemu monitorowania bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych
Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie sposobu i zakresu kontroli systemu monitorowania bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych Przekazany do uzgodnień zewnętrznych w dniu 26 kwietnia
Bardziej szczegółowoBROSZURA INFORMACYJNA DLA PACJENTA. PROGRAM ZAPOBIEGANIA CIĄŻY TOCTINO (Alitretynoina)
BROSZURA INFORMACYJNA DLA PACJENTA PROGRAM ZAPOBIEGANIA CIĄŻY TOCTINO (Alitretynoina) Podmiot odpowiedzialny Stiefel Laboratories (Ireland) Ltd Finisklin Business Park, Sligo Irlandia Przedstawiciel podmiotu
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 7 XXV OKRĘGOWEGO ZJAZDU DELEGATÓW PODKARPACKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY APTEKARSKIEJ W RZESZOWIE Z DNIA 15 KWIETNIA 2010r.
Uchwała Nr 7 XXV OKRĘGOWEGO ZJAZDU DELEGATÓW PODKARPACKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY APTEKARSKIEJ W RZESZOWIE Z DNIA 15 KWIETNIA 2010r. w sprawie: pilnej potrzeby nowelizacji ustaw farmaceutycznych XXV Okręgowy Zjazd
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Praktyka zawodowa w aptece. Dz.U.2009.3215 z dnia 2009.02.26 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 26 lutego 2009 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 16 lutego 2009 r. w sprawie praktyki zawodowej
Bardziej szczegółowoZwiązek Zawodowy Techników Farmaceutycznych
TF/20/09/14 RP Łódź, 20.09.2014 Pan Piotr Warczyński Podsekretarz Stanu Ministerstwo Zdrowia ul. Miodowa 15 00-952 Warszawa wyraŝa oburzenie faktem pominięcia naszej organizacji i nie powiadamiania w naleŝytym
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 26 października 2011 r., III CZP 58/11
Uchwała z dnia 26 października 2011 r., III CZP 58/11 Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sędzia SN Wojciech Katner Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "B."
Bardziej szczegółowoPodstawowe warunki prowadzenia apteki Wydawanie produktów leczniczych
Prawo farmaceutyczne Podstawowe warunki prowadzenia apteki Wydawanie produktów leczniczych Joanna Garczyñska, Grzegorz enczyk (prawo@kamsoft.pl) Jak ju pisaliœmy na ³amach naszego czasopisma, z dniem 1
Bardziej szczegółowoSz. P. Minister Zdrowia Ewa Kopacz
Nasz znak: SIAKat-0119-2009 Katowice 2009-05-21 Sz. P. Minister Zdrowia Ewa Kopacz Dotyczy konieczności nowelizacji rozporządzeń dopuszczających leki do obrotu pozaaptecznego w związku z poszerzeniem listy
Bardziej szczegółowoW toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-634333-X-09/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Ewa Kopacz Minister Zdrowia W toku analizy przepisów
Bardziej szczegółowoKodeks Etyki Związku Pracodawców Aptecznych PharmaNET. Preambuła. Związek Pracodawców Aptecznych PharmaNET oraz jego Członkowie, mając na uwadze:
Kodeks Etyki Związku Pracodawców Aptecznych PharmaNET Preambuła Związek Pracodawców Aptecznych PharmaNET oraz jego Członkowie, mając na uwadze: funkcję apteki jako placówki zdrowia publicznego, której
Bardziej szczegółowoLeki narkotyczne i psychotropowe. Piecza i obowiązki kierownika. Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Warszawie październik 2016 r.
Leki narkotyczne i psychotropowe. Piecza i obowiązki kierownika. Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Warszawie październik 2016 r. Ustawa Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001r., t. j. Dz. U.
Bardziej szczegółowodr n.farm. Marek Jędrzejczak Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Warszawa 2015
dr n.farm. Marek Jędrzejczak Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Warszawa 2015 31 500 polskich farmaceutów 15 000 aptek i punktów aptecznych 2 mln pacjentów codziennie w polskich aptekach Uprzedzając
Bardziej szczegółowow sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika farmaceutycznego. (Dz.U. z 2002 r. Nr 126, poz. 1082 i Nr 122, poz.1032)
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 17 lipca 2002 r. w sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika farmaceutycznego. (Dz.U. z 2002 r. Nr 126, poz. 1082 i Nr 122, poz.1032) Na podstawie art. 91
Bardziej szczegółowoSpis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... Wykaz aktów prawnych... Wykaz pozostałych dokumentów... XIII XVII
Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... Wykaz aktów prawnych... Wykaz pozostałych dokumentów... XIII XVII XXI XXXIII XXXIX Rozdział I. Rekonstrukcja koncepcji demokratycznego
Bardziej szczegółowoDoustna antykoncepcja hormonalna
Doustna antykoncepcja hormonalna Gdańsk 2013 Redaktor prowadzący: Agnieszka Frankiewicz Redakcja: Agnieszka Frankiewicz, Izabela Siemaszko Korekta: Agnieszka Frankiewicz, Izabela Siemaszko Projekt okładki
Bardziej szczegółowoU S T A W A z dnia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1)
PROJEKT 26.01.07r. U S T A W A z dnia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 17 listopada 2015 r. Poz OBWIESZCZENIE. z dnia 28 października 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 17 listopada 2015 r. Poz. 1889 OBWIESZCZENIE ministra zdrowia z dnia 28 października 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 2 uzasadnienie zmian dotyczących reklamy aptek i reklamy produktów leczniczych.
Załącznik Nr 2 uzasadnienie zmian dotyczących reklamy aptek i reklamy produktów leczniczych. Uzasadnienie do art. 57 a. Prowadzenie w aptekach, punktach aptecznych oraz placówkach obrotu pozaaptecznego
Bardziej szczegółowoE-zdrowie i e-recepta oczekiwania lekarzy. Kamila Samczuk-Sieteska, Naczelna Izba Lekarska
E-zdrowie i e-recepta oczekiwania lekarzy Kamila Samczuk-Sieteska, Naczelna Izba Lekarska 15.05.2017 Co należy rozumieć pod pojęciem e-zdrowie? - brak normatywnej definicji tego pojęcia Przez e-zdrowie
Bardziej szczegółowoInformacja o zmianach w prawie
Radom, dnia 2 listopada 2015 roku Informacja o zmianach w prawie Rozporządzenie w sprawie nowych uprawnień pielęgniarek i poŀożnych Minister Zdrowia podpisaŀ rozporządzenie umożliwiające realizację nowych
Bardziej szczegółowoGdańska Okręgowa Izba Aptekarska ul. Batorego G d a ń s k
...... (Imiona i Nazwisko) (Adres) (Adres c.d.) (Nr telefonu) (Miejscowość, data) Gdańska Okręgowa Izba Aptekarska ul. Batorego 18 80-251 G d a ń s k W związku z przerwą w wykonywaniu zawodu farmaceuty
Bardziej szczegółowo..prof. dr hab. n. farm. Zbigniew Fijałek... Warszawa, dn Raport Konsultanta Wojewódzkiego
..prof. dr hab. n. farm. Zbigniew Fijałek... Warszawa, dn. 14.02018 imię i nazwisko konsultanta miejscowość, data... Warszawski Uniwersytet Medyczny, Zakład Bioanalizy i Analizy Leków, ul. Banacha 1, 02-097
Bardziej szczegółowoWarszawa, lipiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 94/2014 KLAUZULA SUMIENIA LEKARZA I FARMACEUTY
Warszawa, lipiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 94/2014 KLAUZULA SUMIENIA LEKARZA I FARMACEUTY Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum Badania
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
KODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 2 Uchwała Nr VI/25/2012 z dnia 22 stycznia 2012 r. VI Krajowego Zjazdu Aptekarzy w sprawie przyjęcia Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej Na
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 5 grudnia 2016 r. Poz rozporządzenie Ministra sprawiedliwości. z dnia 21 listopada 2016 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 5 grudnia 2016 r. Poz. 1960 rozporządzenie Ministra sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2016 r. w sprawie realizacji recept farmaceutycznych lub
Bardziej szczegółowoZMIANA 1. Namysłów, dnia 17.12.2012 r. Dom Pomocy Społecznej PROMYK Kamienna 22 46-100 Namysłów. Nr sprawy IZM.I.272.48.2012.AK-G.
Dom Pomocy Społecznej PROMYK Kamienna 22 46-100 Namysłów Namysłów, dnia 17.12.2012 r. Nr sprawy IZM.I.272.48.2012.AK-G. ZMIANA 1 Na podstawie art. 38 ust. 1, 4 i 4a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo
Bardziej szczegółowoStudia z prawa wyznaniowego Tom Prawo farmaceuty do sprzeciwu sumienia w świetle obowiązujących regulacji prawnych
Studia z prawa wyznaniowego Tom 16 2013 Mariola Drozd* Prawo farmaceuty do sprzeciwu sumienia w świetle obowiązujących regulacji prawnych W ostatnim czasie przedmiotem powszechnych dyskusji stało się prawo
Bardziej szczegółowow sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika farmaceutycznego.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2002 r. w sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika Rodzaj aktu Rozporządzenie Data uchwalenia 2002-07-17 Data ogłoszenia 2002-08-09 Data wejścia
Bardziej szczegółowodr hab. n. farm. AGNIESZKA SKOWRON
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM WYDZIAŁ FARMACEUTYCZNY ZAKŁAD FARMACJI SPOŁECZNEJ dr hab. n. farm. AGNIESZKA SKOWRON KATOWICE, 24 KWIETNIA 2018R. SESJA B: FARMACEUCI W KOORDYNOWANEJ I PERSONALIZOWANEJ
Bardziej szczegółowoOgólnopolska Konferencja Naukowa Farmaceuta na oddziale szpitalnym korzyści i wyzwania. Wrocław, 22 kwietnia 2017.
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Farmaceuta na oddziale szpitalnym korzyści i wyzwania Wrocław, 22 kwietnia 2017 Oferta Sponsorska Szanowni Państwo! Organizowana przez nas konferencja stawia czoła zwiększającym
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Wykaz skrótów... XI Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych... 1 2. Umiejscowienie regulacji w systemie
Bardziej szczegółowoz dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA(1) z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Na podstawie art. 96 ust. 7 ustawy z dnia 6 września 2001 r. -
Bardziej szczegółowoUstawa z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw
Ustawa z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw Warszawa, dnia 27 sierpnia 2014 r. Poz. 1136 USTAWA z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy
Bardziej szczegółowoNasz znak: OIAKat Katowice
Nasz znak: OIAKat-379-2005 Katowice 2005-06-13 Stanowisko Okręgowej Rady Aptekarskiej w Katowicach w sprawie reklamy leków wydawanych wyłącznie na receptę. W dniu 2005-06-07 Okręgowa Rada Aptekarska w
Bardziej szczegółowow sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych. (Dz. U. z dnia 5 listopada 2002 r.) Na podstawie art. 96 ust.
Bardziej szczegółowoW klasyfikacji zawodów i specjalności zawód farmaceuty jest pod kodem 2281.
Wymagania Charakterystyka zawodu Możliwość zatrudnienia Prawo wykonywania zawodu farmaceuty Specjalizacja Wykaz specjalizacji farmaceutycznych Egzamin państwowy Zadania zawodowe W klasyfikacji zawodów
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE PRAWA PACJENTA W PRZEPISACH PRAWNYCH
SZCZEGÓŁOWE PRAWA PACJENTA W PRZEPISACH PRAWNYCH 1. Prawo do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP). 2. Prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
Bardziej szczegółowoFARMACJA 21 NOWE WYZWANIA. prof. dr hab. n. farm. Janusz Pluta [Wrocław] Przewodniczący Komitetu Naukowego Kongresu
PROGRAM* 3. KONGRESU NAUKOWEGO POLSKIEGO TOWARZYSTWA FARMACEUTYCZNEGO FARMACJA 21 NOWE WYZWANIA WYDZIAŁ FARMACEUTYCZNY UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. PIASTÓW ŚLĄSKICH UL. BOROWSKA 211, WROCŁAW KONGRES - DZIEŃ
Bardziej szczegółowoUstawa refundacyjna najważniejsze zmiany z punktu widzenia aptekarza
Ustawa refundacyjna najważniejsze zmiany z punktu widzenia aptekarza Poniżej opisałem najważniejsze z punktu apteki zmiany jakie wprowadza ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 11 września 2006 r.
Dz.U.2006.169.1216 2011.02.13 zm. Dz.U.2011.10.55 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 11 września 2006 r. w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów
Bardziej szczegółowoO P I N I A P R A W N A. dotycząca samodzielnej opieki położnej podczas transportu kobiety ciężarnej do ośrodka o wyższym stopniu re ferencyjnym
Opole, dnia 2 grudnia 2014 r. Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Opolu ul. Świerkowa 24, 45-407 Opole O P I N I A P R A W N A dotycząca samodzielnej opieki położnej podczas transportu kobiety ciężarnej
Bardziej szczegółowoFUNDACJA NA RZECZ DOBREJ LEGISLACJI. www.legepharmaciae.org.pl
FUNDACJA NA RZECZ DOBREJ LEGISLACJI www.legepharmaciae.org.pl Fundacja Lege Pharmaciae FARMAKOTERAPIA W LECZENIU NIEPŁODNOŚCI KWESTIE PRAWNE Paulina Kieszkowska-Knapik, Baker&McKenzie Krzyżowski i Wspólnicy
Bardziej szczegółowoKlauzula sumienia lekarza W wyroku z dnia 7 października Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 39: zdanie pierwsze ustawy o zawodach
Klauzula sumienia lekarza W wyroku z dnia 7 października Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 39: zdanie pierwsze ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z Konstytucją. Tym samym zauważa
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
KODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Aptekarzy w Lublinie w dniu 25 kwietnia 1993 r. ( Tekst jednolity ) WSTĘP Aptekarz podejmując wykonywanie zawodu,
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI ZAWODOWEJ DIETETYKA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
KODEKS ETYKI ZAWODOWEJ DIETETYKA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Polskie Towarzystwo Dietetyki Warszawa 2014 1 P R E A M B U Ł A Poniższy Kodeks Etyki Zawodowej Dietetyka został opracowany przez Polskie Towarzystwo
Bardziej szczegółowoLista rzeczy, które należy sprawdzić przepisując Isoderm ( ) (Kursywą przedstawione są informacje dotyczące wyłącznie kobiet)
Broszura dokumentacyjna z wykazem czynności kontrolnych opracowana na podstawie zaleceń Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych dla produktu leczniczego Isoderm
Bardziej szczegółowoWarszawa, luty 2015 ISSN 2353-5822 NR 27/2015 PIGUŁKA DZIEŃ PO W OCENIE SPOŁECZNEJ
Warszawa, luty 2015 ISSN 2353-5822 NR 27/2015 PIGUŁKA DZIEŃ PO W OCENIE SPOŁECZNEJ Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 9 stycznia 2015 roku Fundacja Centrum Badania Opinii
Bardziej szczegółowoII. Zestawienie wykonanych kontroli w roku 2016.
II. Zestawienie wykonanych kontroli w roku 2016. L p. Placówki podlegające nadzorowi i kontroli Plan kontroli Wykonanie kontroli Rodzaj wg stanu na dzień 31.12.2016 Ogółem w tym plano wych Planowe Spraw
Bardziej szczegółowoDOPUSZCZALNOŚĆ EKPSERYMENYU MEDYCZNEGO W STANACH NAGŁYCH I ZAGROŻENIA ŻYCIA THE ADMISSIBILITY OF RESEARCH IN EMERGENCY MEDICINE
DOPUSZCZALNOŚĆ EKPSERYMENYU MEDYCZNEGO W STANACH NAGŁYCH I ZAGROŻENIA ŻYCIA THE ADMISSIBILITY OF RESEARCH IN EMERGENCY MEDICINE Agata Wnukiewicz-Kozłowska Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego
Bardziej szczegółowo1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
SPIS TREŚCI Wstęp 10 1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22 Zagnieżdżenie 23 Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę 23 Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
Bardziej szczegółowoRozdział VII. Odpowiedzialność pacjenta za własne zdrowie wobec rozwoju medycyny predyktywnej Wprowadzenie Cel i metoda Zar
Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... 1 Rozdział I. Współczesne aksjologiczne dylematy realizacji prawa do ochrony zdrowia przez władze publiczne i odpowiedzialności z tym związanej... 5 Rozdział
Bardziej szczegółowoUMOWA Nr... o upoważnieniu do wystawiania recept na leki i wyroby medyczne podlegające refundacji
Załącznik do Zarządzenia Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Nr 41/2004 z dnia 25 listopada 2004 UMOWA Nr... o upoważnieniu do wystawiania recept na leki i wyroby medyczne podlegające refundacji zawarta
Bardziej szczegółowoLegenda: Czcionka czerwona zapisy wprowadzone przez nowelizację rozporządzenia z dnia 3 września 2014r. Przekreślenie zapisy usunięte.
Opracowanie ujednoliconego tekstu rozporządzenia w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje Uwaga: Opracowanie
Bardziej szczegółowoRecepta. Recepta jest pisemnym poleceniem lekarza skierowanym do farmaceuty z prośbą o wydanie leku Wzór recepty
Recepta Recepta jest pisemnym poleceniem lekarza skierowanym do farmaceuty z prośbą o wydanie leku Wzór recepty Części recepty 1. Inscriptio - Nagłówek recepty 2. Nomen aegroti - Dane dotyczące chorego
Bardziej szczegółowoAutopoprawka do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 1775)
Autopoprawka do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 1775) W projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz o zmianie
Bardziej szczegółowoDotyczy : ISO 9001: 2008, AKREDYTACJA CMJ. Procedura. Stanowisko: Imię i Nazwisko Data Podpis. Opracował: Położna Anna Zimny
PROCEDURA: Postępowanie z Pacjentem na wypadek braku możliwości udzielenia świadczenia zdrowotnego w postaci terminacji ciąży z uwagi na skorzystanie przez lekarzy z klauzuli sumienia Stanowisko: Imię
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 14/V/2007 Podkarpackiej Okręgowej Rady Aptekarskiej z dnia 5 grudnia 2007 r.
Uchwała Nr 14/V/2007 Podkarpackiej Okręgowej Rady Aptekarskiej z dnia 5 grudnia 2007 r. w sprawie: zasad działania Komisji oraz organów PORA przy stwierdzaniu rękojmi naleŝytego prowadzenia apteki przez
Bardziej szczegółowoLUBELSKI ZWIĄZEK LEKARZY RODZINNYCH - PRACODAWCÓW
Zespół Opiniowania Aktów Prawnych Nadzór: Teresa Dobrzańska - Pielichowska RECEPTY 2013 Przygotował Tomasz Zieliński we współpracy z Markiem Sobolewskim LUBELSKI ZWIĄZEK LEKARZY RODZINNYCH - PRACODAWCÓW
Bardziej szczegółowoRaport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie Psychologia Kliniczna za rok 2015
Aleksandra Kühn-Dymecka Instytut Psychiatrii i Neurologii 02-957 Warszawa Al. Sobieskiego 9 Email dymecka@ipin.edu.pl tel., 224582534 Warszawa 01-02-2016 r Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie
Bardziej szczegółowoJ )ź. 2l\ /H.2044. Pan Bartosz Arłukowicz Minister Zdrowia ul. Miodowa 15 00-952 Warszawa
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Irena Lipowicz Warszawa, 2l\ /H.2044 I.812.8.2014.AM Pan Bartosz Arłukowicz Minister Zdrowia ul. Miodowa 15 00-952 Warszawa J )ź Zgodnie z moim stanowiskiem, przedstawionym
Bardziej szczegółowoEtyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
Bardziej szczegółowoPrawa i obowiązki pacjenta
Prawa i obowiązki pacjenta Podstawowe unormowania prawne Wynikają one z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) oraz następujących ustaw: z dnia 27 sierpnia
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA. z dnia 11 września 2006 r.
LexPolonica nr 68477. Stan prawny 2014-10-31 Dz.U.2006.169.1216 (R) Środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory kategorii 1 i preparaty zawierające te środki lub substancje ROZPORZĄDZENIE MINISTRA
Bardziej szczegółowoPrzewodnik dla lekarzy wystawiających recepty.
Przewodnik dla lekarzy wystawiających recepty. W ostatnim okresie, w związku z wejściem w życie pod koniec grudnia 2012 r. rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie recept lekarskich oraz konieczności
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE FARMACEUTYCZNEGO W BYDGOSZCZY ZA ROK 2008.
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU FARMACEUTYCZNEGO W BYDGOSZCZY ZA ROK 2008. 1. Informacja o stanie zatrudnienia Tabela 1. L.p. Kadra Wojewódzkich Inspektoratów Farmaceutycznych (na
Bardziej szczegółowoWarszawa, Pan Minister Bartosz Arłukowicz Ministerstwo Zdrowia. Szanowny Panie Ministrze,
Warszawa, 16.03.2015 Pan Minister Bartosz Arłukowicz Ministerstwo Zdrowia Szanowny Panie Ministrze, Organizacje tworzące Koalicję na rzecz CEDAW zwracają się do Pana Ministra z prośbą o informacje na temat
Bardziej szczegółowoo zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw.
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VIII KADENCJA Warszawa, dnia 22 lipca 2014 r. Druk nr 689 MARSZAŁEK SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Pan Bogdan BORUSEWICZ MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Zgodnie
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XIX Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych... 1 2. Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoPL Zjednoczona w różnorodności PL A8-0046/291. Poprawka 291 Mireille D'Ornano w imieniu grupy ENF
7.3.2016 A8-0046/291 Poprawka 291 Mireille D'Ornano w imieniu grupy ENF Sprawozdanie Françoise Grossetête Weterynaryjne produkty lecznicze COM(2014)0558 C8-0164/2014 2014/0257(COD) A8-0046/2016 Wniosek
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 6 września 2001 r.
Kancelaria Sejmu s. 1/9 USTAWA z dnia 6 września 2001 r. Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1382. Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo farmaceutyczne, ustawę o wyrobach medycznych oraz
Bardziej szczegółowoWARUNKI LUB OGRANICZENIA DOTYCZĄCE BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO STOSOWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO DO WDROŻENIA PRZEZ KRAJE CZŁONKOWSKIE
ANEKS 1 WARUNKI LUB OGRANICZENIA DOTYCZĄCE BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO STOSOWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO DO WDROŻENIA PRZEZ KRAJE CZŁONKOWSKIE Kraj członkowski musi upewnić się ze wszystkie warunki lub ograniczenia
Bardziej szczegółowoProjekt U S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia
Projekt z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia
Bardziej szczegółowoWarszawa, 01.02.2015. Lidia Popek. Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytut Psychiatrii i Neurologii 02 957 Warszawa, ul.
Lidia Popek Warszawa, 01.02.2015 Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytut Psychiatrii i Neurologii 02 957 Warszawa, ul. Sobieskiego 9 tel. 22 4582806; fax22 6421272 ; email. lpopek@ipi.edu.pl Raport
Bardziej szczegółowoInstytucja klauzuli sumienia w zawodzie pielęgniarki i położnej
Dyskusja: Jakich świadczeń medycznych wolno odmówić ze względów moralnych? 1.10. 2012 - Instytucja klauzuli sumienia w zawodzie pielęgniarki i położnej Beata Dobrowolska (Uniwersytet Medyczny w Lublinie)
Bardziej szczegółowoU S T AWA. z dnia. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw 1)
PROJEKT 14.12.2015 U S T AWA z dnia o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r.
Bardziej szczegółowoZapotrzebowanie na zakup produktów leczniczych, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego
Zapotrzebowanie na zakup produktów leczniczych, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego 2 Ustawa o zmianie ustaw w związku z wprowadzeniem e-recepty z 10 kwietnia
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAPOBIEGANIA CIĄŻY LISTA KONTROLNA PRZEPISYWANIA LEKU TOCTINO
PROGRAM ZAPOBIEGANIA CIĄŻY LISTA KONTROLNA PRZEPISYWANIA LEKU TOCTINO Karta pacjenta Imię i nazwisko pacjenta Podmiot odpowiedzialny Stiefel Laboratories (Ireland) Ltd Finisklin Business Park, Sligo Irlandia
Bardziej szczegółowozmieniające zarządzenie w sprawie trybu i sposobu postępowania dotyczącego nadawania osobom uprawnionym unikalnych numerów identyfikujących recepty;
INFORMACJA DLA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH UPRAWNIONYCH DO WYSTAWIANIA RECEPT NA LEKI, ŚRODKI SPOŻYWCZE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO ORAZ WYROBY MEDYCZNE REFUNDOWANE PODSTAWY PRAWNE: Ustawa z dnia
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
KODEKS ETYKI APTEKARZA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Aptekarzy w Lublinie w dniu 25 kwietnia 1993 r. ( Tekst jednolity ) WSTĘP Aptekarz podejmując wykonywanie zawodu,
Bardziej szczegółowoKlauzula sumienia w zawodzie lekarza
Wydawnictwo UR 2010 ISSN 2082-369X Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie Rzeszów 2010, 4, 483 488 Anna Jacek Klauzula sumienia w zawodzie lekarza Z Instytutu
Bardziej szczegółowoPRAWA PACJENTA W ZAKRESIE OPIEKI PIELĘGNIARSKO- POŁOŻNICZEJ TERESA KRUCZKOWSKA
W ZAKRESIE OPIEKI PIELĘGNIARSKO- POŁOŻNICZEJ TERESA KRUCZKOWSKA Prawa pacjenta w oparciu o Ustawę z dn. 6 listopada 2008 r. (Dz. U. 2012. 159 j.t.) Przestrzeganie praw pacjenta określonych w ustawie jest
Bardziej szczegółowoZDROWIE I PRAWA REPRODUKCYJNE
ZDROWIE I PRAWA REPRODUKCYJNE FEDERACJA NA RZECZ KOBIET I PLANOWANIA RODZINY Definicja zdrowia reprodukcyjnego Platforma działania, dokument końcowy IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet, Pekin 1995,
Bardziej szczegółowo