SPRAWOZDANIE KONSULTACYJNEJ GRUPY EKSPERTÓW W SPRAWIE AUSCHWITZ CONCENTRATION CAMP listopada - 2 grudnia 2006

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE KONSULTACYJNEJ GRUPY EKSPERTÓW W SPRAWIE AUSCHWITZ CONCENTRATION CAMP 1 30 listopada - 2 grudnia 2006 PODZIĘKOWANIA Grupa ekspertów wyraziła wdzięczność polskim władzom za całą organizację spotkania i gościnność. Eksperci wysoko ocenili wszystkie prezentacje, przedstawione w szczególności przez władze krajowe i regionalne oraz zespół ds. przygotowania Planu Zarządzania. STRESZCZENIE Grupa ekspertów spotkała się w dniach 30 listopada i 2 grudnia 2006 roku w Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie, a w dniu 1 grudnia przeprowadziła wizję lokalną w celu zapoznania się z wybranymi zagadnieniami w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau i w jego otoczeniu. Sprawozdanie sporządzono na podstawie niedawno zebranej, obszernej dokumentacji, wcześniejszych spotkań i misji eksperckich, prezentacji materiałów wyjściowych do projektu Planu Zarządzania a także dokonanej na miejscu oceny. Podczas, gdy wewnętrzne działania Muzeum są obiecujące, eksperci wyrazili głęboką troskę w związku z brakiem inicjatywy ze strony władz w odniesieniu do zarządzania otoczeniem i opracowania uaktualnionej deklaracji uzasadniającej wyjątkową uniwersalną wartość miejsca (OUV) 2 oraz zweryfikowania granic i określenia elementów niezbędnych dla przekazania jego znaczenia przyszłym pokoleniom biorąc pod uwagę kryterium autentyzmu i integralności, zgodnie z zaleceniami wynikającymi z Europejskiego Przeglądu okresowego miejsc Światowego Dziedzictwa. Dostrzegając impas w relacjach pomiędzy władzami państwowymi i lokalnymi, eksperci podkreślili, że przedmiotem Planu Zarządzania nie jest zastąpienie obowiązujących prawnie mechanizmów planowania przestrzennego, lecz umożliwienie dialogu pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami 3 tak, aby każda z nich mogła skorzystać z perspektyw rozwojowych 4, jakie stwarza miejsce Światowego Dziedzictwa. Niniejsze sprawozdanie, sporządzone w oparciu o powyższe założenia, a także pisemne stanowiska społeczności lokalnych oraz obowiązujący plan zagospodarowania przestrzennego Brzezinki, zawiera opis działań i zalecenia, jakie mógłby uwzględnić Rząd RP, by wykazać swoją wiodącą rolę w zarządzaniu miejscem. 1 W 1979 roku obszar b. obozu Auschwitz-Birkenau został wpisany pod nazwą Auschwitz Concentration Camp i eksperci posługują się obowiązującą na razie formalną nazwą miejsca Światowego Dziedzictwa. 2 Oustanding Universal Value (OUV) tłumaczone jako wyjątkowa uniwersalna wartość to pojęcie oznaczające istotę uzasadnienia wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa. 3 w oryginale: stakeholders, czyli dosłownie: udziałowcy ; tutaj w sensie: strony zainteresowane udziałem w realizacji Planu Zarządzania. 4 w oryginale: added value. 1

2 TŁO PROWADZONYCH PRZEZ EKSPERTÓW KONSULTACJI Historia wpisu na Listę, kryteria i wyjątkowa uniwersalna wartość Miejsce zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa w 1979 roku, na podstawie kryterium kulturalnego VI oraz przy stwierdzeniu, że: Zabezpieczające ogrodzenia, drut kolczasty, rampy, baraki, szubienice, komory gazowe i piece krematoryjne dają wyobrażenie o warunkach, w jakich odbywało się nazistowskie ludobójstwo w byłym obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz- Birkenau, największym w Trzeciej Rzeszy. Zgodnie z wynikami badań historycznych, w obozie było systematycznie głodzonych, torturowanych i mordowanych 1,5 miliona osób, wśród których wielką liczbę stanowili Żydzi. Obóz jest symbolem okrucieństw, jakie w XX wieku człowiek popełnił wobec drugiego człowieka. 5 (Światowe Dziedzictwo krótki opis) Komitet zdecydował wtedy o ograniczeniu wpisów innych miejsc o podobnym charakterze. Podobnie, jak w przypadku innych wczesnych wpisów, Komitet nie rozpatrywał deklaracji znaczenia miejsca. Takiego dokumentu, podobnie jak i deklaracji uzasadniającej wyjątkową uniwersalną wartość miejsca Komitet nie miał sposobności przyjąć do dnia dzisiejszego. Ponadto, nie wszystkie elementy istotne dla miejsca zostały uwzględnione we wpisie, aczkolwiek większość z nich była chroniona w ramach strefy ciszy i strefy ochronnej. Mapa tych stref, mimo iż nigdy nie wprowadzona w życie, stanowiła integralną cześć dokumentacji nominacyjnej przekazanej przez władze i zatwierdzonej przez Komitet Światowego Dziedzictwa przy dokonywaniu wpisu. Oceny stanu zachowania przeprowadzone przez Komitet Światowego Dziedzictwa Komitet Światowego Dziedzictwa (a do roku 2001 Biuro Komitetu) regularnie dokonywał oceny stanu zachowania miejsca (decyzje Komitetu Światowego Dziedzictwa z kolejnych sesji: 22 COM, 23 COM, 24 COM, 25 COM, 26 COM, 27 COM, 28 COM, 29 COM i 30 COM). W 2001 roku przedstawiono szczegółowe sprawozdanie, po wizycie na miejscu międzynarodowej misji pod kierownictwem Przewodniczącego Komitetu Światowego Dziedzictwa (patrz załącznik III). Grupa ekspertów dokonała przeglądu wielu zagadnień, zwłaszcza tych poruszonych w tamtym sprawozdaniu. Późniejsze raporty dotyczące stanu zachowania i decyzje Komitetu Światowego Dziedzictwa skupiały się w szczególności na kwestii braku Planu Zarządzania, ujętej w decyzji nr 30 COM 7B88. Zmiana nazwy miejsca na proponowaną przez polskie władze i odroczona przez Komitet w trakcie jego 30 sesji (30 COM 8B.12) nie wchodziła w zakres zadań i obowiązków grupy ekspertów, jednakże wiele spośród zgłoszonych uwag miało istotne znaczenie dla dyskusji dotyczącej oceny tej propozycji. W 2006 roku Komitet dokonał przeglądu wszystkich sprawozdań okresowych z regionu europejskiego w tym również sprawozdań dotyczących Auschwitz Concentration Camp (30 COM 11A.1). 5 Tzw. Krótki opis zamieszczony na stronie internetowej UNESCO ( 2

3 Umocowanie grupy ekspertów Polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zaprosiło grupę ekspertów, w skład której, na mocy decyzji podjętej w trakcie 30 sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa (30 COM 7B.88), weszli: dr Eleonora Bergman (ekspert, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, Polska), p. Max Polonovski (ekspert, Naczelny Kurator Dziedzictwa Żydowskiego, Ministerstwo Kultury, Francja), p. Giora Solar (ekspert ICOMOS, Izrael), prof. Michael Turner (ekspert, Bezalel Academy, Izrael) i dr Mechtild Rössler (Szef Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO na Europę), zaś jako zespół zajmujący się przygotowaniem projektu Planu Zarządzania dr Marek Rawecki i p. Jadwiga Rawecka. Pełny program spotkania oraz listę uczestników przedstawiono w załącznikach I i II niniejszego sprawozdania. IDENTYFIKACJA I ZAKRES POSZCZEGÓLNYCH ZAGADNIEŃ Członkowie misji zapoznali się wnikliwie ze szczegółowymi materiałami wyjściowymi jako kluczową fazą przygotowawczą do Planu Zarządzania opracowanymi przez zespół oraz przeprowadzili konsultacje z władzami państwowymi i regionalnymi. W trakcie wizyty na miejscu eksperci spotkali się również z nowym dyrektorem Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz przyjęli pisemne stanowiska Rady Osiedla Zasole w Oświęcimiu oraz Rady Sołeckiej Brzezinki. Członkowie misji zwiedzili różne części byłego obozu oraz zapoznali się z niektórymi kwestiami mogącymi mieć wpływ na kształt Planu Zarządzania. 1. Opis historyczny i uzasadnienie wpisu Auschwitz Concentration Camp na Listę jako miejsca Światowego Dziedzictwa Auschwitz-Birkenau, największy obóz koncentracyjny i obóz zagłady Trzeciej Rzeszy, jest na Liście Światowego Dziedzictwa jedynym miejscem symbolizującym nazistowskie ludobójstwo. Eksperci zaznaczyli, że obecnie znajdujemy się w zwrotnym punkcie historii, w którym pamięć o tym miejscu przenosi się z indywidualnej do zbiorowej świadomości. W tym przełomowym okresie niezbędna jest głęboka refleksja nad otwarciem nowego rozdziału. Eksperci stwierdzili, iż nie ma oficjalnie przyjętej deklaracji znaczenia miejsca Światowego Dziedzictwa. Utrudnia to w szczególności opracowanie Planu Zarządzania i jego długofalowej wizji. Eksperci przyjrzeli się wynikom prac studyjnych zespołu ds. przygotowania Planu Zarządzania. Zespół uwzględnił w swoim opracowaniu dużą liczbę miejsc istotnych dla zrozumienia wymowy całego kompleksu obozowego, położonych poza wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa obszarem Muzeum. Z uwagi na brak deklaracji znaczenia miejsca określenie dalszych etapów postępowania i ustalenie priorytetów okazało się bardzo trudne. W odniesieniu do granic miejsca Światowego Dziedzictwa, eksperci wyjaśnili, że w nominacji do wpisu wyznaczono wokół Muzeum dwie strefy: strefę ciszy i strefę ochronną. Ustanowionych stref nie wprowadzono jednak w życie. Już misja, która miała miejsce w 2001 roku, wskazywała na poważne trudności związane m.in. z arbitralnym charakterem stref i z narzuceniem ich bez przeprowadzenia konsultacji. Eksperci stwierdzili, 3

4 że polskie władze nigdy nie wnioskowały do Komitetu Światowego Dziedzictwa o zmianę granic tych stref. W opinii ekspertów, opis miejsca powinien powstać w oparciu o pełną historię nazistowskiego systemu eksterminacji, obejmującą utworzenie obozu, wszystkie elementy życia, pracy i śmierci więźniów, organizacji, logistyki, transportu i komunikacji, jak również planowane rozszerzenie działań nazistów na cały oświęcimski region. Z tego powodu kwestią kluczową dla zrozumienia istoty miejsca jest spójność prac z zakresu inwentaryzacji, opracowywania map, dokumentacji i archiwizacji materiałów dotyczących wszystkich tych zagadnień. Eksperci zalecili sporządzenie deklaracji znaczenia miejsca. Podobnie, jak w przypadku zaleceń przedstawionych w 2001 roku, oraz w świetle doświadczeń wynikających z europejskich sprawozdań okresowych, eksperci zalecili wyjaśnienie przebiegu granic w kształcie zatwierdzonym przez Komitet w 1979 roku. Granice te powinny zostać określone w oparciu o uzasadnienie i część opisową, zgodnie ze szczegółowymi wskazówkami zawartymi w paragrafach Wytycznych Operacyjnych dotyczących wdrażania Konwencji w sprawie Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego 6. Dlatego też dla stref buforowych należy przyjąć regulacje w ramach przyjętej praktyki prawnej Światowego Dziedzictwa. 2. Identyfikacja i zarządzanie miejscami znajdującymi się poza głównym obszarem Światowego Dziedzictwa Część opisową i uzasadnienie - sporządzone na podstawie przeprowadzonych przez zespół ds. przygotowania Planu Zarządzania szerokich badań i inwentaryzacji - należy oprzeć na bardziej dogłębnym zrozumieniu wzajemnych relacji pomiędzy zidentyfikowanymi miejscami i obiektami. Podczas gdy zespół ds. przygotowania Planu Zarządzania zwrócił uwagę na olbrzymi zasięg całego obszaru (Interessengebiet des Konzentrationslagers Auschwitz oraz 48 podobozów KL Auschwitz) eksperci odwołali się w szczególności do niżej wymienionych map, wskazując na nie, jako na podstawę określenia zasięgu Planu Zarządzania: Mapa integralności i autentyczności miejsca - Krajobraz (patrz załącznik IV); Mapa integralności i autentyczności miejsca - Obiekty (patrz załącznik V). Eksperci zwrócili uwagę na istnienie [w Polsce] dwóch poziomów zgodnej z prawem ochrony konserwatorskiej obiektów: ewidencja zabytków (poziom identyfikacji) oraz rejestr zabytków (poziom ochrony). Żadne ze zidentyfikowanych miejsc, znajdujących się poza głównym obszarem Światowego Dziedzictwa nie zostało zgłoszone do wpisu. Wyjątek stanowi część Judenrampe, która została wpisana do rejestru zabytków bez bocznicy kolejowej, co oznacza, że podejście do ochrony nie było spójne

5 Zanim zostanie opracowana inwentaryzacja ustalająca priorytety ochrony miejsc i obiektów, należy pilnie podjąć środki ochrony konserwatorskiej w stosunku do obiektów zagrożonych zawaleniem, wandalizmem i innymi czynnikami. Eksperci zwrócili szczególną uwagę na byłą SS-Küche (kuchnię/ kantynę SS) w Oświęcimiu, a w Brzezince - na byłą stację wodociągową oraz tzw. ziemniaczarki i kwaszarnię dla KL Birkenau. Eksperci zalecili, by zasięg i priorytety Planu Zarządzania ustalano w oparciu o materiał badawczy i inwentaryzacje przygotowane przez zespół ds. przygotowania Planu Zarządzania ze szczególnym zwróceniem uwagi na mapy zawarte w załącznikach IV i V. Uzgodnienia tego Planu, po przeprowadzeniu konsultacji ze społecznością lokalną, powinny być uwzględnione w miejscowych planach zagospodarowana przestrzennego. Wszystkie zidentyfikowane miejsca i obiekty spisu powinny zostać w sposób profesjonalny zinwentaryzowane i opisane. Należy sporządzić harmonogram i program prac dla dokonania analiz, ustalenia priorytetów oraz dla określenia miejsc przewidzianych do objęcia ewidencją i rejestrem zabytków. Eksperci zalecili stosowanie spójnego podejścia przy sporządzaniu list obiektów i miejsc do ewidencji zabytków i rejestru zabytków, w oparciu o uporządkowany pod kątem priorytetów ich wykaz. Priorytetem w odniesieniu do reliktowego krajobrazu, oznaczonego w załączniku IV, winny być studia i badania, a w odniesieniu do obszaru o priorytetowym znaczeniu, przedstawionym w załączniku V, wszelkim pracom realizacyjnym winien towarzyszyć nadzór archeologiczny i konserwatorski oraz ocena wpływu na środowisko. 3. Zagadnienia związane z polityką konserwatorską i zarządzaniem Dotychczas nie podjęto żadnych kroków w celu przełamania impasu, jaki stwierdziła misja w 2001 roku (str. 6 sprawozdania z międzynarodowej wizyty w miejscu Światowego Dziedzictwa Auschwitz Concentration Camp i jego otoczeniu w dniach 1-2 lipca 2001). Organom administracji rządowej powinno zależeć na budowaniu zaufania wśród zainteresowanych stron, gdyż uwzględnienie potrzeb społecznych stanowi nieodłączny element procesu zarządzania. Eksperci doceniają wysoki poziom przeprowadzonych badań naukowych i uważają, że jest to pierwszy krok procesu przygotowania Planu. Kolejne etapy powinny obejmować m.in. deklarację znaczenia miejsca, ustalenie priorytetów w wykazie miejsc i obiektów przy przygotowaniu planu działań, sporządzenie szczegółowych planów konserwacji i realizacji, identyfikację wszystkich miejsc i obiektów historycznych znajdujących się we władaniu Skarbu Państwa lub agencji państwowych w celu objęcia rejestrem zabytków, 5

6 opracowanie polityki wspierania potrzeb społeczności lokalnej poprzez wykorzystanie tych miejsc i obiektów. Rozwiązaniem, które najpierw należy brać pod uwagę, zanim podejmie się decyzję o budowie nowych obiektów jest zawsze adaptacja już istniejących budynków do odpowiednich funkcji. Eksperci zalecają, by przy ustalaniu priorytetów brać pod uwagę opinię społeczności lokalnej. Należy przy tym wprowadzić odpowiednie struktury zarządzania, w których będą mogły uczestniczyć wszystkie zainteresowane strony. 4. Zagrożenia i środki zaradcze W stosunku do wszelkich pojawiających się zagrożeń należy stosować rozwiązania, które znajdą się w Planie Zarządzania w oparciu o ustalone priorytety ochrony miejsc i obiektów, studia wykonalności, oceny potrzeb i powszechnie przyjęte zasady konserwacji. Eksperci dostrzegają ograniczenia finansowe, brak uregulowań prawnych ochrony, brak akceptacji ze strony lokalnej społeczności i odpowiedniego stanu świadomości, brak działań planistycznych, występowanie problemów dotyczących własności terenu, problemów związanych z brakiem poszanowania i wandalizmem, istnienie presji rozwojowych oraz kwestie zarządzania wzrastającym ruchem turystycznym. Spośród zagrożeń naturalnych eksperci szczególną uwagę zwrócili na niebezpieczeństwa powodziowe i pożarowe. 5. Społeczności lokalne Władze państwowe muszą przyjąć na siebie odpowiedzialność za przeciwdziałanie zagrożeniom i wdrażanie środków zapobiegawczych (patrz również punkt. 2); W tych okolicznościach eksperci mają poczucie, że zagadnienia związane ze społecznościami lokalnymi i zainteresowanymi stronami powinny być rozpatrywane w sposób szczególny, choć niektóre z tych kwestii zostały już poruszone w innych punktach. Eksperci odebrali jako zachęcający sygnał zgłoszone na piśmie uwagi dwóch społeczności - Rady Sołeckiej Brzezinki oraz Rady Osiedla Zasole w Oświęcimiu (patrz załączniki VI i VII). Dokonali oceny uwag w świetle materiałów badawczych przedstawionych przez zespół ds. przygotowania Planu Zarządzania. Rada Sołecka Brzezinki: Eksperci dokonali oceny planu zagospodarowania przestrzennego Brzezinki pod kątem map zawierających proponowane priorytety krajobrazu i zabudowy. Eksperci zwrócili szczególną uwagę na życzenie społeczności Brzezinki dotyczące przyjęcia planu w istniejącym kształcie i uznali za prawdopodobne źródła konfliktu kwestię dostępu do bocznic kolejowych Judenrampy oraz kwestię drogi ekspresowej. W każdym przypadku zalecono realistyczne rozwiązania. 6

7 Rada Osiedla Zasole: W odniesieniu do Dzielnicy Zasole eksperci zauważyli brak jakiegokolwiek zatwierdzonego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Oświęcimia. Społeczność Zasola, zamieszkująca tereny wokół Państwowego Muzeum Auschwitz- Birkenau i stanowiąca około 25% całkowitej liczby mieszkańców miasta, została uznana za kluczową zainteresowaną stronę w mieście. Eksperci dokonali oceny pisemnego stanowiska Rady i zapoznali się ze szczegółowymi wnioskami społeczności dotyczącymi połączeń drogowych, transportu, lokalnego ośrodka kultury oraz zakładów produkcyjnych, w odniesieniu do zwiększonego zatrudnienia i innych wyszczególnionych projektów. Eksperci podkreślili pilną potrzebę zajęcia się sprawami społeczności lokalnej w celu przezwyciężenia impasu, który stwierdzono już w 2001 roku, i w związku z którym władze nie podjęły żadnych aktywnych działań. Kwestia parkingu została zakwalifikowana jako akt dobrej woli. Z uwagi na to, że edukacja i podnoszenie stanu świadomości to szeroki temat, eksperci są zdania, że należy zaproponować społeczności lokalnej specjalny program działań, obejmujący między innymi poznawanie jej historii i losów. Zauważyli przy tym, że Państwowe Muzeum jest jednym z większych pracodawców w mieście i że może ono mieć swój odpowiedni udział w tych działaniach. W odniesieniu do społeczności lokalnych, eksperci zalecają, aby przedstawione przez nie wnioski dotyczące planowania i zagospodarowania przestrzennego były uwzględnione w Planie Zarządzania, jako element zobowiązania do współpracy. W odniesieniu do każdej z omawianych społeczności eksperci zalecili przyjęcie następujących punktów: Rada Sołecka Brzezinki: Z zasady władze państwowe powinny popierać plan zagospodarowania przestrzennego Brzezinki. Połączenie pomiędzy obiema częściami byłego obozu: Auschwitz i Birkenau, należy wskazać w obrębie otwartej przestrzeni publicznej. Eksperci uznali tę przestrzeń za istotny element, którego szczegółowa analiza winna być przedstawiona w następnym etapie prac. W trakcie realizacji Planu należy prowadzić konsultacje z przedstawicielami społeczności w celu ustalenia szczegółów dotyczących: hierarchii dróg, opracowania wytycznych dotyczących głównego parkingu, traktów pieszych i systemu oznakowania. Rada Osiedla Zasole: poparcie dla inicjatywy utworzenia ośrodka kultury - z udziałem dotacji rządowych; lokalizacja komisariatu policji i bazy logistycznej w istniejącym budynku i włączenie ich do Planu Zarządzania jeśli to możliwe w miejscu obecnej zajezdni (PKSiS S.A. przy ul. Więźniów Oświęcimia); poparcie dla wprowadzenia miejskiego monitoringu telewizyjnego; uwzględnienie w wytycznych projektu Ogrodów Europy zagadnień wizualnej i funkcjonalnej integralności; 7

8 dokonanie przeglądu wszystkich propozycji i włączenie ich w ramy Planu Zarządzania. W odniesieniu do Kopca Pamięci i Pojednania, eksperci rozumieją, że projekt ten w proponowanej lokalizacji nie został zatwierdzony przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze. W odniesieniu do inwestycji produkcyjnej nie były dostępne dodatkowe informacje, nie przedstawiono zatem żadnych szczególnych zaleceń. Ogólnie biorąc, polskie władze powinny dokonać przeglądu wykorzystania miejscowych zakładów produkcyjnych pod kątem potencjału zatrudnieniowego. Eksperci nakłaniają wszystkie zainteresowane strony do opracowania i zatwierdzenia planu zagospodarowania przestrzennego Oświęcimia w celu dostarczenia rozwiązań w dziedzinie rozpoznanych potrzeb. Aby wykazać dobrą wolę, zgodnie z oczekiwaniami społeczności, władze mogłyby rozważyć zarządzanie parkingiem Muzeum przez społeczność lokalną na podstawie udzielanych koncesji. Takiemu scenariuszowi powinno towarzyszyć stworzenie uzupełniającego budżetu dla Muzeum. Szczegóły dotyczące okresu próbnego należy ustalić z udziałem wszystkich zainteresowanych stron. Eksperci rekomendują, aby w ramach wstępnego etapu realizacji Planu Zarządzania prowadzić na poziomie społeczności lokalnej edukację i działania z zakresu podnoszenia świadomości, w szczególności w odniesieniu do Światowego i Europejskiego Dziedzictwa. Władze mogłyby dostosować do miejscowych potrzeb Pakiet Edukacyjny Dziedzictwa Światowego (World Heritage Education Kit). Wspólnoty lokalne należy traktować jako partnerów w zarządzaniu i strażników miejsca, uwzględniając potrzebę dokumentowania i upowszechniania informacji o ich przeszłości. 6. Nowe zagadnienia Eksperci przeanalizowali cały szereg nowych bądź pojawiających się zagadnień, włączając w to konkurs na projekt Ogrodów Europy, Kopiec Pamięci i Pojednania, kwestie przeprowadzenia drogi ekspresowej S-1 w pobliżu stosów spaleniskowych KL Birkenau oraz przyszłej adaptacji obiektów znajdujących się obecnie w posiadaniu jednostki wojskowej z uwagi na fakt, że jednostka będzie rozformowana i opuści teren w najbliższych latach. Eksperci zalecają wypracowanie nowego mechanizmu w strukturze zarządzania, pozwalającego na zajęcie się nowymi bądź pojawiającymi się sprawami. Eksperci zauważyli również, że wszystkie zmiany związane z planami rozwoju winno się rozpatrywać w kontekście autentyzmu i integralności miejsca oraz jego ochrony, a także przypomnieli paragraf 172 Wytycznych operacyjnych, mówiący o obowiązku zawiadamiania przez władze państwowe Centrum 8

9 Światowego Dziedzictwa o większych planowanych zmianach, które mogą naruszyć wartość miejsca. 7. Państwowe Muzeum, zarządzanie ruchem odwiedzających Eksperci powitali nowego dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i dowiedzieli się, iż trwają prace nad projektami nowych sposobów prezentacji ekspozycji. Eksperci podkreślili, że prezentacja związana jest z całościowym przekazem historii miejsca i jego kontekstu zidentyfikowanego przez zespół ds. opracowania Planu Zarządzania, oraz że wszelkie nowe kroki muszą uwzględniać autentyzm i integralność w odniesieniu do wyjątkowej uniwersalnej wartości. Eksperci oczekują, że wszelkie nowe propozycje będą przedstawiane w ramach rządowych sprawozdań dotyczących stanu zachowania miejsca, zgodnie z procedurami ustanowionymi w myśl Konwencji Światowego Dziedzictwa. Eksperci zauważyli, że liczba odwiedzających Muzeum stale rośnie (obecnie wynosi ok. 1,2 mln. rocznie), co wiąże się z nowymi wyzwaniami wymagającymi odpowiedzi poprzez ulepszone metody planowania, dostosowanie obiektów, regulację przepływu odwiedzających wewnątrz Muzeum i w jego otoczeniu oraz wprowadzenie różnorakich funkcji i urządzeń. Dalej, eksperci odnotowali istnienie zasadniczych problemów w zarządzaniu ruchem turystycznym i organizacji przejazdów autokarów, szczególnie w sąsiedztwie Bramy Śmierci (niewystarczająca wielkość parkingu przy głównym wejściu do Muzeum w Brzezince). Rozwiązanie tego problemu można znaleźć w ramach proponowanego nowego parkingu dla odwiedzających i dodatkowych wejść do Muzeum. Zagadnienia dotyczące sieci drogowej leżą w gestii władz miasta i gminy Oświęcim. Skoordynowane, całościowe rozwiązania powinny być poddane analizie poprzez ocenę oddziaływania na środowisko, przy zachowaniu integralności miejsca. Eksperci uznali potrzebę poprawy dostępności do Muzeum, dostrzegli wszak, że trasa projektowanej drogi ekspresowej S-1 przebiega w pobliżu stosów spaleniskowych KL Birkenau, powyżej wałów przeciwpowodziowych i rowów odwadniających. Eksperci wyrażają życzenie, aby nowe inwestycje i potrzeby związane z obsługą ruchu odwiedzających zostały uwzględnione: a) w zaktualizowanym całościowym planie dla Muzeum i b) w projektowanym Planie Zarządzania. Co więcej, dane odnośnie ruchu turystycznego wymagają systematycznej analizy, monitoringu i aktualizacji. Wzajemny związek pomiędzy prezentacją zbiorów Muzeum a prezentacją jego otoczenia, będący częścią przekazu historycznego, wymaga włączenia tego projektu naukowego, jego tytułu i scenariusza w zakres obu planów. Eksperci zauważyli, że może zaistnieć potrzeba udziału Państwowego Muzeum w zarządzaniu miejscami znajdującymi się poza jego obecnymi granicami, w oparciu o zaktualizowaną nominację 7. Potrzeba ta musi zostać 7 zaktualizowany wpis na Listę Światowego Dziedzictwa 9

10 uwzględniona w ogólnej strukturze zarządzania, łączącej interesy Muzeum i Miasta. Należy przy tym zapewnić przejrzystość wymiany informacji, między innymi poprzez uzgodnią formułę prezentacji internetowej. System oznakowania przyjęty przez Muzeum spełnia wysokie standardy, ale należy zadbać o szersze wykorzystanie Emblematu Dziedzictwa Światowego dla pokazania wyjątkowej uniwersalnej wartości miejsca i jego statusu jako obiektu UNESCO, jak również o prezentację miejsca w ramach historii Europy. Może to pozwolić zarówno odwiedzającym, jak i mieszkańcom na pełniejsze uświadomienie sobie, że to miejsce stanowi rozdział w dziejach całego świata. WNIOSKI KOŃCOWE I ZALECENIA Eksperci śledzili prace nad planowaniem strategicznym i planowaniem zarządzania od 1998 roku. Władze wielokrotnie składały werbalne zobowiązania, dotyczące odpowiedzialności za Muzeum i jego otoczenie; jednak impas w odniesieniu do społeczności lokalnej trwa nadal, a stan techniczny miejsc i obiektów historycznych ulega pogorszeniu. Zobowiązanie dotyczące przygotowania Planu Zarządzania daje władzom państwowym, regionalnym i lokalnym szansę na koordynację i stworzenie spójnego planu dla zaangażowanych w sprawę społeczności. Eksperci zauważyli, że w ciągu tego okresu nikt nie zajął się całościowym planowaniem. Władze winny podjąć inicjatywę dla przełamania impasu. Powinny stworzyć atmosferę wiarygodności i podjąć prace nad wszechstronnym Planem Zarządzania w celu ochrony miejsca Dziedzictwa Światowego w nowej fazie działań. Bez tych działań, postępująca degradacja oraz poważne zagrożenia będą powodowały stopniową utratę wartości miejsca i wartości jego kontekstu. Dalsze działania powinny się opierać na wysokiej jakości materiałach profesjonalnych i zmierzać do zachowania miejsca wraz z jego kontekstem, a Plan Zarządzania powinien zapewniać trwałość tych działań. Eksperci zasugerowali, by postęp w tym zakresie stał się zauważalny odpowiednio wcześnie, przed 31 sesją Komitetu Dziedzictwa Światowego (Nowa Zelandia, czerwiec 2007), aby dowieść zaangażowania władz i uniknąć wpisania miejsca na Listę Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu. Jasny harmonogram działań powinien być opracowany i przedłożony do dnia 1 lutego 2007 roku. Eksperci zwrócili się z prośbą o to, by niniejsze sprawozdanie wraz z odpowiedzią i informacją zwrotną polskich władz zostało przetłumaczone i przekazane wszystkim zainteresowanym stronom, w tym społecznościom lokalnym i Międzynarodowej Radzie Oświęcimskiej w celu zapoczątkowania i podtrzymania dialogu. Eksperci reasumują, że to miejsce Światowego Dziedzictwa, przechowujące pamięć o Holokauście, jest miejscem o kluczowym znaczeniu dla pamięci całej ludzkości oraz że zarówno Państwo-Strona Konwencji, jak i społeczność międzynarodowa powinny zwiększyć zaangażowanie w działania na rzecz jego zachowania oraz w przekazywaniu jego znaczenia i wartości przyszłym pokoleniom. 10

11 ZAŁĄCZNIKI Załącznik I: Program spotkania konsultacyjnego Załącznik II: Lista uczestników spotkania konsultacyjnego Załącznik III: Sprawozdanie z międzynarodowej wizyty w miejscu Światowego Dziedzictwa Auschwitz Concentration Camp i jego otoczenia w dniach 1-2 lipca 2001 Załącznik IV: Mapa integralności i autentyczności miejsca - Krajobraz Załącznik V: Mapa integralności i autentyczności miejsca - Obiekty Załącznik VI: List Rady Sołeckiej Brzezinki Załącznik VII: List Rady Osiedla Zasole w Oświęcimiu. 11