Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach

Transkrypt

1 Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach Powrót do źródeł i kwintesencji turystyki: turystyka w Karpatach na tle obecnych tendencji konsumenckich Kraków, 11 lutego 2015 Henryk Handszuh Górnośląska Szkoła Handlowa (członek afiliowany UNWTO) b. Dyrektor Departamentu ds. Rynków Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO)

2 Turystyka jest ważna (?) Turystyce przypisuje się immanentną moc sprawczą wzrostu gospodarczego ( a driver of economic growth ) Turystyka (od strony podażowej) ma być jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki narodowej Turystyka (zagraniczna) idzie już w miliardy uczestników (sekretarz generalny UNWTO na konferencji UNWTO - UNESCO: one billion tourists ) Turystyka ma pomóc biednym krajom, a nawet całym regionom geograficznym (Afryka!), wyrwać się z biedy, a nawet wybić się na dobrobyt itd

3 Dlaczego tak się uważa? Turystyka jest wszędzie Za turystykę, w wyrazie statystycznym, uznaje się obecnie: Prawie całą konsumpcję ludności poza miejscem stałego zamieszkania (oraz produkcję pod jej potrzeby), spowodowaną czasowymi przemieszczeniami w jakichkolwiek celach (poza ruchami wojsk, codziennymi dojazdami do pracy...) Traktatowo (umownie), od czasów konwencji nowojorskiej ONZ (1954) w sprawie ułatwień celnych w ruchu turystycznym (terminy touring i tourist ) Dzięki metodologii turystycznego rachunku satelitarnego (TSA:RMF , ONZ/UNWTO/Eurostat)

4 Czy te stwierdzenia są wiarygodne? Odpowiedź: toutes proportions gardées W ramach obecnego modelu społeczeństwa konsumpcyjnego czynnikiem wzrostu, obok inwestycji, jest popyt na dobra konsumpcyjne, w tym na produkty turystyczne, nie zaś konkretny przedmiot konsumpcji, ani też na motywacje zakupu Te stwierdzenia o wadze turystyki nie dotyczą tylko turystyki w tradycyjnym rozumieniu (wyjazd wykacyjny, zwiedzanie, podróże w czasie wolnym) Żaden kraj na świecie (ani region świata) dotąd nie uzyskał, dzięki przyjazdom ludzi z zewnątrz na wakacje, satysfakcjonującego poziomu ogólnego dobrobytu, porównywalnego do poziomu krajów rzeczywiście rozwiniętych, mimo dysponowania, w wielu przypadkach, cenionymi walorami turystycznymi i rozwiniętym zapleczem produktowym

5 Toutes proportions gardées, cd. Przeciwnie, kraje, które stawiają głównie na turystykę (jako szansę lub deskę ratunku?), są obecnie najbardziej dotknięte kryzysem gospodarczym i bezrobociem (Chorwacja, Grecja, Hiszpania, Portugalia...) Natomiast, jak najbardziej, stwierdzenia te mogą być słuszne w odniesieniu do różnych mniejszych obszarów recepcyjnych w układzie krajowym, transgranicznym czy lokalnym (przykłady w Europie: Alpy, Jezioro Bodeńskie, wyspy na Morzu Północnym, chorwackie wybrzeże i wyspy) Mimo posiadania takich atrakcyjnych obszarów, w krajach rozwiniętych, nawet przy przypisaniu do turystyki wszelkiej konsumpcji zewnętrznej, jej udział w tworzeniu PKB jest stosunkowo niewielki (np. Niemcy ok. 2,5%)

6 Co się kryje pod statystycznym terminem turystyka Turystyka to obecnie równoległa nazwa odnosząca się do czasowych przemieszczeń (migracji) i mobilności przestrzenej osób (konsumentów), które to wielkości w miarę rozwoju, przyspieszającego obrotu czynników produkcji i tworzenia się globalnego rynku będą rosły, przy czym ich wolumen dodatkowo się powiększy w wyniku wzrostu demograficznego Treść tych przemieszczeń i mobilności daleko wykracza poza pierwotne, tradycyjne rozumienie turystyki To pierwotne rozumienie jednakże nadal się utrzymuje, również we współczesnych badaniach na temat tendencji na rynku turystycznym - w zakresie popytu i podaży: kiedy pytamy konkretnie o turystykę, odpowiadający nie myślą o podróżach służbowych lub odwiedzinach krewnych i znajomych...

7 Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń Współczesna skala mobilności i czasowych przemieszczeń ludzi (w ostatecznym rachunku - konsumentów) jest wynikiem rozkwitu zjawisk mających swoje początki w ciągu minionych stuleci Podróże kupców i dyplomatów, potem przemysłowców, od niepamiętnych czasów to obecnie turystyka biznesowa Wyprawy na jarmarki to obecnie shopping tourism (Dubai!) i wyprawy do galerii handlowych w weekendy Pielgrzymki religijne: w Europie i w innych regionach świata (Camino de Santiago, Mekka, Waranasi-Ganges...) - to niesłabnący fenomen Najpierw podróże arystokratów (zwłaszcza do Włoch, od czasów renesansu) to obecnie zdemokratyzowana turystyka miejska, weekendowa, kulturalna Obok elitarnej konsumcji turystycznej bogaczy Kiedyś zjazdy i sejmiki szlacheckie (np. w Polsce): obecnie te podróże (polityków, funkcjonariuszy) również zaliczane są do turystyki biznesowej/służbowej

8 Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń (2) Również dzieci (synowie) elity podróżowali na studia zagraniczne, natomiast wizyty u przyjaciół i rodziny były rzadkością W 1841 r. Thomas Cook zorganizował pierwszą masową wyprawę turystyczną (pakiet produkt : przejazd koleją i wyżywienie na trasie z Leicester Campbell Station (Londyn) do Loughborough (11 mil): chociaż cel był społeczno-religijny Obecnie to wycieczki zorganizowne lub pakiety (Dyrektywa UE 1990/352, polska ustawa o usługach turystycznych z 1997): od zbitki przynajmniej dwóch usług do all inclusive, na lądzie i na morzu I Wystawa Światowa w Londynie (1851) to epokowy zaczątek turystyki imprezowej i targowej, parków tematycznych

9 Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń (3) Podróże krajoznawcze i górskie - od okresu europejskiego romantyzmu i rewolucji przemysłowej: Alpy, potem Tatry i inne góry -1871/1950: Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze Od tamtego czasu ludność miast i terenów cywilizacji industrialnej (J. Urry) otworzyła oczy i zmysły na scenerię, krajobraz i świeże powietrze, jakie dotąd zakrywała budząca grozę i lęk dzika przyroda 150 lat od wejścia na Matterhorn, tegoroczne obchody w Zermatt Podmiejskie letniska Podróże do wód leczniczych to obecnie wyprawy po wellness, to ośrodki spa i wciąż odradzające się uzdrowiska, kurorty; to także wyjazdy po tańsze i lepsze zabiegi medyczne (komercyjna turystyka medyczna)

10 Jak się mają cele Towarzystawa Tatrzańskiego (później PTTK) do przedmiotu konferencji W statucie Towarzystwa już dawno temu zapisano następujące cele jego działania. Są to: Badanie Karpat, a w szczególności Tatr i Pienin oraz rozpowszechnianie zebranych o nich wiadomości. Zachęcanie do ich zwiedzania, ułatwienie przystępu do nich i pobytu turystom (a w szczególności swoim członkom) oraz badaczom i artystom udającym się do Karpat, Tatr i Pienin w celach naukowych i artystycznych. Ochrona zwierząt halskich: kozicy i świstaka. Wspieranie przemysłu górskiego wszelkiego rodzaju.

11 Polityczne wsparcie dla turystyki: Od czasu rządów Bismarka do państwa socjalnego w Europie oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka prawo do przemieszczania się, odpoczynku i płatnych urlopów Artykuł Każdy człowiek ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa. 2. Każdy człowiek ma prawo do opuszczania jakiegokolwiek kraju, łącznie ze swym własnym, i do powrotu do swojego kraju. Artykuł 24 Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy.

12 Jak to się ma do rozwoju turystyki w Karpatach? Niewątpliwe chodzi nam przede wszystkim o tę tradycyjną turystykę przypomnianą wcześniej (chodzi również o turystykę do miast) To taka turystyka, krajowa i zagraniczna, przekładająca się na popyt na miejscowe usługi i towary, ma być jednym z czynników rozwoju tego regionu To ona właśnie wysuwa się na czoło jako środek realizacji utopii o zielonej gospodarce, zrównoważonym rozwoju, poszanowaniu kultur i zachowaniu różnorodności, bowiem tych właśnie rzeczy poszukuje współczesny konsumement i obywatel, a tym samym zachęci do wzmocnienia karpackiej tożsamości Takie wnioski i stwierdzenia możemy dosłownie i domyślnie odnaleźć w Ramowej Konwencji o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat oraz jego protokole o zrównoważonej turystyce. Oba te dokumenty można uznać za swoisty scenariusz dla działalności turystycznej w Karpatach

13 RAMOWA KONWENCJA O OCHRONIE I ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJU KARPAT Artykuł 9 Zrównoważona turystyka 1. Strony podejmą środki mające na celu promowanie zrównoważonej turystyki w Karpatach, przynoszącej korzyści ludności miejscowej, opartej na wyjątkowym charakterze przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego Karpat, a także rozszerzą współpracę w tym celu. 2. Strony będą prowadzić politykę mającą na celu promowanie współpracy transgranicznej, przyczyniającej się do rozwoju zrównoważonej turystyki, na przykład przez opracowywanie skoordynowanych lub wspólnych planów zarządzania transgranicznymi lub przygranicznymi obszarami chronionymi oraz innymi terenami o walorach turystycznych

14 Protokół o Zrównoważonej Turystyce Art. 9: Rozwój, promowanie i marketing karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystyki zrównoważonej Każda ze Stron podejmie na terytorium swojego kraju działania mające na celu opracowanie i promowanie karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystki zrównoważonej, w szczególności opartych o wspólne dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe, obyczajowe i historyczne Karpat, oraz wzmocni ich marketing zarówno na rynkach krajowych jak i zagranicznych. Strony będą współpracować w sprawie rozpoznania konkretnych karpackich przewag konkurencyjnych nad innymi regionami górskimi Europy w obszarze rozwoju turystyki zrównoważonej, które to przewagi mogłyby stworzyć wyjątkową ofertę sprzedaży karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystki zrównoważonej na europejskich i światowych rynkach turystycznych.

15 Protokół, artykuł 10 Zapewnienie wspólnych wysokich standardów jakościowych turystyki zrównoważonej w Karpatach Każda ze Stron podejmie na terytorium swojego kraju działania mające na celu promowanie standardów jakościowych w obszarze turystyki zrównoważonej w Karpatach. Strony będą współpracować w obszarze opracowania, promowania i wdrażania wspólnych karpackich standardów jakościowych w turystyce w zakresie zakwaterowania, infrastruktury, usług i obsługi klienta, biorąc pod uwagę międzynarodowe i europejskie standardy. Strony będą współpracować w obszarze opracowania, promowania i wdrażania wspólnego karpackiego systemu certyfikacji jakości turystyki, z uwzględnieniem międzynarodowych i regionalnych znaków jakości oraz systemów ich przyznawania lub też poprzez przyjęcie odpowiednich istniejących systemów certyfikacji.

16 Protokół: Artykuł 10 Strony będą współpracować w zakresie rozwoju wspólnych karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystyki zrównoważonej oraz ułatwiać współpracę zainteresowanych podmiotów, w tym biur turystycznych i innych podmiotów sektora turystycznego. Strony będą współpracować w zakresie tworzenia i wykorzystywania wspólnych karpackich regionalnych marek turystycznych. Strony będą współpracować w zakresie opracowania i wdrażania wspólnych strategii promocyjnych i programów marketingowych dla wspólnych karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystyki zrównoważonej.

17 Marka Karpat Turystyka karpacka ma oferować produkt markowy Zaś misją marki Carpathia, w odniesieniu do turysty jako odbiory, ma być: zapewnienie (mu) przestrzeni i warunków do refleksji/namysłu nad życiem i poznaniem samego siebie Jest to bardzo ambitny cel, w zasadzie wykraczający poza klasyczne już rozumienie zrównoważonego rozwoju. Zakłada on dotarcie do specyficznego turysty oraz dostarczenie mu odpowiednich dóbr turystycznych Do takich dóbr należy niewątpliwie astroturystyka, która w Karpatach ma już swoje przyczółki Następnie chodzi o wszelkie formy turystyki kwalifikowanej: sportowej, przygodowej Tak sformułowane cele marki powinny być również punktem wyjścia dla tworzenia oferty turystyki kulturalnej Należy również zdyskontować unikatowe pamiątki rozwoju przemysłu (zwłaszcza naftowego). Powinny one być tak przedstawiane, aby skłaniały do refleksji nad zmiennością, wędrówką i wspólnotą kultur oraz zachęcały do dialogu międzykulturowego

18 Konsekwencje kierowania się marką Carpathia Cel marki informuje, że turystyka do regionu nie powinna być masowa, zaś jej dochodowość powinna wynikać z wysokiej jakości oferowanych dóbr turystycznych (również o tym mowa jest w protokole), która podlegałaby swoistej certyfikacji Oznacza to również tworzenia określonej kultury turystycznej. Wynika z tego, że ruch turystyczny i obszary recepcji powinny być kontrolowane i poddane sprawnemu współzarządzaniu, którego aktorzy procedury powinny być wyraźnie określeni. We współzarządzaniu chodzi o to, kto podejmuje decyzje i jak są one podejmowane Protokół o zrównoważonej turystyce nawiązuje też do typowych już kategorii rynkowych w postaci pakietów turystyki (zrównoważonej) czy przewag konkurencyjnynych w stosunku do innych obszarów recepcji turystycznej. Jest to ukłon w stronę komercjalizacji

19 Oczekiwania współczesnych podróżników zorientowanych na zrównoważoną turystykę w Karpatach Pojawia się pytanie, czy takiego właśnie produktu poszukuje współczesny turysta lub przynajmniej ich część Prowadzone badania i oceny zawodowych organizatorów turystyki potwierdzają te tezy Przykładowo, według studium TUI Travel PLC, połowa jego klientów (badania na próbie 4000) jest gotowa na wakacje bardziej zrównoważone. 850 hoteli na całym świecie, z którymi TUI współpracuje, ma certyfikaty według odpowiednich kryteriów na tę okoliczność Inne badania, zrealizowanych przez IPK International i Hochschule Luzern Uniwersytet Lucerna Nauk Stosowanych i Sztuki pokazują, że przy wyborze rodzaju podróży, kryterium zrównoważenia znajduje się na 7 miejscu w skali ważności, przy czym dla 22% stanowi ono jedno z trzech najważniejszych kryteriów i nim właśnie kieruje się z kolei jedna trzecia z tej grupy przy podejmiowaniu decyzji o wyjeździe Interesujące są badania prowadzone przez Aulianę Poon, również w odniesieniu do turystyki miejskiej od strony podaży (jak i czym konkurować). Te ostatnie mogą być ważne dla Sieci Miast Euroregionu Karpackiego

20 Porównanie dawnych i nowych podróży i podróżników. Tendencje Podróż w grupie Za słońcem Dziś tu jesteśmy, jutro już nie ( po nas choćby potop ) Chodzi o to, żeby mieć (zaliczyć) Ostrożność Posiłki we własnym gronie Podróże jednorodne (jeden cel) Robienie zdjęć Postawa wywyższania się nad otoczenie Brak doświadczenia Ograniczona wiedza i informacja Źródło: Auliana Poon, Tourism Intelligence International, 2013 Podróż indywidualna Kontakt z przyrodą Ciesz się tym co widzisz, ale tego nie niszcz Chodzi o to, żeby być Podejmowanie ryzyka Próbowanie miejscowej kuchni Podróże hybrydowe Uczestnictwo Szacunek dla przyrody Podróżni obeznani i doświadczeni Nabyta wiedza i nieograniczony dostęp do informacji

21 Podstawowe strategie dla konkurencyjnych miast jako TOLERANCJA (TOLERANCE) T- Popieraj Talent i skwapliwie skorzystaj z nowych Technologii O -Bądź Otwarty dla różnorodności L - Bądź Liderem w innowacyjności (w powiązaniu z tradycją) E - Wychodź naprzeciw rynkom Wschodzącym (Emerging markets) R - Twórz produkt oparty na odpowiedzialności współuczestniczących aktorów (Responsibility) A - Wzmacniaj Atrakcyjność, Aktywa i Dostępność (Accessibility) N - Twórz i działaj w sieci (Networks) C - Konkuruj przy pomocy Kultury, (znaczących) Treści i Autentyczności E - W marketingu wykorzystaj narzędzia cyfrowe (E-marketing) Źródło: Auliana Poon, Cities on the Rise - Competitive Strategies for City Tourism, Tourism Intelligence International, 2013

22 Na czyj popyt możemy liczyć Tak jak Kraków dla młodych Brytyjczyków, tak region Karpat może stać się atrakcyjny dla Niemców, Holendrów i tychże (chociaż innych...) Brytyjczyków; Tak jak Japończycy, Chińczycy, północni Amerykanie i Izraelczycy odkryli chilijską Patagonię, tak samo mogą oni odkryć Karpaty - oby jak najprędzej; Tak jak młodzi Polacy poszukują egzotycznych i tajemniczych światów, tak samo mogą je odkryć u siebie i u bliskich sąsiadów w Karpatach

23 Reakcja branży na postawy konsumentów Na niedawnych targach turystycznych FITUR w Madrycie ( ) 40% prowadzonych z tej okazji konferencji i seminariów dotyczyło problematyki zrównoważonego rozwoju, w tym zwłaszcza w odniesieniu do budynków hotelowych i obszarów recepcji turystycznej Obok hoteli indywidualnych (MŚP) modelowe rozwiązania, na dużą skalę, wprowadzają już wielkie sieci hotelowe (np. Marriott, Radisson, ACCOR), zaś obszary recepcji turystycznej wzorują się na zarządzaniu środowiskiem według modelu parków narodowych W obu przypadkach powszechnie stosowana jest certyfikacja jako potwierdzenia przestrzegania kryteriów. Wzorce dla odpowiednich oznakowań prawie zawsze nawiązują do elementów uwzględnianych w normach ISO (ISO 9000, 14000, 26000)

24 Certyfikacja zrównoważonej turystyki Cel certyfikacji jest podwójny. Chodzi o: Przygotowanie bądź tworzenie produktu według ustalonych kryteriów dotyczących trzech aspektów: środowiskowego (ekologicznego), społecznego i ekonomicznego Uzyskanie atestu, którego celem ma być komunikacja wizerunku obiektu, przedsiębiorstwa lub obszaru recepcji turysytycznej. Kluczowymi elementami podlegającymi ocenie są jakość (parametry techniczne), systemy jakości i zarządzanie

25 Certyfikacja zrównoważonej turystyki w turystyce karpackiej Na rynku certyfikacji istnieje kilkadziesiąt propozycji. Wybór odpowiedniego systemu, dla pojedynczych obiektów oraz dla całych obszarów recepcji turystycznej, powinien być przedmiotem wnikliwej analizy. W pierwszej kolejności do rozważenia jest stworzenie własnego systemu (np. dla hoteli, wzorem skandynawskiego Białego Łabędzia ), wrażliwego na specyfikę karpackiego regionu i jego postrzeganie z zewnątrz Dla obszarów recepcji turystycznej do rozważenia jest przyjrzenie się świeżym doświadczeniom Światowej Rady Zrównoważonej Turystyki (The Global Sustainable Tourism Council (GSTC), której udziałowcami i twórcami kryteriów są Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) i Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP) Warto też skorzystać z doświadczeń należącego do Regionu Karpackiego miasta Przemyśl, który zastał laureatem unijnego konkursu EDEN w 2013 dotyczącego europejskich obszarów recepcji turystycznej. Były one oceniane pod kątem turystyki bez barier i zrównoważonej

26 Wnioski Turystyka, ta tradycyjna, a także turystyka miejska, oparta na założeniach zrównoważonego rozwoju, może wnieść istotny, oryginalny wkład do gospodarki, rozwoju społecznego i umocnienia tożsamości kulturalnej oraz różnorodności regionu karpackiego Nie należy zakładać rozwoju masowej turystyki w sensie niezarządzanego, chaotycznego ruchu turystycznego. Obecny brak masowości należy uznać za zaletę i walor turystyczny regionu, który należy utrzymać Rozwój powinien iść w stronę jakości, nie zaś ilości, w odpowiedzi na wyraźne już tendencje i zapotrzebowanie rynku turystycznego Brak realnej oferty opartej na założeniach zrównoważonej turystyki oznaczać będzie utratę konsumentów turystycznych, którzy są wyraźnie uwrażliwieni na tę problematykę Zakładane cele i postanowienia Konwencji Karpackiej, jej Protokołu oraz marki Carpathia powinny zostać przełożone, w nawiązaniu do dotychczasowych osiągnięć, na program pracy prawie od podstaw (inwentaryzacja zasobów, karpackie kryteria zrównoważonej turystyki, uzgodnienie środków polityki turystycznej na szczeblu całego Regionu)