Spis treści. Prolog: kobieta i pieniądze Sekrety i kłamstwa W bogactwie i w biedzie

Transkrypt

1 Spis treści Prolog: kobieta i pieniądze Sekrety i kłamstwa Emocjonalna klasa średnia Rodzinne pieniądze Pracująca dziewczyna Nigdy nie będziesz za bogata ani za chuda W bogactwie i w biedzie Śmierć wewnętrznej służącej Egobójstwo (czyli w dół po szczeblach społecznej drabiny) Pieniądze nie kupią mi miłości Epilog: Mark Twain miał rację (a może to był Thomas Jefferson?) Wybrana bibliografia Podziękowania

2

3 Prolog: kobieta i pieniądze Gdzieś nad Oceanem Spokojnym dotarło do mnie, że dobrze by było, gdybym policzyła, ile mam pieniędzy. Na lotnisku nie było na to czasu. Byłam zbyt zajęta kłótnią z czterolatkiem i walką z mieszaniną odrętwienia, bezradności i smutku, które mną zawładnęły. Sprawdziłam bagaż pudło z zabawkami i walizkę pełną lekkich ubrań i obróciłam się, by zobaczyć mojego męża tulącego naszego synka. Obaj mieli łzy w oczach. Wraz z synem opuszczałam Singapur, do którego przybyliśmy pięć tygodni wcześniej z Nowego Jorku, by dołączyć do mojego męża. Pracował tu od sześciu miesięcy. Przez ten czas, nim do niego przybyliśmy, zdążył zmienić zdanie: nie odpowiadało mu już życie w małżeństwie. Proszę, wracaj do domu powiedział, kończąc łzawą rozmowę, którą odbyliśmy podczas pierwszego tygodnia po moim przybyciu. Powiedziałam mu, że to nie będzie takie łatwe, bo przecież sprzedaliśmy nasze mieszkanie, sądząc, że zostaniemy w Azji przez trzy lata. Wracaj. Proszę powtórzył. 11

4 Kobieta i pieniądze Cztery tygodnie później, gdy straciłam już wszelką nadzieję na ocalenie naszego małżeństwa, stałam pochylona przy ladzie Singapur Airlines, tak jak wszyscy inni wokół mnie, zmierzający dokądś w jakimś celu lub wyjeżdżający od kogoś. Miałam problem ze skupieniem się na tym, co się działo. W jednej ręce trzymałam dwa paszporty, a w drugiej plik banknotów, wyciągniętych z zasobnego portfela. Postękując, wepchnęłam je do kieszeni, wzięłam mojego syna na ręce i stanęłam przed mężem. Przytulić się? Pocałować? Nasze ciała jakoś nie potrafiły wyrazić: żegnaj. Wymamrotałam, że zadzwonię z San Francisco, gdy dotrę do domu mojej przyjaciółki Sue, i ruszyłam w dół do przejścia prowadzącego do samolotu, ciągnąc za sobą swoje zdezorientowane dziecko. To było piętnaście studolarowych banknotów. Właśnie rozsypało się moje małżeństwo, straciłam dom i miałam tysiąc pięćset dolarów. Ponieważ to książka o pieniądzach, nie będę się zbytnio zagłębiać w część o rozpadzie małżeństwa. Powiem tylko, że pieniądze nie były moim głównym zmartwieniem, gdy przelatywałam trzydzieści pięć tysięcy stóp nad Guam, w samolocie zmierzającym do Stanów. Ale pomijając kwestię zawodu miłosnego, naprawdę miałam o czym myśleć: moim towarzyszem był czterolatek, byłam bezrobotna, nie miałam żadnego miejsca, które mogłabym nazwać domem, a każdy drobiazg, jaki posiadałam, znajdował się w zapieczętowanym kontenerze na ogromnym statku towarowym płynącym do Azji przez Kanał Sueski. Odkąd pamiętam, zawsze tkwił we mnie jakiś chroniczny niepokój, że właśnie coś podobnego może się wydarzyć. Że utracę oparcie finansowe i skończę, szukając noclegowni 12

5 Prolog dla bezdomnych i pchając przed sobą po ulicy wózek na zakupy. W gruncie rzeczy, to nie był racjonalny lęk. Urodziłam się bowiem w dość zamożnej rodzinie, jako dziewczyna z wszelkimi przywilejami, doświadczeniami i możliwościami, które ci się należą, jeśli należysz do Klubu Państwa Dobrze Zarabiających tak więc szanse na to, że nie wypadnę z górnych czy dolnych granic tej grupy społeczeństwa były spore (no i jeszcze to, że w chwilach rozsądku wiedziałam, że mój były mąż nie był złym mężczyzną, tylko po prostu był nieszczęśliwy w małżeństwie i że nie pozwoliłby na to, byśmy ja i jego syn poszli z torbami). Ale ta świadomość nie powstrzymywała we mnie uczucia niepokoju, że pewnego dnia, bez ostrzeżenia, mogę nagle utracić to poczucie bezpieczeństwa w moim przyjemnym życiu i nawet jeśli nie oznaczałoby to popadnięcia w ubóstwo jakość mojego życia tak spadnie, że nie będę w stanie tego znieść. Te natrętne lęki dręczyły mnie przez lata ekonomicznej niezależności i budziły regularnie o godzinie 4:00 rano, przybierały postać żalu z powodu niepotrzebnego impulsywnego zakupu, który z pewnością był pierwszym krokiem na stromej ścieżce prowadzącej do całkowitej ruiny. I tak, pewnego dnia, całkiem niespodziewanie, moje najgorsze lęki stały się rzeczywistością. Bez żadnego ostrzeżenia rozpadło się moje małżeństwo, a wraz z nim utraciłam poczucie finansowego bezpieczeństwa. A przecież zdałam się w kwestiach ekonomicznych na mojego męża (i bynajmniej się nie opierałam). Teraz on i wszystkie nasze aktywa oddalały się z prędkością pięciuset mil na godzinę. Ta jedna sprawa była dla mnie jasna: nie odbuduję już naszego małżeństwa. A oto kwestia, która nie była już tak jasna: z czego będę żyła? 13

6 Kobieta i pieniądze Nic nie pokazuje z taką wyrazistością tego, co jest w życiu ważne, jak utrata niemal wszystkiego. Dawno temu i nie do końca świadomie, zawarłam z pieniędzmi cichą umowę. Będę robić, co trzeba, by je zdobyć będę ciężko pracować, dobrze wyjdę za mąż ale w zamian nie będę musiała o nich myśleć. Po prostu chciałam tylko wiedzieć, że jestem zabezpieczona finansowo. To zamierzone unikanie w efekcie sporo mnie kosztowało. Schodząc problemom finansowym z drogi kiedykolwiek to było możliwe, i starając się odsuwać niepokojące myśli o pieniądzach (a nawet oczywiste dla mnie fakty), zdałam się w pełni na kogoś, kto obiecał sprawić, że zapewni mi finansowe bezpieczeństwo niezależnie od konsekwencji. I tak pozwoliłam sobie na to, by mimo lęków i wątpliwości nie zastanawiać się nad wieloma kwestiami związanymi z pieniędzmi. Unikałam zastanawiania się nad sprzecznymi uczuciami związanymi z tym wszystkim, jak na przykład nad faktem, że chcę mieć swoje własne pieniądze i swobodę ich wydawania, a jednocześnie, że spodziewam się, iż pojawi się ktoś, kto się o mnie zatroszczy. Pakowałam się z całym tym pakietem bardzo intensywnych i niestałych uczuć w każdą relację, a one towarzyszyły każdemu mojemu związkowi i wywierały na niego wpływ tak było z moim ojcem, w pracy, z przyjaciółmi, z szefami i z mężami (było ich dwóch dziwnie, obaj mieli na imię Steve). Moje niejasne lęki związane z finansową ruiną doprowadziły również, mimo wszystko, do paru pozytywnych rzeczy. Popychały mnie do tego, by ciężko pracować, co z kolei sprawiało, że dostawałam dobre posady, te zaś, oprócz miłych pensji, dawały mi poczucie wartości i pewien rodzaj wolności. 14

7 Prolog Dzięki temu przez dłuższy czas czułam się całkiem dobrze z samą sobą. Niepokój dotyczący mojej przyszłości nakazał mi lokować pieniądze w ubezpieczenie IRA, pomógł mi zaoszczędzić wystarczająco na zadatek na dom, a nadzieja, że dzieci nie dziedziczą grzechów swych rodziców, popchnęła mnie ku temu, by nauczyć moje dzieci szanować pieniądze i rozumieć ich znaczenie. W rzeczywistości zawsze na swój sposób jakoś za to płaciłam i nie wynikało to tylko z finansowych potrzeb, lecz również z tego, że pragnęłam wolności, którą zapewniał mi przyzwoity dochód. Żadna z tych rzeczy jednakże nie potrafiła na dobre uciszyć moich niepokojów. Moja finansowa niezależność jak większość rzeczy w życiu miała swoją cenę. Aby odpędzić te prawdziwe, jak i te wymyślone, wilki spod moich drzwi, czasami zachowywałam się w sposób, z którego nie mogę być zbyt dumna. Siedziałam cicho, kiedy powinnam coś głośno powiedzieć. Trwałam w ignorancji, kiedy powinnam bardziej zwracać uwagę na to, co się dzieje. Czułam się skazana na pracę, w której panowała niezdrowa atmosfera i gdzie relacje osobiste były dość trudne. Byłam wplątana w brudne sprawy w firmie i w złe zarządzanie. Moja zgoda na to, by sprzedawać część siebie dla poczucia bezpieczeństwa, miała też skutki uboczne wybuchy buntowniczej niedojrzałości, kiedy to nie płaciłam rachunków lub wydawałam więcej niż zarabiałam, choć miało to bardzo konkretne konsekwencje. Nie zmieniłam mojego portfela IRA, czyli nie pozbyłam się akcji tych wszystkich firm od nowych technologii, w które zainwestowałam, licząc na szybkie wzbogacenie się (oj, oj!). Nie pokryłam debetu na mojej książeczce czekowej i skończyło się tym, 15

8 Kobieta i pieniądze że musiałam spłacać dodatkowe 18 procent od zadłużenia, które przeszło na moją kartę Visa. Porzucałam prace tylko dlatego, że ich nienawidziłam, chociaż dobrze mi płacono. Każde z tych wydarzeń prowadziło do dużych zmian mojej sytuacji finansowej i gdyby zrobić wykres moich zarobków netto, to wyglądałby jak znak Zorro. Zakłopotana i czasami zniechęcona własną tendencją do nieobliczalnych zachowań w kwestiach finansowych, uparcie wzbraniałam się przed przyjrzeniem się temu i wolałam wiązać swoje nadzieje z jakimś rycerzem na białym koniu, wymarzoną pracą, spadkiem po jakimś nieznanym, bogatym wuju lub wygranej na loterii z czymś, co by mnie uratowało. Ten rodzaj magicznego myślenia a nawet całkowitego zaprzeczania rzeczywistości sprawił, że w dość sprecyzowany sposób podchodziłam do związków (i ich unikania), czyniąc z tego najbardziej podstawową rzecz w moim życiu z naciskiem na unikanie. Królestwo finansowych marzeń nie jest mi obce. Moje marzenia były raczej banalne, jak z filmów Disneya. Obejmowały one znalezienie męża, z którym już zawsze będę szczęśliwa i który uwolni mnie od lęków związanych z pieniędzmi. Jednak mimo wszelkich starań, nie zdołałam znaleźć wymarzonego mężczyzny, choć byłam już po trzydziestce. To gorące pragnienie i coraz bardziej szalone poszukiwanie faceta z kasą wiązało się z marzeniem, że z chwilą ślubu osiągnęłabym bezpieczeństwo, którego tak strasznie pożądałam. Choć byłam zdecydowaną feministką (i wciąż nią jestem), uporczywie szukałam możliwości, by nie musieć sama decydować o moim finansowym losie. Poślubiłam pierwszego faceta, który nosił naprawdę dobry garnitur (w porządku, prawdę mówiąc, poślubiłam 16

9 Prolog pierwszego faceta, który poprosił mnie o rękę). Był przystojny i pełen energii oraz miał pracę, która mi imponowała. Zarabiał też więcej pieniędzy niż ja i przyznaję, że strasznie mnie to kręciło (cóż, miał też jakieś długi i jakieś zbyt wysoko wycenione nieruchomości ale jakoś to przełknęłam). Na pierwszej randce powiedział mi, byśmy wyszli na ulicę i podeszli do krawężnika, a on zawoła dla nas taksówkę. Był prawdziwym mężczyzną, przewodnikiem stada. Wszystko, co miał, zawdzięczał tylko sobie i najwyraźniej świetnie znał się na finansach oraz inwestowaniu. Odetchnęłam z ulgą. Choć dobrze wiedziałam, z czym to się wiąże, nie mogłam się już doczekać, kiedy przekażę mu moją książeczkę czekową. Lubił mieć kontrolę nad pieniędzmi, płacić rachunki, inwestować i zarządzać wydatkami. To było coś w sam raz dla mnie. Miałam trochę pieniędzy na swoim koncie IRA, trochę więcej w funduszu 401(k) i trochę dochodów ze sprzedaży domu, który kupiłam wcześniej za pieniądze z niewielkiego spadku po babci. Oboje mieliśmy dobrą pracę; oboje dobrze zarabialiśmy. On zarządzał pieniędzmi. Ja je wydawałam. To mi naprawdę odpowiadało. Zanurzyłam się w życie rodzinne, szczęśliwa, że złożyłam finansową przyszłość w ręce kogoś, kto okazywał mi miłość, płacąc za wszystko. W tym cudownym śnie zdarzały się też niespodziewane zwroty pierwszym był okres, kiedy zostałam bez pracy. Równowaga sił szybko się zmieniła, niemal rozbijając nasze małżeństwo. Jednak kiedy znalazłam nową pracę i to z nawet lepszą pensją niż wcześniej, wydawało się, że problemy minęły. Ale wtedy właśnie przedsiębiorstwo mojego męża przeprowadziło dramatyczną reorganizację, ponieważ 17

10 Kobieta i pieniądze przygotowywało się do wejścia spółki na giełdę. Pracował dla tej firmy od ponad dwudziestu lat i miałby prawo do wielu akcji, które byłyby dużo warte, ale pod warunkiem, że przedłuży umowę. Jedynym haczykiem było to, że dalsze pozostawanie zatrudnionym oznaczało, że musielibyśmy przenieść się na trzy lata do Singapuru. Ponieważ miałam to, czego tak pragnęłam dziecko i poczucie finansowego bezpieczeństwa to wydawało się czymś właściwym, by wspierać też tę część, która była marzeniem mojego męża, a więc wcześniejsze przejście na emeryturę, granie w golfa i ogólnie dużo miło spędzanego wolnego czasu. Nie miałam specjalnie ochoty na ten wyjazd, ale próbowałam wyobrazić sobie piękny obrazek życia pełnego przygód. W Singapurze nie mogłabym podjąć normalnej pracy (nie było żadnych możliwości, bym uzyskała pozwolenie na pracę), tak więc wyobrażałam sobie, że będę spędzać czas na czytaniu dobrych książek, że zostanę pełnoetatową mamą, będę podróżować i pisać. Z wyjątkiem tego wspomnianego trzymiesięcznego okresu bezrobocia, nigdy nie zależałam od kogoś finansowo, część mnie więc nie paliła się zbytnio do powtórki tej sytuacji. Ale nie miałam zbyt wielu innych możliwości, powiedziałam więc sobie, że ta zależność nie będzie przecież trwała aż tak długo. Wierzyłam, że na końcu tej podróży będziemy mieli wystarczająco dużo pieniędzy, by mój mąż mógł robić to, co chciał i bym ja czuła się bezpiecznie. Byłam więcej niż skłonna poświęcić trzy lata, spędzone w wilgotnym, tropikalnym klimacie, który skręci mi parę loków we włosach, w zamian za finansowy spokój na całe życie. Mój mąż przeniósł nasze finanse, sprzedaliśmy dom, i tak po sześciomiesięcznej rozłące musiał wyjechać wcześniej ode mnie mój syn i ja spakowaliśmy nasze 18

11 Prolog rzeczy, pudło zabawek i walizki pełne krótkich spodenek i T-shirtów, i ruszyliśmy do Singapuru. Wiemy już, jak się to potoczyło. Tak więc pięć tygodni później, w wieku czterdziestu dwóch lat, wyskoczyłam na mokry po burzy asfalt lotniska w San Francisco bez pracy, domu i żadnego pomysłu na to, co powinno się teraz stać. Miałam te studolarowe banknoty i, jak się okazało, skromne konto oszczędnościowe, ale prawie wszystko inne nawet wspólna karta kredytowa, którą miałam przy sobie było na nazwisko mojego męża i pod jego kontrolą, a on sam był na drugim końcu świata. To mógł być ten moment, w którym tak jak Scarlett O Hara, mogłam zerwać zasłony i zrobić z nich ubrania, a potem wyrywać swoje metaforyczne marchewki z ziemi, ogłaszając całemu światu, że: już nigdy nie będę głodna!. Ale nic takiego się nie stało. Zamiast tego, zapadłam się w kanapę mojej przyjaciółki Sue, z pudłem chusteczek pod ręką i przez jakiś czas nie potrafiłam się z niej ruszyć. Gdy tak leżałam, powoli docierała do mnie sytuacja, w jakiej się znalazłam. Ja która poświęciłam znaczną część życia na to, by poprzez pracę i małżeństwo zapewnić sobie finansowe bezpieczeństwo przekazałam mojemu mężowi tę władzę i teraz oto okazało się, że moja stabilna sytuacja finansowa znikła w ciągu kilku tygodni. Tak po prostu, przeleciałam przez moją misternie tkaną siatkę bezpieczeństwa. Byłam przygnębiona, czułam się jakby ogłuszona, ale jedna rzecz stała się dla mnie oczywista: nie mogę dłużej pozwolić sobie na taki niejasny i dziwny stosunek do pieniędzy, jaki miałam przez większą część dorosłego życia. Musiałam przyznać, że sama w dużym stopniu ponosiłam odpowiedzialność za sytuację, w jakiej się znalazłam. To była cena, 19

12 Kobieta i pieniądze którą płaciłam za to, że nie chciałam myśleć o mojej sytuacji finansowej. A to wyjaśniało, jakim cudem ja, niezależna kobieta z ponad dwudziestoletnią karierą zawodową, znalazłam się teraz na tej kanapie, patrząc jak El Niño zrzuca wiadra wody na wzgórza i szare ulice San Francisco. To niechętne badanie mojego pogmatwanego stosunku do pieniędzy zaczęło się na poważnie właśnie tego dnia. Ostatecznie doprowadziło mnie do rozmów z setkami kobiet z USA, Wielkiej Brytanii, Australii, Europy, Chin, Japonii i z Ameryki Środkowej i Południowej. Rozmawiałam z dwudziesto- i osiemdziesięcioletnimi kobietami. Kontaktowałam się z nimi przez Internet, poprzez grupy finansowej zaradności i poprzez przyjaciół przyjaciół moich przyjaciół. Nie trzeba ich było specjalnie prosić, by zechciały o tym porozmawiać. Okazało się, że jeśli chodzi o pieniądze, kobiety na całym świecie mają bardzo wiele podobnych lęków i fantazji. Niektóre rozbieżności w zachowaniach wynikały z powodów pokoleniowych, jak i różnic kulturowych, ale badania poparły moje wrażenie, że pod cienką warstwą tych różnic kryły się podstawowe podobieństwa. Jedno z badań z 2004 roku zlecone przez japoński bank inwestycyjny pokazało, że czterdziestodziewięcioletnia Japonka miała takie same priorytety jak jej czterdziestodziewięcioletnia amerykańska odpowiedniczka czyli zaoszczędzić na emeryturę, ponieważ bała się, że mężczyzna jej życia podejmuje zbyt wielkie ryzyko w kwestiach finansowych, sprawiając, że jej spokojna starość może stanąć pod znakiem zapytania 1. 1 Badanie Nomura Securities Company, opisywane w Mainichi Daily News z 3 lutego

13 Prolog Na początku każdego wywiadu kobieta, z którą rozmawiam, naprawdę głęboko wzdycha. Pieniądze mówi, a potem milczy przez chwilę. Następnie dodaje, że nie zależy jej na pieniądzach dla nich samych, lecz dla tego, co mogłaby za nie mieć: wolność, spokój, pozycję społeczną, przyjemne życie dla siebie i swej rodziny, kilka miłych rzeczy i prawdziwą niezależność. Nie mówiąc już o naprawdę szałowych butach. Jak dużo potrzebujesz, by poczuć, że te potrzeby są zabezpieczone? pytam. Odpowiedzi rzadko różnią się od siebie; zazwyczaj coś w stylu: Nie wiem. Wiem tylko, że mam za mało. Niezależnie od wieku kobiet, tego czy żyły w przyczepie, czy też na ogrodzonym osiedlu domków jednorodzinnych, to jeśli dochodziło do określenia wystarczająco, nie było ani jednego dolara, który miałby tę samą wartość. Jedne z kobiet uważały, że sto tysięcy dolarów rozwiąże wszystkie ich problemy, inne zaś były przekonane, że nawet gdyby miały milion dolarów, to doświadczałyby tych samych lęków, tyle tylko, że byłyby one większe. Wystarczająco? jak echo powtórzyła pewna kobieta, którą poprosiłam o określenie kwoty, która by to dla niej oznaczała. Nie ma czegoś takiego jak»wystarczająco«. Niezależnie od tego, ile każda z kobiet posiadała, były one doskonale świadome, że stan konta w banku miał duży wpływ na stan ich samopoczucia. Niezależnie od rzeczywistego stanu posiadania, kobiety czuły się wciąż nękane szybko zmieniającymi się uczuciami nadmiaru i niedoboru. Niektóre z kobiet, z którymi rozmawiałam, były naprawdę bogate. Inne z kolei były na dolnej granicy średniozamożnej klasy społecznej. Wszystkie przyznawały jednak, że pieniądze w ich emocjonalnej sferze były wielkim niezbadanym 21

14 Kobieta i pieniądze terytorium. A ta niewiedza w żadnym wypadku nie oznaczała dla nich błogiego spokoju. Szczególnie oczywiste było to w rozmowie z moją przyjaciółką Alison, uroczą byłą szefową kuchni, kobietą po trzydziestce, która właśnie negocjowała podział majątku po rozwodzie ze swoim mężem. Jej mąż od dwóch lat miał romans. Odkryła to, gdy poszła zwrócić do sklepu naprawdę brzydki szalik, który dał jej w prezencie. No i okazało się, że kupił nie jeden, lecz dwa takie ohydztwa. I cóż, gdy przejrzała stare rachunki z ich karty Visa na które do tej pory nie rzucała nawet okiem stwierdziła, że ten cały kram z prezentami ciągnął się przez lata. Tak właśnie dowiedziała się, że jej mąż miał kochankę. Poczuła się zraniona i wściekła, i wahała się między pragnieniem, by zmyć mu głowę i dobrać się do jego dochodów, a obwinianiem samej siebie za bycie taką suką (to jej słowa) i uczuciem, że nie powinna doprowadzać męża do ruiny z powodu swoich wad i charakteru. Alison spytała mnie o radę w kwestii zapewnienia pieniędzy na dziecko, podziału własności i tego, kto powinien opłacać koledż. Chciała, bym pomogła jej określić wysokość alimentów i kwotę, która miałaby zrekompensować jej to, że zrezygnowała z kariery szefa kuchni. Cieszyłam się, mogąc zaoferować jej pomoc, ale nie byłam w stanie dowiedzieć się od niej, jaka według niej kwota pieniędzy jest jej potrzebna na miesiąc. Nie wiesz? Czy nie chcesz mi powiedzieć? zapytałam ją. Wiem, ale jestem zbyt zakłopotana, żeby ci to powiedzieć przyznała. To, ile potrzebuję, a to, ile wydaję, to dwie różne rzeczy. 22

15 Prolog Gdy odłożyłam telefon, uderzyło mnie to, że wiem więcej o seksualnych sprawach moich przyjaciółek niż o ich finansach. Nigdy nie wahały się opowiedzieć mi wszystkiego o swych romansach, marzeniach czy rozczarowaniach nawet o najdrobniejszych fizycznych, duchowych, umysłowych czy seksualnych wadach ich mężów ale nie miałam żadnego pojęcia o tym, ile każda z nich zarabia lub wydaje każdego miesiąca. Co sprawia, że nasz stosunek do pieniędzy jest aż tak kłopotliwym tematem, by zachowywać się w taki niejasny lub wręcz nieuczciwy sposób wobec siebie i wobec innych? Gdy chodzi o pieniądze, wiele z nas mówi zupełnie sprzeczne rzeczy często unikamy tematu i stajemy się irytująco niebezpośredni. Nie pytamy ludzi o ich zarobki, jednak ustalamy naszą pozycję społeczną, porównując się z domniemanym przez nas statusem innych. Ukrywamy nasze apetyty, stwarzając potrzeby. Nigdy nie wspominamy, ile zarabiamy albo ile mamy na koncie w banku. Kupujemy za drogie rzeczy, choć wiemy, że nie powinniśmy. Boimy się negocjować lepsze pensje i uważamy, że to upokarzające, by targować się o cenę. Zadziwiamy naszych mężów, kochanków i przyjaciół, mówiąc o rzeczach kupionych na wyprzedażach, których nigdy nie było. Rutynowo wmawiamy im, że jakieś drobiazgi, jak choćby szminka, kosztowały o parę dolarów mniej, bo nie chcemy by myśleli o nas, że jesteśmy nieodpowiedzialne. I nie tylko to; rozwinęłyśmy też całe to moralne słownictwo, by opisać naszą domniemaną pogardę dla pieniędzy: chciwy, skąpy, dusigrosz, kopalnia pieniędzy, straszna bieda, dorobkiewicz, strasznie bogaty, nadziany, nieźle ustawiony ta lista nie ma końca. Ale możemy temu przeciwstawić 23

16 Kobieta i pieniądze tylko kilka określeń o pozytywnym odcieniu: samowystarczalny, niezależny, hojny... Zaradny i przedsiębiorczy może już znaczyć jedno i drugie. Te przymiotniki odbijają nasze emocje związane z pieniędzmi: chciwość, zawiść, poczucie winy, a nawet wstyd. Wychodzi na to, że lubienie pieniędzy jest czymś niewłaściwym. Potrzebujemy pieniędzy i nie podoba nam się to, że tak jest. Pragniemy ich, lubimy je wydawać, lecz równocześnie wiemy, że samo przyznanie się do tego potencjalnie kwalifikuje nas jako powierzchowne materialistki. Choć potępiamy nasze zachcianki i jaskrawie konsumpcyjne podejście do życia, to przeraża nas myśl o tym, że nasza stopa życiowa mogłaby się pogorszyć. Wciąż chcemy mieć więcej niż możemy sobie pozwolić, co sprawia, że wciąż nęka nas powracające poczucie niedostatku. Targane zmiennymi prądami zaczynamy impulsywnie wydawać pieniądze, nie zważając na długi, lub zakopujemy głowy w piasku, próbując odsunąć od siebie finansowe lęki. Możemy próbować zaprzeczać temu, że pieniądze aż tyle dla nas znaczą, ale jak w takim razie wytłumaczymy fakt, że przypisujemy im ponadnaturalne moce zmieniania naszych stanów emocjonalnych? Dałyśmy im wyłączną władzę, dzięki której mogą w jednej chwili sprawić, że czujemy się bezpieczne i zadowolone. Przyjmujemy niesamowite pozy i uginamy się, byle tylko zadowolić ludzi i instytucje, które nam je dają, oraz by nie stracić z nimi kontaktu. Można wyrazić to tak: gdybyśmy w pracy, wobec przyjaciół, czy w stosunku do naszych mężów zachowywały się tak wymijająco, dwuznacznie, nieuczciwie i ulegle, jak wobec pieniędzy, to natychmiast musiałybyśmy udać się do psychoterapeuty. 24

17 Prolog Jeśli chodzi o nasze troski związane z pieniędzmi, to żyjemy w kraju, który tkwi gdzieś pomiędzy naszymi lękami a apetytami. Co robimy z tym niepokojem? W przypadku wielu z nas reakcją jest coś w rodzaju dobrowolnej ślepoty. Nie mamy nic przeciwko temu, żeby zarabiać pieniądze. Nie mamy nic przeciwko temu, by decydować o własnych finansach. Nie chcemy tylko musieć zbyt wiele o tym myśleć. To pokrętne podejście do pieniędzy oraz związane z nim poczucie winy, zażenowanie, niechęć i unikanie mogą mieć poważne konsekwencje. Gdy prowadziłam swoje badania, słyszałam historie kobiet takich jak Amanda. Amanda była pielęgniarką i miała tak duże poczucie winy, że odchodzi od pierwszego męża, z którym była przez dziesięć lat (i który zresztą często pożyczał innym jej samochód, ubrania, książki i biżuterię, bo jak mówił, przecież to on za nie płacił, więc może nimi rozporządzać ), że nie była w stanie prosić go nawet o złamany grosz. Twierdziła, że ma tyle emocjonalnego bagażu, jeśli chodzi o pieniądze, że nie chce walczyć i określić ceny swojego życia z nim. Zamiast domagać się alimentów, wstąpiła do wojska, żeby opłacić szkołę. W tej chwili ta samotna matka dwojga małych bliźniaków może w każdej chwili zostać wysłana w jakieś miejsce, gdzie toczy się wojna. Albo historie kobiet takich jak Nancy, niepracująca matka prowadząca wystawne życie w swoim pięknym domu, który co pięć lat odnawiała lub urządzała na nowo, ale nie spała ze swoim mężem od dziesięciu lat. Choć poznałam kilka kobiet, które były naprawdę bezpośrednie w kwestiach finansowych i miały nad tymi sprawami pełną kontrolę, najwyraźniej większość z nas wcale taka nie jest. W tym roku więcej kobiet złoży wnioski o uznanie 25

18 Kobieta i pieniądze bankructwa niż ukończy szkołę średnią 2, dostanie ataku serca albo zostanie zdiagnozowana jako chore na raka. Ponad połowa wszystkich kobiet na emeryturze żyje w nędzy. Istnieje o 75 procent większa szansa, że rodzina z dziećmi będzie się opóźniać ze spłatą zadłużenia karty kredytowej. Według badań przeprowadzonych przez Elizabeth Warren i Amelię Warren Tyagi z Harvardu najistotniejszym czynnikiem pozwalającym przewidzieć, że kobieta popadnie w finansowe tarapaty, jest urodzenie dziecka 3. A więc skoro stawka jest tak wysoka, czemu po prostu nie przejdziemy nad tym do porządku dziennego jak mi to zasugerowała moja przyjaciółka Carole pewnego ranka przy kawie i nie uporamy się z naszymi finansowymi problemami? Czemu niesłychanie bystre i wrażliwe kobiety przyznają, że szklą im się oczy, gdy omawiane są kwestie budżetu domowego czy poważniejsze sprawy finansowe? Skąd bierze się ten pociąg, by wydawać więcej niż zarabiamy? Albo to świadome narażanie się, gdy inwestujemy? Dlaczego nie jesteśmy w stanie domagać się uczciwych pieniędzy za swoją pracę? Czemu chcemy zarabiać, a równocześnie pragniemy, by ktoś inny się nami zaopiekował? Poznałam kobiety, które zazwyczaj w związku z wielkimi zmianami w ich życiu, takimi jak poważne długi, rozwód, czyjaś śmierć czy choroba zmierzyły się ze swoimi finansowymi demonami. Niektóre chodziły na warsztaty; inne kupiły książki, z których dowiedziały się mniej więcej tego samego: sporządź budżet, naucz się inwestować, bądź 2 Elizabeth Warren i Amelia Warren Tyagi, The Two-Income Trap: Why Middle-Class Parents Are Going Broke (Basic Books, 2003), str. iv. 3 Ibid., str

19 Prolog aktywna. Te książki obiecują, że wystrzelą nas z naszego obecnego życia od wypłaty do wypłaty do stratosfery najzamożniejszych i najbardziej uprzywilejowanych. Któż by nie chciał być milionerem? Jednak w przypadku wielu z nas te narzędzia samopomocy są jak kij, który jak wiadomo ma dwa końce. Nie ma lepszego sposobu, by poczuć się rozgoryczonym swoimi finansami i zaradnością w tych sprawach, niż porównanie naszych kont bankowych i nawyków finansowych z kontami i nawykami najbardziej zdyscyplinowanych i najbogatszych ludzi na świecie. Te osobiste księgi finansowe często wydają się jakby przedłużeniem reklam i artykułów w czasopismach, wychwalających krem przeciw cellulitis czy przyrządy do treningu mięśni brzucha. Wszystkie one w jakiś sposób sugerują, że na jakimś poziomie jesteśmy do niczego (no bo przecież gdyby było inaczej, to czy potrzebowałybyśmy tych produktów?). Gdzieś tuż pod powierzchnią wysyłają one subtelne przesłanie, że niezależnie od tego, co mamy i ile zaoszczędziłyśmy, to i tak nie wystarczy. Niemal wszystkie kobiety, z którymi rozmawiałam, wydawały się być dość podatne na te subtelne przesłania o niedostatku i na wiążące się z tym zagrożenia. Istnieją oczywiście kobiety, które czują się bardzo dobrze, zajmując się finansami, i które z radością i w inteligentny sposób zarządzają pieniędzmi nie tylko swoimi, lecz także swoich rodzin i firm. Nie doświadczyły one nigdy emocjonalnego podejścia do pieniędzy lub też takie podejście przekroczyły. Gdy zaczynałam moje badania, zakładałam, że będą to młodsze kobiety, które wychowały się w postfeministycznej erze równości finansowej. Jak się okazało, spotkałam kilka kobiet, które można by zaliczyć 27

20 Kobieta i pieniądze do tej grupy. Jednak w większości przypadków to dojrzałość i doświadczenie prowadziły do harmonii i akceptacji, a nie data i miejsce urodzenia. Poznane przeze mnie kobiety, które miały najzdrowsze związki, miały też uczciwy i przejrzysty pogląd na to, co mogą, a czego nie mogą dać im w życiu pieniądze. Udało im się wykluczyć emocje ze sfery finansów i potrafiły z dużą pewnością siebie troszczyć się o własne potrzeby. Potrafiły traktować pieniądze z takim samym zrozumieniem, jak swoje sprawy rodzinne, wagę, pracę, a nawet życie miłosne. Ich historie mnie zainspirowały, jednak muszę przyznać, że na początku czułam się trochę tak, jakby to nie była moja liga. Niemniej pod koniec moich badań zaczęłam w niewielkim stopniu pojmować ich spokój umysłu. Wydaje mi się, że to chyba dlatego zaczęłam pisać tę książkę w formie pamiętnika poświęconego w równym stopniu pieniądzom co mojemu zmiennemu i nieprzewidywalnemu do nich podejściu. Nie ma dla mnie lepszego sposobu zmierzenia się z kłopotliwymi pytaniami w życiu niż poprzez przyjrzenie się doświadczeniom innych. Dlaczego? Ponieważ wszystkie teorie i poradniki albo mnie przerażały, albo sprawiały, że czułam się zażenowana, albo też mówiąc szczerze zasypiałam przy nich. Ponieważ nie jestem typem osoby, która kiedykolwiek doświadczyła trwałej przemiany w życiu dzięki przeczytaniu jakiegoś poradnika. Przynajmniej jak do tej pory. Ponieważ bardzo uważnie słucham, kiedy inne kobiety mówią szczerze na temat seksu, związków, alkoholu, wydawania pieniędzy, jedzenia czy czegokolwiek innego, co można zaliczyć do tych rzeczy, które potrafią nami zawładnąć. Ponieważ odkryłam, że gdy opowiedziałam o swoich lękach i dziwactwach innym kobietom, one także 28