SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2015 r.

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2016) 376 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2015 r. {SWD(2016) 192 final} PL PL

2 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE KONTEKST Zmiany w ostatnich kilku latach Poprawa funkcjonowania instrumentu pomocy makrofinansowej OPERACJE POMOCY MAKROFINANSOWEJ W 2015 R Informacje ogólne Poszczególne operacje w państwach będących beneficjentami w 2015 r Gruzja Jordania Republika Kirgiska Tunezja Ukraina ZAPEWNIENIE PRAWIDŁOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW Z POMOCY MAKROFINANSOWEJ: OCENY OPERACYJNE I OCENY EX POST Oceny operacyjne Oceny ex post WNIOSKI O PRZYZNANIE POMOCY ORAZ PRZYSZŁE WNIOSKI KOMISJI SYTUACJA BUDŻETOWA

3 SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2015 r. 1. WPROWADZENIE Pomoc makrofinansowa jest instrumentem finansowym UE przeznaczonym do zaspokajania wyjątkowych potrzeb w zakresie finansowania zewnętrznego dla państw bliskich UE pod względem geograficznym, gospodarczym i politycznym. Jej celem jest przywrócenie stabilności makroekonomicznej i finansowej w krajach kandydujących, potencjalnych krajach kandydujących oraz w krajach objętych europejską polityką sąsiedztwa, przy jednoczesnym wspieraniu wdrażania dostosowań makroekonomicznych i realizacji reform strukturalnych. Pomoc makrofinansowa jest instrumentem pomocy dla bilansów płatniczych, stanowiącym uzupełnienie programu dostosowań i reform uzgodnionego z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW) oraz jest uwarunkowana istnieniem takiego programu. Przybiera ona formę pożyczek, w przypadku których Komisja pożycza niezbędne środki na rynkach kapitałowych, a następnie pożycza je państwu będącemu beneficjentem, albo, w szczególnych okolicznościach, ma formę dotacji finansowanych z budżetu UE. Otrzymanie pomocy makrofinansowej jest uzależnione od poszanowania praw człowieka i stosowania skutecznych mechanizmów demokratycznych przez państwo będące beneficjentem. Pomoc jest przekazywana w transzach, których otrzymanie jest ściśle związane ze skutecznym wdrożeniem zdecydowanych reform, mających na celu przywrócenie gospodarki państwa będącego beneficjentem na ścieżkę zrównoważonego rozwoju w długim okresie. W ten sposób pomoc makrofinansowa uzupełnia regularne unijne instrumenty pomocy i współpracy oraz przyczynia się do osiągnięcia szerzej zakrojonego celu, jakim jest utrzymanie stabilności i promowanie dobrobytu poza UE. W 2015 r. osiągnięto postępy we wdrażaniu dotychczasowych operacji pomocy makrofinansowej dla Gruzji, Jordanii, Republiki Kirgiskiej i Tunezji; ze względu na utrzymującą się trudną sytuację polityczną i gospodarczą na Ukrainie zatwierdzono trzecią wielkoskalową operację pomocy makrofinansowej dla tego państwa. Niniejsze roczne sprawozdanie przygotowano zgodnie z obowiązkami Komisji w zakresie informowania, określonymi w różnych decyzjach Rady oraz we wspólnych decyzjach Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczących operacji pomocy makrofinansowej. Do sprawozdania dołączono dokument roboczy służb Komisji, w którym przedstawiono bardziej szczegółowe informacje i analizy dotyczące uwarunkowań makroekonomicznych i realizacji poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej. 3

4 2. KONTEKST 2.1. Zmiany w ostatnich kilku latach Od 1990 r. UE zrealizowała 26 operacji pomocy makrofinansowej w krajach kandydujących, potencjalnych krajach kandydujących oraz w krajach objętych europejską polityką sąsiedztwa na łączną kwotę ponad 10 mld EUR. Zakres poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej jest zróżnicowany od operacji stosunkowo niewielkich, z których najmniejsza była operacją o wartości 15 mln EUR zrealizowaną w 1996 r. w Mołdawii, po operacje wielkoskalowe takie jak najnowsza operacja na Ukrainie o wartości 1,8 mld EUR. Na liczbę i wielkość operacji pomocy makrofinansowej mają wpływ ogólnoświatowe zmiany gospodarcze i finansowe. Począwszy od 2011 r. warunki finansowania gospodarek wschodzących na światowych rynkach finansowych znacznie się pogorszyły, co częściowo stanowi odzwierciedlenie ruchów na rzecz przywrócenia bezpieczeństwa w następstwie kryzysu zadłużeniowego w strefie euro. Ponadto arabska wiosna oraz związane z nią wstrząsy polityczne i gospodarcze w arabskich śródziemnomorskich państwach partnerskich wywołały nasiloną presję na budżety tych państw i ich zewnętrzne pozycje finansowe. Omawiane zmiany doprowadziły do zwiększonego zapotrzebowania na pomoc makrofinansową w latach 2012 i 2013, a wnioski o wsparcie złożyły Egipt, Jordania i Tunezja. W 2014 r. nastąpiła eskalacja konfliktu na wschodzie Ukrainy, a w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji gospodarczej i finansowej tego kraju uruchomiono pomoc makrofinansową, która osiągnęła bezprecedensową skalę. W latach w ramach trzech operacji pomocy makrofinansowej Ukraina otrzymała 3,4 mld EUR w formie pożyczek, z czego 2,21 mld EUR wypłacono do grudnia 2015 r. Kwota ta stanowi największą pomoc finansową, jaką kiedykolwiek przyznano państwu trzeciemu w tak krótkim okresie. Chociaż od połowy 2015 r. pojawiają się oznaki stabilizacji makroekonomicznej na Ukrainie, sytuacja pozostaje niepewna. Również u innych wschodnich sąsiadów, w szczególności na Białorusi i w Mołdawii, sytuacja jest nadal niestabilna, co wynika zarówno z czynników wewnętrznych, jak i z wpływu zmian gospodarczych w Rosji. Podobnie i pomimo poprawy sytuacji w niektórych państwach w 2015 r. konflikty regionalne i problemy w zakresie bezpieczeństwa nadal ciążyły na sytuacji makroekonomicznej w południowym sąsiedztwie. Doprowadziły one do przyjęcia nowego wniosku w sprawie pomocy makrofinansowej dla Tunezji oraz do dyskusji na temat realizacji operacji następczej również w Jordanii, ponownie w związku z wpływem wojny w Syrii na to państwo, w tym również z kryzysem uchodźczym Poprawa funkcjonowania instrumentu pomocy makrofinansowej Aby przyspieszyć proces decyzyjny, którego powolność Parlament Europejski wskazał jako jedno z głównych niedociągnięć instrumentu pomocy makrofinansowej, w dniu 4 lipca 2011 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie rozporządzenia ramowego 4

5 ustanawiającego ogólne przepisy dotyczące pomocy makrofinansowej dla państw trzecich 1. Główne cele wniosku były następujące: i. przyspieszenie procesu podejmowania decyzji oraz zwiększenie jego skuteczności; ii. utworzenie kompleksowych ram operacji pomocy makrofinansowej; iii. dostosowanie procedury podejmowania decyzji do procedur stosowanych w przypadku innych instrumentów finansowania zewnętrznego. W wyniku szeroko zakrojonych dyskusji z Parlamentem i Radą Komisja uznała, że podczas długiego procesu decyzyjnego zmieniono charakter jej wniosku w takim stopniu, że utracił on swoją rację bytu, i w związku z tym w dniu 8 maja 2013 r. Komisja podjęła decyzję o wycofaniu wniosku 2. Po wycofaniu wniosku przez Komisję Rada wniosła w dniu 18 lipca 2013 r. skargę do Trybunału Sprawiedliwości o unieważnienie aktu prawnego na mocy art. 263 TFUE. W swoim wyroku z dnia 14 kwietnia 2015 r. Trybunał Sprawiedliwości oddalił skargę Rady i potwierdził, że wycofanie wniosku przez Komisję było uzasadnione 3. W konsekwencji decyzje prawne w sprawie poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej nadal są przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę w poszczególnych przypadkach, zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą. Ostatnie doświadczenia, w szczególności konieczność szybkiego uruchomienia nowych operacji pomocy makrofinansowej na Ukrainie w latach 2014 i 2015, po raz kolejny uwydatniły potrzebę zapewnienia możliwości szybkiego uruchamiania pomocy makrofinansowej, jako instrumentu nadzwyczajnego, w reakcji na sytuacje kryzysowe. W tej sytuacji współprawodawcy dołożyli starań, by przyspieszyć proces podejmowania decyzji w ramach zwykłej procedury ustawodawczej, w szczególności w odniesieniu do ostatniej operacji pomocy makrofinansowej na Ukrainie, którą przyjęto w ciągu nieco ponad trzech miesięcy w 2015 r. Możliwości przyspieszenia procedury przyjmowania decyzji w ramach zwykłej procedury ustawodawczej pozostają jednak ograniczone, co unaocznia zastosowanie trybu pilnego na mocy art. 213 TFUE w celu przyjęcia drugiej operacji pomocy makrofinansowej dla Ukrainy w 2014 r. W związku z tym Komisja będzie nadal współpracować z Parlamentem i Radą oraz badać możliwości poprawy skuteczności i efektywności obecnego procesu decyzyjnego. 1 COM(2011) 396 final z Dodatkowe informacje znajdują się w sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2013 r. COM(2014) 372 final. 3 Dodatkowe informacje znajdują się w wyroku Trybunału (wielka izba) z dnia 14 kwietnia 2015 r. w sprawie C-409/13 Rada przeciwko Komisji Europejskiej, ECLI:EU:C:2015:217. 5

6 3. OPERACJE POMOCY MAKROFINANSOWEJ W 2015 R Informacje ogólne Osiągnięto postęp w zakresie następujących decyzji w sprawie pomocy makrofinansowej w 2015 r.: Gruzja: jest to druga z dwóch operacji pomocy makrofinansowej zadeklarowanych przez UE w 2008 r. i zatwierdzonych przez współprawodawców w sierpniu 2013 r. Obejmuje ona kwotę 46 mln EUR, z czego połowa ma zostać przekazana w formie pożyczek, a druga połowa w formie dotacji. Pierwszą transzę w formie dotacji (13 mln EUR) wypłacono w styczniu 2015 r., a w formie pożyczek (10 mln EUR) w kwietniu. Ponieważ Gruzja zrealizowała środki z zakresu polityki uzgodnione w protokole ustaleń podpisanym z UE, wypłatę drugiej transzy (wynoszącej 23 mln EUR) przewidziano na 2016 r., pod warunkiem że program MFW będzie realizowany prawidłowo; Jordania: w grudniu 2013 r. współprawodawcy przyjęli wniosek Komisji dotyczący udzielenia Jordanii pożyczek w wysokości 180 mln EUR. Kwotę pomocy w ramach operacji wypłacono w całości w 2015 r. w dwóch transzach w wysokości, odpowiednio, 100 mln EUR i 80 mln EUR. Pierwszą transzę wypłacono w lutym 2015 r., a drugą w październiku 2015 r.; Republika Kirgiska: wyjątkowy charakter tej operacji pomocy makrofinansowej, na którą składają się środki w wysokości 15 mln EUR w formie pożyczek i 15 mln EUR w formie dotacji, polega na tym, że Republika Kirgiska leży poza zwykłym zakresem geograficznym instrumentu pomocy makrofinansowej. Pierwszą transzę pomocy, zatwierdzoną przez współprawodawców w październiku 2013 r., wypłacono w 2015 r.: 10 mln EUR w formie dotacji wypłacono w czerwcu 2015 r., a 5 mln EUR w formie pożyczki wypłacono w październiku 2015 r. Drugą transzę w formie dotacji wypłacono w lutym 2016 r., a w formie pożyczek w kwietniu 2016 r.; Tunezja: w grudniu 2013 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący przyznania Tunezji pomocy makrofinansowej w formie pożyczek do wysokości 250 mln EUR. Decyzja ta została przyjęta przez współustawodawców w maju 2014 r., a kwotę pomocy zwiększono do 300 mln EUR. Pierwsze dwie transze (po 100 mln EUR) wypłacono odpowiednio w maju i grudniu 2015 r. Wypłata trzeciej i ostatniej transzy jest planowana na 2016 r. Jeżeli chodzi o Ukrainę, w 2015 r. wypłacono temu państwu pożyczki o łącznej wartości 850 mln EUR w ramach dwóch programów pomocy makrofinansowej. W ramach pierwszego programu (pomoc makrofinansowa I), opartego na decyzjach przyjętych w latach 2002 i 2010, przyznano pomoc makrofinansową o łącznej wartości 610 mln EUR. Z tej kwoty 360 mln EUR wypłacono w dwóch transzach, odpowiednio w maju i listopadzie 2014 r. Wypłata trzeciej i ostatniej transzy (250 mln EUR) miała miejsce w kwietniu 2015 r. Ponadto, w odpowiedzi na dalsze pogorszenie sytuacji makroekonomicznej na Ukrainie, w styczniu 2015 r. Komisja wystąpiła z wnioskiem dotyczącym nowej operacji pomocy 6

7 makrofinansowej (pomoc makrofinansowa III) do wysokości 1,8 mld EUR, mającej na celu pomoc w zaspokojeniu potrzeb tego państwa w zakresie finansowania zewnętrznego i w realizacji kompleksowego pakietu reform. W wyniku tej dodatkowej operacji która będzie stanowić trzecią operację prowadzoną na Ukrainie od 2014 r. łączna pomoc makrofinansowa UE dostępna dla Ukrainy osiągnęła kwotę 3,4 mld EUR. Pierwszą transzę w wysokości 600 mln EUR, zatwierdzoną przez współprawodawców w kwietniu 2015 r., wypłacono w lipcu 2015 r. Wypłatę drugiej transzy w ramach tej operacji (również wynoszącej 600 mln EUR) przewidziano pierwotnie na 2015 r. Opóźniono ją jednak w związku z niewystarczającymi postępami we wdrażaniu szeregu reform. Udostępnienie opóźnionej drugiej transzy oraz trzeciej transzy planowane jest na 2016 r., pod warunkiem spełnienia warunków dotyczących polityki gospodarczej i warunków finansowych uzgodnionych z Ukrainą oraz osiągania stałych zadowalających postępów w realizacji programu MFW Poszczególne operacje w państwach będących beneficjentami w 2015 r Gruzja W sierpniu 2013 r. UE przyjęła pomoc makrofinansową dla Gruzji w wysokości do 46 mln EUR, z czego połowa ma postać dotacji, a połowa postać pożyczki, która miała zostać wypłacona w dwóch równych transzach. Jest to druga z dwóch operacji pomocy makrofinansowej o równej wysokości zadeklarowanych przez UE na międzynarodowej konferencji darczyńców, która odbyła się w Brukseli w październiku 2008 r., gdy gruzińska gospodarka odczuwała jednocześnie skutki ogólnoświatowego kryzysu finansowego i krótkotrwałego konfliktu z Rosją, który miał miejsce w tym roku. Negocjacje w sprawie pomocy makrofinansowej zostały wznowione po uzgodnieniu przez Gruzję w lipcu 2014 r. nowego programu wypłat z MFW. Obie strony podpisały protokół ustaleń, umowę pożyczki oraz umowę o udzielenie dotacji, a umowy wymagające ratyfikacji zostały ratyfikowane przez parlament gruziński w grudniu 2014 r. Pierwszą transzę pomocy makrofinansowej wypłacono w styczniu (13 mln EUR w formie dotacji) i kwietniu 2015 r. (10 mln EUR w formie pożyczek) w świetle dobrych postępów Gruzji we wdrażaniu programu MFW. Wypłata drugiej transzy w wysokości 23 mln EUR została opóźniona w związku z odroczeniem drugiego przeglądu programu MFW. W listopadzie 2015 r. MFW odbył wizytę w Tbilisi celem wznowienia negocjacji w sprawie drugiego i trzeciego przeglądu programu. Wyniki dyskusji nie były jednak rozstrzygające. W międzyczasie Komisja przeprowadziła w listopadzie 2015 r. przegląd postępów w realizacji warunków dotyczących reform, od których była uzależniona wypłata drugiej transzy unijnej pomocy makrofinansowej, i stwierdziła, że wszystkie warunki zostały spełnione. Komisja powinna zatem być w stanie wypłacić drugą i ostatnią transzę niezwłocznie po zakończeniu przez Radę MFW przeglądu programu. Pogarszająca się od końca 2014 r. sytuacja zewnętrzna znacznie ograniczyła wartość eksportu Gruzji i przekazów środków pieniężnych do tego państwa, co doprowadziło do spowolnienia wzrostu PKB z 4,6 % w 2014 r. do 2,8 % w 2015 r. W okresie od listopada 2014 r. do grudnia 2015 r. gruziński lari stracił jedną czwartą swojej wartości, co 7

8 przyczyniło się do wzrostu podatności Gruzji na ryzyko zewnętrzne. Pomimo osłabienia popytu krajowego, znacznej deprecjacji lari oraz spadku cen ropy deficyt obrotów bieżących zwiększył się do blisko 12 % PKB w 2015 r., a zadłużenie zagraniczne wzrosło do ponad 100 % PKB wskutek efektów wyceny. Rezerwy walutowe pokrywają wartość prognozowanego przyszłorocznego importu za okres trzech miesięcy. Pomimo trudnej sytuacji gospodarczej rząd prowadzi generalnie odpowiedzialną politykę budżetową i restrykcyjną politykę pieniężną oraz zezwolił na deprecjację kursu walutowego, by pomóc w złagodzeniu wstrząsu zewnętrznego. Pomimo wysokiego wskaźnika dolaryzacji system bankowy pozostaje stabilny i dobrze skapitalizowany, co odzwierciedla dobre prowadzenie nadzoru i regulacji przez bank centralny Jordania Po złożeniu przez Jordanię w grudniu 2012 r. oficjalnego wniosku o przyznanie pomocy makrofinansowej Komisja przyjęła w dniu 29 kwietnia 2013 r. wniosek w sprawie decyzji dotyczącej przyznania pomocy makrofinansowej do wysokości 180 mln EUR w formie pożyczki średnioterminowej. Dnia 11 grudnia 2013 r. decyzję tę przyjęły Parlament i Rada. Na początku 2014 r. zakończono negocjacje w sprawie protokołu ustaleń określającego środki w zakresie polityki gospodarczej, które mają podjąć władze Jordanii, oraz w sprawie umowy pożyczki. Oba dokumenty podpisano w marcu 2014 r. Pomoc makrofinansowa dla Jordanii ma uzupełniać środki finansowe udostępnione przez MFW w ramach promesy kredytowej, która zaczęła obowiązywać w sierpniu 2012 r. i wygasła trzy lata później. Pierwszą transzę w ramach operacji pomocy makrofinansowej (100 mln EUR) wypłacono w dniu 10 lutego 2015 r., a drugą (80 mln EUR) w dniu 15 października 2015 r. W 2015 r. gospodarka jordańska spowolniła do 2,4 % ze względu na trwające konflikty w Iraku i Syrii, które wpłynęły niekorzystnie na eksport usług turystycznych i zaufanie przedsiębiorstw. W rezultacie w trzecim kwartale 2015 r. stopa bezrobocia ponownie wzrosła do 13,8 % w porównaniu do 11,9 % w 2014 r. Szacuje się, że dzięki gwałtownemu spadkowi cen paliwa i transportu inflacja spadła w 2015 r. do -0,9 %. Pomimo niższych cen ropy w 2015 r. nie odnotowano postępów w zakresie konsolidacji budżetowej. Spowolnienie gospodarki w połączeniu ze spadkiem dochodów z podatku od sprzedaży doprowadziło do wzrostu deficytu pierwotnego sektora instytucji rządowych i samorządowych (z wyłączeniem dotacji i transferów na rzecz NEPCO, przedsiębiorstwa energetycznego, oraz WAJ, jordańskiego organu ds. gospodarki wodnej) do około 5,2 % PKB, w 2015 r. w porównaniu z 4,5 % PKB w 2014 r. Podkreśla to niestabilną sytuację budżetową Jordanii, ponieważ państwo to jest nadal zależne od dotacji zagranicznych, których wartość w 2015 r. wyniosła ok. 1,8 % PKB. Szacuje się, że dzięki niższym cenom ropy deficyt obrotów bieżących (z wyłączeniem dotacji) zmniejszył się z 12,1 % PKB w 2014 r. do 11,7 % PKB w 2015 r. W grudniu 2015 r. poziom rezerw międzynarodowych w walutach obcych był dosyć wysoki i wynosił 14,7 mld USD, co odpowiadało wartości prognozowanego przyszłorocznego importu za okres 6,8 miesięcy. W sierpniu 2015 r. Jordania zawarła z MFW trzyletnią promesę kredytową w wysokości 2 mld USD (800 % kwoty wpłaty tego państwa do kapitału zakładowego MFW). Od tego czasu władze jordańskie prowadzą rozmowy z personelem funduszu dotyczące nowego 8

9 programu MFW. Oczekuje się, że nowy, dłuższy program zostanie wdrożony w drugim półroczu 2016 r. Podczas konferencji Wsparcie dla Syrii i regionu, która odbyła się w Londynie w dniu 4 lutego 2016 r., Komisja zobowiązała się przekazać 2,4 mld EUR na wsparcie państw dotkniętych kryzysem uchodźczym. Biorąc pod uwagę pogarszającą się sytuację w regionie oraz fakt, że w marcu 2016 r. wpłynął oficjalny wniosek o pomoc władz jordańskich, nowa pomoc makrofinansowa dla Jordanii zostanie wdrożona w 2016 r Republika Kirgiska W związku z falą przemocy na tle etnicznym i politycznym, która spowodowała gwałtowny spadek działalności gospodarczej i znaczną lukę w finansowaniu zewnętrznym, UE zadeklarowała pomoc gospodarczą dla Republiki Kirgiskiej podczas międzynarodowej konferencji darczyńców w Biszkeku w lipcu 2010 r. Doprowadziło to do przyjęcia przez Komisję w grudniu 2011 r. wniosku w sprawie przekazania Republice Kirgiskiej pomocy makrofinansowej do wysokości 30 mln EUR (15 mln EUR w formie pożyczek i 15 mln EUR w formie dotacji). Decyzja o przyznaniu pomocy makrofinansowej została przyjęta przez Parlament Europejski i Radę w dniu 22 października 2013 r. Protokół ustaleń i umowa pożyczki zostały podpisane pod koniec 2014 r. i ratyfikowane przez parlament kirgiski w lutym 2015 r. Jak zauważono wcześniej, ta operacja pomocy makrofinansowej była wyjątkowa, ponieważ Republika Kirgiska znajduje się poza normalnym zakresem geograficznym pomocy makrofinansowej. Pomoc była jednak uzasadniona ze względu na dynamiczne tempo reform prodemokratycznych i gospodarczych w tym państwie oraz na fakt, że jest to region o szczególnym znaczeniu politycznym i gospodarczym dla UE. Pierwszą transzę w wysokości 15 mln EUR wypłacono w dwóch ratach 10 mln EUR dotacji w czerwcu 2015 r. oraz 5 mln EUR pożyczki w październiku 2015 r. Po pomyślnym zakończeniu przeglądu dotyczącego spełnienia warunków udostępnienia kolejnej transzy Komisja wypłaciła władzom kirgiskim drugą transzę w formie dotacji (5 mln EUR) w dniu 10 lutego 2016 r. W dniu 13 kwietnia 2016 r. wypłacono drugą transzę w formie pożyczki (10 mln EUR). Gospodarka kirgiska jest w stosunkowo dobrym stanie i wykazuje odporność na niekorzystne zewnętrzne warunki gospodarcze, w szczególności w regionie WNP. W 2015 r. wskaźnik wzrostu PKB wyniósł 3,5 %, dzięki dobrym wynikom sektorów rolnictwa i usług, a stopa inflacji spadła do 3,4 %. Sytuacja w zakresie bilansu płatniczego Kirgistanu pozostaje niestabilna, co odzwierciedla duży deficyt obrotów bieżących o charakterze strukturalnym. Pogłębiający się kryzys gospodarczy w Rosji oraz słaba sytuacja gospodarcza w innych państwach WNP osłabiają eksport i powodują spadek importu w związku z niższymi przekazami środków pieniężnych. W związku z tym deficyt obrotów bieżących utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie w 2015 r. wyniósł 16 % PKB. Na koniec 2015 r. wartość całkowitych rezerw międzynarodowych spadła z poziomu 1,96 mld USD odnotowanego na koniec 2014 r. i odpowiadającego prognozowanemu importowi za okres 4,4 miesięcy do 1,78 mld USD, która to kwota odpowiada prognozowanemu importowi za okres 3,7 miesięcy. W grudniu 2015 r. MFW z powodzeniem zakończył pierwszy przegląd w ramach trzyletniego rozszerzonego 9

10 programu kredytowego zatwierdzonego w kwietniu 2015 r. Zatwierdzająca decyzja Rady MFW umożliwiła niezwłoczną wypłatę Republice Kirgiskiej 9,514 mln w specjalnych prawach ciągnienia (tj. 13,2 mln USD) Tunezja W czerwcu 2013 r. Rada MFW zatwierdziła 24-miesięczną promesę kredytową na rzecz Tunezji na kwotę 1,75 mld USD, którą następnie przedłużono do grudnia 2015 r. W tym kontekście Tunezja otrzymała od UE uzupełniającą pomoc makrofinansową w wysokości 300 mln EUR w formie pożyczek, którą zatwierdzono w maju 2014 r. Kwotę 200 mln EUR wypłacono w dwóch równych transzach odpowiednio w maju i grudniu 2015 r. Oczekuje się, że pozostałe 100 mln EUR zostanie wypłacone w 2016 r. Prognozy dotyczące wzrostu gospodarczego w Tunezji w 2015 r. zostały znacząco skorygowane do 0,5 % w porównaniu z 3 %, które prognozowano na początku roku; korekta ta wynikała w dużej mierze z negatywnego wpływu, jaki miały na tunezyjską gospodarkę ataki terrorystyczne (szczególnie dotkniętymi sektorami były turystyka, transport i inwestycje) oraz zakłócenia produkcji wskutek niepokojów społecznych; sytuacja ta wpływa niekorzystnie na bilans płatniczy i sytuację budżetową, które już wcześniej cechowała niestabilność, prowadząc do znacznych potrzeb w zakresie finansowania. Wskaźnik bezrobocia utrzymuje się na wysokim poziomie wynoszącym 15 %; problem bezrobocia dotyka w szczególności osoby młode i absolwentów (ponad 30 %). W 2015 r. inflacja wynosiła średnio 4,4 % i wykazuje tendencję zniżkową. Jeżeli chodzi o finanse publiczne, po osiągnięciu pewnego stopnia konsolidacji budżetowej w 2014 r., deficyt strukturalny (z wyłączeniem kosztów dokapitalizowania banków) zwiększył się w 2015 r. z 4,2 % PKB do 4,7 % PKB, do czego przyczyniły się w dużym stopniu operacje wydatkowe podjęte w następstwie ataków terrorystycznych, których nie były w stanie zrównoważyć oszczędności wynikające z niższych od oczekiwanych cen ropy. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych nadal rósł i osiągnął w 2015 r. poziom 53 % PKB; prognozuje się, że wskaźnik długu wzrośnie na koniec 2018 r. do szczytowego poziomu 61 % PKB, po czym pojawi się tendencja spadkowa. Ponadto w ciągu najbliższych dwóch lat ma nastąpić znacznie intensywniejsza spłata długu publicznego. Od 2011 r. rating Tunezji był obniżany kilkakrotnie, ostatnio w 2014 r. (z Ba2 do Ba3 przez agencję Moody s oraz z BB do BB- przez agencję Standard & Poor s). Negatywne skutki ataków terrorystycznych dla turystyki były na tyle poważne, że przeważyły wpływ spadku cen ropy, osłabienia krajowej aktywności gospodarczej i lepszych wyników w zakresie eksportu, w rezultacie czego obroty bieżące w 2015 r. pozostały na nadmiernie wysokim poziomie wynoszącym 8,8 % PKB. Szacuje się, że na koniec 2015 r. stan rezerw wynosił blisko 7,5 mld USD, co odpowiadało wartości importu za okres niespełna trzech miesięcy. W tej sytuacji, po zakończeniu szóstego przeglądu programu MFW we wrześniu ubiegłego roku Tunezja zwróciła się do MFW o kolejną promesę kredytową, która jest obecnie przedmiotem negocjacji i oczekuje się, że do połowy 2016 r. zostanie przesłana do zatwierdzenia Radzie MFW. W związku z wnioskiem o udzielenie dodatkowego 10

11 wsparcia w formie pomocy makrofinansowej złożonym przez władze tunezyjskie w sierpniu 2015 r. Komisja przyjęła w lutym 2016 r. wniosek dotyczący nowej operacji pomocy makrofinansowej do wysokości 500 mln EUR w formie pożyczek Ukraina W odpowiedzi na gwałtownie pogarszającą się sytuację na Ukrainie i zły stan bilansu płatniczego Komisja zaproponowała w styczniu 2015 r. nową operację pomocy makrofinansowej do wysokości 1,8 mld EUR w formie pożyczek, która ma zostać wypłacona w trzech równych transzach o wartości 600 mln EUR każda. Propozycja nowej operacji nawiązywała do dwóch wcześniejszych programów pomocy makrofinansowej ( pomoc makrofinansowa I i pomoc makrofinansowa II ) o łącznej wartości 1,61 mld EUR, które uruchomiono w 2014 r. Pierwszą transzę w ramach nowej operacji ( pomoc makrofinansowa III ) wypłacono w lipcu 2015 r. Wypłata ta miała miejsce po wypłacie ostatniej pozostałej transzy w wysokości 250 mln EUR w ramach pomocy makrofinansowej I, której dokonano w kwietniu 2015 r. W rezultacie w 2015 r. Ukrainie udostępniono pomoc makrofinansową w łącznej wysokości 850 mln EUR. Dokonanie wspomnianych wypłat było możliwe po przystąpieniu przez Ukrainę do nowego czteroletniego programu pomocy z MFW w marcu 2015 r. Wypłata drugiej transzy pomocy makrofinansowej III była jednak opóźniona. Jak wspomniano, było to spowodowane niezastosowaniem się do niektórych uzgodnionych środków z zakresu polityki. Komisja jest gotowa wypłacić dwie pozostałe transze o łącznej wartości 1,2 mld EUR w ramach pomocy makrofinansowej III w 2016 r., pod warunkiem skutecznego i terminowego wdrożenia środków z zakresu polityki związanych z pomocą makrofinansową III i osiągania stałych postępów w realizacji programu MFW. W 2015 r. nastąpiło pogłębienie recesji na Ukrainie. Spadek realnego PKB osiągnął 9,9 % w ujęciu realnym dla porównania, w roku poprzednim PKB skurczył się o 6,6 %. Do spadku PKB przyczyniło się niskie zaufanie konsumentów i utrata produktu potencjalnego w wyniku konfliktu na wschodzie. Ponieważ nasilenie konfliktu zmalało, a Ukraina uzyskała dostęp do znacznego międzynarodowego wsparcia finansowego, w drugim półroczu w jej gospodarce pojawiły się oznaki stabilizacji. Poważny kryzys walutowy na początku 2015 r. oraz gwałtowny wzrost cen gazu i energii elektrycznej spowodowały, że w 2015 r. wskaźnik cen konsumpcyjnych wzrósł średnio do 48,7 %. Wysoka inflacja sprzyjała wzrostowi dochodów budżetowych w ujęciu nominalnym oraz, w połączeniu z ostrożną polityką wydatkową, przyczyniła się do znacznego ograniczenia skonsolidowanego deficytu budżetowego (1,6 % PKB w 2015 r.). Pomimo konsolidacji budżetowej dług publiczny wzrósł pod wpływem deprecjacji waluty o 10 punktów procentowych w skali roku, osiągając na koniec 2015 r. wartość 79,4 % PKB. Ukraina kontynuowała w 2015 r. dostosowanie w obrotach z zagranicą, a deficyt obrotów bieżących zmniejszył się do 0,2 % PKB w wyniku gwałtownego spadku importu, którego skala przewyższyła równoległy spadek eksportu (zarówno pod względem wolumenu, jak i cen). Tempo odpływu kapitału prywatnego uległo spowolnieniu w ciągu roku w miarę postępującej stabilizacji makroekonomicznej. Ponadto przepływy oficjalnej pomocy umożliwiły Ukrainie uzupełnienie rezerw 11

12 międzynarodowych brutto ich stan na koniec 2015 r. wyniósł 13,3 mld USD w porównaniu z 7,5 mld USD rok wcześniej. W ramach programu MFW Ukraina doszła do porozumienia z wierzycielami prywatnymi w zakresie restrukturyzacji długu w wysokości około 19 mld USD. Na podstawie tej umowy Ukraina uzyskała wydłużenie terminów wymagalności i umorzenia długu na kwotę około 3 mld USD. 4. ZAPEWNIENIE PRAWIDŁOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW Z POMOCY MAKROFINANSOWEJ: OCENY OPERACYJNE I OCENY EX POST 4.1. Oceny operacyjne Zgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniu finansowym UE Komisja, z pomocą konsultantów zewnętrznych, przeprowadza oceny operacyjne w celu uzyskania wystarczającej pewności co do funkcjonowania procedur administracyjnych i obiegów finansowych w państwach będących beneficjentami pomocy. Oceny operacyjne skupiają się na systemach zarządzania finansami publicznymi, przede wszystkim na procedurach i organizacji ministerstw finansów i banków centralnych oraz, w szczególności, na zarządzaniu rachunkami, na które wpływają środki finansowe UE. Ponadto zwraca się szczególną uwagę na sposób działania zewnętrznych instytucji audytowych, ich niezależność, programy prac i skuteczność przeprowadzanych przez nie kontroli. Analizuje się również procedury zamówień publicznych na poziomie centralnym. W 2015 r. Komisja rozpoczęła ocenę operacyjną w Mołdawii w ramach przygotowań do ewentualnej nowej operacji pomocy makrofinansowej. Ocenę tę zakończono w lutym 2016 r Oceny ex post Zgodnie z rozporządzeniem finansowym UE Komisja przeprowadza oceny ex post 4 programów pomocy makrofinansowej, aby ocenić skutki tej pomocy. Głównymi celami są: i. analizowanie wpływu na gospodarkę państwa będącego beneficjentem pomocy i, w szczególności, na stabilność zewnętrznej pozycji finansowej tego państwa; ii. ocena wartości dodanej działania na szczeblu UE. 4 Wszystkie oceny ex post są dostępne na stronie internetowej DG ECFIN: 12

13 Ocenę ex post operacji pomocy makrofinansowej dla Bośni i Hercegowiny rozpoczęto w 2014 r. i zakończono w marcu 2015 r. W 2015 r. nie rozpoczęto żadnych nowych ocen ex post. 5. WNIOSKI O PRZYZNANIE POMOCY ORAZ PRZYSZŁE WNIOSKI KOMISJI SYTUACJA BUDŻETOWA Program operacji pomocy makrofinansowej na rok 2016 przedstawia się następująco: i. wdrożenie trwających operacji pomocy makrofinansowej, jak opisano powyżej. Należą do nich wypłata ostatnich transz w ramach operacji w Gruzji, Republice Kirgiskiej i Tunezji oraz ostatnich dwóch transz w ramach trzeciej operacji na Ukrainie; ii. zatwierdzenie ewentualnych nowych programów na podstawie wniosków otrzymanych dotychczas od Tunezji, Jordanii, Mołdawii, Armenii i Egiptu. Jak już wspomniano, istniejące operacje pomocy makrofinansowej w Gruzji, Republice Kirgiskiej i Tunezji, jak również operację pomocy makrofinansowej III dla Ukrainy zaplanowano tak, by pomoc została wypłacona w całości w 2016 r. Pełna realizacja operacji pomocy dla Gruzji i Tunezji zależy jednak od spełnienia warunków politycznych określonych w odpowiednich protokołach ustaleń oraz od osiągnięcia satysfakcjonujących postępów we wdrażaniu programu MFW. W sierpniu 2015 r. Komisja otrzymała od władz tunezyjskich wniosek o dodatkowe wsparcie w ramach pomocy makrofinansowej, który powtórzono w grudniu 2015 r. Biorąc pod uwagę silny wpływ sytuacji w zakresie bezpieczeństwa na gospodarkę tunezyjską i na potrzeby w zakresie finansowania zewnętrznego w okresie konsolidacji przemian politycznych w tym państwie, w dniu 12 lutego 2016 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący drugiej operacji pomocy makrofinansowej do wysokości 500 mln EUR w formie pożyczek. Oczekuje się, że współprawodawcy zatwierdzą wniosek Komisji do połowy 2016 r. W związku z pogarszającymi się warunkami gospodarczymi i finansowymi w Mołdawii władze tego państwa wystosowały w sierpniu 2015 r. wniosek o udzielenia wsparcia w ramach pomocy makrofinansowej. Ewentualna operacja pomocy makrofinansowej byłaby uzależniona od uzgodnienia nowego programu MFW. Utrzymująca się niestabilność polityczna opóźniła jednak dyskusje na temat nowego programu MFW i przyjęcie wniosku Komisji dotyczącego nowej operacji pomocy makrofinansowej dla Mołdawii. W lutym 2014 r. do Komisji wpłynął nowy wniosek z Armenii o przyznanie pomocy makrofinansowej. Uznano jednak, że bilans płatniczy Armenii nie znajduje się pod taką presją, która by uzasadniała wniosek Komisji w sprawie przyznania pomocy makrofinansowej, pomimo zatwierdzenia nowego mechanizmu finansowania z MFW w dniu 7 marca 2014 r. W Armenii utrzymuje się jednak trudna sytuacja, a Komisja nadal ściśle monitoruje sytuację gospodarczą i finansową tego państwa, w szczególności w 13

14 kontekście trudniejszej zewnętrznej sytuacji gospodarczej, z którą Armenia zmaga się od końca 2014 r. W listopadzie 2012 r. Egipt ponowił swój wniosek o pomoc makrofinansową w całkowitej wysokości 500 mln EUR. Komisja rozważyła złożenie wniosku obejmującego ewentualną pożyczkę w wysokości 450 mln EUR w połączeniu z dotacją w wysokości 50 mln EUR. Ponadto w czerwcu 2013 r. dokonano również oceny operacyjnej, w której przeanalizowano obiegi finansowe i kontrole w ramach egipskiego systemu zarządzania finansami publicznymi. Wniosek dotyczący pomocy makrofinansowej wstrzymano jednak do czasu zawarcia porozumienia między Egiptem a MFW w sprawie programu wypłat z MFW oraz ze względu na wydarzenia polityczne, jakie mają miejsce w tym kraju od lipca 2013 r. Jak już zauważono, podczas konferencji w Londynie, która odbyła się dnia 4 lutego 2016 r., Komisja zobowiązała się przekazać 2,4 mld EUR na wsparcie państw dotkniętych kryzysem uchodźczym. W tym kontekście oraz zważywszy na coraz trudniejszą sytuację w regionie władze jordańskie wyraziły zainteresowanie następczą operacją pomocy makrofinansowej, a w marcu 2016 r. otrzymano od nich oficjalne pismo z wnioskiem o udzielenie takiej pomocy. W tabeli poniżej przedstawiono przegląd zobowiązań i płatności w ramach pomocy makrofinansowej w formie dotacji w latach 2014, 2015 i (dane wstępne) Prognoza na 2016 r. ma zdecydowanie wstępny charakter i obejmuje jedynie te operacje pomocy makrofinansowej, w przypadku których odpowiednia decyzja została albo przedłożona przez Komisję, albo zatwierdzona przez współprawodawców. Na koniec 2015 r. całkowita pozostająca do spłaty kwota pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej wynosiła mln EUR. Kwota ta jest gwarantowana przez budżet UE za pośrednictwem Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych 5, który obejmuje również operacje finansowania zewnętrznego przez EBI i pożyczki Euroatomu. Fundusz Gwarancyjny jest finansowany z budżetu UE i jest utrzymywany na poziomie 9 % łącznych niespłaconych zobowiązań na koniec każdego roku, z dwuletnim przesunięciem. Oczekuje się, że wypłaty pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej osiągną w 2016 r. wartość około 1,7 mld EUR, co odpowiadałoby kwocie około 149 mln EUR w ramach Funduszu Gwarancyjnego w 2018 r. Powyższe dane liczbowe nie obejmują jednak ewentualnych nowych operacji pomocy makrofinansowej, w odniesieniu do których Komisja jeszcze nie przedstawiła wniosku. 5 Dodatkowe informacje znajdują się w sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gwarancji pokrytych z budżetu ogólnego. 14

15 15