SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2014 r.

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2015) 290 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2014 r. {SWD(2015) 115 final} PL PL

2 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE INFORMACJE OGÓLNE Zmiany w ostatnich kilku latach Rozporządzenie ramowe dotyczące pomocy makrofinansowej OPERACJE POMOCY MAKROFINANSOWEJ W 2014 R Informacje ogólne Poszczególne operacje w państwach będących beneficjentami w roku Gruzja Republika Kirgiska Tunezja Ukraina ZAPEWNIENIE PRAWIDŁOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW POMOCY MAKROFINANSOWEJ: OCENY OPERACYJNE I OCENY EX POST Oceny operacyjne Oceny ex post WNIOSKI O PRZYZNANIE POMOCY ORAZ PRZYSZŁE WNIOSKI KOMISJI SYTUACJA BUDŻETOWA

3 SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2014 r. 1. WPROWADZENIE Pomoc makrofinansowa jest instrumentem finansowym UE przeznaczonym do zaspokajania wyjątkowych potrzeb w zakresie finansowania zewnętrznego dla państw bliskich UE pod względem geograficznym, gospodarczym i politycznym. Jej celem jest wzmocnienie stabilności makroekonomicznej i finansowej w krajach kandydujących, potencjalnych krajach kandydujących oraz w państwach objętych europejską polityką sąsiedztwa, przy jednoczesnym wspieraniu realizacji odpowiednich reform strukturalnych. Pomoc makrofinansowa stanowi uzupełnienie programu dostosowań i reform uzgodnionego z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW) oraz jest uwarunkowana istnieniem takiego programu. Pomoc makrofinansowa jest instrumentem pomocy w zakresie bilansów płatniczych. Przybiera ona formę pożyczek, w przypadku których Komisja pożycza niezbędne środki na rynkach kapitałowych i pożycza je państwu będącemu beneficjentem, lub, w szczególnych okolicznościach, ma formę dotacji finansowanych z budżetu UE. Rok 2014 charakteryzował się postępami we wdrażaniu wielu opóźnionych operacji pomocy makrofinansowej (dla Gruzji, Jordanii, Republiki Kirgiskiej i Tunezji) oraz szybkiego pogarszania się sytuacji politycznej i gospodarczej na Ukrainie, co stało się przyczyną szeregu operacji pomocy makrofinansowej. Niniejsze sprawozdanie przygotowano zgodnie z obowiązkami Komisji w zakresie informacji, jak ustanowiono w różnych decyzjach Rady i decyzjach podjętych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę dotyczących operacji pomocy makrofinansowej. Do sprawozdania dołączono dokument roboczy służb Komisji, w którym przedstawiono bardziej szczegółowe informacje i analizy dotyczące uwarunkowań makroekonomicznych i realizacji poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej. 2. INFORMACJE OGÓLNE 2.1. Zmiany w ostatnich kilku latach Światowy kryzys gospodarczy i finansowy w latach , który głęboko wpłynął na gospodarki wschodzące państw sąsiadujących z Unią Europejską, spowodował gwałtowny wzrost liczby wniosków o wsparcie finansowe UE, w tym w postaci pomocy makrofinansowej. Pod koniec 2009 r. Rada Ministrów przyjęła cztery programy pomocy makrofinansowej w celu zapewnienia wsparcia dla Armenii, Bośni i Hercegowiny, Gruzji i Serbii. Również w 2009 r. uprzednio zatwierdzona operacja pomocy 3

4 makrofinansowej dla Kosowa 1 została przedłużona o jeden rok. W 2010 r. podjęto decyzje w sprawie dwóch kolejnych programów na rzecz Ukrainy i Mołdawii; tym razem, w następstwie wejścia w życie traktatu lizbońskiego, decyzje zostały podjęte przez współustawodawców UE, tj. Radę i Parlament Europejski. Operacje dotyczące Gruzji i Kosowa zakończono w roku W latach Komisja zakończyła realizację programów pomocy makrofinansowej na rzecz Armenii, Bośni i Hercegowiny, Mołdawii oraz Serbii. Ogólna sytuacja gospodarcza w 2010 r. i na początku 2011 r. znacznie się poprawiła, co przyczyniło się w pewnym stopniu do złagodzenia trudnej sytuacji w bilansach płatniczych państw kwalifikujących się do pomocy makrofinansowej. Spowodowało to spadek liczby nowych operacji pomocy makrofinansowej proponowanych lub zatwierdzonych: tylko dwie operacje zostały zaproponowane przez Komisję (dla Gruzji i Republiki Kirgiskiej, obie w 2011 r.). Wyraźny spadek zatwierdzania nowych operacji pomocy makrofinansowej odzwierciedlał również opóźnienia w procesie prawodawczym wynikające z braku porozumienia między współustawodawcami w sprawie sposobów stosowania nowego rozporządzenia w sprawie procedury komitetowej do decyzji w sprawie pomocy makrofinansowej. Kwestia ta została rozwiązana w 2013 r 2. Od drugiej połowy 2011 r. warunki finansowania na światowych rynkach finansowych znacznie się pogorszyły, co częściowo stanowi odzwierciedlenie skutków kryzysu zadłużeniowego w strefie euro. Ponadto arabska wiosna oraz związane z nią wstrząsy polityczne i gospodarcze w arabskich śródziemnomorskich państwach partnerskich wywołały nasiloną presję na budżety tych państw i ich zewnętrzne pozycje finansowe. Omawiane zmiany doprowadziły do zwiększonego zapotrzebowania na pomoc makrofinansową w latach 2012 i 2013, a wnioski o wsparcie złożyły Egipt, Jordania i Tunezja. Decyzje dotyczące udzielenia pomocy makrofinansowej Jordanii i Tunezji zostały przyjęte przez współprawodawców w grudniu 2013 r. i maju 2014 r., podczas gdy wniosek Komisji dotyczący decyzji w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Egiptowi został wstrzymany do czasu zawarcia porozumienia między Egiptem a MFW w sprawie programu wypłat z MFW, a także w zależności od rozwoju sytuacji politycznej w tym kraju. W 2014 roku nastąpiła eskalacja konfliktu na wschodzie Ukrainy, a znaczne pogorszenie sytuacji gospodarczej i finansowej tego kraju doprowadziło do bezprecedensowego poziomu pomocy makrofinansowej w formie pożyczek. Rozpoczęto wypłaty na podstawie dwóch decyzji przyjętych w latach 2002 i 2010, po ratyfikacji przez parlament ukraiński odpowiednich dokumentów dotyczących pomocy makrofinansowej. Ponadto Rada zatwierdziła nową operację pomocy makrofinansowej dla Ukrainy w kwietniu 2014 r. w trybie pilnym (art. 213 TFUE), która została wypłacona w całości w 2014 r. 1 Użycie tej nazwy nie ma wpływu na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 oraz opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na temat ogłoszenia przez Kosowo niepodległości. 2 Dodatkowe informacje znajdują się w sprawozdaniach Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2012 r. (COM(2013) 426 final) i w 2013 r. (COM(2014) 372 final). 4

5 2.2. Rozporządzenie ramowe dotyczące pomocy makrofinansowej Już w 2003 r. Parlament Europejski określił przeciągający się proces podejmowania decyzji jako jedno z głównych niedociągnięć instrumentu pomocy makrofinansowej. W ramach systemu istniejącego w tamtym czasie decyzje w sprawie poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej podejmowała na zasadzie jednostkowych przypadków Rada po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Od wejścia w życie traktatu lizbońskiego w dniu 1 grudnia 2009 r. decyzje ustawodawcze dotyczące poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej podejmowane są przez Parlament i Radę w ramach zwykłej procedury ustawodawczej (procedura współdecyzji), co może prowadzić do nawet dłuższego procesu decyzyjnego. Kryzys finansowy i zadłużeniowy uwidocznił natomiast, że skuteczne radzenie sobie z nadzwyczajnymi sytuacjami makroekonomicznymi i finansowymi wymaga instrumentu reagowania w sytuacjach kryzysowych, którego można użyć szybko i sprawnie. W reakcji na konieczność usprawnienia instrumentu pomocy makrofinansowej Komisja w dniu 4 lipca 2011 r. przedłożyła wniosek dotyczący rozporządzenia ramowego ustanawiającego ogólne przepisy dotyczące pomocy makrofinansowej dla państw trzecich 3. Główne cele wniosku były następujące: (i) zapewnienie większej skuteczności pomocy makrofinansowej poprzez szybszy i bardziej efektywny proces decyzyjny; (ii) dostosowanie tego procesu do procesu decyzyjnego dotyczącego innych instrumentów, głównie związanych ze stosunkami zewnętrznymi; (iii) sformalizowanie, objaśnienie i uproszczenie przepisów regulujących pomoc makrofinansową. Wniosek był szczegółowo omawiany z Parlamentem Europejskim i Radą. Komisja uważała, że podczas długiego procesu decyzyjnego zmieniono charakter jej wniosku oraz że w przypadku jego przyjęcia rozporządzenie ramowe dotyczące pomocy makrofinansowej stanowiłoby poważne naruszenie równowagi instytucjonalnej, w szczególności poprzez zmiany w zakresie prawa Komisji do inicjatywy ustawodawczej 4. W dniu 8 maja 2013 r. Komisja podjęła zatem decyzję o wycofaniu swojego wniosku. Po tym jak Komisja wycofała swój wniosek, w dniu 18 lipca 2013 r. Rada wniosła skargę o unieważnienie wycofania wniosku przez Komisję do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy art. 263 TFUE 5. Trybunał Sprawiedliwości w swoim wyroku z dnia 14 kwietnia 2015 r. oddalił skargę Rady i uznał, że wycofanie wniosku przez Komisję było uzasadnione. Trybunał potwierdził również, że wycofując swój wniosek, Komisja postąpiła właściwie, ponieważ poprawki zaproponowane przez współustawodawców byłyby zasadniczo wypaczeniem wniosku, co uniemożliwiłoby osiągnięcie jej głównych celów. W konsekwencji decyzje prawne w sprawie poszczególnych operacji pomocy makrofinansowej nadal przyjmowane są przez 3 COM(2011) 396 final z Dodatkowe informacje znajdują się w sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji pomocy makrofinansowej dla państw trzecich w 2012 r. (COM(2014) 372). 5 Sprawa C-409/13. 5

6 Parlament Europejski i Radę w poszczególnych przypadkach zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą 6. Ostatnie doświadczenia, w szczególności konieczność szybkiego uruchomienia nowej operacji pomocy makrofinansowej na Ukrainie w 2014 i 2015 r., po raz kolejny uwydatniły potrzebę zapewnienia możliwości szybkiego uruchamiania pomocy makrofinansowej jako instrumentu nadzwyczajnego, który można uruchomić w reakcji na sytuacje kryzysowe. W związku z tym Komisja będzie nadal analizować sposoby poprawy skuteczności i efektywności procesu decyzyjnego. 6 W kontekście przyjęcia decyzji nr 778/2013/UE w sprawie udzielenia dalszej pomocy makrofinansowej Gruzji Parlament Europejski i Rada przyjęły wspólną deklarację uwzględniającą kompromisy osiągnięte między dwoma współustawodawcami w trakcie negocjacji w sprawie rozporządzenia ramowego oraz procedury pojednawczej dotyczącej decyzji w sprawie Gruzji (Dz.U. L 218 z , s. 18). Deklaracja jest porozumieniem politycznym bez prawnie wiążących skutków. 6

7 3. OPERACJE POMOCY MAKROFINANSOWEJ W 2014 R Informacje ogólne Osiągnięto postęp w zakresie następujących decyzji w sprawie pomocy makrofinansowej w 2014 r.: W sierpniu 2013 r. współustawodawcy przyjęli wniosek Komisji z 2011 r. dotyczący udzielenia pomocy makrofinansowej Gruzji w kwocie całkowitej wynoszącej 23 mln EUR w formie pożyczek i 23 mln EUR w formie dotacji. Dokumenty dotyczące pomocy makrofinansowej zostały podpisane w 2014 r. Pierwszą transzę elementu dotacji (13 mln EUR wypłacono w styczniu 2015 r. a elementu pożyczki (10 mln EUR) w kwietniu. Wypłata drugiej transzy (w wysokości 23 mln EUR) jest planowana na lato 2015 r., pod warunkiem że program MFW będzie realizowany prawidłowo, a Gruzja zrealizuje środki polityczne uzgodnione w protokole ustaleń. W kwietniu 2013 r. Komisja przedłożyła wniosek w sprawie nowej decyzji dotyczącej udzielenia Jordanii pożyczki w wysokości 180 mln EUR; decyzja ta została przyjęta w grudniu 2013 r. Protokół ustaleń i umowę pożyczki władze Jordanii i UE podpisały w marcu 2014 r. Pierwszą transzę (100 mln EUR) wypłacono w lutym 2015 r. Wypłata drugiej transzy ma również nastąpić w 2015 r. W październiku 2013 r. przyjęto wniosek Komisji z 2011 r. dotyczący udzielenia wyjątkowej pomocy makrofinansowej Republice Kirgiskiej w wysokości 15 mln EUR w formie pożyczek i 15 mln EUR w formie dotacji. Dokumenty dotyczące pomocy makrofinansowej zostały podpisane w 2014 r. i ratyfikowane przez kirgiski parlament w lutym 2015 r. Wypłaty pierwszej i drugiej transzy są planowane na 2015 r. W grudniu 2013 r. Komisja przedłożyła nowy wniosek ustawodawczy dotyczący przyznania pomocy makrofinansowej dla Tunezji w wysokości do 250 mln EUR w formie pożyczek. Decyzja w tej sprawie została przyjęta przez współprawodawców w maju 2014 r., a podpisany protokół ustaleń i umowa pożyczki zostały ratyfikowane przez parlament Tunezji w marcu 2015 r. W trakcie procedury legislacyjnej kwota pomocy została zwiększona do 300 mln EUR. Pomoc ma zostać wdrożona w 2015 i 2016 r., a pierwsza transza (100 mln EUR) ma zostać wypłacona w maju. W odniesieniu do Ukrainy łączna kwota, wynosząca 1,36 mld EUR w formie pożyczek, została wypłacona w ramach dwóch programów pomocy makrofinansowej w 2014 r. Pierwsza z nich (MFA I), mająca za podstawę decyzje przyjęte w 2002 i 2010 r., stanowi pomoc makrofinansową na łączną kwotę 610 mln EUR. Pierwszą transzę w wysokości 100 mln EUR wypłacono w maju 2014 r., wkrótce po tym, jak MFW zatwierdził nową dwuletnią promesę kredytową dla Ukrainy. Druga transza w wysokości 260 mln EUR została wypłacona w listopadzie 2014 r., natomiast trzecia z nich (250 mln EUR) w kwietniu 2015 r. W kwietniu 2014 r. Rada zatwierdziła w trybie pilnym (art. 213 TFUE) drugi program pomocy makrofinansowej dla Ukrainy o wartości 1 mld EUR w formie pożyczek (MFA II). Pełna kwota została wypłacona w dwóch transzach po 500 mln EUR 7

8 każda, w czerwcu i grudniu 2014 r. W dniu 8 stycznia 2015 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący trzeciego programu pomocy makrofinansowej w wysokości do 1,8 mld EUR w formie pożyczek, który został przyjęty przez Parlament Europejski i Radę w dniu 15 kwietnia 2015 r. Wszystkie trzy operacje pomocy makrofinansowej dla Ukrainy wynoszą łącznie 3,41 mld EUR, co stanowi największą pomoc finansową UE udostępnioną państwu trzeciemu w tak krótkim czasie Poszczególne operacje w państwach będących beneficjentami w roku Gruzja W 2013 r. przyjęto decyzję w sprawie programu pomocy makrofinansowej dla Gruzji o łącznej wartości 46 mln EUR. Pomoc makrofinansowa, która ma zostać udzielona w połowie w formie pożyczek i w połowie w formie dotacji, zostanie wypłacona w dwóch transzach. W lipcu 2014 r., po podpisaniu przez Gruzję z MFW nowego programu wypłat, wznowiono negocjacje w sprawie pomocy makrofinansowej (zostały zawieszone w 2011 r., gdyż Gruzja nie skorzystała z istniejącego programu MFW). Dokumenty dotyczące pomocy makrofinansowej zostały podpisane i w razie potrzeby ratyfikowane przez gruziński Parlament w grudniu 2014 r. Pierwszą transzę dotacji (13 mln EUR) wypłacono w styczniu 2015 r., a pożyczki (10 mln EUR) w kwietniu 2015 r. Wypłata drugiej transzy w ramach operacji pomocy makrofinansowej (łącznie 23 mln EUR) ma się odbyć w drugiej połowie 2015 r., w zależności od utrzymania przez Gruzję programu MFW i realizacji środków uzgodnionych w protokole ustaleń. Mimo iż wzrost PKB Gruzji zwiększył się z 3,2 % w 2013 r. do 4,7 % w 2014 r., co wiąże się ze wzrostem konsumpcji i wzrostem inwestycji prywatnych, sytuacja makroekonomiczna pozostaje niepewna. W ślad za wzrostem inflacja wzrosła do 3,1 % w 2014 r. pomimo łagodzącego wpływu spadku cen ropy. W następstwie niekorzystnych zmian kursu wymiany walut od listopada 2014 r. w Rosji i innych krajach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), lari uległ ostrej deprecjacji w stosunku do dolara, pogłębiając oczekiwania inflacyjne. W związku z tym Bank Centralny zwiększył swoją podstawową stopę procentową do 4,5 % w lutym 2015 r. Ponieważ od 2013 r. rząd realizuje model gospodarczy bardziej sprzyjający włączeniu społecznemu, m.in. poprzez wprowadzenie powszechnego systemu opieki zdrowotnej, presja na budżet wzrosła i deficyt budżetowy wyniósł w 2014 r. 2,9 % PKB, w porównaniu z 2,6 % w 2013 r. W 2014 r. ponownie nasiliły się presje zewnętrzne. Deficyt obrotów bieżących wzrósł do 9,6 % PKB z 5,9 % w 2013 r., jako że zwiększył się import z uwagi na wzrost gospodarczy, a eksport i przekazy pieniężne obniżyły się z powodu niekorzystnej sytuacji zewnętrznej. Postępy w zakresie reform strukturalnych były zadowalające w 2014 r.: coraz bardziej powszechne ubezpieczenie zdrowotne i znaczący postęp w dziedzinie konkurencji, przejrzystości budżetowej i nadzoru bankowego. W grudniu 2014 r. Rada Wykonawcza MFW zakończyła pierwszy przegląd programu trzyletniej promesy kredytowej na 154 mln USD uzgodnionej w czerwcu 2014 r Jordania Po złożeniu oficjalnego wniosku Jordanii z grudnia 2012 r. o przyznanie pomocy makrofinansowej Komisja przyjęła w dniu 29 kwietnia 2013 r. wniosek w sprawie decyzji dotyczącej przyznania Jordanii pomocy makrofinansowej w wysokości do 180 8

9 mln EUR w formie pożyczki średnioterminowej. Dnia 11 grudnia 2013 r. decyzję przyjęły Parlament i Rada. Na początku 2014 r. zakończono negocjacje dotyczące protokołu ustaleń określającego środki polityki gospodarczej, które mają być podejmowane przez władze Jordanii, oraz umowy pożyczki. Obydwa dokumenty zostały podpisane w marcu 2014 r. Pomoc makrofinansowa dla Jordanii ma uzupełniać środki finansowe udostępnione przez MFW w ramach bieżącej promesy kredytowej. Pierwsza transza (100 mln EUR) została wypłacona w lutym 2015 r., a druga ma zostać udostępniona z końcem 2015 r. Pomimo narażenia Jordanii na zwiększoną niestabilność w regionie (w tym trwający nadal konflikt syryjski i działalność terrorystyczną na półwyspie Synaj, które nadal mają negatywny wpływ na dostawy gazu z Egiptu), jej gospodarka weszła w fazę wzrostu w 2014 r. Wzrost realnego PKB wyniósł 3,1 % w porównaniu z 2,8 % w 2013 r., głównie w wyniku ożywienia w górnictwie, budownictwie, sektorze użyteczności publicznej i turystyce, jak również dzięki dużemu napływowi zagranicznych dotacji. Inflacja utrzymywała się na niskim poziomie, co pozwoliło na bardziej łagodną politykę pieniężną w 2014 r. Deficyt budżetowy (z uwzględnieniem dotacji zagranicznych i transferów na rzecz krajowego przedsiębiorstwa energetycznego, NEPCO) zmniejszył się nieznacznie z 11,5 % PKB w 2013 r. do 10 % w 2014 r., za sprawą wyższych wpływów podatkowych i silnego napływu zagranicznych dotacji. Poprawa bilansu płatniczego w związku ze znacznym napływem oficjalnych dotacji i kapitału, zwłaszcza z Rady Współpracy Państw Zatoki (RWPZ). Ogółem szacuje się, że dotacje zagraniczne wzrosły z 2,7 % w 2013 r. do 7 % w 2014 r. Postępy w zakresie reform strukturalnych były nierównomierne, w szczególności uległo znacznemu opóźnieniu przyjęcie zmienionej ustawy o podatku dochodowym. Piąty przegląd programu MFW zakończył się pomyślnie w listopadzie 2014 r. Pozwoliło to na wypłatę 129 mln USD, zwiększając sumę wypłat od początku programu do około 1,4 mld USD (z łącznej wartości 2 mld USD) Republika Kirgiska W następstwie fali przemocy etnicznej i politycznej, która spowodowała gwałtowny spadek działalności gospodarczej i znaczne niezaspokojone potrzeby w zakresie finansowania zewnętrznego, UE zadeklarowała wsparcie na rzecz odnowy Republiki Kirgiskiej na międzynarodowej konferencji darczyńców w Biszkeku w lipcu 2010 r. Doprowadziło to do przyjęcia przez Komisję w grudniu 2011 r. wniosku dotyczącego decyzji w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej w maksymalnej wysokości 30 mln EUR (15 mln EUR w formie pożyczek i o 15 mln EUR w formie dotacji). Ta operacja pomocy makrofinansowej była wyjątkowa, ponieważ Republika Kirgiska znajduje się poza normalnym zakresem geograficznym pomocy makrofinansowej, jest jednak uzasadniona ze względu na istotne tempo reform prodemokratycznych i gospodarczych w tym państwie, oraz na fakt, że jest to region o szczególnym znaczeniu politycznym i gospodarczym dla UE. Decyzja w sprawie pomocy makrofinansowej została przyjęta w październiku 2013 r. Dokumenty dotyczące pomocy makrofinansowej zostały podpisane pod koniec 2014 r. i ratyfikowane przez kirgiski parlament w lutym 2015 r. Wypłaty pierwszej i drugiej transzy są planowane na 2015 r. Po intensywnym roku 2013 r., kiedy to odnotowano wzrost PKB wynoszący 10, 5 % w wyniku wznowienia intensywnej produkcji złota, gospodarka kirgiska zwolniła znacząco 9

10 w 2014 r., kiedy to wzrost PKB szacowano na 3,6 %. Stało się tak z powodu spowolnienia handlu zagranicznego, zmniejszonych przekazów pieniężnych (w związku z recesją w Rosji i spowolnieniem gospodarczym u innych głównych partnerów handlowych, w szczególności krajów WNP) i obniżenia produkcji złota. W 2014 r. kurs waluty lokalnej spadł w stosunku do dolara USA o 16,3 %, a w lutym 2015 r. inflacja w skali rocznej osiągnęła poziom 10,9 %. W wyniku interwencji banku centralnego na rynku walutowym, mającej na celu oddalenie presji deprecjacji, jego rezerwy zmniejszyły się o 17,1 % w okresie od lipca 2014 r. do stycznia 2015 r. Deficyt budżetowy szacowany jest na 3,7 % PKB w 2014 r., a zadłużenie sektora publicznego na 54,1 % PKB. Deficyt obrotów bieżących pozostawał w 2014 r. na wysokim poziomie, wynosząc 13,7 % PKB. Bilans płatniczy pozostaje w związku z tym podatny na zagrożenia. W tym kontekście władze kirgiskie zwróciły się do MFW o kolejne porozumienie. Negocjacje zostały pomyślnie zakończone na początku 2015 r. i nowy trzyletni program w ramach rozszerzonego instrumentu kredytowego został zatwierdzony przez Zarząd MFW w kwietniu 2015 r. Mimo iż w latach wdrożono krajową strategię trwałego rozwoju, postęp w sektorze finansowym pozostaje w tyle. Kodeks bankowy, który wzmocniłyby regulacje bankowe oraz uprawnienia i niezależność banku centralnego, nadal oczekuje na zatwierdzenie przez parlament Tunezja W czerwcu 2013 r. Zarząd MFW zatwierdził nową, 24-miesięczną promesę kredytową dla Tunezji na kwotę 1,75 mld USD. W tym kontekście w sierpniu 2013 r. rząd Tunezji zwrócił się o przyznanie pomocy makrofinansowej z UE w wysokości 500 mln EUR. W odpowiedzi na to w grudniu 2013 r. Komisja złożyła wniosek dotyczący przyznania pomocy makrofinansowej dla Tunezji w wysokości do 250 mln EUR w formie pożyczki wypłacanej w trzech równych transzach. W trakcie dyskusji w Parlamencie i Radzie kwotę wsparcia zwiększono do 300 mln EUR. Decyzja w sprawie tej operacji pomocy makrofinansowej została przyjęta przez współustawodawców w maju 2014 r. Protokół ustaleń i umowa pożyczki zostały uzgodnione i podpisane między lipcem a wrześniem 2014 r. i ratyfikowane przez parlament Tunezji w marcu 2015 r. Zakłada się obecnie, że wypłata pierwszej transzy nastąpi w maju 2015 r., zaś wypłata drugiej i trzeciej transzy jest uzależniona od realizacji programu MFW oraz od wypełnienia przez władze Tunezji warunków pomocy makrofinansowej określonych w protokole ustaleń. Wzrost realnego PKB utrzymywał się na niskim poziomie 2,3 % w 2014 r. w porównaniu z 2,4 % w 2013 r. Niepewność polityczna i napięcia związane z bezpieczeństwem w dalszym ciągu wpływają na działalność gospodarczą. Inflacja wynosiła średnio 5,5 % w 2014 r. i cechuje się tendencją spadkową. Nierównowaga zewnętrzna i budżetowa pozostają znaczące, generując znaczne potrzeby finansowe. Deficyt budżetowy w 2014 r. będzie niższy niż w poziom docelowy określony w programie MFW (4,8 % PKB, w porównaniu z pierwotną prognozą wynoszącą 6,7 % PKB), co wynika głównie z niepełnego wykorzystania środków na inwestycje i odroczenia niektórych wydatków do 2015 r., a nie z optymalnego cięcia w budżecie wydatków bieżących. Jeśli chodzi o kategorie zewnętrzne, deficyt obrotów bieżących utrzymał się w 2014 r. na wysokim poziomie, osiągając 8,9 % PKB w porównaniu z 8,3 % PKB w 2013 r. Rezerwy wynosiły prawie 7,8 mld USD na koniec 2014 r., co stanowi zaledwie trzy miesiące importu, w przeciwieństwie do początkowej wartości 10

11 docelowej 9 mld USD określonej w programie MFW. W grudniu 2014 r. MFW zakończył piąty przegląd programu bieżącej promesy kredytowej. MFW przyznał, że wszystkie kryteria zostały spełnione oraz że dokonano znacznych postępów w zakresie reform strukturalnych, pomimo niekorzystnych uwarunkowań gospodarczych, społecznych i dotyczących bezpieczeństwa Ukraina W świetle szybko pogarszającej się sytuacji gospodarczej na Ukrainie na początku 2014 r. i dalszego pogorszenia bilansu płatniczego Ukrainy Rada zatwierdziła w trybie pilnym w kwietniu 2014 r.(zgodnie z art. 213 TFUE) nową operację pomocy makrofinansowej dla Ukrainy. Program składał się z pożyczki w wysokości do 1 mld EUR, która ma zostać wypłacona w dwóch transzach w wysokości 500 mln EUR każda. Porozumienie to (MFA II) uzupełniało inny instrument pomocy makrofinansowej (MFA I) ustanowiony na podstawie dwóch decyzji (przyjętych w latach 2002 i 2010) i reprezentuje wartość do 610 mln EUR w formie pożyczek, które mają zostać wypłacone w trzech transzach. W rezultacie została udostępniona całkowita kwota 1,61 mld EUR pomocy makrofinansowej dla Ukrainy 7. Wypłaty w ramach tych dwóch programów stały się możliwe po tym, jak Zarząd MFW zatwierdził nową dwuletnią promesę kredytową w kwietniu 2014 r. Ukraina otrzymała pomoc makrofinansową w wysokości 1,36 mld EUR w 2014 r., w tym pełną kwotę 1 mld EUR w ramach II decyzji dotyczącej pomocy makrofinansowej. Ostatnią transzę pomocy makrofinansowej w wysokości 250 mln EUR wypłacono w kwietniu 2015 r. Po dwóch latach stagnacji, w 2014 r. gospodarka Ukrainy znalazła się się w głębokiej recesji z powodu kryzysu zaufania wynikającego z konfliktów zbrojnych we wschodniej części kraju. Kryzys doprowadził do znacznego spadku wartości waluty, a także do zmniejszenia inwestycji i spożycia. Spowodowana konfliktem utrata zdolności produkcyjnej we wschodniej części kraju, który jest ośrodkiem przemysłowym Ukrainy, przyczyniła się w 2014 r. do spadku PKB o 6,8 % w ujęciu realnym. Słabsza waluta, w połączeniu ze znacznym wzrostem cen urzędowych, doprowadziła do wyraźnego podniesienia stopy inflacji liczonej na podstawie wskaźnika cen konsumpcyjnych (CPI). W tym samym czasie, pomimo różnych środków zaradczych (zarówno po stronie dochodów, jak i wydatków), ogólny deficyt budżetowy uległ pogorszeniu do poziomu 10,3 % PKB w 2014 r., podczas gdy dług publiczny gwałtownie wzrósł do poziomu 70,2 % PKB na koniec roku Jeśli chodzi o kategorie zewnętrzne, dostosowaniu bieżącego deficytu obrotów bieżących (z 8,7 % w 2013 r. do 4,0 % w 2014 r.) w wyniku spadku importu, towarzyszył znaczny odpływ środków finansowych z sektora prywatnego i płatności za gaz. W rezultacie rezerwy walutowe brutto Ukrainy spadły o blisko 60 % (z poziomu 10 mld EUR) w 2014 r. do zaledwie 6,2 mld EUR pod koniec roku. Kryzys gospodarczy oraz deprecjacja waluty wynikające z kryzysu zaufania 7 Oba programy pomocy makrofinansowej stanowią ważny element komisyjnego pakietu wsparcia dla Ukrainy wynoszącego ponad 11 mld EUR, który został ogłoszony w dniu 5 marca 2014 r. ( Oprócz pomocy makrofinansowej, pakiet ten obejmuje wsparcie za pomocą innych instrumentów finansowych, takich jak pomoc rozwojowa w formie dotacji i pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. 11

12 stworzyły presję dla sektora bankowego prowadzącą do odpływu depozytów, znacznych strat operacyjnych i coraz większej liczby zagrożonych kredytów. W celu ustabilizowania sektora bank centralny rozpoczął likwidację nierentownych banków i zainicjował kompleksowy proces dokapitalizowania tego sektora. Reformę przeprowadzono również w sektorze energetycznym oraz w dziedzinie zarządzania finansami publicznymi, w oparciu o programy wsparcia zawarte z międzynarodowymi wierzycielami, w tym UE. W obliczu dalszego osłabienia działalności gospodarczej i pogorszenia bilansu płatniczego społeczność międzynarodowa, na czele z MFW, ustanowiła wspólnie nowy pakiet pomocy finansowej dla Ukrainy. W tym kontekście, we wrześniu 2014 r. i ponownie w grudniu 2014 r., kraj ten wystąpił z wnioskiem o nowy program pomocy makrofinansowej. Ze względu na duże dodatkowe potrzeby w zakresie finansowania zewnętrznego, w celu wspomagania ambitnego programu reform władz Ukrainy w dniu 8 stycznia 2015 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie nowego programu pomocy makrofinansowej w wysokości do 1,8 mld EUR w formie pożyczek (III MFA). Decyzja w sprawie tego programu pomocy makrofinansowej została przyjęta przez współustawodawców w kwietniu 2015 r. Pomoc ta powinna zostać wypłacona w trzech równych transzach w latach W dniu 11 marca 2015 r. Zarząd MFW zatwierdził nowy czteroletni plan w ramach instrumentu rozszerzonego wsparcia finansowego dla Ukrainy (specjalne prawo ciągnienia w wysokości 12,348 mld, około 17,5 mld USD). Zastąpił on dwuletnią promesę kredytową uzgodnioną w kwietniu 2014 r. 4. ZAPEWNIENIE PRAWIDŁOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW POMOCY MAKROFINANSOWEJ: OCENY OPERACYJNE I OCENY EX POST 4.1. Oceny operacyjne Zgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniu finansowym UE Komisja, z pomocą konsultantów zewnętrznych, dokonuje ocen operacyjnych w celu uzyskania wystarczającej pewności co do funkcjonowania procedur administracyjnych i obiegów finansowych w państwach będących beneficjentami pomocy. Oceny operacyjne skupiają się na systemach zarządzania finansami publicznymi, w szczególności na procedurach i organizacji ministerstwa finansów oraz banku centralnego, a ściśle biorąc, na zarządzaniu rachunkami, na które wpływają środki finansowe UE. Ponadto zwraca się szczególną uwagę na sposób działania zewnętrznych instytucji audytowych, ich niezależność, programy prac i skuteczność przeprowadzanych przez nie kontroli. Analizuje się również procedury zamówień publicznych na poziomie centralnym. W 2014 r. Komisja przeprowadziła jedną ocenę operacyjną na Ukrainie, w ramach przygotowania nowej operacji pomocy makrofinansowej zatwierdzonej w tym roku. 12

13 4.2. Oceny ex post Zgodnie z rozporządzeniem finansowym UE Komisja przeprowadza oceny 8 ex post programów pomocy makrofinansowej, aby ocenić skutki tej pomocy. Głównymi celami są: (i) analizowanie wpływu ekonomicznego pomocy makrofinansowej na gospodarkę państwa będącego beneficjentem pomocy i, w szczególności, na stabilność zewnętrznej pozycji finansowej tego państwa; oraz (ii) ocena wartości dodanej interwencji UE. Ocenę ex post operacji pomocy makrofinansowej na rzecz Bośni i Hercegowiny rozpoczęto w 2014 r.; Proces ten zakończono w marcu 2015 r. 5. WNIOSKI O PRZYZNANIE POMOCY ORAZ PRZYSZŁE WNIOSKI KOMISJI SYTUACJA BUDŻETOWA Program operacji pomocy makrofinansowej na rok 2015 przedstawia się następująco: (i) wdrożenie pięciu decyzji już zatwierdzonych dla operacji pomocy makrofinansowej dla Gruzji, Jordanii, Republiki Kirgiskiej, Tunezji i Ukrainy (ostatnia transza pomocy makrofinansowej MFA I); (ii) wdrożenie decyzji w sprawie nowej pomocy makrofinansowej dla Ukrainy (MFA III), przyjętej w kwietniu 2015 r.; oraz (iii) zatwierdzenie ewentualnych nowych programów, na podstawie wniosków otrzymanych do tej pory od Armenii i Egiptu oraz nowych wniosków, które mogą napłynąć (w szczególności jeden oczekiwany wniosek od Mołdawii). Jak już wspomniano, operacje pomocy makrofinansowej w Gruzji, Jordanii i Republice Kirgiskiej, jak również operację pomocy makrofinansowej dla Ukrainy (MFA I) zaplanowano tak, by pomoc została wypłacona w całości w 2015 r.; w programie dla Tunezji i operacji pomocy makrofinansowej (MFA III) dla Ukrainy środki powinny zostać wypłacone w latach Pełna realizacja wszystkich tych operacji jest jednak uzależniona od spełnienia warunków politycznych określonych w odpowiednim protokole ustaleń. W lutym 2014 r. do Komisji wpłynął nowy wniosek z Armenii o przyznanie pomocy makrofinansowej. Jednak bilans płatniczy Armenii nie znajduje się pod taką presją, by uzasadniać, wniosek Komisji w sprawie przyznania pomocy makrofinansowej, pomimo przyjęcia nowego mechanizmu finansowania z MFW (w ramach instrumentu rozszerzonego wsparcia finansowego w wysokości 125 mln USD) w dniu 7 marca 2014 r. Komisja ściśle monitoruje sytuację gospodarczą i finansową w Armenii, szczególnie w kontekście trudniejszej zewnętrznej sytuacji gospodarczej, z którą zmaga się ten kraj od końca 2014 r. W listopadzie 2012 r. Egipt ponowił swój wniosek o pomoc makrofinansową w całkowitej wysokości 500 mln EUR. Komisja rozważyła złożenie wniosku obejmującego ewentualnie pożyczkę w wysokości 450 mln EUR w połączeniu z dotacją w wysokości 8 Wszystkie oceny ex post dostępne są na stronie internetowej DG ECFIN: 13

14 50 mln EUR. Ponadto w czerwcu 2013 r. dokonano również oceny operacyjnej, w której przeanalizowano obiegi finansowe i kontrolę egipskiego systemu zarządzania finansami publicznymi. Jednak wniosek ten wstrzymano do czasu zawarcia porozumienia między Egiptem a MFW w sprawie programu wypłat z MFW oraz ze względu na wydarzenia polityczne, jakie mają miejsce w tym kraju od lipca 2013 r. Komisja oczekuje, że w 2015 r. otrzyma oficjalny wniosek w sprawie pomocy makrofinansowej z Mołdawii, ze względu na pogorszenie sytuacji gospodarczej oraz dyskusje prowadzone z MFW w sprawie ewentualnego nowego programu. W tabeli poniżej przedstawiono przegląd zobowiązań i płatności w ramach pomocy makrofinansowej w formie dotacji w latach 2013, 2014 i (dane orientacyjne) Prognoza na 2015 r. ma zdecydowanie wstępny charakter i obejmuje jedynie te operacje, w przypadku których Komisja przedłożyła decyzję lub współustawodawcy już tę decyzję zatwierdzili. Na koniec 2014 r. całkowita pozostająca do spłaty kwota pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej wynosiła mln EUR. Kwota ta jest gwarantowana przez budżet UE za pośrednictwem Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych 9, który obejmuje również pożyczki Euratomu oraz pożyczki Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) dla państw trzecich. Fundusz Gwarancyjny jest utrzymywany na poziomie 9 % kwoty pomocy makrofinansowej, pożyczek Euratomu i pożyczek EBI dla państw trzecich. Fundusz ten jest finansowany z budżetu UE. Oczekuje się, że wypłaty pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej osiągną w 2015 r. wartość około 1,9 mld EUR, co odpowiadałoby kwocie około 168 mln EUR w ramach Funduszu Gwarancyjnego. Powyższe dane liczbowe nie obejmują jednak ewentualnych nowych operacji pomocy makrofinansowej, w odniesieniu do których Komisja jeszcze nie przedłożyła wniosku. 9 Więcej informacji znajduje się w sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gwarancji pokrytych z budżetu ogólnego (COM(2014) 540). 14

15 Zobowiązania i płatności w ramach pomocy makrofinansowej w formie dotacji, wypłat pożyczek w latach (EUR) (dane orientacyjne)* Środki w budżecie na zobowiązania dotacje Oceny operacyjne i oceny ex post, wydatki publiczne i badania dot. odpowiedzialności finansowej (PEFA) Pomoc makrofinansowa dla Republiki Kirgiskiej (decyzja przyjęta) Pomoc makrofinansowa dla Gruzji (decyzja przyjęta) Inne możliwe operacje pomocy makrofinansowej (Mołdawia, Egipt, Armenia...) Zobowiązania łącznie Niezaangażowane przydziały budżetowe Do ustalenia Środki w budżecie na płatność dotacje Oceny operacyjne i oceny ex post, wydatki publiczne i badania dot. odpowiedzialności finansowej (PEFA) Pomoc makrofinansowa dla Republiki Kirgiskiej (decyzja przyjęta) Pomoc makrofinansowa dla Moładawii (decyzja przyjęta) Inne możliwe operacje pomocy makrofinansowej (Mołdawia, Egipt, Armenia...) Do ustalenia Wypłaty łącznie Niewykorzystane przydziały na wypłatę dotacji Wypłaty pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej Bośnia i Hercegowina (decyzja przyjęta) Ukraina I (decyzja przyjęta) Ukraina II (decyzja przyjęta) Gruzja (decyzja przyjęta) Jordania (decyzja przyjęta) Tunezja (decyzja przyjęta)** Republika Kirgiska (decyzja przyjęta) Ukraina III (wniosek przyjęty)** Inne możliwe operacje pomocy makrofinansowej (Mołdawia, Egipt, Armenia...) Wypłaty pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej, łącznie *z wyjątkiem wartości liczbowych na środki budżetowe, co odpowiada budżetowi przyjętemu na rok **tylko dwie z trzech transz mają być wypłacone w 2015 r. Wypłata ostatniej transzy jest planowana na 2016 r. 15