Anatomia jamy opłucnej i płuc

Transkrypt

1 Anatomia jamy opłucnej i płuc Wirginia Likus Zakład Anatomii Katedra Nauk Podstawowych WNoZ w Katowicach zmienione 1

2 KLATKA PIERSIOWA JAMA KLATKI PIERSIOWEJ: lewa i prawa jama opłucnowa - otacza płuca śródpiersie zawiera: serce przełyk tchawicę naczynia krwionośne (aorta piersiowa, żyła główna górna) nerwy FUNKCJE: 1. ODDYCHANIE 2. OCHRONA NARZĄDÓW 3. TRANZYT 2

3 KLATKA PIERSIOWA OTWÓR GÓRNY KLATKI PIERSIOWEJ: trzon kręgu Th I brzeg wewnętrzny I żebra rękojeść mostka 3

4 OTWÓR DOLNY KLATKI PIERSIOWEJ: KLATKA PIERSIOWA trzon kręgu Th XII żebro XII i koniec dalszy żebra XI żebra VII- X tworzące łuk żebrowy wyrostek mieczykowaty JEST ON ZAMKNIĘTY PRZEZ PRZEPONĘ 4

5 Przepona (diaphragma) Struktura ścięgnisto-mięśniowa Zamyka otwór dolny klatki piersiowej Budowa: środek ścięgnisty części mięśniowe: lędźwiowa żebrowa mostkowa Na obwodzie przyczepia się do struktur: wyrostek mieczykowaty mostka łuk żebrowy ściany klatki piersiowej końce żeber XI i XII więzadeł tylnej ściany brzucha kręgów lędźwiowych 5

6 Przepona (diaphragma) Struktury przechodzące przez przeponę: 1. Żyła główna dolna środek ścięgnisty (ThVIII) OTWÓR ŻYŁY GŁÓWNEJ, 2. Przełyk część mięśniowa przepony, na lewo od płaszczyzny pośrodkowej (ThX) ROZWÓR PRZEŁYKOWY, 3. Nerwy błędne przebieg wraz z przełykiem, 4. Aorta (ThXII), ROZWÓR AORTOWY 5. Przewód piersiowy przebieg za przeponą wraz z aortą, 6. Żyła nieparzysta i żyła nieparzysta krótka przebieg przez rozwór aortowy lub odnogi przepony Pnie współczulne, nerwy trzewne piersiowe większe i mniejsze 6

7 Przepona (diaphragma) Unaczynienie tętnicze: 1. Tętnice osierdziowo-przeponowe i mięśniowo-przeponowe (gałęzie t. piersiowych wewnętrznych 2. Tętnice przeponowe górne (gałęzie od dolnego odcinka aorty piersiowej) 3. Tętnice przeponowe dolne (gałęzie od aorty brzusznej) Unaczynienie żylne: 1. Żyły ramienno-głowowe, układ żył nieparzystych, żyły jamy brzusznej Unerwienie: NERWY PRZEPONOWE (C 3 -C 5 ) 7

8 MECHANIKA ODDYCHANIA DWA TORY ODDYCHANIA: 1. PIERSIOWY??? związany z czynnością mięśni głębokich klatki piersiowej; w czasie wdechu zwiększenie wymiaru poprzecznego i strzałkowego klatki piersiowej. MIĘŚNIE GŁĘBOKIE KLATKI PIERSIOWEJ 2. BRZUSZNY???? związany z czynnością przepony (skurcz), która jest głównym mięśniem wdechowym; zwiększa się wymiar podłużny klatki piersiowej. W czasie wydechu rozkurczona przepona unosi się biernie ku górze pod wpływem większego ciśnienia w jamie brzusznej PRZEPONA 8

9 Ruchy ściany klatki piersiowej podczas oddychania Ruch I żebra Ruch II-V żebra Ruch VI- X żebra zmiana wymiaru: kierunek pionowy, poprzeczny, przednio-tylny Opadanie przepony skurcz włókien Unoszenie przepony rozluźnienie przepony 9

10 Mięśnie oddechowe 1. MIĘŚNIE WDECHOWE - przepona - mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne 2. MIĘŚNIE WYDECHOWE - mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne - mięsień poprzeczny klatki piersiowej

11 11

12 A. WDECHOWE POMOCNICZE MIĘŚNIE ODDECHOWE: powierzchowne mięśnie klatki piersiowej (m. piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni) mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy mięśnie grzbietu prostujące tułów i zwiększające pojemność klatki piersiowej (m. in.: m. dźwigacz łopatki, m. prostownik kręgosłupa, m. czworoboczny) B. WYDECHOWE mięśnie tłoczni brzusznej (m. prosty brzucha, m. poprzeczny) miesień najszerszy grzbietu 12

13 13

14 Faza wdechu 1. Wzrost wymiaru pionowego (górno-dolny) Warunkowany przez skurcz przepony przepona obniża się (zakres 1,5-8 (10) cm) Odpowiada za wprowadzenie ok. 75% powietrza do płuc, 25% to ruchy żeber Oddychanie przeponowe (brzuszne) 2. Wzrost wymiaru strzałkowego (przednio-tylny) Warunkowany przez skurcz górnej partii mięśni międzyżebrowych zewnętrznych (pierwsze sześć par górnych żeber) unoszenie niżej leżących żeber, skośne położenie zmienia się na bardziej poziome. Mostek przesuwa się ku przodowi od kręgosłupa Oddychanie piersiowe 3. Wzrost wymiaru poprzecznego (boczny) Warunkowany przez dolne partie mięśni międzyżebrowych zewnętrznych (żebra od VII do X) Żebra wędrują w górę i na zewnątrz Oddychanie dolnożebrowe

15 Rola mięśni pomocniczych przy wdechu Główną rolę pomocniczą odgrywają mięśnie : zębaty przedni, piersiowy większy i mniejszy, pochyłe szyi, mostkowo obojczykowo sutkowy. Ich praca uaktywnia się podczas głębokich i silnych wdechów, duszności. Konieczne jest unieruchomienie wówczas ich przyczepów barkowych, tak aby przyczepy żebrowe powodowały wzrost wymiarów klatki piersiowej. Najbardziej korzystna pozycja przy trudnościach z oddychaniem to półsiedząca lub siedząca. Powoduje to naturalne fizyczne obniżenie przepony. 15

16 Faza wydechu Wydech jest aktem biernym (w pozycji leżącej). Polega na zmniejszeniu wszystkich możliwych wymiarów klatki piersiowej i usunięciu powietrza z płuc. W tym celu uruchamiane są elementy sprężyste płuc i klatki piersiowej. Przy wysiłku fizycznym w pozycji stojącej lub gdy zmniejszenie sprężystości płuc uaktywniają się mięśnie: międzyżebrowe wewnętrzne, oraz mięśnie poprzeczne klatki piersiowej

17 JAMY OPŁUCNEJ OPŁUCNA (pleura) - błona surowicza (pojedyncza warstwa płaskich komórek, nabłonek surowiczy, tkanka łączna podporowa) DWIE JAMY OPŁUCNEJ Opłucna: 1. Opłucna płucna zrośnięta z płucami 2. Opłucna ścienna - wyściela ścianę klatki piersiowej Jama opłucnej - przestrzeń potencjalna, wypełniona płynem surowiczym Umożliwia ślizganie się płuc w jamie opłucnej. 17

18 OPŁUCNA ŚCIENNA 1. OPŁUCNA ŻEBROWA 2. OPŁUCNA PRZEPONOWA 3. OPŁUCNA ŚRÓDPIERSIOWA (w części przedniej wycisk sercowy) 4. OSKLEPEK (OPŁUCNA SZYJNA) Więzadło płucne Błona nadopłucnowa powięź pokrywająca górną powierzchnię osklepka Przyczep: brzeg wewnętrzny I żebra, wyrostek poprzeczny CVII otrzymuje włókna mięśniowe od głębokich mięśni szyi FUNKCJA: utrzymanie jamy opłucnej na podstawie szyi 18

19 OPŁUCNA OPŁUCNA ŻEBROWA nerwy międzyżebrowe BÓL ODCZUWALNY W OKOLICACH ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ OPŁUCNA PRZEPONOWA I ŚRÓDPIERSIOWA nerwy przeponowe wywodzące się z nerwów C3-C5 RZUTOWANIE BÓLU: BOCZNA CZĘŚĆ SZYI I OKOLICA NADOBOJCZYKOWA BARKU 19

20 GRANICE OPŁUCNEJ ŚCIENNEJ 20

21 OPŁUCNA PŁUCNA Pokrywa całą powierzchnię płuca z wyjątkiem wnęki płuca. Pokrywa szczeliny płuca. Ściśle zrośnięta z płucem. Otacza wnękę płuca, przechodzi w więzadło płucne (dwie blaszki opłucnej) = KREZKA płuca. Unaczynienie i unerwienie wspólne z płucami. 21

22 ZACHYŁKI OPŁUCNEJ Zachyłek żebrowo-śródpiersiowy Zachyłek żebrowo-przeponowy Zachyłek przeponowo-śródpiersiowy Zachyłek kręgowo-śródpiersiowy Funkcja: płuca wsuwają się do nich w czasie głębokiego wdechu (przestrzeń potencjalna). 22

23 ZACHYŁKI OPŁUCNEJ 23

24 Zachyłek żebrowo-śródpiersiowy Zachyłek przedni Jego przyśrodkowa granica stanowi przednią granicę opłucnej ściennej i jamy opłucnej W rzucie na górną część trzonu mostka granice przednie opłucnej ściennej prawej i lewej stykają się. Trójkąt grasiczy (grasica lub ciało tłuszczowe) Trójkąt osierdziowy ( osierdzie przylega do ściany klatki piersiowej 24

25 Zachyłek żebrowo-przeponowy Dolna granica opłucnej ściennej Największy zachyłek jamy opłucnej Granice opłucnej (1-2 międzyżebrza niżej niż płuc) VII międzyżebrze (linia środkowoobojczykowa) IX międzyżebrze (linia pachowa środkowa) XI żebro ( linia łopatkowa) Kręg XII (linia przykręgosłupowa) Kąty przeponowo-żebrowe wolne 25

26 BUDOWA ZEWNĘTZNA I WEWNĘTRZNA PŁUC 26

27 Płuca Powierzchnie płuca: przeponowa, żebrowa, śródpiersiowa, szczyt płuca Brzegi płuca: dolny, przedni (w nim wcięcie sercowe), tylny słabo zaznaczone tzw. część kręgowa Płaty płuc: górny, dolny oraz środkowy w płucu prawym Szczeliny płuc: skośna i pozioma 27

28 BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC Powierzchnie i brzegi płuca 28

29 BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC Szczeliny i płaty płuc 29

30 BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC Granice płuc OSOBNICZO ZMIENNE I ZALEŻNE OD FAZY ODDYCHANIA Granice przednie Granice dolne 30

31 Wnęka płuca Wgłębienie znajdujące się na powierzchni śródpiersiowej każdego z płuc. Zawiera: 1. Oskrzele główne 2. Tętnice i żyły płucne 3. Tętnice i żyły oskrzelowe 4. Naczynia i węzły chłonne 5. Sploty płucne (przedni i tylny) włókna układu autonomicznego STRUKTURY POWYŻSZE TWORZĄ KORZEŃ PŁUCA 31

32 Płuco prawe 32

33 Płuco lewe 33

34 DRZEWO OSKRZELOWE 34

35 Drogi oddechowe wewnątrzpłucne 1. OSKRZELA (zawierają płytki chrzęstne) a) Oskrzela płatowe b) Oskrzela segmentowe c) Oskrzela podsegmentowe Zrazik płuca 2. OSKRZELIKI (brak płytek chrzęstnych) a) Oskrzeliki końcowe b) Oskrzeliki oddechowe Gronko płucne wszystkie rozgałęzienia jednego oskrzelika końcowego 3. KOŃCOWE ODCINKI DRÓG ODDECHOWYCH (mają pęcherzyki płucne) Oskrzeliki oddechowe oraz przewodziki i woreczki pęcherzykowe 35

36 Różnice pomiędzy oskrzelem głównym prawym i lewym OSKRZELE PRAWE OSKRZELE LEWE KIERUNEK PRZEBIEGU stromy (kąt ) poziomy (kąt ) DŁUGOŚĆ krótsze (1,5-2,5 cm) dłuższe (4-5 cm), biegnie pod łukiem aorty LICZBA CHRZĄSTEK mniejsza większa ŚREDNICA mm mm GAŁĘZIE OSKRZLOWE 3 2 STOSUNEK DO NARZĄDÓW SĄSIEDNICH Gałęzie nad- i podtętnicze Tętnica płucna Żyły płucne, górna i dolna przed wejściem do wnęki oddaje gałąź nadtętniczą do płata górnego oddziela oskrzela nadi podtętnicze na gałęzie dzieli się we wnęce (obie gałęzie podtętnicze) w części przednio-dolnej wnęki obu płuc, ż. pg z przodu, ż. pd- najniżej powyżej oskrzela głównego 36

37 SEGMENTY OSKRZELOWO-PŁUCNE Najmniejsza, niezależna funkcjonalnie część płuca i najmniejsze pole płucne, które może być usunięte bez wpływu na sąsiednie okolice. Jednostka morfologiczna i fizjologiczna. PŁUCO PRAWE 10 segmentów PŁUCO LEWE 9 lub 8 segmentów ŻRÓDŁO: Narkiewicz O, Moryś J, Anatomia człowieka, PZWL Oskrzele segmentowe Tętnica segmentowa Naczynia żylne 37

38 UNACZYNIENIE PŁUC DWA UKŁADY NACZYŃ KRWIONOŚNYCH: CZYNNOŚCIOWY tętnice (t. płucna prawa i lewa od pnia płucnego) i żyły płucne górna i dolna (wchodzą do lewego przedsionka) (WYMIANA GAZOWA) ODŻYWCZY tętnice ( od aorty piersiowej lub jej gałęzi): tętnica oskrzelowa prawa - pojedyncza, odchodzi od III tętnicy międzyżebrowej tylnej lub tętnicy oskrzelowej lewej górnej tętnice oskrzelowe lewe (lewa górna i lewa dolna) odchodzi od aorty piersiowej żyły oskrzelowe (gałęzie oskrzelowe) - uchodzą do żył płucnych lub lewego przedsionka; po stronie prawej do żyły nieparzystej lub międzyżebrowej górnej, po stronie lewej do żyły nieparzystej krótkiej (UNACZYNIENIE TKANKI ŁĄCZNEJ PŁUC Z PRZEGRODAMI I OPŁUCNEJ) 38

39 39

40 UNERWIENIE PŁUC Splot płucny przedni i tylny Do korzenia płuca dochodzą włókna : przywspółczulne (od nerwu błędnego) skurcz oskrzeli i oskrzelików, wydzielanie gruczołów współczulne (od zwojów piersiowych oraz zwoju szyjno- piersiowego pnia współczulnego) - hamowanie skurczu, rozszerzenie oskrzeli dośrodkowe z receptorów rozciągania Czy płuca mogą boleć? 40

41 Uwagi kliniczne Procesy patologiczne związane z jamą opłucnej: 1. ODMA OPŁUCNOWA (pneumothorax) 2. ROZEDMA - nieprawidłowe powiększenie przestrzeni powietrznych położonych obwodowo od oskrzelików końcowych i destrukcja ścianek tych struktur. Skutkiem tego jest nadmierne upowietrznienie płuc, przy zmniejszeniu ilości pęcherzyków płucnych. Zatracenie elastyczności płuca. Zwiększenie ilości powietrza zalegającego. Krótkie oddechy na wysokim wdechu. 3 NIEDODMA - bezpowietrzność miąższu płucnego spowodowana zamknięciem oskrzela doprowadzającego powietrze do określonego obszaru miąższu płucnego lub uciskiem (niedodma z ucisku) będącym skutkiem obecności płynu w jamie opłucnowej lub innej zmiany uciskającej na miąższ płucny. 41

42 Uwagi kliniczne Procesy patologiczne związane z jamą opłucnej: 2. Gromadzenie płynów w jamie opłucnowej: Krew (haemothorax) Ropa (pyothorax) Chłonka (chylothorax) Płyn przesiękowy (hydrothorax) Płyny gromadzą się najczęściej w zachyłku żebrowo przeponowym. NAKŁUCIE JAMY OPŁUCNEJ (celem drenażu) nie przekraczając IX międzyżebrza - II przestrzeń miedzyżebrowa w linii srodkowo-obojczykowej - V przestrzeń międzyżebrowa w linii pachowej środkowej - II przestrzeń międzyżebrowa w linii środkowo-obojczykowej 3. Ciężki uraz klatki piersiowej krew i powietrze w jamie opłucnej (hemopneumothorax) 42

43 Miejsca odsłuchiwania płatów płuc 43

44 44