Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak

Transkrypt

1

2

3

4

5 RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak OPRACOWANIE GRAFICZNE RYCIN Jacenty Urbaniak Jerzy Walocha Copyright by Jerzy Walocha, Janusz Gorczyca & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved Nowa edycja Anatomii Prawidłowej Człowieka jest kontynuacją i rozwinięciem poprzednich wydań serii podręczników pod redakcją prof. Andrzeja Skawiny. Wprowadzono niezbędne poprawki merytoryczne i całość wzbogacono o nomenklaturę anglojęzyczną. Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , , fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Pamięci Profesora dr. hab. med. Andrzeja Skawiny

7 SPIS TREŚCI Linie i punkty topograficzne klatki piersiowej... 9 Okolice klatki piersiowej Warstwy ścian klatki piersiowej Warstwa powierzchowna ścian klatki piersiowej Sutek Warstwa środkowa ścian klatki piersiowej Warstwa głęboka ścian klatki piersiowej Mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej Powięź wewnątrzpiersiowa Przepona Unaczynienie i unerwienie ścian klatki piersiowej Tętnica piersiowa wewnętrzna Układ tworów w przestrzeni międzyżebrowej Układ żył powierzchownych ścian klatki piersiowej Żyły głębokie klatki piersiowej Jama klatki piersiowej Grasica Warstwa żył w śródpiersiu przedtchawiczym Warstwa tętnic w śródpiersiu przedtchawiczym Nerw przeponowy Zakres unerwienia nerwów przeponowych Nerw błędny (X nerw czaszkowy) Tchawica Różnice między oskrzelem głównym prawym i lewym Serce Worek osierdziowy Budowa ogólna serca Budowa ściany serca Szkielet serca Układ przewodzący serca Unaczynienie układu przewodzącego Zastawki serca Zastawki przedsionkowo-komorowe Zastawki półksiężycowate Unaczynienie serca Tętnica wieńcowa prawa Tętnica wieńcowa lewa Odpływ krwi żylnej Naczynia chłonne serca Unerwienie serca Cykl pracy serca Krążenie płodowe Pozostałości po krążeniu płodowym... 88

8 8 Rozwój układu krążenia Serce Podział i dalszy wzrost wspólnego przedsionka Podział pnia tętniczego i losy tętnic łuków skrzelowych Tętnice międzyodcinkowe (międzysegmentarne) Chronologia powstawania najważniejszych struktur w układzie naczyniowym człowieka Wady wrodzone serca Kliniczny podział wad serca Pochodzenie rozwojowe układu oddechowego Opłucna Jama opłucnej Unaczynienie opłucnej ściennej Rzut opłucnej ściennej prawej Rzut opłucnej ściennej lewej Płuca Budowa zewnętrzna płuca Wyciski płuc Rzut płuca prawego i lewego oraz szczelin płuc Budowa i położenie oskrzeli głównych oraz ich pierwszorzędowych rozgałęzień Drzewo oskrzelowe i oddechowe Budowa wewnętrzna płuca Unaczynienie płuca Unaczynienie czynnościowe Unaczynienie odżywcze Odpływ chłonki z płuca Unerwienie płuca Ruchy płuca przy zmianie położenia ciała i przy oddychaniu Oddychanie Śródpiersie zatchawicze i dolne tylne Topografia i podział aorty w klatce piersiowej Przełyk Żyły nieparzyste Żyła nieparzysta Żyła nieparzysta krótka Żyła nieparzysta krótka dodatkowa Przewód piersiowy Przewód chłonny prawy Pień sympatyczny pień współczulny Piśmiennictwo Spis rycin

9 LINIE I PUNKTY TOPOGRAFICZNE KLATKI PIERSIOWEJ W ciele ludzkim wyróżniamy: głowę, szyję, tułów oraz kończyny. Tułów składa się z klatki piersiowej, brzucha i miednicy. Górną granicę tułowia stanowi od przodu górny brzeg wcięcia szyjnego rękojeści mostka oraz górne powierzchnie obojczyków. Z tyłu okolica karkowa jest oddzielona od grzbietu przez linię łączącą wyrostki barkowe łopatek z wierzchołkiem wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego. Od dołu tułów jest ograniczony przez grzebienie biodrowe, bruzdy pachwinowe, wzgórek łonowy oraz górny brzeg spojenia łonowego. Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej są pomocne przy wyznaczaniu położenia narządów wewnętrznych lub innych struktur. Wyróżniamy: 1. Linię pośrodkową przednią (median anterior line, linea mediana anterior) biegnie w płaszczyźnie pośrodkowej ciała z przodu (przez środek czoła, wierzchołek nosa, środek mostka, pępek, środek spojenia łonowego; kończy się między piętami). 2. Linię mostkową (sternal line, linea sternalis) biegnie wzdłuż brzegu bocznego (trzonu) mostka. 3. Linię przymostkową (parasternal line, linea parasternalis) w połowie odległości między linią mostkową a środkowoobojczykową. 4. Linię środkowoobojczykową (sutkową) (midclavicular line, linea medioclavicularis seu mammillaris) biegnie przez połowę obojczyka (brodawkę sutkową). 5. Linię pachową przednią (anterior axillary line, linea axillaris anterior) biegnie przez fałd pachowy przedni. 6. Linię pachową środkową (midaxillary line, linea axillaris media) biegnie przez najwyższy punkt dołu pachowego.

10 10 Ryc. 1. Linie topograficzne tułowia powierzchnia przednia 7. Linię pachową tylną (posterior axillary line, linea axillaris posterior) biegnie przez fałd pachowy tylny. 8. Linię łopatkową (scapular line, linea scapularis) biegnie przez dolny kąt łopatki (przy opuszczonym ramieniu). 9. Linię przykręgową (paravertebral line, linea paravertebralis) biegnie wzdłuż wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych. 10. Linię pośrodkową tylną (median posterior line, linea mediana posterior) biegnie przez wyrostki kolczyste kręgów, w płaszczyźnie pośrodkowej ciała z tyłu.

11

12 PIŚMIENNICTWO 1. Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Anatomia topograficzna. Przewodnik do ćwiczeń prosektoryjnych polsko-angielski. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Aleksandrowicz R., Gołąb B., Narkiewicz O.: Mianownictwo anatomiczne. PZWL, Warszawa Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Słownik mian anatomicznych łacińsko- -polsko-angielski. PZWL, Warszawa Bartel H.: Embriologia. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. II. Trzewia. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. III. Układ naczyniowy. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. V. Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Chung K.W.: Gross Anatomy. 3 rd edition. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Fix J.D., Dudek R.W.: Embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Lippert H.: Anatomia. T. 2. Wydanie I polskie pod redakcją R. Aleksandrowicza. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. T. 1. Klatka piersiowa. PZWL, Warszawa Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. T. 3. Miednica mniejsza, okolica kroczowa, grzbiet i kark. PZWL, Warszawa Moore K.L., Persaud T.V.N.: The Developing Human. Clinically Oriented Embryology. W.B. Saunders Company, Philadelphia, London, Toronto, Montreal, Sydney, Tokio Sadler T.W.: Medical embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Sokołowska-Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa Urbanowicz Z.: Anatomia człowieka. Słownik encyklopedyczny. Lublin Whitemore I.: Terminologia Anatomica. IFAA, FCAT, Georg Thieme Verlag, Germany Williams P.L., Warwick R., Dyson M., Bannister L.W.: Gray s Anatomy. 27 th edition. Churchill Livingstone, Edinburgh, London, Melbourne and New York Woźniak W.: Anatomia człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2001.

13

14 SPIS RYCIN strona Ryc. 1. Linie topograficzne tułowia powierzchnia przednia Ryc. 2. Linie topograficzne tułowia powierzchnia grzbietowa i częściowo boczna Ryc. 3. Okolice klatki piersiowej Ryc. 4. Sutek schemat wzorowany na Chungu i Lippercie Ryc. 5. Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej. Mięsień piersiowy większy usunięty Ryc. 6. Mięśnie powierzchowne grzbietu według Graya Ryc. 7. Mięśnie głębokie grzbietu według Graya Ryc. 8. Przepona (widok od góry) według Sinielnikowa Ryc. 9. Przepona (widok od dołu) według Sinielnikowa Ryc. 10. Układ tworów w przestrzeni międzyżebrowej: A przekrój strzałkowy; B przekrój poprzeczny schemat według Sauerlanda Ryc. 11. Żyły powierzchowne klatki piersiowej i brzucha według Töndury ego (za Łasińskim) Ryc. 12A. Podział śródpiersia wzorowane na Chungu Ryc. 12B. Podział śródpiersia górnego i dolnego wzorowane na Chungu Ryc. 13. Grasica noworodka według Lipperta Ryc. 14. Łuk aorty Ryc. 15. Przebieg nerwów przeponowych w klatce piersiowej schemat według Hirszfelda Ryc. 16. Nerw błędny prawy w klatce piersiowej wzorowane na Hirszfeldzie Ryc. 17. Nerw błędny lewy w klatce piersiowej wzorowane na Hirszfeldzie Ryc. 18. Tchawica i jej podział Ryc. 19. Worek osierdziowy schemat wzorowany na Sauerlandzie Ryc. 20. Worek osierdziowy schemat wzorowany na Brausie Ryc. 21. Zatoka poprzeczna osierdzia schemat wzorowany na Testut Ryc. 22. Zatoka poprzeczna osierdzia schemat wzorowany na Testut Ryc. 23. Serce powierzchnia mostkowo-żebrowa Ryc. 24. Serce powierzchnia przeponowa i tylna Ryc. 25. Obrys serca na zdjęciu radiologicznym Ryc. 26. Szkielet serca Ryc. 27. Układ przewodzący serca Ryc. 28. Tętnice i żyły serca (powierzchnia mostkowo-żebrowa) według Sinielnikowa Ryc. 29. Tętnice i żyły serca (powierzchnia tylna i przeponowa) według Sinielnikowa Ryc. 30. Krążenie płodowe schemat wzorowany na Chungu i Grayu Ryc. 31. Rozwój cewy sercowej: A dzień; B 21. dzień; C 22. dzień rozwoju adaptacja według Sadlera Ryc. 32. Zatoka żylna serca według Moore a i Persauda Ryc. 33. Fuzja cew wsierdziowych oraz rozwój przedsionków i komór: A dzień, B dzień, C 28. dzień rozwoju według Sadlera i Lindsaya Ryc. 34. Powstawanie przegrody międzykomorowej według Moore a i Persauda Ryc. 35A. Podział wspólnego przedsionka według Moore a i Persauda

15 156 Ryc. 35B. Podział wspólnego przedsionka według Moore a i Persauda Ryc. 36. Powstawanie przegrody w pniu naczyniowym i stożku serca według Moore a i Persauda Ryc. 37. Losy tętnic łuków skrzelowych: A tętnice łuków skrzelowych i ich przemiany; B pozostałości tętnic łuków skrzelowych u dorosłego adaptacja według Graya Ryc. 38. Rozwój podstawowych naczyń żylnych według Moore a i Persauda Ryc. 39. Rozwój układu oddechowego: A przekrój strzałkowy zarodka (25. dzień); B powstawanie i podział uchyłka krtaniowo-tchawiczego; C powstawanie zawiązków oskrzeli płatowych (koniec 5. tygodnia) adaptacja według Fixa i Dudka Ryc. 40. Najczęstsze warianty wad rozwojowych przełyku i tchawicy według Fixa i Dudka: A niedorozwój przełyku; B niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo- -przełykową w odcinku dystalnym (najczęstsza postać wad, spotykana w ok % przypadków); C niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo- -przełykową w odcinku proksymalnym; D niedorozwój przełyku z przetoką tchawiczo-przełykową w odcinku proksymalnym i dystalnym; E przetoka tchawiczo-przełykowa; F przetoka oskrzelowo-przełykowa Ryc. 41. Osklepek opłucnej Ryc. 42. Przekrój klatki piersiowej: A czołowy; B poziomy. Widoczne zachyłki jamy opłucnowej wzorowane na Chungu Ryc. 43. Powierzchnia żebrowa płuca prawego (A) i lewego (B) Ryc. 44. Powierzchnia śródpiersiowa płuca lewego według Pernkopfa, za Bochenkiem i Reicherem Ryc. 45. Powierzchnia śródpiersiowa płuca prawego według Pernkopfa, za Bochenkiem i Reicherem Ryc. 46. Segmenty płuc według Sokołowskiej-Pituchowej za Jacksonem i Huberem: A płuco prawe, powierzchnia żebrowa; B płuco prawe, powierzchnia przeponowa i śródpiersiowa; C płuco lewe, powierzchnia żebrowa; D płuco lewe, powierzchnia przeponowa i śródpiersiowa. Płuco prawe: 1 segment szczytowy, 2 segment tylny, 3 segment przedni, 4 segment boczny, 5 segment przyśrodkowy, 6 segment górny, 7 segment podstawny przyśrodkowy, 8 segment podstawny przedni, 9 segment podstawny boczny, 10 segment podstawny tylny. Płuco lewe: 1 segment szczytowy, 2 segment tylny, 3 segment przedni, 4 segment języczkowy górny, 5 segment języczkowy dolny, 6 segment górny, 7 segment podstawny przyśrodkowy, 8 segment podstawny przedni, 9 segment podstawny boczny, 10 segment podstawny tylny Ryc. 47. Drzewo oddechowe według Beninghoffa Ryc. 48. Aorta wstępująca, łuk aorty i aorta piersiowa z niektórymi odgałęzieniami Ryc. 49. Przełyk Ryc. 50. Układ żył nieparzystych według Chunga Ryc. 51. Zmienność układu żył nieparzystych według Sylwanowicza Ryc. 52. Przewód piersiowy oraz przewód chłonny prawy według Graya Ryc. 53. Pień współczulny prawy, nerwy trzewne oraz węzły chłonne klatki piersiowej

16 REDAKTOR Dorota Węgierska KOREKTA Katarzyna Jagieła SKŁAD I ŁAMANIE Hanna Wiechecka Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , , fax