Olga Sobolewska* E-learning w szkoleniu kadr raport z badañ

Transkrypt

1 100 Komunikaty Olga Sobolewska* E-learning w szkoleniu kadr raport z badañ Szkolenie pracowników jest dla wielu firm sta³ym elementem polityki. Jest równie metod¹ reagowania na potrzeby rynkowe. W nieustannie zmieniaj¹cych siê realiach rynku posiadanie doskonale wyszkolonej kadry pracowniczej staje siê dla przedsiêbiorstw warunkiem przetrwania. Szkolenia organizowane przez pracodawców s¹ sposobem na aktualizacjê wiedzy pracowników i na zapewnienie im ci¹g³ego rozwoju. W dobie komputerów i internetu pojawi³ siê nowy sposób nauczania e-learning. Artyku³ poœwiêcony jest omówieniu badañ przeprowadzonych na pocz¹tku roku 2006, których celem by³o uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy w procesie szkolenia kadr przedsiêbiorstwa wykorzystuj¹ technologiê e-learning, i co wp³ywa na ich decyzje w kwestii wyboru metody szkolenia pracowników. Przeprowadzone badania s¹ jedynie czubkiem góry lodowej, jak¹ stanowi tematyka e-learningu, s¹ prób¹ odpowiedzi na kilka podstawowych pytañ, które jednak zawsze warto postawiæ. Wstêp Termin e-learning odnosi siê do technologii, która umo liwia osobom zainteresowanym naukê, przy wykorzystaniu œrodowiska, jakim jest sieæ internet. Analizuj¹c literaturê, trudno znaleÿæ jedn¹, wspóln¹ definicjê e-learningu. Mo emy okreœliæ e-learning jakodostarczanie odbiorcom treœci szkoleniowej przy wykorzystaniu ró nego rodzaju mediów elektronicznych (internet, telefon, satelita, telewizja, CD-ROM itp.) [Hyla, 2005]. Nauka na odleg³oœæ nie jest wprawdzie nowym rozwi¹zaniem, ale wykorzystanie do tego celu komputera okaza³o siê pomys³em wyj¹tkowo interesuj¹cym dla szkó³ i uczelni, licznych firm zajmuj¹cych siê szkoleniami oraz dla przedsiêbiorstw. Szkolenie pracowników w wielu firmach sta³o siê elementem koniecznym. Inga Zawadzka [2006] w swoim artykule zauwa a, e brak potrzeb szkoleniowych mo e wyst¹piæ jedynie w firmie nie podlegaj¹cej adnym zmianom. Liczby potwierdzaj¹ takie twierdzenie. Wartoœæ europejskiego rynku e-learning do 2004 r. wynosi³a 4 mld USD. Jeœli zaœ chodzi o rynek amerykañski, w 2000 r. jego wartoœæ szacowana by³a na 2 mld dolarów, a szacunki na rok 2005 siêgaj¹ 18 mld. Polska na tym tle prezentuje siê doœæ skromnie, bo wartoœæ naszego rynku e-learning, wed³ug Barbary Galiñskiej z ³ódzkiej firmy CK ZETO, szacuje siê na mln z³ [Galiñska, 2006]. Polscy przedsiêbiorcy przekonuj¹ siê do e-learningu doœæ wolno. Ma³e firmy praktycznie nie korzystaj¹ z mo liwoœci szkolenia swoich pracowników t¹ metod¹, wykorzy- * mgr Olga Sobolewska jest pracownikiem naukowym Wydzia³u Zarz¹dzania UW w Katedrze Systemów Informacyjnych Zarz¹dzania

2 Komunikaty 101 stuj¹c j¹ jedynie do nauki jêzyków obcych. Inaczej sprawa wygl¹da w du ych firmach, w których e-learning zadomowi³ siê na dobre. Jak ocenia Bart³omiej Antczak z firmy Incenti: Zainteresowanie rozwi¹zaniami e-learning w Polsce systematycznie roœnie trend ten mo na zaobserwowaæ od roku 2003 w sektorze korporacyjnym oraz od 2004 w sektorze administracji publicznej. Klienci s¹ coraz bardziej œwiadomi swoich potrzeb w zakresie kszta³cenia w formule e-learning [Kuœmierz, 2006]. Czynniki, które powoduj¹, e firmy mówi¹ tak e-learningowi to wed³ug Barbary Galiñskiej [2006]: globalizacja szkolenia, mo liwoœæ jednoczesnego szkolenia du ej liczby osób szybkoœæ przekazu oraz ³atwa aktualizacja kursów ³atwe definiowanie potrzeb szkoleniowych, dziêki testom, które pozwalaj¹ okreœliæ poziom wiedzy pracownika mo liwoœæ szkolenia w miejscu pracy, w dowolnym czasie, gdzie szkolenie nie koliduje z obowi¹zkami pracownika jednolitoœæ treœci i formy szkoleñ kontrola nauki, w tym mo liwoœæ ustalania indywidualnej œcie ki szkoleñ optymalizacja pracy dzia³u szkoleñ eliminacja kosztów zwi¹zanych z organizacj¹ szkoleñ. Równolegle jako czynniki powoduj¹ce niechêæ do technologii e-learning ta sama autorka wymienia: ograniczenia zwi¹zane z technologi¹, ograniczenia merytoryczne, czyli to, e nie ka de szkolenie mo e byæ przeprowadzane w technologii e-learning, gdy wymaga ci¹g³ej, bezpoœredniej interakcji trenera i studenta (np. kurs negocjacji), oraz ograniczenia metodyczne, które odzwierciedlaj¹ obawy firm co do jakoœci szkoleñ e-learningowych. Badanie Celem badania by³o uzyskanie odpowiedzi na pytanie Czy w procesie szkolenia kadr przedsiêbiorstwa wykorzystuj¹ technologiê e-learning?. Dodatkowo badanie mia³o pomóc w zidentyfikowaniu s³abych i mocnych stron e-learningu w opinii przedsiêbiorstw. Badanie przeprowadzono w lutym 2006 roku, w formie ankiety wys³anej do dzia³ów zajmuj¹cych siê zarz¹dzaniem zasobami ludzkimi 117 firm w ca³ej Polsce. Odpowiedzia³y na nie 52 firmy. Ponad po³owa z nich to du e przedsiêbiorstwa miêdzynarodowe. irmy polskie stanowi³y jedynie 21,15% próby. Ca³oœci dope³ni³y polskie firmy z przewa- aj¹cym udzia³em kapita³u zagranicznego. Zamieszczone poni ej dane o strukturze w³asnoœciowej ankietowanych firm (wykres 1) pochodz¹ z ogólnie dostêpnych informacji zawartych w sieci internet. Najliczniej odpowiedzia³y firmy reprezentuj¹ce produkcjê, przemys³ i finanse. Kolejn¹ grup¹ by³y firmy zajmuj¹ce siê reklam¹ i marketingiem (w tym dostarczaniem us³ug

3 102 Komunikaty Wykres 1. Struktura w³asnoœciowa firm wchodz¹cych w sk³ad próby irma polska ze znacznym udzia³em kapita³u zagranicznego irma polska irma miêdzynarodowa ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych umieszczonych w sieci internet Wykres 2. Struktura próby wed³ug bran y Budownictwo inanse Marketing i reklama (w tym internet) Media Motoryzacja Produkcja i przemys³ Telekomunikacja Inne 3,85% 7,69% 7,69% 9,62% 15,38% 15,38% 19,23% ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych umieszczonych w sieci internet internetowych, takich jak projektowanie stron WWW, przeprowadzanie akcji marketingowych poprzez internet) oraz media (prasa, telewizja, radio) (wykres 2). Raport z badañ We wszystkich przedsiêbiorstwach, które wziê³y udzia³ w badaniu, aktywnie szkoli siê pracowników (wykres 3). Przyznano, e szkolenia s¹ elementem ich polityki motywacyjnej, oraz wskazano je, jako czynnik niezbêdny do posiadania wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Znacz¹ca wiêkszoœæ ankietowanych przyzna³a, e to warunki rynkowe zmuszaj¹ pracodawców i ich pracowników do nieustannego doskonalenia. 9% ankietowanych przyzna³o, e szkolenia mog¹ byæ równie form¹ nagrody dla najlepszych pracowników. OdpowiedŸ taka wskazuje na sytuacjê, w której mamy do czynienia z bardzo rozbudowan¹ gam¹ kursów doszkalaj¹cych, dostêpnych w przedsiêbiorstwie. Okazuje siê, e równie po stronie pracowników zauwa amy zainteresowanie szkoleniami organizowanymi przez pracodawcê. Na pytanie, czy pracownicy zg³aszaj¹ chêæ

4 Komunikaty 103 Wykres 3. Przyczyny, dla których firmy decyduj¹ siê na przeprowadzanie szkoleñ dla swoich pracowników 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 92% Wymagania rynkowe 100% 100% Wyszkolona kadra jako cel firmy Polityka motywacji ród³o: opracowanie w³¹sne na podstawie danych umieszczonych w sieci internet 17% Nagroda dla pracownika Wykres 4. irmy, które w procesie szkolenia pracowników korzysta³y z e-learningu nie 27% tak 73% ród³o: opracowanie w³¹sne na podstawie danych umieszczonych w sieci internet udzia³u w szkoleniach, wszystkie odpowiedzi by³y twierdz¹ce. Wynika z tego, e zarówno firmy, jak i sami zainteresowani, czyli pracownicy, doceniaj¹ wagê szkoleñ i wyra aj¹ chêæ uczestnictwa w nich. Znaczna wiêkszoœæ przcodawców, gdy a 73% spoœród tych, którzy uczestniczyli w badaniu, mia³a ju doœwiadczenia ze szkoleniami realizowanymi przy wykorzystaniu technologii e-learning (wykres 4). Wynik ten móg³by sugerowaæ, i metoda nauki, jak¹ jest e-learning, stanowi podstawow¹ metodê nauczania w przedsiêbiorstwach. Rzeczywistoœæ wygl¹da zupe³nie inaczej. Bardzo prawdopodobnym wyjaœnieniem zaistnia³ej sytuacji jest fakt, e w wiêkszoœci przedsiêbiorstw, które nie odpowiedzia³y na ankietê, nie stosuje w procesie szkolenia pracowników technologii e-learning. Przyjmuj¹c takie za³o enie, procent wykorzystania e-learningu w przedsiêbiorstwach wynosi³by odpowiednio mniej, okaza³oby siê wtedy, e jedynie co trzecia firma mia³a do czynienia z t¹ technologi¹ nauczania.

5 104 Komunikaty Wykres 5. Czynniki, które wp³ynê³y na decyzjê o przeprowadzeniu szkolenia dla pracowników przy wykorzystaniu technologii e-learning Indywidualizacja szkolenia i treœci Szybka mo liwoœæ modyfikacji programu Mo liwoœæ bezpoœredniej weryfikacji efektów Elastycznoœæ czasowa szkolenia Mo liwoœæ szkolenia pracowników w miejscu pracy Nowoczesna forma szkolenia 13% 39% 79% 76% 84% 100% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Pracodawców, którzy maj¹ ju doœwiadczenia z e-learningiem, zapyta³am o czynniki, które wp³ynê³y na decyzjê o podjêciu tej formy szkoleñ (wykres. 5). Wszyscy wskazywali na mo liwoœæ szkolenia pracowników w miejscu pracy. Jednomyœlnoœæ niezale nych ankietowanych wskazuje na znaczenie tego czynnika w opinii przedsiêbiorstw. Inne bardzo istotne i czêsto wymieniane przez ankietowanych czynniki to: elastycznoœæ czasowa szkolenia, czyli fakt, e pracownik korzysta ze szkolenia w dowolnym, dogodnym dla niego czasie; szkolenie, dziêki temu, nie koliduje z zajêciami pracownika indywidualizacja, rozumiana jako mo liwoœæ dostosowania treœci i tempa nauki do indywidualnych potrzeb osoby szkolonej mo liwoœæ bezpoœredniej weryfikacji efektów szkolenia. Kolejne pytanie dotyczy³o oceny przeprowadzonego szkolenia e-learningowego w opinii osób szkolonych, czyli pracowników poszczególnych firm. Nie spotka³am siê z negatywnymi ocenami pracownicy albo oceniali je dobrze (69%), albo neutralnie (31%). Jak widaæ, podane wartoœci sumuj¹ siê do 100%, znaczy to tyle, e aden z ankietowanych nie wybra³ opcji nie wiem, nie przeprowadzaliœmy takich badañ. Mo e oznaczaæ to, e faktycznie wspominany ju czynnik, czyli weryfikacja efektów szkolenia, jest w przedsiêbiorstwach w pe³ni realizowany. Nieco inaczej w opinii osób wype³niaj¹cych ankietê wygl¹da³y oceny szkoleñ e-learningowych w porównaniu ze szkoleniami tradycyjnymi. W ankietach nie spotka³am siê z entuzjastami metody e-learningowej, jedynie 5% wybra³o opcjê mam wra enie, e szkolenia e-learningowe s¹ lepsze od tradycyjnych. Wiêkszoœæ ankietowanych (53%) oceni³a szkolenia e-learningowe jako gorsze od tradycyjnych. 42% stwierdzi³o, e obie formy szkoleñ s¹ podobne, i oceni³o je na tym samym poziomie. Jako g³ówne zalety e-learningu ankietowani wymienili mo liwoœæ nieustannego doszkalania pracowników (jako odpowiedÿ na potrzeby rynku) oraz wygodê realizacji szkoleñ (wykres 6). W grupie firm, które korzysta³y z e-learningu, znaczna wiêkszoœæ (74%)

6 Komunikaty 105 Wykres 6. Zalety e-learningu, jako technologii w przeprowadzaniu szkoleñ dla pracowników Mo liwoœæ nieustannego doszkalania pracowników Mo liwoœæ modyfikacji i aktualizacji treœci szkolenia Wygoda realizacji szkoleñ Interaktywnoœæ szkoleñ Mo liwoœæ lepszego wykorzystania wiedzy organizacji Redukcja kosztów szkoleñ Pozytywny wp³yw na motywacjê osoby szkolonej Nowoczesnoœæ irmy korzystaj¹ce z e-lerningu 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% irmy dotychczas nie korzystaj¹ce z e-lerningu Wykres 7. Wady e-learningu, w kontekœcie szkolenia pracowników Koniecznoœæ anga owania du ych zasobów podczas realizacji kursów Koniecznoœæ ponoszenia kosztów dodatkowej, czêsto wysokiej inwestycji Wysoki koszt opracowania treœci szkolenia Du e odsetek osób nie koñcz¹cych kursów irmy korzystaj¹ce z e-lerningu 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% irmy dotychczas nie korzystaj¹ce z e-lerningu wskaza³a mo liwoœæ modyfikacji treœci szkoleñ jako istotn¹ zaletê analizowanej przez nas metody nauczania. Rozbie noœci pomiêdzy zaletami wskazywanymi przez firmy z praktyk¹ w e-learningu, a tymi, które dotychczas nie korzysta³y z niego, mog¹ sugerowaæ, które z u ytecznoœci okazuj¹ siê przydatne w trakcie realizacji szkoleñ. Analogicznie mo na analizowaæ wady e-learningu, które wskaza³y ankietowane firmy (wykres 7). Podobnie jak poprzednio, widaæ rozbie noœci pomiêdzy wadami wskazanymi przez ankietowane grupy. irmy, które dotychczas nie prowadzi³y szkolenia pracowników metod¹ e-learnigu, jako g³ówne bariery wymieniaj¹ wysokie koszty inwestycji oraz koniecznoœæ zaanga owania du ych zasobów firmy (zajmuje siê tym nie tylko dzia³ szkoleñ, ale te np. dzia³ IT) dla realizacji takiego typu szkoleñ. Te z przedsiêbiorstw, które re-

7 106 Komunikaty Wykres 8. irmy planuj¹ce wykorzystanie e-learningu do dalszych szkoleñ pracowników nie wiem 48% tak 40% nie 12% alizowa³y szkolenia e-learningowe, bardziej koncentruj¹ siê na realizacji ni na wdro eniu. Jako znacz¹cy minus e-learningu podkreœla siê wysoki odsetek osób, które nie koñcz¹ szkoleñ. Jest to problem istotny, zw³aszcza w momencie gdy firma rozpoczyna szkolenie pracowników metod¹ e-learningu. Zaleta tej metody nauczania, czyli elastycznoœæ czasowa, pozwala na samodzielne planowanie nauki przez osobê zainteresowan¹. Okazuje siê, e wiele spoœród szkolonych osób ma problemy (przynajmniej na pocz¹tku szkoleñ) z zaplanowaniem czasu pracy i zorganizowaniem czasu na naukê. Efektem jest niedotrzymywanie terminów albo nawet nieukoñczenie szkolenia. Na pytanie dotycz¹ce dalszych planów szkoleniowych, 40% ankietowanych odpowiedzia³o, e planuje ich realizacjê przy wykorzystaniu e-learningu (wykres 8). Co jednak istotne wszystkie te odpowiedzi pochodzi³y od firm, które ju przeprowadza³y szkolenia w ten sposób. Mo na nawet przypuszczaæ, e posiadaj¹ one w³asne platformy e-learningowe i bêd¹ je w dalszym stopniu wykorzystywaæ w swojej dzia³alnoœci szkoleniowej. irmy, które nie posiada³y doœwiadczenia w e-learningu, wybiera³y inne opcje. Nie wolno w tym miejscu bagatelizowaæ kosztów, które musi ponieœæ firma wdra aj¹ca e-learning, i z pewnoœci¹ by³ to jeden z czynników maj¹cych wp³yw na odpowiedÿ. Ponadto, jak zauwa ali ankietowani, nie wszystkie szkolenia powinny byæ realizowane metod¹ e-learningu. S¹ sytuacje, w których zalecana jest bezpoœrednia obecnoœæ trenera. Podsumowanie Przeprowadzone przeze mnie badania s¹ ograniczone ze wzglêdu na wielkoœæ próby, jak i na zakres tematyczny. Z ca³¹ pewnoœci¹ nie odwzorowuj¹ w pe³ni rzeczywistoœci, ani nie stanowi¹ wystarczaj¹cej bazy do konstrukcji modeli. Pokazuj¹ jednak istniej¹ce prawid³owoœci i rzeczywiste opinie osób aktualnego i potencjonalnego elektoratu nauczania za pomoc¹ komputerów. irmy korzystaj¹ce z technologii e-learning w szkoleniu kadr to, w wiêkszoœci wypadków, du e przedsiêbiorstwa, które s¹ w stanie dokonaæ zakupu plat-

8 Komunikaty 107 formy e-learningowej, a jest to wydatek niewyobra alny dla przedsiêbiorstwa ma³ego. Z drugiej strony, zakup platformy nie jest warunkiem koniecznym do korzystania z omawianej metody nauczania. Mniejsze i mniej zamo ne przedsiêbiorstwa mog¹ korzystaæ z technologii e-learning poprzez zlecanie szkoleñ specjalizuj¹cym siê w tym instytucjom. Procesy szkolenia pracowników mog¹ byæ realizowane w sposób tradycyjny, jak równie za pomoc¹ e-learningu. O ile nauczanie na odleg³oœæ nie jest niczym nowym (Uniwersytet Jagielloñski ju w 1776 roku wprowadzi³ korespondencyjne kursy dla rzemieœlników), o tyle wraz z rozwojem technologii dysponujemy coraz nowoczeœniejszymi narzêdziami, wœród których znacz¹ce miejsce zajmuj¹ platformy e-learningowe. Technologia ta szczególnie zalecana jest w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z rozproszon¹ geograficznie (a nawet czasowo) grup¹ s³uchaczy. Przedstawione przeze mnie wyniki w du ym stopniu pokrywaj¹ siê z tym, co jako wady i zalety e-learningu wymienia w swojej publikacji Barbara Galiñska. Czynniki, dziêki którym technologia e-learning okazuje siê znacznie bardziej atrakcyjna ni szkolenie tradycyjne, to mo liwoœæ indywidualizacji, elastycznoœæ, b¹dÿ szybka modyfikacja. Wszystkie te atrybuty sprowadzaj¹ siê do wspólnego mianownika, jaki stanowi¹ szybkoœæ dzia³ania i informacji, czyli podstawowe i konieczne elementy dzia³ania wspó³czesnych organizacji. Literatura: Bielecki W. (2004), e-nauczanie perspektywy [w:] Kisielnicki J. (red.), Informatyka narzêdziem wspó³czesnego zarz¹dzania, Wydawnictwo PJWSTK, Warszawa. Bielecki W. (2005), Nauczanie w gospodarce sieciowej opartej na wiedzy, Problemy Zarz¹dzania 1/7, Wydawnictwo Naukowe Wydzia³u Zarz¹dzania Uniwersytetu Warszawskiego. Brzeziñski Z. (2006), On-the-job-training. Szkolenie w miejscu pracy [@:] Galiñska B. (2006), Szkolenia stacjonarne czy szkolenia elektroniczne? [@:] Hyla M. (2005), Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. Kuœmierz M. (2006), E-nauka jest efektywniejsza i tañsza, Gazeta Prawna, Nr 039. M³ynarczyk D. (2006), Analiza stanu obecnego i perspektywy rozwoju rynku IT, PARP [@:] Orzechowska K.(2006), Podnoszenie kwalifikacji pracowników, jako element zarz¹dzania [@:] Zawadzka I.(2006), Organizacja wyedukowana [@:]