RYZYKO ZAWODOWE

Transkrypt

1 RYZYKO ZAWODOWE ZAGROŻENIE, NARAŻENIE, RYZYKO zagrożenie - stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę [PN-N-18001] lub zdarzenie mogące wywołać stratę [EN-1050] narażenie (ekspozycja) podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych związanych z wykonywaniem pracy [PN- N-18002] (UWAGA narażenie jest wyrażanym ilościowo lub jakościowo pojęciem charakteryzującym zagrożenie na stanowisku pracy) ryzyko - kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem [PN-N-18001] (UWAGA - Pojęcie ryzyka zawsze obejmuje dwa elementy: częstość lub prawdopodobieństwo występowania zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencje tego zdarzenia). ocena ryzyka - proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczal-ności ryzyka [PN-N-18001], wydawanie opinii (osądu) o ryzyku obejmujące: - analizę ryzyka, - wartościowanie ryzyka, - decyzję o akceptacji ryzyka lub podjęciu działań w celu redukcji ryzyka ROZPORZĄDZNIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ Z dnia r w sprawie ogólnych przepisów BHP Dz.U. Nr 129, poz.844, zm. Dz.U. Nr 91, poz.811 Ryzyko zawodowe prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Miarą zagrożenia dla zdrowia ze strony substancji chemicznych i ustalenia wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń jest ryzyko czyli prawdopodobieństwo wystąpienia określonego skutku biologicznego w wyniku narażenia na substancję chemiczną. Źródło: OIP Gdańsk 1

2 Sposób oceny ryzyka zawodowego POLSKA NORMA PN-N OGÓLNE ZASADY PRZYGOTOWANIA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO - Zapewnić zasoby niezbędne do prowadzenia oceny ryzyka zawodowego. - Wyznaczyć odpowiednie osoby do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego. - Określić potrzeby szkoleniowe i zapewnić szkolenie osobom przeprowadzającym ocenie ryzyka zawodowego. - Zapewnić udział pracowników w ocenie ryzyka zawodowego. - Zapewnić osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostęp do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług). - Przeprowadzić analizę struktury organizacyjnej w celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy. - Określić sposób informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego. - Wyznaczyć osobę odpowiedzialną za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka. Kiedy dokonywać oceny ryzyka zawodowego? - Podczas tworzenia nowych stanowisk pracy. - Przy wprowadzaniu zmian na istniejących stanowiskach pracy. - Gdy nastąpiła zmiana wymagań dotyczących dopuszczalnych poziomów czynników niebezpiecznych oraz czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. - Gdy zastosowano nowe środki ochrony (środki ochrony indywidualnej i środki ochrony zbiorowej). - Gdy na terenie przedsiębiorstwa różne zadania (prace) wykonują pracownicy innych przedsiębiorstw. - Wówczas, gdy występuje potrzeba okresowej oceny ryzyka. RISK SCORE Jest metodą jakościową, wskaźnikową, w której wartościowanie ryzyka opisuje wyrażenie: R = S x E x P gdzie: R - ryzyko Parametry ryzyka S - potencjalne skutki zagrożenia E - ekspozycja na zagrożenie P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia Kategorie ryzyka zawodowego Ryzyko zaniedbywalne Żadne działanie nie jest potrzebne Ryzyko akceptowalne Działania profilaktyczne nie są potrzebne Ryzyko średnie Działania profilaktyczne są wskazane, ale należy wziąć pod uwagę koszty i uzyskane efekty (powinno zostać ograniczone w przeciągu 3-6 miesięcy) Ryzyko poważne W tej sytuacji praca nie może zostać rozpoczęta. W przypadku prac już wykonywanych ryzyko powinno zostać zredukowane w okresie 1-3 miesięcy w zależności od liczby osób narażonych Ryzyko nieakceptowalne Praca nie może zostać rozpoczęta ani kontynuowana dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane do poziomu akceptowalnego. NDS najwyższe dopuszczalne stężenie: Wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-mio godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. NDSCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe: Wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. NDSP najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe: Wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie. 2

3 SYSTEM USTALANIA WARTOŚCI NDS W POLSCE OBOWIĄZKI PRACODAWCY eliminowanie lub zmniejszenie do minimum ryzyka informowanie o ryzyku upowszechnianie informacji podanych w kartach charakterystyki wśród pracowników identyfikacja zagrożeń opracowanie procedur zapewniających bezpieczeństwo zapewnienie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej Obowiązki pracodawcy określa także Kodeks Pracy Art.220 Stosowane materiały i procesy technologiczne muszą mieć określony stopień szkodliwości dla zdrowia pracowników oraz podjęte muszą zostać środki profilaktyczne. Art.221 Substancje i preparaty chemiczne muszą być oznakowane w sposób widoczny, umożliwiający identyfikację. Posiadany być musi aktualny spis takich substancji i ich karty charakterystyki. Substancje niebezpieczne mogą być stosowane tylko jeżeli zapewnione i zastosowane będą środki zapewniające pracownikom ochronę zdrowia i życia. OZNAKOWANIE, SPIS, KARTY CHARAKTERYSTYKI BADANIE PROFILA KTYKA KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI CHEMICZNEJ Dz.U.UE.L ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1907/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) Art.222 Pracodawca wszelkimi sposobami ogranicza i eliminuje narażenie pracowników na działanie substancji rakotwórczych i mutagennych. Rejestruje wszelkie prace w kontakcie z takimi substancjami a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Szczegóły działań zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie Czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U ) Art.226 Pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne. Jest także zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagrożeniami. SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE SUBSTANCJE MUTAGENNE OCENA + DOKUMENTACJA 3

4 Art.227 Obowiązkiem pracodawcy jest utrzymanie w stałej sprawności urządzeń eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki oraz urządzeń służących do ich pomiaru. Ma także obowiązek przeprowadzać na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, przechowywać wyniki tych badań i udostępniać je pracownikom. OBOWIĄZKI PRACOWNIKA zapoznanie się z oznakowaniem substancji lub preparatu zapoznanie się z kartą charakterystyki przestrzeganie zaleceń zawartych w karcie charakterystyki podjęcie działań zapobiegających powstawaniu zagrożeń w tym oznakowanie pojemników i zbiorników przestrzegania przepisów w tym przepisów prawa pracy stosowanie środków ochrony osobistej i zbiorowej ZASADY OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ SUBSTANCJI I MIESZANIN CHEMICZNYCH ZASADY OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ SUBSTANCJI I MIESZANIN CHEMICZNYCH Art. 4 ust. 4 rozporządzenia CLP: w przypadku gdy substancja lub mieszanina jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie dostawcy* zapewniają, by przed wprowadzeniem jej do obrotu była oznakowana i opakowana zgodnie z tytułami III i IV. 4

5 Oznakowanie chemikaliów Kodeks Pracy Art Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. 2. Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem. Treść etykiety (art. 17 rozporządzenia CLP) Substancja lub mieszanina zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie i zawarta w opakowaniu musi być opatrzona etykietą zawierającą następujące elementy: nazwę, adres i numer telefonu dostawcy lub dostawców tej substancji lub mieszaniny, nominalną ilość tej substancji lub mieszaniny w pakunkach udostępnianych ogółowi społeczeństwa, chyba że ilość ta jest określona gdzie indziej na opakowaniu, identyfikator produktu, piktogramy określające rodzaj zagrożenia, hasło ostrzegawcze, zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, odpowiednie zwroty wskazujące środki ostrożności, sekcję zawierającą informacje uzupełniające jeżeli dotyczy. Identyfikator produktu Informacje na etykiecie substancji lub mieszaniny wprowadzanej do obrotu są sformułowane w językach urzędowych państw członkowskich na terytorium których substancja lub mieszanina jest wprowadzana do obrotu, chyba że dane państwa członkowskie postanowią inaczej. Dostawcy substancji lub mieszaniny mogą użyć na etykietach większej liczby języków niż jest to wymagane przez dane państwo członkowskie, pod warunkiem że we wszystkich użytych językach zostaną podane te same informacje. Termin stosowany do identyfikacji substancji lub mieszaniny jest taki sam, jak ten, który został użyty w karcie charakterystyki sporządzonej zgodnie z art. 31 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006. Identyfikator produktu dla substancji składa się przynajmniej z: a) nazwy i numeru identyfikacyjnego, jaki został jej nadany w części 3 załącznika VI, jeżeli substancja jest w niej wymieniona, b) nazwy i numeru identyfikacyjnego jaki został jej nadany w wykazie klasyfikacji i oznakowania, jeżeli substancja nie jest wymieniona w części 3 załącznika VI, lecz występuje w tym wykazie, c) jeżeli substancja nie została wymieniona ani w części 3 załącznika VI ani w wykazie klasyfikacji i oznakowania numeru CAS, wraz z nazwą podaną w nomenklaturze Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) lub numeru CAS wraz z jedną lub większą liczbą innych międzynarodowych nazw chemicznych, d) jeżeli numer CAS nie jest dostępny nazwy podanej w nomenklaturze IUPAC lub jednej lub większej liczby innych międzynarodowych nazw chemicznych. Identyfikator produktu dla mieszaniny składa się z obu następujących elementów: a) nazwy handlowej lub informacji o przeznaczeniu mieszaniny, b) danych identyfikujących wszystkie substancje w mieszaninie, które decydują o jej zaklasyfikowaniu w kategoriach dotyczących ostrej toksyczności, działania żrącego na skórę lub poważnych uszkodzeń oczu, działania mutagennego na komórki rozrodcze, rakotwórczości, działania szkodliwego na rozrodczość, działania uczulającego na skórę lub drogi oddechowe, działania toksycznego na narządy docelowe (STOT) lub zagrożenia spowodowanego aspiracją. Jeżeli w przypadku, o którym mowa w lit. b), wymóg ten prowadziłby do podania wielu nazw chemicznych, wystarczą maksymalnie cztery nazwy chemiczne, chyba że istnieje konieczność podania większej liczby nazw niż cztery, aby określić charakter i nasilenie zagrożeń. PIKTOGRAMY Piktogram określający rodzaj zagrożenia - oznacza układ graficzny zawierający znak i inne elementy graficzne, takie jak: obwódka, wzór lub kolor tła, których zadaniem jest przekazanie konkretnych informacji o danym zagrożeniu. czarne rysunki na białym tle, czerwone obramowanie Piktogramy dla zagrożeń fizykochemicznych Piktogramy dla zagrożeń dla zdrowia Piktogramy dla zagrożeń dla środowiska 5

6 Informacje uzupełniające na etykiecie W sekcji poświęconej informacjom uzupełniającym na etykiecie umieszcza się: odpowiednie zwroty o których mowa w sekcjach 1.1 i 1.2 załącznika II, jeżeli substancja lub mieszanina zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie objęta jest dyrektywą 91/414/EWG, wtedy w sekcji poświęconej informacjom uzupełniającym na etykiecie umieszcza się odpowiedni zwrot, w przypadku substancji zaklasyfikowanej jako stwarzająca zagrożenie dla warstwy ozonowej - hasła ostrzegawcze, zwroty określające rodzaj zagrożenia i zwroty określające środki ostrożności umieszcza się w części etykiety przeznaczonej na informacje uzupełniające, gdy mieszanina zawiera dowolną substancję zaklasyfikowaną jako stwarzająca zagrożenie etykietuje się ją zgodnie z częścią 2 załącznika II W części przeznaczonej na informacje uzupełniające dostawca może umieścić: informacje inne niż wymagane na podstawie art. 25, pod warunkiem, że nie spowodują trudności w odczytaniu elementów etykiety wymaganych na mocy art. 17. Informacje te mają podawać dalsze użyteczne szczegóły odnośnie zagrożeń stwarzanych przez substancję/mieszaninę czy bezpiecznego stosowania substancji/mieszaniny. Informacje te powinny być spójne z klasyfikacją substancji/mieszaniny (nie umieszcza się zwrotów niespójnych z klasyfikacją), elementy etykiety wymagane na mocy przepisów innych aktów wspólnotowych (np. dodatkowe elementy etykiety wymagane przez przepisy dyrektywy 98/8/WE czy 91/414/EWG, zawartość VOC w farbach i lakierach dyrektywa 2004/42/WE, załącznik XVII rozporządzenia REACH, czy art. 65 rozporządzenia REACH numer zezwolenia). Oznakowanie Piktogramy wskazujące rodzaj zagrożenia powinny mieć kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku. Każdy piktogram powinien zajmować przynajmniej jedną piętnastą powierzchni ujednoliconej etykiety, jednakże minimalna powierzchnia nie może być mniejsza niż 1 cm 2. Pojemność opakowania Wymiary (w milimetrach) Nieprzekraczająca 3 l: W miarę możliwości co najmniej 52 x 74 Większa niż 3 l, ale nieprzekraczająca 50 l: Większa niż 50 l, ale nieprzekraczająca 500 l: Co najmniej 74 x 105 Co najmniej 105 x 148 Większa niż 500 l: Co najmniej 148 x 210 Piktogramy określające rodzaj zagrożenia, hasło ostrzegawcze, zwroty określające zagrożenie i zwroty określające środki ostrożności są na etykiecie umieszczone razem. 2. Dostawca może ustalić kolejność umieszczenia na etykiecie zwrotów określających zagrożenie. Jednak, z zastrzeżeniem ust. 3, wszystkie zwroty określające zagrożenie grupuje się na etykiecie według języków. Dostawca substancji lub mieszaniny może ustalić kolejność umieszczenia na etykiecie zwrotów określających środki ostrożności. Jednak, z zastrzeżeniem ust. 3, wszystkie zwroty określające środki ostrożności grupuje się na etykiecie według języków. 3. Grupy zwrotów określających zagrożenie i grupy zwrotów określających środki ostrożności, o których mowa w ust. 2, umieszcza się na etykiecie razem według języków.! Uwaga proksan sodowy (CLP) Działa szkodliwie po połknięciu. Działa drażniąco na skórę. Działa toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki. (Zwroty P: P264; 270; P301+P312; P330; P501 (H302) P264; P280; P302+P352; P321; P332+P313; P362 (H315) P273; P391; P501 (H411)) Dystrybutor: XXX Polska Sp. z o.o Warszawa, ul. xxxxxxxx; tel.: yyyyyyyyyyy; fax: yyyyyyyyy 6

7 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010 r. (Dz. U. Nr 125 poz. 851) w sprawie sposobu oznakowanie miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne Rozporządzenie określa sposób oznakowania: 1)pojemników i zbiorników służących do przechowywania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych i do pracy z nimi; 2) rurociągów zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne; 3) miejsc, w których składowane są znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych. ZNAKI OSTRZEGAWCZE DLA MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH Znaki ostrzegawcze powinny mieć następujące cechy charakterystyczne: kształt trójkątny, czarny piktogram na żółtym tle z czarnymi krawędziami (żółta część zajmuje nie mniej niż 50% powierzchni znaku). Wzory znaków ostrzegawczych Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach wybuchowych Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach utleniających Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami łatwo palnymi lub ostrzeżenie o wysokiej temperaturze (W przypadku braku odrębnego znaku ostrzegającego o wysokiej temperaturze) Wzory znaków ostrzegawczych Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami żrącymi Ogólny znak ostrzegawczy - ostrzeżenie o niebezpieczeństwie Czy stosowane są substancje i mieszaniny niebezpieczne? Kryteria oceny realizacji wymogów w zakresie substancji i preparatów chemicznych Stosowane przy kontroli zewnętrznej Czy placówka posiada spis stosowanych substancji i mieszanin niebezpiecznych? Czy każda substancja i mieszanina niebezpieczna posiada karę charakterystyki? Czy karty charakterystyki są aktualne? Czy karty charakterystyki są zgodne z rozporządzeniem? Czy substancje i mieszaniny niebezpieczne są właściwie oznakowane? Czy substancje i mieszaniny niebezpieczne przechowywane są zgodnie z kartą charakterystyki? 7

8 Czy karty charakterystyki dostępne są dla pracowników i studentów? Czy stosujący substancje i mieszaniny niebezpieczne są zapoznani z treścią kart charakterystyki? Czy są stosowane właściwe środki ochrony indywidualnej? Czy zapewniono pracownikom odpowiednie środki do udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej? Czy w pomieszczeniach, w ktorych wykonywane są prace ze środkami żrącymi zainstalowane są natryski i urządzenia do płukania oczu? Czy przeprowadzono badania profilaktyczne pracowników? Czy odpady niebezpieczne są odpowiednio zabezpieczone i przekazywane do utylizacji? OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO PODSTAWOWE KRYTERIA OCENY NARAŻENIA ZWIĄZANEGO Z WYSTĘPOWANIEM SUBSTANCJI CHEMICZNYCH W ŚRODOWISKU PRACY NSD najwyższe dopuszczalne stężenie NSDCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe NSDP najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe WYKRYWANIE SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH Analityka to interdyscyplinalna nauka zajmująca się tworzeniem i praktycznym wykorzystaniem metod pozwalających na określenie ze znaną precyzją i dokładnością składu chemicznego układów materialnych. Wynikiem badań analitycznych jest informacja uzyskiwana poprzez materialne lub energetyczne oddziaływanie na badany obiekt. Zawartość średnia Niepewność wyznaczenia x ś 8

9 PROCES ANALITYCZNY Szereg etapów i działań prowadzących do otrzymania informacji analitycznej o badanym obiekcie PRÓBKA PRZYGOTOWANIE PRÓBKI OBIEKT POMIARU POBIERANIE PRÓBKI STRATEGIA POBIERANIA PRÓBKI OBIEKT BADANY PRÓBKA POMIAR SYGNAŁ REJESTRACJA/OCENA WYNIK POMIARU KALIBRACJA SYSTEM POMIAROWY BADANY OBIEKT PROBLEM WYNIK ANALIZY ZMIENNE UKRYTE METODY CHEMO- METRYCZNE INERPRETACJA INFORMACJA PERCEPCJA ROZWIĄZANIE PROBLEMU PRÓBKA ROZTWORZONA OBIEKT POMIARU POMIAR SYGNAŁ ZAREJESTROWANY 9

10 TECHNIKI ANALITYCZNE STOSOWANE DO POMIARÓW STĘŻEŃ SUBSTANCJI SZKODLIWYCH Spektrofotometria UV/VIS Adsorpcyjna spektrometria atomowa - ASA Chromatorgafia gazowa - GC cieczowa - HPLC Spektrometria emisyjna z wzbudzeniem plazmowym - ICP-AES INTRPRETACJA I WYNIK ANALIZY Kalibracja - proces, w którym wyznaczana jest zależność funkcyjna pomiędzy mierzonym w danej metodzie sygnałem a wielkością określającą ilość oznaczanego składnika na podstawie danych obarczonych błędami przypadkowymi. Metody chemometryczne WYNIK ANALIZY 10

11 POZIOM RYZYKA Ryzyko pomijalne (małe) W < 0.5(NDS, NDSCh, NDSP) Ryzyko akceptowalne (średnie) 1,0(NDS, NDSCh, NDSP) > W > 0,5(NDS, NDSCh, NDSP) Ryzyko nieakceptowalne (duże) W > 1.0(NDS, NDSCh, NDSP) CZĘSTOTLIWOŚĆ POMIARÓW Substancje o działaniu rakotwórczym lub mutagennym W > 0.5NDS pomiary raz na 3 miesiące (minimum) 0.5NDS > W > 0.1NDS pomiary raz na 6 miesiące (minimum) Inne czynniki szkodliwe dla zdrowia W > 0.5NDS pomiary raz w roku (minimum) 0.5NDS > W > 0.1NDS pomiary raz na 2 lata (minimum) W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe stężenia tego czynnika. NATRYSKI OCZOMYJKI SZAFY NA ODCZYNNIKI WYCIĄGI 11

12 PRZYKŁADOWA INSTRUKCJA BEZPIECZNEJ PRACY W LABORATORIUM CHEMICZNYM 12

13 13

14 14