RAPORT RAPORT Z REALIZACJI PROFILAKTYKI NADWAGI, OTYŁOŚCI ORAZ INNYCH ZABURZEŃ WIEKU ROZWOJOWEGO DLA DZIECI WROCŁAWSKICH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Transkrypt

1 Urząd Miejski Wrocławia Departament Spraw Społecznych Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych RAPORT RAPORT Z REALIZACJI PROFILAKTYKI NADWAGI, OTYŁOŚCI ORAZ INNYCH ZABURZEŃ WIEKU ROZWOJOWEGO DLA DZIECI WROCŁAWSKICH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH uczeńwformie 2013/2014 1

2 Wydano na zlecenie Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia ul. G. Zapolskiej 4, Wrocław Program finansowany przez Miasto Wrocław 2

3 Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia we współpracy z Katedrą i Kliniką Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu w 2010 roku rozpoczął realizację pilotażowego programu profilaktyki nadwagi i otyłości dla dzieci wrocławskich szkół podstawowych Uczeń w formie. W 2012 roku działania programowe zostały rozszerzone o problematykę innych zaburzeń odżywiania. W ramach programu dzieci oraz ich rodzice/opiekunowie mogli uzyskać specjalistyczną pomoc od lekarza, dietetyka, rehabilitanta oraz psychologa. W celu zwiększenia dostępności do realizowanych działań, w edycji 2013/2014 wprowadzono nowe kryterium kwalifikacyjne wszelkiego rodzaju nieprawidłowości związane z okresem rozwojowym dziecka. Program przyjął nazwę: Program profilaktyki nadwagi, otyłości oraz zaburzeń okresu rozwojowego dla dzieci wrocławskich szkół podstawowych UCZEŃ W FORMIE 2013/2014. W roku szkolnym 2013/2014 do programu zgłosiło się 68 wrocławskich szkół podstawowych (tabela 1), podczas gdy w poprzednich edycjach: 2012/2013 oraz 2010/2011 było to odpowiednio 50 i 20 placówek. Tabela 1. Szkoły uczestniczące w programie Uczeń w formie w roku szkolnym 2013/2014 L.P. Nazwa i adres placówki 1. Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Nowowiejska Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Komuny Paryskiej 36/38 3. Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Bobrza Szkoła Podstawowa nr 8, ul. Kowalska Szkoła Podstawowa nr 9, ul. Nyska Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Inflancka Szkoła Podstawowa nr 12, ul. Janiszewskiego Szkoła Podstawowa nr 15, ul. Solskiego Szkoła Podstawowa nr 16, ul. Wietrzna Szkoła Podstawowa nr 18, ul. Poznańska Szkoła Podstawowa nr 19, ul. Koszykarska Szkoła Podstawowa nr 20, ul. Kamieńskiego Szkoła Podstawowa nr 21, ul. Osobowicka 127 3

4 14. Szkoła Podstawowa nr 22, ul. Stabłowicka Szkoła Podstawowa nr 23, ul. Przystankowa Szkoła Podstawowa nr 24, ul. Częstochowska Szkoła Podstawowa nr 25, ul. Stanisławowska Szkoła Podstawowa nr 26, ul. Suwalska Szkoła Podstawowa nr 27, ul. Rumiankowa Szkoła Podstawowa nr 28, ul. Grecka Szkoła Podstawowa nr 30, ul. Zaporoska Szkoła Podstawowa nr 34, ul. Gałczyńskiego Szkoła Podstawowa nr 36, ul. Chopina 9b 24. Szkoła Podstawowa nr 37, ul. Sarbinowska Szkoła Podstawowa nr 39, ul. Przedwiośnie Szkoła Podstawowa nr 40, ul. Sołtysowicka Szkoła Podstawowa nr 42, ul. Wałbrzyska Szkoła Podstawowa nr 43, ul. Grochowa 36/ Szkoła Podstawowa nr 44, ul. Wilanowska Szkoła Podstawowa nr 45, ul. Krajewskiego Szkoła Podstawowa nr 46, ul. Ścinawska Szkoła Podstawowa nr 47, ul. Januszowicka 35/ Szkoła Podstawowa nr 50, ul. Czeska Szkoła Podstawowa nr 51, ul. Krępicka Szkoła Podstawowa nr 53, ul. Strachocińska Szkoła Podstawowa nr 61, ul. Skarbowców Szkoła Podstawowa nr 63, ul. Mennicza Szkoła Podstawowa nr 64, ul. Wojszycka Szkoła Podstawowa nr 65, ul. Kłodnicka Szkoła Podstawowa nr 67, pl. Muzealny Szkoła Podstawowa nr 71, ul. Podwale Szkoła Podstawowa nr 73, ul. Gliniana Szkoła Podstawowa nr 74, ul. Kleczkowska Szkoła Podstawowa nr 75, ul. Ignuta 28 4

5 45. Szkoła Podstawowa nr 76, ul. Wandy Szkoła Podstawowa nr 78, ul. Jedności Narodowej Szkoła Podstawowa nr 80, ul. Polna Szkoła Podstawowa nr 82, ul. Blacharska Szkoła Podstawowa nr 83, ul. Boya-Żeleńskiego Szkoła Podstawowa nr 84, ul. Górnickiego Szkoła Podstawowa nr 85, ul. Traugutta Szkoła Podstawowa nr 90, ul. Orzechowa Szkoła Podstawowa nr 91, ul. Sempołowskiej Szkoła Podstawowa nr 93, ul. Niemcewicza Szkoła Podstawowa nr 95, ul. Starogajowa Szkoła Podstawowa nr 96, ul. Krakowska Szkoła Podstawowa nr 97, ul. Prosta Szkoła Podstawowa nr 99, ul. Głubczycka Szkoła Podstawowa nr 107, ul. B. Prusa Szkoła Podstawowa nr 108, ul. Chrobrego Szkoła Podstawowa nr 109, ul. Inżynierska Szkoła Podstawowa nr 113, ul. Zemska 16c 63. Szkoła Podstawowa nr 118, ul. Bulwar Ikara Szkoła Podstawowa nr 119, ul. Bytomska Dolnośląski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 13, ul. Kamiennogórska Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 10, ul. Parkowa Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1, ul. Wejherowska 28 (Szkoła Podstawowa nr 89) 68. Zespół Placówek Oświatowych nr 2, ul. Głogowska 30 (Szkoła Podstawowa nr 102) 5

6 W pierwszej części programu pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania przeprowadziły badania przesiewowe, którymi objęci zostali uczniowie klas: I, III i V. Wykonano pomiary masy i wysokości ciała, a następnie na tej podstawie obliczono wskaźnik stanu odżywienia BMI. Uzyskane dane zostały odniesione do siatek centylowych. Pomiary wykonano u uczniów (wykres 1). Wykres 1. Liczba przebadanych uczniów Do drugiego etapu programu zakwalifikowano 2366 uczniów z nieprawidłowym wskaźnikiem BMI lub też innymi zaburzeniami charakterystycznymi dla wieku rozwojowego, co oznaczało, że u 19,87% spośród przebadanych dzieci występowały odchylenia od norm przyjętych dla danego wieku i płci oraz wymagają one dalszej pogłębionej oceny. Uczniowie zostali podzieleni na 4 grupy: dzieci z niedoborem wzrostu u których wysokość ciała odpowiadała wartości poniżej 10 centyla, dzieci z niedoborem masy ciała u których wartość wskaźnika BMI znajdowała się poniżej 10 centyla, dzieci z nadwagą u których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 90 centyla, ale mniejszy od 97 centyla, dzieci otyłe u których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 97 centyla. 6

7 Odsetek dzieci z niedoborem wzrostu wyniósł blisko 2%, ze wskaźnikiem BMI świadczącym o nadwadze lub otyłości - 13,64%, natomiast niedobór masy ciała stwierdzono u 4,38% badanych (wykres 2). Wykres 2. Uczniowie z zaburzeniami wzrostu i masy ciała W porównaniu do poprzedniej edycji programu zmniejszył się odsetek dzieci z zaburzeniami w zakresie odżywiania, dotyczyło to zarówno uczniów z nadwagą, otyłością, jak i niedoborem masy ciała (tabela 2). Tabela 2. Wyniki badań przesiewowych uzyskane w edycjach programu 2012/2013 oraz 2013/2014 Uczniowie z zaburzeniami (%) Edycja 2012/2013 Edycja 2013/2014 Nadmierna masa ciała 14,70 % 13,64 % Nadwaga 8,35 % 7,37 % Otyłość 6,35 % 6,27 % Niedobór masy ciała 5,16 % 4,38 % 7

8 W ramach badań przeprowadzonych w roku szkolnym 2013/2014 wykazano, że odsetek dzieci z zaburzeniami wzrostu oraz masy ciała był na zbliżonym poziomie we wszystkich badanych grupach wiekowych i wyniósł ok. 20%. Najlepsze rezultaty w zakresie stanu odżywienia osiągnęli uczniowie klasy pierwszej (17,44% dzieci z nieprawidłowym BMI). Nieznacznie więcej osób ze wskaźnikiem BMI odbiegającym od norm przyjętych dla danego wieku i płci znalazło się wśród 3-klasistów (17,75%). Najsłabiej wypadła grupa najstarsza, w której niedobór masy ciała, nadwagę i otyłość stwierdzono łącznie u ponad 19% badanych. Wśród 1-klasistów było najwięcej dzieci z niedoborem wzrostu (2,45%), najlepiej pod tym względem wypadli uczniowie klasy trzeciej 1,49%. Rozkład liczbowy uczniów z nieprawidłowościami dotyczącymi wzrostu oraz masy ciała z podziałem na wiek przedstawiono w tabeli 3, natomiast rozkład procentowy został zaprezentowany na wykresie 3. Tabela 3. Uczniowie z zaburzeniami wzrostu i masy ciała z podziałem na wiek Liczba uczniów objęta pomiarami Liczba uczniów z niedoborem wzrostu Liczba uczniów z niedoborem masy ciała Liczba uczniów z nadwagą Liczba uczniów z otyłością Klasa I Klasa III Klasa V Suma

9 Wykres 3. Uczniowie z zaburzeniami wzrostu oraz masy ciała z podziałem na wiek (%) Rodzice dzieci ze stwierdzonymi nieprawidłowościami otrzymali list, w którym zostali poinformowani o możliwości skorzystania z indywidualnych porad edukacyjnych prowadzonych przez zespół specjalistów zajmujący się leczeniem zaburzeń wieku rozwojowego. Wraz z listem został przekazany poradnik dla rodziców, kwestionariusz wywiadu dietetycznego oraz kalendarz żywieniowy. Trzeci etap programu obejmował indywidualne konsultacje, w ramach których lekarz, dietetyk, rehabilitant oraz psycholog udzielali specjalistycznych porad w zakresie profilaktyki nadwagi, otyłości i innych zaburzeń okresu dorastania. Edukacja zdrowotna prowadzona była w dwóch punktach: Klinice Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego, ul. Chałubińskiego 2, Wrocław Wrocławskim Centrum Zdrowia Przychodnia Stare Miasto, pl. Dominikański 6, Wrocław. Na specjalistyczne konsultacje zgłosiło się 258 dzieci (131 dziewcząt oraz 9

10 127 chłopców) wraz z rodzicami/opiekunami, co stanowiło 10,9% wszystkich uczniów, u których wykazano nieprawidłowości w zakresie wzrostu lub masy ciała. Największą zgłaszalność na indywidualne konsultacje odnotowano wśród 3-klasistów (9,57%), a najmniejszą w grupie uczniów z klasy V (8,57%). Pośród osób korzystających z poradnictwa byli również uczniowie klasy II, IV, VI oraz szkół ponadpodstawowych skierowani przez pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania (tabela 4). Tabela 4. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach Klasa I Klasa III Klasa V Kl. II, IV, VI Pozostałe Liczba uczniów Procentowy rozkład pacjentów uczestniczących w konsultacjach w odniesieniu do ogólnej liczby uczniów ze stwierdzonymi nieprawidłowościami stanu zdrowia przedstawiona na wykresie 4. Wykres 4. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach (%) 10

11 W ramach trzeciego etapu programu specjaliści udzielili łącznie 942 porady edukacyjne (tabela 5). Rodzice i opiekunowie najczęściej korzystali z pomocy dietetyka, który przeprowadził 287 konsultacji. Do lekarza zgłosiło się 249 dzieci, z czego czwórka pacjentów dwukrotnie (łącznie 253 wizyty). Z poradnictwa rehabilitanta rodzice skorzystali 241 razy. Psycholog udzielił 233 porady. Rozkład konsultacji przeprowadzonych w poszczególnych grupach wiekowych przedstawiono na wykresie 5. Tabela 5. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach z uwzględnieniem specjalistów Liczba uczniów 1 konsultacja 2 konsultacje 4 konsultacje Lekarz Dietetyk Rehabilitant Psycholog Wykres 5. Konsultacje przeprowadzone w poszczególnych grupach wiekowych z uwzględnieniem specjalistów 11

12 Wśród uczestników konsultacji najwięcej było uczniów, których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 97 centyla blisko 2/5 wszystkich pacjentów, przeważały dziewczęta. Dzieci z nadwagą stanowiły kolejną grupę, tu również dominowała płeć żeńska. Na trzeciej pozycji znaleźli się uczniowie z niedoborem masy ciała. Wartości BMI 14 dzieci wskazywały na ryzyko wystąpienia nadwagi w przyszłości. Najmniejszą grupę stanowili badani zakwalifikowani do programu ze względu na niedobór wzrostu (wykresy 6 i 7). Wykres 6. Rodzaj zaburzeń stwierdzonych u pacjentów uczestniczących w konsultacjach 12

13 Wykres 7. Rodzaj zaburzeń stwierdzonych u pacjentów uczestniczących w konsultacjach z podziałem na płeć Nadwadze, otyłości oraz zaburzeniom okresu rozwojowego zdiagnozowanym u dzieci uczestniczących w konsultacjach często towarzyszyły inne problemy zdrowotne, spośród których najważniejsze zostały zaprezentowane na wykresie 8. Rodzice otrzymali wskazówki odnośnie dalszego postępowania oraz konieczności zgłoszenia się do specjalisty w celu wykonania pogłębionej diagnostyki. 13

14 Wykres 8. Problemy zdrowotne współwystępujące z nadwagą, otyłością i innymi zaburzeniami okresu rozwojowego Do dietetyka zgłosiło się 267 uczniów wraz z rodzicami/opiekunami. Do głównych problemów żywieniowych zdiagnozowanych u pacjentów należały: - nadmiar cukru i tłuszczu w diecie, - niewielkie spożycie warzyw, - nieregularne pory przyjmowania posiłków, - mała różnorodność produktów w codziennym jadłospisie, - niewystarczająca wiedza rodziców nt. odżywiania dzieci w okresie rozwojowym oraz brak umiejętności komponowania zdrowych posiłków. Ponadto z przeprowadzonego wywiadu wynikało, że wiele dzieci cierpi na alergie, w tym pokarmowe, z którymi często współwystępują bóle brzucha, zmiany skórne, przewlekłe stany zapalane górnych dróg oddechowych. 14

15 Po specjalistyczną wiedzę z zakresu profilaktyki i leczenia zaburzeń okresu rozwojowego do rehabilitanta zgłosiło się 233 rodziców. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu stwierdzono, że: - ponad 2/5 dzieci dostaje się do szkoły pieszo lub rowerem, blisko 60% jest podwożona przez rodziców/opiekunów albo korzysta z komunikacji miejskiej; - aktywny udział w lekcjach wychowania fizycznego potwierdza 95% pacjentów; - ponad połowa dzieci uczęszcza na zorganizowane pozalekcyjne zajęcia ruchowe; - 3/4 badanych przyznaje się, że wspólna aktywność ruchowa podejmowana jest przez rodzinę sporadycznie lub tylko w weekendy, trzy razy w tygodniu lub częściej ćwiczą rodziny ok. 20% pacjentów; - ponad połowa dzieci (56%) spędza przed telewizorem/komputerem/tabletem ponad 2h dziennie, a nawet do 6-8 godzin w ciągu dnia. W ramach konsultacji rehabilitacyjnych każde dziecko otrzymało zalecenia dotyczące aktywności ruchowej oraz dziennik aktywności fizycznej w celu kontroli jej poziomu. Rodzicom/opiekunom 42 dzieci, drogą elektroniczną, zostały przesłane ćwiczenia korekcyjne zalecone do wykonywania w domu. Wśród stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących postawy ciała dominowały: kolana koślawe, stopa płasko-koślawa, plecy wklęsłe, asymetria postawy w płaszczyźnie czołowej. Ponadto każde dziecko uczestniczące w konsultacjach w okresie od stycznia do czerwca 2014 roku otrzymało krokomierz i zostało poinformowane o możliwościach i sposobach jego użytkowania. Łącznie przekazano 193 krokomierze. Z indywidualnych konsultacji psychologicznych skorzystało 228 uczniów. Najczęściej zgłaszanymi przez rodziców problemami były: trudności w adaptacji do grupy rówieśniczej, depresyjność oraz obniżony nastrój. W grupie dzieci korzystających ze specjalistycznych porad psychologa zdiagnozowano: - zaburzenia zachowania, - nadruchliwość i nadpobudliwość, - epilepsję, - moczenie nocne, - trudności wychowawcze. W ramach realizacji przedsięwzięcia Uczeń w formie 2013/2014 w 68 placówkach zgłoszonych do programu przeprowadzono kampanie edukacyjnoinformacyjne. Działania mające na celu promocję zdrowego stylu życia swoim zasięgiem objęły blisko uczniów z klas 0-VI. Pierwszoklasiści stanowili najliczniejszą grupę odbiorców (tabela 6). 15

16 Tabela 6. Uczniowie objęci kampanią edukacyjno-informacyjną Liczba uczniów Klasa 0 Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV Klasa V Klasa VI Ważnym elementem programu profilaktyki nadwagi, otyłości oraz zaburzeń okresu rozwojowego Uczeń w formie 2013/2014 było również przygotowanie materiałów informacyjno-edukacyjnych dla dzieci, rodziców i nauczycieli. Wśród pomocy przekazanych do szkół znalazły się: książeczka Jedz na zdrowie zawierająca zasady układania jadłospisów oraz przykładowe przepisy kulinarne, raport z realizacji programu profilaktyki nadwagi, otyłości i innych zaburzeń odżywiania dla dzieci wrocławskich szkół podstawowych Uczeń w formie 2012/2013 ulotki i plakaty zawierające informacje nt. zasad zdrowego odżywiania, pakiet zawierający materiały promujące program (plakaty, teczki, zakładki, naklejki, dyplomy), płyty CD zawierające nagranie programu edukacyjnego Jedz na zdrowie apteczka pierwszej pomocy. WNIOSKI: 1. W grupie badanych uczniów klas I, III i V zaburzenia odżywiania dotyczące nadwagi i otyłości najczęściej występowały wśród piątoklasistów, a najrzadziej wśród uczniów klas pierwszych. 2. W grupie badanych uczniów klas I, III i V zaburzenia odżywiania dotyczące niedoboru masy ciała najczęściej występowały wśród pierwszoklasistów, a najrzadziej wśród uczniów klas trzecich. 3. Zaburzeniom odżywiania często towarzyszyły schorzenia: endokrynologiczne, gastrologiczne, kardiologiczne, stomatologiczne, urologiczne, nadciśnienie tętnicze i szereg innych. 4. Uzyskane wyniki badań wskazały jedynie na nieznaczną poprawę stanu zdrowia dzieci, w stosunku do lat ubiegłych, dlatego niezbędna jest kontynuacja i intensyfikacja działań edukacyjnych w zakresie kształtowania prawidłowych nawyków dotyczących zdrowego odżywiania oraz aktywności fizycznej. 5. Niska zgłaszalność dzieci i rodziców na specjalistyczne konsultacje wskazuje na konieczność dalszej edukacji i motywowania rodziców do podejmowania działań leczniczych i profilaktycznych mających na celu przeciwdziałanie wysokiej liczbie dzieci z nadwagą, otyłością oraz innymi zaburzeniami okresu rozwojowego. 16

17 Materiały informacyjno-edukacyjne przygotowane do programu Książeczka Jedz na zdrowie JEDZ NA ZDROWIE 1 Raport z realizacji programu Uczeń w formie 2012/2013 RAPORT z REALIZACJI PROGRAMU PROFILAKTYKI NADWAGI, /

18 OW O OW O OWOCE I WARZYWA SEZONOWE WA ZY AR IW WA ZY AR IW PRO DU KT YZ BO OWOCE I WARZYWA E OW CE E OW CE PRO DU KT YZ BO Ulotki i plakaty a cj c. jasnych. MLEKO I PRODUKTY MLECZNE KO BIA a W TE GA BO nych n ch a ZDROWE T USZCZ E PR OD UK TY Piramida opracowana wg zasad Instytutu Żywności i Żywienia 18 nych. c ZDROWE T USZCZ E ZNE LEC YM KT DU Szczegółowych informacji o Programie udziela pielęgniarka w gabinecie szkolnym. ach ch sach y ch s ha ach y.. a PR OD UK TY EDUKACJA ZDROWOTNA Zapraszamy rodziców wraz z dzieckiem na indywidualne konsultacje specjalistyczne do lekarza, dietetyka, psychologa i rehabilitanta zajmujących się profilaktyką i leczeniem nadwagi, otyłości oraz innych zaburzeń okresu rozwojowego. na cnych ZNE LEC YM KT DU SKORZYSTAJ Z POMOCY SPECJALISTÓW. Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia we współpracy z Wrocławskim Centrum Zdrowia SP ZOZ oraz Katedrą i Kliniką Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu realizuje program dla dzieci wrocławskich szkół podstawowych pn. Profilaktyka nadwagi, otyłości oraz innych zaburzeń okresu rozwojowego. y a UNIKAJ SOLI Materiały promujące program TWOJE DZIECKO MA NIEPRAWIDŁOWĄ WAGĘ? a ca n PR O PR O W TE GA BO as yn a NIEPOKOI CIĘ WZROST LUB SPADEK WAGI CIAŁA? asy. ML EK OI ML EK OI KO BIA c n

19 Naklejki Płyta CD Apteczka pierwszej pomocy 19

20 Realizator programu Wrocławskie Centrum Zdrowia SP ZOZ Program finansowany przez Miasto Wrocław 20