Newsletter 1/2012 (4)

Transkrypt

1 Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego POIG /09 Strategiczny projekt badawczy Newsletter 1/2012 (4)

2 2 OD KOORDYNATORÓW Zakończyliśmy drugi sezon badań zbiornika goczałkowickiego. Zimową przerwę wykorzystujemy na podsumowania, uzupełnienie baz danych, konserwację i niezbędne naprawy naszej łodzi badawczej. W styczniu br. na Konferencji Od monitoringu badawczego do operacyjnego i modeli funkcjonalnych zbiornika wszystkie zespoły badawcze prezentowały wyniki badań będące efektem realizacji poszczególnych zadań projektu. Konferencji towarzyszyły warsztaty robocze podczas, których realizatorzy projektu omówili i podsumowali realizację zakończonego w grudniu 2011 r. Zadania 2 - Monitoring badawczy. W lutym pracownicy Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego S.A. wykonali pomiary lokalizacji boi lodowych. Po raz kolejny badania na zbiorniku goczałkowickim połączone zostały z ćwiczeniami Plutonu Ratownictwa Wodnego i Poszukiwawczego Wojewody Śląskiego, prowadzonymi w ekstremalnie trudnych zimowych warunkach. Koordynatorzy projektu

3 3 SPIS TREŚCI 2 Od koordynatorów 5 Od monitoringu badawczego do operacyjnego i modeli funkcjonalnych zbiornika 6 Posiedzenie Rady Konsorcjum Projektu ZiZOZap Nowoczesne metody monitoringu biologicznego w ocenie jakości środowiska i wód Zbiornika Goczałkowickiego 10 Pomiary lokalizacji boi lodowych 12 ZiZOZap Promocja projektu Więcej o Projekcie ZiZOZap REDAKCJA mgr inż. Wanda Jarosz, zizozap@ietu.katowice.pl prof. zw. dr. hab. Paweł Migula, Koordynator Projektu ZiZOZap, dr Andrzej Woźnica (UŚ) zizozap@us.edu.pl Zdjęcia: Joanna Guzik, Marek Grucka, Wanda Jarosz, Danuta Wieruszewska Oprawa graficzna i skład: Anna Kopaczewska Fundusze Europejskie dla rozwoju innowacyjnej gospodarki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka POIG /09

4 4 OD MONITORINGU BADAWCZEGO DO OPERACYJNEGO I MODELI FUNKCJONALNYCH ZBIORNIKA 11 stycznia 2012 w Rektoracie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbyły się Konferencja oraz warsztaty robocze Od monitoringu badawczego do operacyjnego i modeli funkcjonalnych zbiornika. Głównym celem konferencji było podsumowanie wyników badań prowadzonych w ramach monitoringu badawczego w latach Podjęto próbę oceny uzyskanych wyników oraz wskazania kierunków, w których powinien być prowadzony monitoring operacyjny. Konferencja i warsztaty były okazją do dyskusji problemów naukowych, które realizatorzy projektu napotkali w trakcie prowadzonych prac badawczych. W trakcie warsztatów omawiano zagadnienia związane z monitoringiem online, budową osłony meteorologicznej, wykorzystaniem roślinności do regulacji poziomu fosforu i azotu w zbiorniku, oceną populacji ryb, wizualizacją danych monitoringowych, wpływem turystyki i rekreacji na funkcjonowanie zbiornika. W konferencji uczestniczyły wszystkie zespoły badawcze realizujące Projekt ZiZOZap oraz zespoły partnerów naukowych i strategicznych oraz zaproszeni goście.

5 5 POSIEDZENIE RADY KONSORCJUM PROJEKTU ZiZOZap 11 stycznia br. odbyło się posiedzenie Rady Konsorcjum Projektu ZiZOZap. Podczas spotkania omawiane były sprawy merytoryczne i techniczne związane z realizacją projektu. Spotkanie miało również na celu ustalenie chronologii kolejnych warsztatów naukowych, podczas których będą dyskutowane: zagadnienia związane z wizualizacją i interpretacją wyników gromadzonych w bazach danych projektu, zagadnienia związane zastosowaniem uzyskanych wyników w tworzeniu modeli zbiornika i ich wykorzystanie w tworzeniu scenariuszy pracy zbiornika.

6 6 Przygotowanie spiruliny pokarmu dla młodych organizmów testowych NOWOCZESNE METODY MONITORINGU BIOLOGICZNEGO W OCENIE JAKOŚCI ŚRODOWISKA I WÓD ZBIORNIKA GOCZAŁKOWICKIEGO Jacek Francikowski, Joanna Guzik, Marcin Kłosok, Aldona Nikiel, Katarzyna Michalczyk, Maria Augustyniak, Piotr Łaszczyca Nowoczesne podejście do oceny stanu wód i osadów dennych polega na stosowaniu biotestów, jako jednej z metod biomonitoringu. Biotesty pozwalają na obserwacje szybkich reakcji organizmów testowych, dając ogólne informacje o stanie środowiska. Wyniki biotestów (testów przesiewowych, pierwszego kontaktu) traktuje się jako wskazania do wykonania dalszych badań laboratoryjnych, głównie rozszerzonych analiz chemicznych, które dostarczają szczegółowych informacji. Jednym z celów badań Zbiornika Goczałkowickiego jest biomonitoring jakości wody i osadów dennych. Do oceny jakości wody używane do tego są biotesty: DAPHTOXKIT FTM magna, ALGALTOXKIT FTM oraz System MARA. Toksyczność osadów badana jest testem OSTRACODTOXKIT F CHRONIC. Biotesty te, produkowane przez MicroBioTests Inc., Belgia; oraz NCIMB Ltd, Wielka Brytania, są zgodne z normami OECD i ISO; produkowane przez MicroBioTests Inc., Belgia; NCIMB Ltd., Wielka Brytania). Mikrobiotest toksyczności chronicznej Algaltoxkit F, określenie hamowania wzrostu mikroalg, przy obliczeniach 72hEC50

7 7 Lokalizacja stanowisk poboru próbek w linii brze gowej Zbiornika oraz w jego w toni Inne stosowane lub wdrażane w Polsce biotesty użyteczne w ciągłym monitoringu jakości wody to innowacyjny mikrobiologiczny system i oparte na nim urządzenie do automatycznej biodetekcji toksyczności ogólnej wód (ABTOW), wdrażany przez Andrzeja Woźnicę z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz komercyjny biosensor toksyczności ogólnej wód poznańskiej firmy PROTE Technologie dla Środowiska Sp. z o.o., oparty na aktywności małży. Karmienie organizmów testowych W sezonie badawczym 2010 roku badania wody oraz osadów dennych z użyciem biotestów prowadzono comiesięcznie od lipca do listopada. W roku 2011 próbki pobierano w kwietniu, czerwcu, sierpniu i październiku. Stanowiska poboru próbek były usytuowane w linii brzegowej Zbiornika (8 stanowisk) oraz w 4 punktach w toni Zbiornika, z uwzględnieniem głównych dopływów i mniejszych cieków zasilających Zbiornik (Mapa). Test DAPHTOXKIT FTM magna pozwala ocenić toksyczność ostrą wód słodkich na podstawie znieruchomienia lub śmiertelności rozwielitek Daphnia magna, hodowanych w standardowych warunkach, poddanych działaniu testowanej wody przez 24 lub 48 godzin.

8 8 Przygotowanie pokarmu (zawiesiny) z glonów dla organizmów testowych na czas trwania testu Użyte w teście rozwielitki są typowym przedstawicielem fauny w naturalnych zbiornikach wodnych, gdzie stanowią ważne ogniwo łańcuchów troficznych. OSTRACODTOXKIT F CHRONIC, służący do oceny sześciodniowej, chronicznej toksyczności osadów, wykorzystuje skorupiaki Heterocypris incongruens, które powszechnie występują w osadach wód słodkich i charakteryzują się wysoką wrażliwością na rozpuszczalne i nierozpuszczalne czynniki toksyczne. W teście tym obserwuje się zahamowanie wzrostu organizmów testowych lub śmiertelność wywołane przez czynniki toksyczne, obecne w osadach. Pobór próby do testu osady denne ze Zbiornika Goczałkowice System MARA jest mikrobiologicznym biotestem do oceny toksyczności wody. Wykorzystuje wystandaryzowane, liofilizowane szczepy 11 zróżnicowanych filogenetycznie mikroorganizmów (bakterie, archebakterie, drożdże), umieszczone w 96-dołkowej płytce. Po 24 godzinach inkubacji mikroorganizmów, w badanej próbce, określa się nasilenie ich metabolizmu na podstawie ilości wytrąconego barwnika wskaźnikowego. Ocenę ilościową przeprowadza się na zeskanowanym obrazie mikropłytek za pomocą specjalnego oprogramowania. Wyniki wyrażone są jako średnia toksyczność mikrobiologiczna dla 11 różnych szczepów mikroorganizmów (microbial toxic concentration).

9 9 Zakładanie testu toksyczności chronicznej (Ostracodtoxkit F) dla osadów dennych Zaletą Systemu MARA jest to, że wzór zahamowania wzrostu 11 szczepów mikroorganizmów pozwala na zgrubną ocenę jakościowego składu zanieczyszczeń chemicznych (toxic fingerpints). Uzyskane dotychczas wyniki nie wskazują na istotne zanieczyszczenia zarówno wód Zbiornika jak i jego dopływów. Należy podkreślić, że jedynie dbałość o stan higieniczny i ekologiczny otuliny Zbiornika i zasilających go cieków może być gwarancją zachowania jego wysokiej jakości wód i dobrego stanu ekologicznego w przyszłości. Wykorzystany w projekcie ZiZOZap zestaw biotestów powinien stać się standardową metodą badawczą w ocenie jakości wód i osadów dennych, służąc jako szybki test przesiewowy, a w przypadku wykazania biotoksyczności będą uruchamiały szczegółowe analizy. Ten kierunek prac na monitoringiem środowiska wodnego jest obecnie intensywnie prowadzony w licznych krajach Europy. Odczyt wyników testu Ostracodtoxkit F Kontrola jakości testu toksyczności

10 10 POMIARY LOKALIZACJI BOI LODOWYCH

11 11! Odbiornik GPS zakupiony został przez IETU ze środków Projektu in2in i udostępniony w ramach współpracy badawczej w Projekcie ZiZOZap.Więcej informacji: 4 lutego br. na zbiorniku zaporowym w Goczałkowicach zostały przeprowadzone pomiary lokalizacji boi lodowych. Wykonali je pracownicy Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego S.A. w asyście Plutonu Ratownictwa Wodnego i Poszukiwawczego Wojewody Śląskiego oraz strażaków z OSP w Goczałkowicach. W celu zapewnienia bezpieczeństwa, po zamarzniętym zbiorniku przemieszczano się nowoczesnymi amfibiami. Lokalizację boi określano za pomocą odbiornika GPS, opartego o system precyzyjnego pozycjonowania satelitarnego ASG-EUPOS, dzięki któremu możliwe jest uzyskanie wyników z centymetrową dokładnością. Analiza migracji lodu oraz grubości pokrywy lodowej umożliwi naukowcom z Politechniki Krakowskiej przeprowadzenie oceny oddziaływania spiętrzonej masy lodu na zaporę zbiornika. W ciągu ostatnich dziewięciu dni pokrywa lodowa na zbiorniku goczałkowickim osiągnęła 35 cm grubości. Po raz kolejny badania na zbiorniku goczałkowickim połączone zostały z ćwiczeniami Plutonu Ratownictwa Wodnego i Poszukiwawczego Wojewody Śląskiego prowadzonymi w ekstremalnych warunkach, których nadrzędnym celem jest ratowanie ludzkiego życia. W styczniu ubiegłego roku na skutym lodem zbiorniku ratownicy z PRWiP wraz z pracownikami Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, przy aktywnej pomocy płetwonurków z Pszczyńskiego Klubu Płetwonurków PARTNUR oraz strażaków z OSP Łąka zabezpieczali pływającą stację hydro-meteorologiczną.

12 12 Data Styczeń 10 luty ZiZOZap PROMOCJA W 2011 Działanie Dlaczego i jak badamy zbiornik goczałkowicki? - wystawa posterów projektu ZiZOZap na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu 17 luty Dlaczego i jak badamy zbiornik goczałkowicki? - wystawa posterów projektu ZiZOZap w IETU podczas seminarium Projektu PREPARED Nowe rozwiązania dla gospodarki wodno-ściekowej 22 luty 18 marca Dlaczego i jak badamy zbiornik goczałkowicki? - wystawa posterów Projektu ZiZOZap w Urzędzie Miejskim w Pszczynie 24 marca Wykład Czysta woda dla Śląska - modelowanie gospodarowania zasobami środowiska wodnego w ramach XIX cyklu wykładów organizowanego przez Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 12 kwietnia Co w wodzie piszczy - dlaczego badamy zbiornik goczałkowicki? wykład dla mieszkańców gminy Pszczyna 30 maja 20 lipca Dlaczego i jak badamy zbiornik goczałkowicki? - wystawa posterów Projektu ZiZOZap w Urzędzie Miejskim w Goczałkowicach 17 czerwca Prezentacja Projektu ZiZOZap na III Europejskim Kongresie Gospodarczym - przykłady współpracy nauki i przemysłu, w tym Projekt ZiZOZap 29 czerwca 1 lipca Ogólnopolska Konferencja Naukowo techniczna Aktualne zagadnienia w uzdatnianiu i dystrybucji wody referat prezentujący Projekt 13 października Konferencja HYDROINTEGRACJE, Targi Urządzeń i Technologii Branży Wodociągowo-Kanalizacyjnej HydroSilesia 2011 wykład prezentujący Projekt października Promocja projektu na Targach Urządzeń i Technologii Branży Wodociągowo Kanalizacyjnej HydroSilesia 2011 stoisko i wystawa posterów 19 października Katastrofy ekologiczne czy złe gospodarowanie środowiskiem? wykład na Konferencji Dekada zmian: Klimat, środowisko, gospodarka, polityka, społeczeństwo, Katowice, organizatorzy: Ambasada Niemiec w Polsce i Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa (AHK Polska), Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych

13 13 19 października Wystawa posterów pt. Dlaczego badamy zbiornik goczałkowicki? na Konferencji Dekada zmian: Klimat, środowisko, gospodarka, polityka, społeczeństwo, Katowice listopada Promocja projektu na XXIII Międzynarodowych Targach Ochrony Środowiska w Poznaniu wystaw posterów 14 grudnia Katastrofy ekologiczne czy złe gospodarowanie środowiskiem? wykład na Konferencji Dekada zmian: Klimat, środowisko, gospodarka, polityka, społeczeństwo, Kraków, organizatorzy: Ambasada Niemiec w Polsce i Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa (AHK Polska), Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych grudzień luty Dlaczego i jak badamy zbiornik goczałkowicki? - wystawa posterów projektu ZiZOZap w Rektoracie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach! Wykonawcy Projektu ZiZOZap w 2011 Naukowo- badawczy 75 Naukowo-techniczny 28 Doktoranci 12 Administracja 30 Promocja 12 Studenci 12

14 14 WIĘCEJ O PROJEKCIE NEWSLETTER DLA MEDIÓW AKTUALNOŚCI ZIZOZAP W MEDIACH O PROJEKCIE ZBIORNIK GOCZALKOWICKI GALERIA KONFERENCJE REZULTATY PUBLIKACJE KONTAKT KOORDYNATOR REALIZATORZY PRZYJACIELE PROJEKTU Realizatorzy Uniwersytet Śląski w Katowicach, Koordynator Projektu Politechnika Krakowska Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN PLIKI DO POBRANIA Partnerzy strategiczni Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów SA Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach Partner naukowy NILU Polska Sp. z o.o. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk Polska Akademia Nauk Zakład Doświadczalny Gospodarki Stawowej w Gołyszu Polska Akademia Nauk Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu Ecoclima Serwis S.J Termin realizacji: Źródło dofinansowania: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Oś priorytetowa 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Poddziałanie Strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych Całkowity budżet: ,00 PLN