Notatka służbowa z badań terenowych dotyczących konfliktu w rejonie drogowego przejścia granicznego w Medyce

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 18 grudnia 2008 r. BIURO RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH RPO X/08/MS Warszawa Tel. centr Al. Solidarności 77 Fax Notatka służbowa z badań terenowych dotyczących konfliktu w rejonie drogowego przejścia granicznego w Medyce W dniach 9 i 10 grudnia 2008 r., działając z polecenia i upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Tomasz Gellert Dyrektor Zespołu Administracji Publicznej, Zdrowia i Ochrony Praw Cudzoziemców Biura RPO oraz Marcin Sośniak specjalista w ww. Zespole przeprowadzili wizytację na przejściu granicznym pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Republiką Ukrainy w Medyce. Celem wizytacji było zapoznanie się z okolicznościami oraz skutkami protestu prowadzonego przez mieszkańców Przemyśla i okolic, zajmujących się przenoszeniem towarów akcyzowych przez granicę państwową. W trakcie badań zapoznano się z sytuacją panującą na terenie przejścia granicznego oraz przeprowadzono rozmowy z Komendantem Placówki Straży Granicznej w Medyce, Kierownikiem Oddziału Celnego w Medyce, Dyrektorem właściwej miejscowo Izby Celnej oraz Zastępcą Komendanta Miejskiego Policji w Przemyślu na temat przebiegu protestu, podjętych interwencji oraz prognoz dalszego rozwoju sytuacji. Ustalenia i uwagi 1. Sprawy fizycznych warunków przekraczania granicy Rzeczpospolitej Polskiej oraz standardy obsługi podróżnych przez Straż Graniczą i Służbę Celną, są przedmiotem stałego zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. Podejmowane są z urzędu badania terenowe na przejściach granicznych z państwami trzecimi. Wnioski z tych badań kierowane do odpowiednich organów, dotyczą przede wszystkim zapewnienia poszanowania godności ludzkiej podróżnych, stosowania rozwiązań

2 2 organizacyjnych na rzecz sprawnego przebiegu kontroli podróżnych na przejściach granicznych oraz skrócenia czasu oczekiwania na te kontrole. 2. W badaniach terenowych w szczególny sposób traktowana jest problematyka ochrony godności i praw podróżnych, pogardliwie określanych w mediach jako mrówki (czemu Rzecznik Praw Obywatelskich zdecydowanie się przeciwstawia), zajmujących się legalnym przenoszeniem przez granicę towarów akcyzowych w dopuszczalnych wielkościach. Przy znacznym deficycie miejsc pracy na obszarze nadgranicznym, działalność taka pozwalała na zapewnienie wielu rodzinom w miarę przyzwoitych warunków życia. 3. Protest skierowany był przeciwko zmianie przepisów art. 56 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54 poz. 535 ze zm.), która weszła w życie 1 grudnia 2008 r. Zmiana ta dokonana została mocą art. 1 pkt 38 ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 209 poz. 1320). Najogólniej ujmując,: art. 56 ustawy o podatku od towarów i usług, reguluje kwestię zwolnienia od podatku - importu towarów przywożonych w bagażu osobistym podróżnego z krajów spoza Unii Europejskiej i strefy wolnego handlu (zwanych w ustawie krajami trzecimi). Przed zmianą, przewidziane było zwolnienie wwożonych towarów do wysokości kwoty wyrażonej w złotych, odpowiadającej równowartości 175 euro. Zwolnieniu podlegały towary wówczas, gdy ich rodzaj nie wskazywał na przeznaczenie handlowe. Zasadę tę utrzymano w zmienionej ustawie, natomiast podniesiono wartość towarów zwolnionych od podatku do 430 euro w przypadku podróżnych w transporcie lotniczym i morskim, a 300 euro w przypadku pozostałych podróżnych; w ustalaniu wartości towarów zwolnionych od podatku, nie są uwzględniane wyroby alkoholowe i produkty tytoniowe, których dotyczy odrębne zwolnienie. Warunkiem dodatkowym odnoszącym się do tych towarów, jest ukończone 17 lat przez podróżnego, który wwozi je do Polski. Przed zmianą, limit ilościowy na napoje i wyroby spirytusowe o mocy objętościowej alkoholu powyżej 22%, alkohol etylowy nieskażony o mocy objętościowej

3 3 alkoholu wynoszącej 80 % i więcej, wynosił 1 litr wyrobu. Zamiennie można było wwieźć bez podatku 2 l. win musujących (albo win wzmocnionych i 2 l. win niemusujących. Limit na wyroby tytoniowe wynosił 200 szt. papierosów (czyli 10 paczek tzw. karton) lub 100 szt. cygaretek lub 50 szt. cygar lub 250 g. tytoniu do palenia. od dnia 1 grudnia 2008 r. wprowadzono limity wyrobów alkoholowych i produktów tytoniowych, z podziałem na podróżnych w transporcie lotniczym i morskim oraz dla pozostałych podróżnych. Dla obydwu kategorii podróżnych utrzymano limit 1 l. alkoholu mocnego, zwiększając limit na produkty zamienne 2 l. napojów alkoholowych o mocy do 22% i 4 l. win niemusujących i 16 litrów piwa. Natomiast zróżnicowano limity ilościowe zwolnionych od podatku. 4. Bezpośrednim detonatorem protestu było obniżenie limitu papierosów, które mogą być legalnie wwiezione do Polski z kraju trzeciego (Ukrainy). Protest rozpoczął się w dniu 1 grudnia br. w godzinach popołudniowych od blokady drogowego i pieszego przejścia granicznego w Medyce przez grupę około 300 osób. Protestujący pikietowali także pod budynkiem Oddziału Celnego, znajdującego się w bezpośrednim sąsiedztwie przejścia drogowego. Jak wynika z poczynionych ustaleń, część protestujących zachowywała się agresywnie. Funkcjonariuszom Służby Celnej uniemożliwiono opuszczenie budynku (w trakcie pikiety zniszczono samochód prywatny, należący do jednego z funkcjonariuszy koszty naprawy pokryte zostaną ze środków Służby Celnej). Około godziny interweniowała Policja. W działaniach zmierzających do odblokowania drogowego przejścia granicznego uczestniczyło ok. 70 funkcjonariuszy. W wyniku interwencji 14 osób zostało ukaranych mandatami karnymi za popełnione wykroczenia. Żaden z protestujących nie został zatrzymany. Po zakończeniu akcji i usunięciu blokady, teren drogowego przejścia granicznego został przez zabezpieczony przez Policję. 5. Do kolejnej akcji interwencyjnej na drogowym przejściu granicznym doszło w dniu 3 grudnia br. około godziny W akcji udział wzięło ok. 90 funkcjonariuszy. Z wyjaśnień Zastępcy Komenda Miejskiego Policji w Przemyślu wynika, iż podjęte działania Policji były reakcją na bardzo agresywne zachowania ze strony

4 4 protestujących - funkcjonariusze zostali zaatakowani butelkami i kamieniami. Wśród zebranych, wyraźnie wyróżniała się nasileniem agresji grupa młodych osób o masywnej budowie ciała, które w dniu poprzednim nie były obecne w rejonie przejścia. W powyższych okolicznościach doszło do użycia przez Policjantów broni gładkolufowej (oddano łącznie sześć salw, z tego cztery w powietrze, dwie w kierunku osób szczególnie agresywnych). Po interwencji Policji drogowe przejście graniczne zostało udrożnione. W ocenie Zastępcy Komendanta Miejskiego Policji, wszelkie czynności podejmowane podczas obu interwencji były adekwatne do zagrożeń wynikających z zaistniałej sytuacji. Z uzyskanych zapewnień wynika, iż o działaniach tych informowana była właściwa miejscowo Prokuratura. Do daty wizytacji do Prokuratury nie wpłynęły żadne skargi ze strony osób biorących udział w proteście, których przedmiotem byłby sposób przeprowadzenia przez Policję interwencji. 6. Podkreślenia wymaga, iż do powyższych interwencji doszło jedynie na terenie drogowego przejścia granicznego. Policja nie podejmowała natomiast działań w celu odblokowania przejścia dla pieszych. Przejście zostało udrożnione w dniach 1 i 2 grudnia br. w wyniku rozmów przedstawicieli służb granicznych i Policji z protestującymi. Od dnia 3 grudnia br. do daty wizytacji, akcja protestacyjna prowadzona była w formie pikietowania wejścia na teren przejścia dla pieszych, przez grupę liczącą od 10 do 40 osób. Pikietujący blokują dostęp do przejścia obywatelom polskim, z wyjątkiem osób studiujących lub pracujących na terytorium Ukrainy. Blokada nie obejmuje natomiast obywateli Ukrainy oraz podróżnych pochodzących z państw trzecich. W pierwszym dniu wizytacji ok. godz , osoby wizytujące incognito próbowały bezskutecznie dostać się do budynku przejścia dla pieszych, ale zostały zatrzymane przez dość agresywnie zachowującego się uczestnika 25-osobowej pikiety. Po dłuższej chwili inny uczestnik akcji protestacyjnej wyjaśnił pracownikom Biura RPO jej cele. Z wyjaśnień tych wynikało, iż protestujący jako cel akcji traktują zmniejszenie do minimum natężenia ruchu granicznego na przejściu pieszym, a poprzez to wymuszenie odstąpienia od wprowadzonych z dniem 1 grudnia br. ograniczeń, dotyczący ilości towarów akcyzowych, jakie można wnieść lub wwieźć drogą

5 5 lądową jednorazowo do własnego użytku, bez konieczności wniesienia opłaty importowej. 7. Jak wynika z poczynionych ustaleń, osoby biorące udział w akcji protestacyjnej powołały Komitet, którego zadaniem jest reprezentowanie protestujących w kontaktach z organami i służbami granicznymi. Wspomnieć przy tym należy, iż na planowane zgromadzenia przed wejściem na teren przejścia dla pieszych, protestujący uzyskiwali zgodę Wójta Gminy Medyka, pod administracją którego pozostaje teren graniczący z przejściem. 8. W czasie trwania akcji protestacyjnej kilkakrotnie dochodziło do spotkań członków wspomnianego Komitetu z przedstawicielami Służby Celnej, Straży Granicznej oraz Komendy Miejskiej Policji. Postulaty podnoszone przez protestujących w trakcie tych spotkań dotyczyły przede wszystkim zwiększenia limitu papierosów, które mogą być legalnie wwożone do Polski z kraju trzeciego. Jak wynikało z zapewnień Komendanta Placówki SG, protestującym szczegółowo wyjaśniano wówczas przyczyny i podstawę prawną wprowadzonych powyższym zakresie zmian. 9. W celu zapewnienia bezpieczeństwa podróżnym przekraczającym granicę, począwszy od pierwszego dnia protestu, Policja zabezpiecza teren przylegający do wizytowanego przejścia granicznego. Liczbę patroli zwiększyła również Straż Graniczna. Szczególną ochroną objęto obiekty Oddziału Celnego w Medyce oraz inne budynki należące do służb celnych, znajdujące się na terenie Przemyśla lub w jego okolicy. Wspomnieć w tym miejscu należy również, iż funkcjonariusze Służby Celnej dowożeni są do miejsc pracy w konwojach organizowanych przez Izbę Celną w Przemyślu i zabezpieczanych przez jednostki Policji. Z informacji uzyskanych od Naczelnika Izby Celnej wynika, iż służby celne nie zamierzają - jak na razie -rezygnować z tego środka ostrożności. Funkcjonariusze Służby Celnej otrzymali także wytyczne, dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa osobistego po godzinach pracy. 10. Akcja protestacyjna w sposób znaczący wpłynęła na zmniejszenie ruchu granicznego, zwłaszcza na przejściu pieszym. W okresie od 1 do 8 grudnia 2008 r.

6 6 w ruchu pieszym, na kierunku wyjściowym z Polski, granicę przekroczyło 2814 podróżnych, na kierunku wejściowym natomiast Dla porównania, w okresie od 1 do 8 listopada 2008 r. liczby te wynosiły odpowiednio: i Zmniejszyło się także natężenie ruchu na przejściu drogowym. W okresie od 1 do 8 grudnia 2008 r. odprawiono łącznie osób w kierunku wyjazdowym z Polski i osób w kierunku wjazdowym. W dniach od 1 do 8 listopada 2008 r. granicę w ruchu kołowym przekroczyło natomiast: osób w kierunku wyjazdowym z Polski i osób w kierunku wjazdowym na terytorium RP. 11. Według zgodnych opinii przedstawicieli Straży Granicznej, Służby Celnej oraz Policji, potwierdzonych osobistymi obserwacjami osób wizytujących, konflikt wokół przejścia granicznego w Medyce ulega stopniowemu wyciszeniu. Prognozując zakończenie w niedługim czasie akcji protestacyjnej, służby te pozostają w gotowości na wypadek kolejnego wzrostu dynamiki protestu. Wnioski A. Wątpliwości zdaje się budzić przede wszystkim opisane powyżej wprowadzenie zróżnicowania w prawach podróżnych wjeżdżających na terytorium Polski z kraju trzeciego, w zależności od środka komunikacji oraz dodatkowo od miejsca zamieszkania lub zatrudnienia. W tej sprawie podjęte zostały stosowne badania z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. B. Zwraca uwagę wprowadzenie opisanych zmian z zaskoczenia. Ustawa zmieniająca uchwalona została w dniu 7 grudnia 2008 r., z mocą od dnia 1 grudnia 2008 r. Ogłoszona została natomiast w Dzienniku Ustaw Nr 209, który nosi datę 28 listopada 2008 r. Praktycznie więc, ogłoszony akt nie dotarł do powszechnej wiadomości przez jego wejściem w życie, zwłaszcza że data jego ogłoszenia przypadła na piątek. C. Badania terenowe nie wskazały na zaistnienie przesłanek nadużycia uprawnień przez siły porządkowe przy podjęciu interwencji, lub zastosowania w toku tych interwencji środków nie adekwatnych do zagrożeń. Opracowali: Tomasz Gellert i Marcin Sośniak