Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski przed akcesją i po akcesji do Unii Europejskiej *

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 799 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 Izabela Czaja Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Krzysztof Wach Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski przed akcesją i po akcesji do Unii Europejskiej * 1. Wprowadzenie Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej zmieniło uwarunkowania międzynarodowej wymiany handlowej. Objęcie Polski wspólnotową swobodą przepływu towarów oraz wspólną taryfą celną przyczyniło się do ostatecznego zniesienia barier taryfowych i pozataryfowych w obrotach handlowych, a także do zminimalizowania występujących ograniczeń fizycznych, technicznych czy fiskalnych w obrębie Wspólnoty. Przeszkody te nadal występują w handlu z państwami spoza UE, choć ogólna koniunktura gospodarcza na świecie sprawiła, że mimo ich istnienia wymiana z takimi krajami zwiększała się również w latach Celem artykułu jest prezentacja i analiza danych statystycznych w zakresie obrotów handlowych Polski w okresie przed- i poakcesyjnym w kontekście zmian wpływających na wymianę międzynarodową. Szczególny nacisk położono na charakterystykę handlu zagranicznego w latach oraz analizę obrotów operacji kupna i sprzedaży, przeprowadzonych z krajami UE. * Artykuł został opracowany na podstawie badań prowadzonych przez autorów w 2006 r. w ramach projektu badawczego: Przedsiębiorczość wobec wyzwań integracji europejskiej, kierownik projektu J. Targalski, Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków Badania były kontynuowane w 2007 r.

2 146 Izabela Czaja, Krzysztof Wach 2. Ogólne tendencje w handlu międzynarodowym na świecie oraz w Polsce Rozwój handlu międzynarodowego, spowodowany znoszeniem barier taryfowych i pozataryfowych oraz postępem technologicznym, jest główną cechą współczesnej gospodarki światowej. W ciągu 50 lat zmieniła się zarówno struktura handlu światowego, jak i jego dynamika 1. W drugiej połowie XX w. wartość handlu międzynarodowego w ujęciu globalnym rosła znacznie szybciej niż globalnego PKB 2 (rys. 1), zmieniły się również proporcje grup towarów podlegających wymianie. Wyroby rolne, stanowiące ponad 1/3 handlu, po pół wieku zmniejszyły swój udział do 1/10, wyroby przetworzone zwiększyły go natomiast z 45,1% do 74,3% (rys. 2) PKB eksport Rys. 1. Wzrost globalnego PKB i eksportu w latach (1950 r. = 100) Źródło: dane WTO zaczerpnięte z: M. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit. 1 Ostatnie dekady to okres dynamicznego wzrostu międzynarodowych powiązań handlowych w tym okresie udział handlu zagranicznego w globalnym PKB zwiększył się ponad czterokrotnie. Wynikało to z wielu czynników, m.in. liberalizacji handlu, postępu technologicznego czy także rosnących powiązań kapitałowych między krajami. Niekwestionowany wpływ handlu na wzrost gospodarczy był jedną z przyczyn akceptacji procesu liberalizacji przez różne siły społeczne i grupy interesów nie tylko w krajach rozwiniętych, ale i rozwijających się. Skłoniło to większość krajów do podjęcia znaczącej liberalizacji dostępu do rynków zarówno na forum porozumień wielostronnych (GATT/WTO), jak i w ramach integracji regionalnej. Warto zwrócić uwagę, że w dotychczasowych rokowaniach na forum GATT poziom cen w krajach rozwiniętych zmniejszono dziesięciokrotnie. O skali integracji regionalnej może świadczyć natomiast fakt, że w latach GATT/WTO notyfikowała pięciokrotnie więcej porozumień o wolnym handlu niż do roku W. Mroczek, M. Rubaszek, Determinanty polskiego handlu zagranicznego, Materiały i Studia, nr 161, NBP, Warszawa 2003, s Podczas gdy realny światowy PKB zwiększył się w okresie niespełna 7-krotnie, to w tym samym okresie wolumen handlu międzynarodowego wzrósł ponad 21 razy. W. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit., s. 8.

3 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski ,1 4,2 4,2 3,8 3, ,1 55,3 56,4 64,2 74, ,9 16,1 22,9 18,3 34,9 11,5 24,4 16,5 13,7 11, produkty rolne wyroby przetworzone surowce i paliwa pozostałe Rys. 2. Struktura globalnego handlu według głównych grup towarowych w latach (w %) Źródło: dane WTO zaczerpnięte z: W. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit., s. 9. Podobne procesy, czyli wzrost obrotów oraz zmiana struktury handlu zagranicznego, zaszły również w Polsce, w której nastąpiły także dwie transformacje handlu zagranicznego: przejście od liberalnej wymiany z zagranicą do pełnego monopolu państwa w wymianie międzynarodowej, wprowadzonego konstytucją PRL w 1952 r. 3, oraz zlikwidowanie go i liberalizacja dostępu do rynków zagranicznych w 1989 r. 4 Mimo swobodnej wymiany zagranicznej, szybkiego wzrostu przedsiębiorczości i udziału w eksporcie sektora prężnie działających małych i średnich firm nie udało się przez kilkanaście lat osiągnąć poziomu wymiany oraz stosunku eksportu i importu do PKB sprzed 1990 r. Wielkość wymiany systematycznie rosła: w okresie wartość eksportu zwiększyła się 6-krotnie, a importu 10,5-krotnie. Zmieniła się struktura wymiany, na którą w okresie planowanej gospodarki wpływały nie tylko czynniki gospodarcze, ale również poli- 3 Art. 7 ust. 2 Konstytucji PRL, uchwalonej 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952, nr 33, poz. 232). Rozdział 2. Ustrój społeczno-gospodarczy Polski zawierał następujący zapis: Państwo posiada monopol handlu zagranicznego. 4 Art. 3 ust. z dnia 28 grudnia 1989 r. Rozdział 2., zatytułowany Zasady obrotu towarowego z zagranicą, zawierał zapis: Obrót towarowy z zagranicą jest dozwolony każdemu na równych prawach z zachowaniem warunków i ograniczeń określonych w przepisach prawa i umowach międzynarodowych.

4 148 Izabela Czaja, Krzysztof Wach tyczne, a w obrębie której od 1989 r. przedsiębiorcy mają pełną swobodę wyboru. W ostatniej dekadzie nastąpiły geograficzne i towarowe zmiany strukturalne w polskim handlu zagranicznym (rys. 3). Na początku lat 90. opierał się on przede wszystkim na modelu klasycznym, którego podstawą są korzyści komparatywne. Wynikało to z komplementarności polskiej gospodarki wobec gospodarek państw UE. Polska uzyskiwała i nadal uzyskuje w handlu z tymi krajami przewagę komparatywną przede wszystkim w grupie towarów, których wyprodukowanie jest pracochłonne i wymaga wielu surowców. W wypadku towarów technologicznie intensywnych (produktów wysokiej i średniowysokiej technologii) wymiana ta dla Polski jest mniej korzystna. Polska, zasobna w siłę roboczą, specjalizuje się przede wszystkim w produkcji wyrobów pracointensywnych wymagających relatywnie większych nakładów kapitału fizycznego i ludzkiego np. mebli, odzieży, żywności ekologicznej, artykułów spożywczych, które są sprzedawane w zamian za maszyny, sprzęt elektroniczny, urządzenia ICT czy wyroby farmaceutyczne. Wymiana handlowa Polski, podobnie jak w tradycyjnym modelu Heckschera- -Ohlina-Samuelsona, odbywa się więc z uwzględnieniem różnic w występowaniu w poszczególnych krajach czynników produkcji 5 : Podstawowy zespół przyczyn narastania nierównowagi w handlu niemal do końca lat 90. stanowiły: 1) niska konkurencyjność rodzimej produkcji i wynikająca stąd konieczność jej szybkiego unowocześnienia poprzez wzmożony import inwestycyjny i zaopatrzeniowy (główną rolę odegrał tu napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach , który wg PAIZ wyniósł wówczas mln USD), 2) niezdolność krajowego przemysłu do zaspokojenia wzmożonego popytu konsumpcyjnego, co przy ograniczanej protekcji rynku generowało popyt konsumpcyjny na towary zagraniczne (importochłonność polskiej gospodarki w ujęciu łącznym, tj. sfery wytwarzania i sfery konsumpcji, liczona jako relacja importu ogółem do PKB w cenach bieżących wzrosła z 23% w 1995 r. do 30% w 1999 r.), 3) stopniowe umacnianie złotego w stosunku do koszyka głównych walut. Kryzys rosyjski z 1998 r. niekorzystnie odbił się na wynikach handlu zagranicznego Polski w roku następnym. Spadek obrotów w 1999 r. wyniósł blisko 3% po stronie eksportu oraz 2,4% w imporcie. W rezultacie ujemne saldo obrotów zmniejszyło się do 18,5 mld USD 6. 5 Zob. także: E. Pluciński, Handel Polski z Unią Europejską, Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa Polski handel zagraniczny , dostęp:

5 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 149 UE (1,5) EFTA (4) Pozostałe kraje rozwinięte Kraje Europy Środkowej WNP i kraje bałtyckie Kraje rozwijające się Pozostałe kraje Rys. 3. Struktura geograficzna polskiego eksportu w 1990 i 2001 r. (w %) Źródło: dane GUS zaczerpnięte z: W. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit., s. 19. Od kilku lat w raportach poświęconych polskiemu handlowi zagranicznemu podkreśla się zagrożenie spowodowane stosunkowo dużym ujemnym saldem obrotów gospodarczych 7 : Należy tutaj zauważyć, że w wyniku liberalizacji handlu oraz napływu BIZ rozwój importu był wyraźnie szybszy od rozwoju eksportu, co przełożyło się na pogłębienie deficytu w polskim handlu zagranicznym. Na umiarkowaną pro-eksportowość i silną skłonność proimportową wpłynęła głównie słabość podażowej strony gospodarki, tj. niedostateczna podaż towarów konkurencyjnych, zarówno na otwierającym się rynku krajowym, jak i na rynkach zagranicznych 8. Sytuacja została opanowana w 2005 r., warto jednak przypomnieć, że specjalistyczny portal eksporterów w 2000 r. ostrzegał przed niebezpieczeństwem kryzysu walutowego i konsekwencjami słabo zorganizowanych działań pobudzających i wspomagających eksport 9. Zagrożenie skutkami deficytu w handlu 7 Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, red. J. Piechota, M. Bukowski, K. Miszczyk, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005; Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, red. G. Henclewska, A. Piątkowska, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa M. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit., s W ostatnich latach w Polsce deficyt handlu zagranicznego (rejestrowanego) wzrósł z 5 proc. PKB (6,1 mld. USD w 1995 r.) do 12 proc. PKB (18,5 mld. USD w 1999 r.). Jest to wyjątkowość polskiej gospodarki. Nasz kraj, aczkolwiek dysponuje dużą gospodarką, jest jednak eksportowym «karłem». Udział Polski w eksporcie światowym wynosi obecnie mniej niż 0,5 proc., co w przeliczeniu na jednego mieszkańca plasuje nas na szarym końcu krajów europejskich (wyprzedzają nas m.in. Węgry, Czechy, Słowenia). Oznacza to znaczny regres w stosunku do lat osiemdziesiątych. Wówczas nasz udział w eksporcie światowym wynosił ok. 1 proc. Podstawową przyczyną deficytu handlowego Polski jest powolny wzrost eksportu. W ciągu 5 lat polski eksport wzrósł o 20 proc., podczas gdy import aż o 60 proc. Grozi to kryzysem walutowym. Polska ma zapewnione bezpieczne finansowanie tego deficytu jeszcze przez rok. Ale źródła finansowania powoli się koń-

6 150 Izabela Czaja, Krzysztof Wach zagranicznym zostało zmniejszone w 2005 r., ale wartość ujemnego salda oznacza występowanie nierównowagi wymagającej wzmocnienia działań proeksportowych polskiej gospodarki udział eksportu udział importu Rys. 4. Udział eksportu i importu w PKB Polski w latach (w %) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS wolumen eksportu wolumen importu saldo * Rys. 5. Bilans wymiany towarowej Polski w latach (w mld USD; dane dla pierwszych trzech kwartałów 2006 r.) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS. czą. Przychody z prywatyzacji i z handlu nierejestrowanego będą spadały. Wkrótce może zabraknąć środków na utrzymanie zewnętrznej równowagi płatniczej. Deficyt występuje w każdej grupie towarowej, z wyjątkiem mebli i wyrobów z drewna ( dostęp: ).

7 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski eksport ogółem eksport do UE import ogółem import z UE Rys. 6. Obroty handlu zagranicznego w Polsce w latach (w mln PLN; wartości dla UE podano dla 27 krajów, które obecnie tworzą Wspólnotę, tj. 15 krajów dotychczasowej UE oraz 10 przyjętych w 2004 r. i 2 w 2007 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. W rezultacie zmian gospodarczych wprowadzonych w 1989 r. obroty handlu zagranicznego Polski po obniżeniu wartości wolumenu eksportu w latach stale rosną. Na kilka lat przed przystąpieniem Polski do UE zaczęły w zauważalny sposób zwiększać wielkość i wartość. Wspólnota l marca 1992 r. zniosła cła na znaczną część polskiego eksportu przemysłowego. Wobec pozostałych towarów zastosowano stopniową redukcję ceł, ograniczoną w wypadku produktów wrażliwych tylko do określonych ilości eksportu w ramach kontyngentów i plafonów taryfowych. Od początku 1995 r. polski eksport przemysłowy do krajów UE (z wyjątkiem wyrobów tekstylnych i odzieżowych) korzystał z bezcłowego dostępu do rynku. Oczekiwanie, że akcesja Polski do UE spowoduje znaczący wzrost obrotów handlowych, było raczej podyktowane wiarą, a nie racjonalnymi przesłankami. W Polsce proces liberalizacji dostępu do rynku dla towarów przemysłowych z UE rozpoczął się w zasadzie na początku lat 90. XX w. Cła na sprzęt inwestycyjny i surowce zostały obniżone lub całkowicie zniesione już w 1992 r. Głównym celem szybkiej liberalizacji zasad importu tych grup wyrobów było przyspieszenie modernizacji polskiej gospodarki. Liberalizacja zasad importu pozostałych wyrobów przemysłowych była realizowana z pewnymi wyjątkami do 1999 r. (cła na przywóz produktów petrochemicznych i wyrobów ze stali zostały zniesione w 2000 r., a na samochody w 2002 r.). Handel artykułami rolnymi pod-

8 152 Izabela Czaja, Krzysztof Wach legał natomiast ograniczonej wymianie. Oznaczało to, że liberalizacja objęła jedynie niektóre towary i polegała tylko na częściowej redukcji barier handlowych 10. Zmiany w wielkościach obrotów eksporterów można zauważyć zarówno w ogólnej wielkości eksportu, jak i wielkości eksportu skierowanego do krajów UE i państw z nią stowarzyszonych. Największą dynamikę obrotów handlu zagranicznego zaobserwowano w 2004 r., ale przyrost ten dotyczy zarówno wymiany z krajami UE, poszerzonej od maja 2004 r. o 10 nowych członków, jak i z pozostałymi państwami (w tym Rosją i krajami rozwijającymi się). Po akcesji Polski do UE wartość importu zaczęła się stabilizować, a pod koniec 2005 r. uzyskała poziom 81,2 mld EUR (rys. 6). W tym samym czasie wartość eksportu do krajów UE oraz innych państw spoza Unii stale rosła, co miało pozytywny wpływ na bilans handlowy dzięki zmniejszeniu salda obrotów handlu zagranicznego. Ujemne saldo było wprawdzie nadal znaczące, w 2004 r. zostało jednak zmniejszone o prawie 2 mld EUR, a w 2005 r. o kolejne 8,5 mld EUR. 3. Handel zagraniczny Polski z krajami Unii Europejskiej Wśród partnerów handlowych Polski czołowe miejsce zajmują kraje UE, których udział w polskim eksporcie w ostatnich pięciu latach zwiększył się z 70% w 2000 r. do około 78% w 2004 r. 11 Ujemne saldo w obrotach handlowych Polski z krajami unijnymi w 2004 r. zmniejszyło się w stosunku do poprzedniego roku, przy czym w ujęciu geograficznym ujemne saldo w obrotach handlowych zaobserwowano jedynie w wypadku siedmiu krajów członkowskich UE (największe z Litwą). Warto podkreślić, że w pierwszych czterech miesiącach 2004 r. (przed akcesją) nastąpił silny wzrost importu, który zmalał w drugiej połowie roku. Było to spowodowane oczekiwaną po akcesji podwyżką stawek VAT na wiele towarów (por. rys. 4). Można przyjąć, że przystąpienie Polski do UE pozytywnie wpłynęło na obroty handlu zagranicznego, pomimo znacznego pogorszenia się uwarunkowań cenowokursowych w drugim półroczu 2004 r. (czyli już po akcesji) utrzymało się bowiem wysokie tempo wzrostu polskiego eksportu na rynku unijnym (por. rys. 4). Znaczący wpływ na taki stan rzeczy miało wyeliminowanie barier taryfowych w ramach Wspólnoty. Analizując obroty handlu zagranicznego Polski w 2004 r. w okresie przed akcesją i po niej, należy podkreślić ich znaczący wzrost w okresie poakcesyjnym, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i z krajami Wspólnoty. Średni miesięczny poziom eksportu po akcesji był o 11% wyższy niż przed nią, import 10 W. Mroczek, M. Rubaszek, op. cit., s Mapa możliwości polskiego eksportu kraje pozaunijne, red. L. Pałys, Ministerstwo Gospodarki, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2006, s. 18.

9 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 153 zaś zwiększył się o 5% 12. Ujemne saldo w obrotach z krajami UE w okresie przed- i poakcesyjnym w 2004 r. zmniejszyło się o 30%, w ujęciu ogólnym wzrosło natomiast o 60%. Akcesja miała szczególny wpływ na handel produktami rolnymi, którego udział wzrósł ponad 20-krotnie w okresie poakcesyjnym w 2004 r. (maj grudzień) w porównaniu do pierwszych czterech miesięcy tego roku. W wypadku towarów przemysłowych dynamika wzrostu była niewielka, ponieważ warunki dostępu tych produktów do rynków z chwilą akcesji nie uległy istotnym zmianom 13. Pod względem tempa wzrostu eksportu, które wyniosło 26%, Polska zajęła w 2004 r. pierwsze miejsce w rankingu ośmiu nowych krajów poszerzonej Unii (bez Cypru i Malty) import eksport saldo 5000 styczeń 2004 akcesja do UE grudzień 2004 grudzień 2005 Rys. 7. Obroty handlu zagranicznego Polski z krajami UE w latach w ujęciu miesięcznym (w mln PLN) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. 12 Polska 2005, s Polski handel zagraniczny w latach , Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2005, s T. Chruściński, M. Misiak, Atuty do wykorzystania, Nasz Rynek Kapitałowy 2006, nr 11 (191), s. 67.

10 154 Izabela Czaja, Krzysztof Wach Analizując obroty handlu zagranicznego Polski z krajami UE, należy podkreślić, że w 2005 r. po raz pierwszy zanotowano ich dodatnie saldo, przy czym nadwyżka wartości eksportu do tych państw stała się znacząca. W okresie dynamika udziału rynków unijnych w polskim imporcie wyniosła 67%, a w eksporcie 125%. W 2005 r. nadwyżka eksportu nad importem wyniosła 1100 mld EUR. Decydujący był wpływ obrotów handlowych Polski z Wielką Brytanią. Pod względem tempa wzrostu eksportu liczonego rok do roku, które wyniosło 19%, Polska zajęła w 2005 r. czwarte miejsce (po krajach bałtyckich) w rankingu ośmiu nowych krajów poszerzonej Unii (bez Cypru i Malty). W 2005 r. ujemne saldo w obrotach handlowych z krajami unijnymi zaobserwowano w dziewięciu przypadkach, ale ogólna kondycja polskiej wymiany handlowej była znacznie lepsza niż rok wcześniej. Wartość eksportu na rynku UE wyniosła 55,7 mld EUR, a uwzględniając Bułgarię i Rumunię 56,7 mld EUR, przy czym wzrost eksportu nastąpił do 20 spośród 24 krajów Wspólnoty. Pod koniec 2005 r. najlepsza sytuacja wystąpiła w polsko-brytyjskich obrotach handlowych, a najgorsza w polsko- -włoskich (tabela 1). Głównym partnerem eksportowym Polski są Niemcy (wzrost o 12,5%), Francja (wzrost o 23,2%), Włochy (wzrost o 20%) i Wielka Brytania (wzrost o 23,6%), a głównymi partnerami importowymi w obrębie Wspólnoty są Niemcy, Włochy i Francja. Niemcy są niewątpliwie partnerem handlowym Polski (zarówno wartość eksportu, jak i importu jest co najmniej pięć razy większa niż w wypadku pozostałych krajów europejskich, a co najważniejsze, saldo tych operacji handlowych jest dodatnie). Spośród nowych krajów członkowskich istotną rolę odgrywają Czechy, Polska notuje bowiem znaczące dodatnie saldo w obrotach handlowych z tym krajem (wzrost eksportu o 26,6%, czyli o 658 mld EUR) 15. Pomimo poprawy sytuacji w polskim handlu zagranicznym wskaźniki relatywne polskiego eksportu są nadal niskie. W 2005 r. wartość wyeksportowanych wyrobów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Polsce wyniosła 2300 USD, w Czechach i na Węgrzech dwukrotnie więcej, a w krajach piętnastki od czterech do dziesięciu razy więcej 16. Interesujące są perspektywy obrotów handlowych z nowymi krajami członkowskimi Wspólnoty (od 2007 r.). Zarówno w wypadku Bułgarii, jak i Rumunii notuje się dodatnie saldo w obrotach handlowych, które jest wyraźnie widoczne po akcesji Polski do UE. Oczekuje się, że zniesienie barier taryfowych od 1 stycznia 2007 r. znacznie ułatwi wprowadzenie polskich towarów na nowe rynki unijne. Duże możliwości odniesienia sukcesu, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw eksportowych, daje handel artykułami rolno-spożywczymi. 15 Polska 2006, s T. Chruściński, M. Misiak, op. cit., s. 67.

11 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 155 Tabela 1. Obroty handlu zagranicznego Polski z krajami UE w 2005 r. Kraj wartość (w tys. EUR) Eksport udział (w %) wartość (w tys. EUR) A. Statystyki zbiorcze Import udział (w %) Saldo (w tys. EUR) Ogółem , , UE , , UE , , UE , , UE , , Euro , , CC , , B. Statystyki szczegółowe Austria , , Belgia , , Bułgaria , , Cypr , , Czechy , , Dania , , Estonia , , Finlandia , , Francja , , Grecja , , Hiszpania , , Holandia , , Irlandia , , Litwa , , Luksemburg , , Łotwa , , Malta , , Niemcy , , Portugalia , , Rumunia , , Słowacja , , Słowenia , , Szwecja , ,

12 156 Izabela Czaja, Krzysztof Wach Udział Polski w ogólnych obrotach handlowych krajów UE jest niewielki i wynosi około 2%, przy czym w latach zaobserwowano (por. rys. 5) wysokie tempo wzrostu udziału polskiego eksportu zarówno w ujęciu wewnątrzwspólnotowym (wzrost o 70%), jak i zewnątrzwspólnotowym (wzrost o 60%). Udział polcd. tabeli 1 Kraj wartość (w tys. EUR) Eksport udział (w %) wartość (w tys. EUR) Import udział (w %) Saldo (w tys. EUR) Węgry , , Wielka , , Brytania Włochy , , Objaśnienia: UE krajów członkowskich po szóstym rozszerzeniu UE w 2007 r., UE krajów członkowskich po piątym rozszerzeniu UE w 2004 r., UE krajów członkowskich po czwartym rozszerzeniu UE w 1995 r. (tzw. piętnastka), UE nowych krajów członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., CC-2 2 kraje kandydujące, które przystąpiły do UE w 2007 r. (Bułgaria i Rumunia) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, eksport wewnątrz UE eksport wewnątrz UE eksport spoza UE import spoza UE Rys. 8. Udział obrotów handlu zagranicznego Polski w obrotach handlu zagranicznego UE w latach (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu.

13 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 157 skiego importu z państw UE w ogólnym imporcie wewnątrzwspólnotowym wzrósł w latach o 76%, z innymi krajami powrócił natomiast do poziomu wyjściowego (po wzroście w 2002 i 2003 r. zaczął maleć w 2004 i 2005 r.) 17. W 2005 r. wzrost eksportu do krajów UE zanotowano głównie w trzech grupach towarowych: wyrobach przemysłu elektromaszynowego (przyrost o 3,2 mld EUR), produktów rolno-spożywczych (przyrost o 1,5 mld EUR), wyrobów przemysłu chemicznego (przyrost o 1 mld EUR) 18. Udział Polski w dostawach wewnątrzwspólnotowych był niewielki i w 2005 r. wynosił 2,6%, przy czym dostarczano głównie produkty przemysłowe i rolne (por. tabela 2). Warto jednak podkreślić, że Polska zanotowała wyższy udział w dostawach wewnątrzwspólnotowych niż niektóre dotychczasowe kraje piętnastki (np. Portugalia). Analogiczna sytuacja miała miejsce w wypadku udziału Polski w eksporcie Wspólnoty do innych krajów, który w 2005 r. wyniósł 1,5%, a największy udział, ponad 3%, stanowiły produkty rolne (por. tabela 3). Analizując dane statystyczne dotyczące importu z krajów UE, należy podkreślić przewagę importu nad eksportem w dwóch grupach towarowych: produktach przemysłu chemicznego (ujemne saldo wyniosło 6,3 mld EUR) oraz wyrobach metalurgicznych (deficyt wyniósł 527 mld EUR) 19. W ujęciu wspólnotowym udział Polski w imporcie wewnątrzwspólnotowym w 2005 r. wyniósł 2,9%, przy czym największy udział miały maszyny, sprzęt transportowy oraz pozostałe produkty przemysłowe (por. tabela 4). Polska ma największy udział w imporcie zewnątrzwspólnotowym UE w sektorze energii i produktów mineralnych (por. tabela 5). Tabela 2. Struktura i udział eksportu wewnątrzwspólnotowego Polski w eksporcie wewnątrzwspólnotowym UE w latach Wyszczególnienie Wskaźnik Ogółem, w mln EUR w tym: w % 1,8 1,9 2 2,4 2,6 Produkty rolne w mln EUR w % 1,3 1,3 1,5 2,1 2,7 Produkty mineralne w mln EUR w % 1,7 1,7 2 2,2 2,2 Energia w mln EUR w % 2,7 2,6 2,3 3,3 2,6 17 We wspólnotowej nomenklaturze statystycznej używane są pojęcia zaczerpnięte z języka angielskiego: intra-eu export, extra-eu export, intra-eu import oraz extra-eu import. 18 Polska 2006, s Ibidem.

14 158 Izabela Czaja, Krzysztof Wach cd. tabeli 2 Wyszczególnienie Wskaźnik Produkty chemiczne Maszyny i sprzęt transportowy Pozostałe produkty przemysłowe w mln EUR w % 0,7 0,7 0,8 0,8 0,9 w mln EUR w % 1,5 1,7 2 2,3 2,6 w mln EUR w % 2,7 2,9 3,1 3,3 3,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie: External and Intra-European Union Trade. Statistical Yearbook, Eurostat, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 2006, s Tabela 3. Struktura i udział eksportu zewnątrzwspólnotowego Polski w eksporcie zewnątrzwspólnotowym UE w latach Wyszczególnienie Wskaźnik Ogółem, w mln EUR w tym: w % 0,9 0,9 1 1,3 1,5 Produkty rolne w mln EUR w % 2,3 2,3 2,6 2,8 3,3 Produkty mineralne w mln EUR w % 1,1 0,9 0,9 1,2 1,3 Energia w mln EUR w % 1 0,9 0,7 1,2 1,1 Produkty chemiczne w mln EUR w % 0,6 0,6 0,7 0,9 1,1 Maszyny i sprzęt w mln EUR transportowy w % 0,6 0,7 0,8 1 1,3 Pozostałe produkty w mln EUR przemysłowe w % 1,2 1,4 1,5 1,8 2,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie: External, s Tabela 4. Struktura i udział importu wewnątrzwspólnotowego Polski w imporcie wewnątrzwspólnotowym UE w latach Wyszczególnienie Wskaźnik Ogółem, w mln EUR w tym: w % 2,2 2,3 2,3 2,8 2,9

15 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 159 cd. tabeli 4 Wyszczególnienie Wskaźnik Produkty rolne Produkty mineralne Energia w mln EUR w % 1,3 1,3 1,1 1,6 2 w mln EUR w % 1,7 1,9 1,9 2,2 2,3 w mln EUR w % 1,5 1,2 1,1 1,5 1,5 Produkty chemiczne w mln EUR w % 2,9 2,8 2,8 3 3,1 Maszyny i sprzęt w mln EUR transportowy w % 2,1 2,2 2,3 2,9 3 Pozostałe produkty w mln EUR przemysłowe w % 2,8 2,8 2,9 3,3 3,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: External, s Tabela 5. Struktura i udział importu zewnątrzwspólnotowego Polski w imporcie zewnątrzwspólnotowym UE w latach Wyszczególnienie Wskaźnik Ogółem, w mln EUR w tym: w % 1,7 1,9 2 1,8 1,7 Produkty rolne w mln EUR w % 2,2 2,2 2 1,8 1,8 Produkty mineralne w mln EUR w % 2,1 2,1 2,3 2,7 2,2 Energia w mln EUR w % ,9 2,8 Produkty chemiczne w mln EUR w % 1,8 1,9 1,9 1,6 1,5 Maszyny i sprzęt w mln EUR transportowy w % 1,5 1,8 1,9 1,5 1,4 Pozostałe produkty w mln EUR przemysłowe w % 1,3 1,5 1,6 1,3 1,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie: External, s. 109.

16 160 Izabela Czaja, Krzysztof Wach 4. Podsumowanie Porównanie danych statystycznych dotyczących obrotów handlowych w okresie przed- i poakcesyjnym wykazało, że w latach nastąpił wzrost obrotów handlu z zagranicą. Wyniki analizy potwierdzają tezę, że przystąpienie Polski do UE przyczyniło się, dzięki zniesieniu barier, do zwiększenia obrotów w handlu zagranicznym przez wzrost wartości eksportu do krajów członkowskich, a także przez zmniejszenie ujemnego salda w handlu zagranicznym w ogóle oraz uzyskanie dodatniego salda z wymiany z państwami UE. Literatura Chruściński T., Misiak M., Atuty do wykorzystania, Nasz Rynek Kapitałowy 2006, nr 11 (191). External and Intra-European Union Trade. Statistical Yearbook, Eurostat, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg Gospodarka świata i Polski w 1994 i 1995 roku, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa Handel zagraniczny. Styczeń grudzień 2005, GUS, Warszawa Mapa możliwości polskiego eksportu kraje pozaunijne, red. L. Pałys, Ministerstwo Gospodarki, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa Mroczek W., Rubaszek M., Determinanty polskiego handlu zagranicznego, Materiały i Studia, nr 161, NBP, Warszawa Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, red. J. Hausner, M. Bukowski, K. Miszczyk, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, red. J. Piechota, M. Bukowski, K. Miszczyk, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, red. G. Henclewska, A. Piątkowska, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa Polski handel zagraniczny w latach , Ministerstwo Gospodarki, Warszawa Sporek T., Perspektywy rozwoju handlu zagranicznego Polski po włączeniu w struktury Wspólnot Europejskich, Studia Europejskie 2006, nr 1. Sporek T., Ugrupowania międzynarodowe kształtujące architekturę jednoczącej się Europy u progu XXI wieku, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice Warunki i zadania w zakresie handlu zagranicznego po akcesji Polski do Unii Europejskiej, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa Changes in Poland s Foreign Trade Turnover before and after Accession to the European Union Poland s accession to the European Union impacted significantly on Poland s foreign trade. The introduction of European rules in Poland, principally the free movement of goods and the Common Customs Tariff (CCT), helped remove tariff and quasi-tariff

17 Zmiany obrotów w handlu zagranicznym Polski 161 barriers to foreign trade and also reduced physical, technical and fiscal barriers within the Community. These barriers still exist in trade with countries outside the EU. The aim of this article is to present and analyse the statistical data on Poland s foreign trade before and after accession, with special emphasis on the years The authors put forward and then confirm the hypothesis that Poland s accession to the EU had a favourable impact on foreign trade.