RYZYKO I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ROLNICTWIE

Transkrypt

1 1 RYZYKO I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W ROLNICTWIE Edward Majewski, Piotr Sulewski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

2 Pojęcie ryzyka 2 - ryzyko = zagrożenie??? - ryzyko a niepewność??? - kategoria subiektywna czy obiektywna??? - kategoria mierzalna czy niemierzalna??? - ryzyko = prawdopodobieństwo??? - ryzyko czyste (strata) a spekulacyjne (strata lub zysk)???

3 Pojęcie ryzyka podstawowe cechy 3 POWSZECHNOŚĆ PRAWDOPODOBIEŃSTWO KONSEKWENCJE Ryzyko od wieków dotyczy większości sfer ludzkiej działalności zmieniają się jednak czynniki ryzyka. Niezbędnym elementem formalnej definicji ryzyka jest prawdopodobieństwo. Brak prawdopodobieństwa niepewność. Istotne jest nie tylko prawdopodobieństwo zdarzenia ale także wielkość potencjalnej straty. RYZYKO = PRAWDOPODOBIEŃSTWO x KONSEKWENCJE

4 Postawy wobec ryzyka 4 2 najprostsze skrajne podejścia UNIKANIE RYZYKA Większość ludzi charakteryzuje się znaczną niechęcią (awersją) do podejmowania ryzyka czasami są skłonni ponosić znaczne koszty, by wyeliminować ryzyko. POSZUKIWANIE RYZYKA Istnieje jednak też grupa ludzi, którzy poszukują ryzyka i są skłonni sporo zapłacić za to aby ryzyko podjąć wykazują niski stopień awersji i poszukują ryzyka.

5 Postawy wobec ryzyka 5 NIE KAŻDE ZAGROŻENIE OZNACZA RYZYKO Niektóre działania niosące zagrożenie mogą charakteryzować się pewnością konsekwencji - wtedy nie ma ryzyka. NIE KAŻDE RYZYKO OZNCZA TYLKO ZAGROŻENIE W znacznej części sytuacji ryzyko niesie zazwyczaj tylko negatywne konsekwencje - można tylko stracić (np. katastrofy) - ryzyko czyste. Są jednak też sytuacje w których można zarówno stracić jak i zyskać (chociaż większość i tak traci) ryzyko spekulacyjne (np. kasyno, giełda)

6 Postawy wobec zarządzania ryzykiem 6 Powszechność występowania ryzyka determinuje potrzebę zarządzania tym zjawiskiem zarówno w życiu osobistym jak i w działalności gospodarczej. BIERNOŚĆ i UNIKANIE Bierna postawa wobec problemu ryzyka może przekładać się na ograniczanie działalności (jeśli decydent ma świadomość zagrożeń percepcja ryzyka) a w przypadku podejmowania działalności oznacza zazwyczaj zatrzymanie ryzyka i konieczność jego ewentualnego sfinansowania we własnym zakresie. AKTYWNOŚĆ Postawa aktywna przejawia się w poszukiwaniu sposobów zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia lub zakresu możliwych strat lub przeniesienia ryzyka na inne podmioty (ubezpieczenia).

7 Początki zarządzania ryzykiem 7 Księga Rodzaju Sen faraona o 7 krowach tłustych zjadanych przez 7 krów chudych i 7 kłosach pełnych pochłoniętych przez 7 kłosów pustych Interpretacja snu prognoza 7 lat urodzaju i 7 lat głodu Wdrożenie działań zapobiegawczych Ocalenie Egiptu przed głodem Zarządzanie ryzykiem ZAGROŻENIE zarządzanie ryzykiem Uniknięcie zagrożenia lub (i) minimalizacja jego skutków + SZANSA (bogacenie się faraona)

8 Początki zarządzania ryzykiem 8 Początki asekuracji (przykłady) ~XVII w p.n.e - Kodeks Hammurabiego - regulacja zasady wzajemnej pomocy uczestników karawan kupieckich podczas podróży, na wypadek strat ponoszonych przez któregoś z nich, ~IV w p.n.e pożyczka morska w Grecji (połączenie ubezpieczenia z kredytem), zrzeszenia tworzone przez Fenicjan, Babilończyków czy Hindusów dla wspólnego pokrywania ryzyka transportów morskich, instytucja awarii wspólnej w transporcie morskim, XVII - XVIII w. na ziemiach polskich zapisy o ubezpieczeniach, porządki ogniowe, 1630 początek instrumentów pochodnych (Holandia).

9 Proces zarządzania ryzykiem - cel 9 Cel zarządzania ryzykiem w rolnictwie Poprawa (utrzymanie) wyników finansowych gospodarstwa, Zapewnienie takich warunków, aby gospodarstwo nie ponosiło dużych strat (pewnych strat nie da się uniknąć), (tzn. ograniczać maksymalnie ryzyko i zabezpieczać się jak najlepiej przed jego negatywnymi skutkami)) Stabilność finansowa i organizacyjna. Bardziej ogólnie tak zorganizować przedsiębiorstwo (gospodarstwo) by zachować pewną ( zdrową ) równowagę między ponoszonym ryzykiem a uzyskiwanymi dochodami, mając na uwadze, iż nie ma zysków bez ryzyka.

10 Proces zarządzania ryzykiem 10 Obserwacja efektów (długofalowo) Wdrożenie Wybór najwłaściwszych metod do zastosowania w danym przedsiębiorstwie Zarządzanie ryzykiem Identyfikacja i analiza możliwych zagrożeń, ich prawdopodobieństwa i konsekwencji Analiza możliwych do zastosowania technik, narzędzi i metod zarządzania ryzykiem

11 RYZYKO W PRODUKCJI ROLNICZEJ 11 Decyzje uwzględniające istnienie ryzyka Modyfikowanie wpływu zmiennych niekontrolowanych DECYZJE: Zmienne kontrolowane: Typ Ilość Czas Jakość itd. NAKŁADY NIEPEWNOŚĆ Niepewny wpływ zastosowanych nakładów Proces produkcji (charakter biologiczny) GOSPODARSTWO (rolnik) EFEKTY Zmienne niekontrolowane

12 ROSNĄCE ZNACZENIE PROBLEMU RYZYKA W ROLNICTWIE: 12 - Zmiany klimatyczne - Zmiany Wspólnej Polityki Rolnej - Negocjacje na forum Międzynarodowej Organizacji Handlu liberalizacja handlu (mniej interwencji rynkowej, wzrost wahań cen, wzrost zagrożenia epidemiologicznego)

13 RODZAJE RYZYKA W GOSPODARSTWACH ROLNYCH 13 RYZYKO Osobiste PRODUKCYJNE CENOWE INSTYTU- CJONALNE Majątkowe Finansowe DOCHODOWE

14 RYZYKO PRODUKCYJNE ŹRÓDŁA 14 Pogoda (np. opóźniona wiosna, zjawiska o przebiegu katastroficznym - huragany, powodzie, niedobór wody w krytycznym dla plonów okresie wiosenno letnim, nadmiar opadów w okresie zbiorów) Szkodniki Choroby Epidemie Technologie (błędy w technologii wzmagają wpływ czynników wymienionych wyżej)

15 Liczebność Liczebność RYZYKO PRODUKCYJNE POMIAR I IDENTYFIKACJA 15 Prawdopodobieństwo spadku plonu jako miara ryzyka produkcyjnego Prawdopodobieństwo spadku więcej niż o 10% 66% 26% 8% Prawdopodobieństwo spadku plonów bardziej niż o 25% Źródło: na podstawie bazy FADN

16 RYZYKO PRODUKCYJNE POMIAR I IDENTYFIKACJA 16 Lata z wysoką stratą plonu w różnych uprawach rok pszenica ozima żyto jęczmień jary buraki owies ziemniaki cukrowe rzepak ozimy rok pszenica ozima żyto jęczmień jary owies ziemniaki buraki cukrowe Objaśnienia susza nadmierne opady niska temperatura i długo zalegająca pokrywa śnieżna Źródło: Górski i in. 2008

17 RYZYKO PRODUKCYJNE POMIAR I IDENTYFIKACJA 17 WYSTĘPOWANIE NIŻÓWEK W LATACH (miara zagrożenia suszą) Źródło: Wachowiak, Kępińska-Kasprzak)

18 RYZYKO PRODUKCYJNE POMIAR I IDENTYFIKACJA 18 SUCHE ZIMA SUCHE LATO

19 RYZYKO PRODUKCYJNE POMIAR I IDENTYFIKACJA 19 SUSZA W LATACH ROK Okres sześciodekadowy Maksymalny zasięg suszy Liczba gmin % gmin % pow. gruntów ornych Liczba okresów sześciodekadowych Uprawy zagrożone suszą w okresie wegetacyjnym ,6 2 zboża ozime, zboża jare, truskawki ,4 57, ,5 11, ,7 4,0 4 burak cukrowy, chmiel, rośliny strączkowe, rzepak i rzepik, truskawki, tytoń, warzywa gruntowe, zboża jare, zboża ozime, ziemniaki, kukurydza, drzewa i krzewy owocowe zboża ozime, zboża jare, ziemniaki, chmiel, tytoń, warzywa gruntowe, drzewa i krzewy owocowe, rośliny strączkowe zboża ozime, zboża jare, ziemniaki, chmiel, tytoń, warzywa gruntowe, drzewa i krzewy owocowe, truskawki, rośliny strączkowe Źródło: Materiały konferencyjne PIU, A. Dorszewski

20 RYZYKO PRODUKCYJNE A CENOWE RELACJA PLONÓW I CEN czy niższe plony rekompensowane są wyższą ceną? 20 Wsp. korelacji: 0,15

21 RYZYKO PRODUKCYJNE A CENOWE RELACJA PLONÓW I CEN czy niższe plony rekompensowane są wyższą ceną? 21 Wsp. korelacji: - 0,04

22 RYZYKO PRODUKCYJNE A CENOWE RELACJA PLONÓW I CEN czy niższe plony rekompensowane są wyższą ceną? 22 Wsp. korelacji: 0,37

23 RYZYKO PRODUKCYJNE A CENOWE RELACJA PLONÓW I CEN czy niższe plony rekompensowane są wyższą ceną? 23 Wsp. korelacji: 0,11

24 INNE RODZAJE RYZYKA 24 Ryzyko instytucjonalne Zmiany polityki rolnej, np. poziom płatności bezpośrednich, ograniczenia technologiczne, zniesienie kwot mlecznych itp. Pozataryfowe bariery w handlu zagranicznym (np. zaostrzenie wymogów sanitarnych), Zjawiska katastroficzne wynikające ze zjawisk atmosferycznych (powodzie, huragany, uderzenia pioruna), Pożary, Ryzyko majątkowe Wypadki. Prawne aspekty funkcjonowania gospodarstw.

25 INNE RODZAJE RYZYKA 25 Ryzyko finansowe Zmiany oprocentowania kredytów, Dostępność kredytów, Możliwości pozyskiwania środków finansowych z działalności pozarolniczych, Ryzyko osobiste Wypadki, Choroby, Inne zdarzenia losowe.. Możliwości pozyskania środków w ramach różnych działań WPR Koszty nakładów produkcyjnych.

26 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA SKUTKÓW RYZYKA 26 ROLNIK - głównie w obszarze produkcji, - bez wpływu na ceny, (również możliwe korzyści) POLITYKA ROLNA -wsparcie dochodów, -interwencja rynkowa.

27 STRATEGIE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W ROLNICTWIE Organizacja gospodarstwa rolniczego (technologie produkcji) 1 5.Przenoszenie ryzyka - ubezpieczenia 5 Strategie zarządzania ryzykiem w rolnictwie 2 2. Dywersyfikacja dochodów 4. Dzielenie się ryzykiem związane z rynkiem Interwencja polityki rolnej

28 STRATEGIE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W ROLNICTWIE 28 Technologie uprawy roślin (odmiany, zabiegi uprawowe) Inwestycje (np. deszczownie, magazyny płodów rolnych) Warunki sanitarne, żywienie, profilaktyka w chowie zwierząt Dywersyfikacja struktury produkcji Płatności bezpośrednie czynnik stabilizujący dochody rolnicze (płatności oddzielone od produkcji - zapewnione minimum dochodów), wg szacunków OECD redukcja ryzyka w skali 30-40% Interwencja rynkowa (cła, kwoty produkcyjne,..) czynnik stabilizujący popyt i ceny System podatkowy wygładzenie wahań dochodów) Ubezpieczenia komercyjne (prywatne, publiczno-prywatne, publiczne) Ubezpieczenia wzajemne (mutual funds) 1. Organizacja gospodarstwa 2. Dywersyfikacja dochodów 3. Interwencja polityki rolnej 4. Dzielenie się ryzykiem przez rynek 5. Przenoszenie ryzyka - ubezpieczenia Pozarolnicza działalność gospodarcza Praca poza gospodarstwem Dodatkowa działalność z wykorzystanie zasobów gospodarstwa (usługi, agroturystyka) Kontraktacja Integracja pionowa Integracja pozioma (grupy producenckie) Kontrakty terminowe

29 Wpływ WPR na stabilizację dochodów Wskaźnik zmienności względna miara wahań danej cechy (plonu, dochodu); formalnie jest to relacja odchylenia standardowego do średniej. 29 Wielkość ekonomiczna (ESU) Scenariusz bazowy (z dopłatami) Scenariusz liberalny (bez dopłat) > >100 zbożowe mleczne trzodowe Dochód [t.ys. zł] 38,7 125,2 237,8 963,7 10,5 62,1 77,6 608,2 Wskaźnik zmienności [%] Dochód [t.ys. zł] 34,1 74,3 188,8 24,6 57,3 158,8 Wskaźnik zmienności [%] Dochód [t.ys. zł] 5,0 42,1 93,9 264,6-4,0 29,4 71,8 216,3 Wskaźnik zmienności [%] mieszane Dochód [t.ys. zł] 24,8 66,1 123, ,6 45,0 81,4 71,2 Wskaźnik zmienności [%]

30 UBEZPIECZENIA PRODUKCYJNE W POLSCE 30 Ustawa z 2005 roku o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249, z 2006 r. Nr 120, poz. 825 i Nr 157, poz. 1119, z 2007 r. Nr 49, poz. 328, z 2008 r. Nr 145, poz. 918 oraz z 2009 r. Nr 18, poz. 97).

31 UBEZPIECZENIA PRODUKCYJNE zboża, kukurydza, rzepak jary, ziemniaki, buraki cukrowe rzepak ozimy, warzywa gruntowe, chmiel, tytoń, drzewa i krzewy owocowe, truskawki, rośliny strączkowe MAKSYMALNE STAWKI UBEZPIECZENIOWE 3,5% 5% maksymalna stawka ubezpieczeniowa bez względu na ilość ubezpieczanych ryzyk, uprawniająca do skorzystania z 50% dofinansowania (możliwe podwyższenie stawek taryfowych do 6%) 31

32 UBEZPIECZENIA PRODUKCYJNE FRANSZYZA INTEGRALNA I REDUKCYJNA 32 huragan, powódź, deszcz nawalny, grad, piorun, obsunięcie się ziemi, lawinę, ujemne skutki przezimowania oraz przymrozki wiosenne 10% susza 25% Minimalna strata w plonie głównym uprawniająca do odszkodowania Dodatkowo: redukcja odszkodowania o 10% (franszyza redukcyjna)

33 UBEZPIECZENIA PRODUKCYJNE 33 Obowiązek rolnika Obowiązek zawarcia przez rolnika pobierającego płatności bezpośrednie umowy ubezpieczenia upraw od ryzyka wystąpienia szkód spowodowanych przez powódź, suszę, grad, ujemne skutki przezimowania lub przymrozki wiosenne. Brak ubezpieczenia - konsekwencje w postaci opłaty karnej wynoszącej 2 Euro za 1 ha upraw, wnoszonej na rzecz gminy. Skala ubezpieczeń Płatności bezpośrednie w 2011: Liczba wniosków ~1, 37 mln Powierzchnia ~14 mln ha Ubezpieczenia produkcyjne w 2011: Liczba polis ~160 tys. (12%) Powierzchnia ~3 mln ha (~ 21%)

34 PROBLEMY ZWIĄZANE Z UBEZPIECZENIAMI 34 Asymetria informacji (asymmetric information) Rolnicy dysponują większą wiedzą (informacją) o swoich gospodarstwach niż ubezpieczyciele. Negatywna selekcja (adverse selection) Tendencja do zakupu ubezpieczenia przez rolników bardziej zagrożonych ryzykiem. Pokusa nadużycia (moral hazard) Tendencja do nadmiernie ryzykownych zachowań lub braku należytej staranności po zakupie ubezpieczenia. Inne problemy: -Trudność kalkulacji potencjalnych strat i oszacowania rzeczywistych strat, wysokie koszty szacowania strat -Wysokie koszty (składki) i niski stopień uczestnictwa (ograniczona możliwość risk pooling ).

35 WYBRANE FORMY UBEZPIECZEŃ 35 Różne typy, każdy ma tyle samo zalet co słabości Różne warunki w jakich możliwe jest ich zastosowanie Ubezpieczenia plonów od różnych czynników ryzyka pojedyncze lub kompleksowe Ubezpieczenia produkcji zwierzęcej głównie od zdarzeń o charakterze epidemicznym Ubezpieczenia dochodów Ubezpieczenia wzajemne Ubezpieczenia indeksowane plon lub dochody (Płatności z tytułu klęsk żywiołowych)

36 WYBRANE FORMY UBEZPIECZEŃ 36 FUNDUSZE WZAJEMNE (MUTUAL FUNDS) rolniczy fundusz wzajemnego ubezpieczenia może być zdefiniowany jako szczególny system ubezpieczenia, w którym jego uczestnicy (właściciele funduszu) dzielą między siebie ryzyko w formie stowarzyszenia czy klubu, uczestnikami i właścicielami funduszu są sami rolnicy, fundusze wzajemne mogą grupować rolników z określonego sektora, branży czy też z określonego obszaru geograficznego, szczególnie sprzyjające warunki do tworzenia funduszy wzajemnych posiadają w rolnictwie grupy producentów rolnych, co wynika zarówno z istniejącej już w tej grupie wspólnoty interesów, struktury organizacyjnej i administracyjnej jak też ze względnego poziomu zaufania, który był niezbędny do utworzenia tejże grupy, działalność funduszu wzajemnego ubezpieczenia finansowana jest ze składek członków, które po pokryciu kosztów administrowania i ewentualnej asekuracji pozostają w dyspozycji do czasu podjęcia decyzji o wypłacie odszkodowań.

37 WYBRANE FORMY UBEZPIECZEŃ - Przegląd 37 UBEZPIECZENIA WZAJEMNE (MUTUAL FUNDS) Szczególna forma współuczestnictwa i własności funduszu ubezpieczeń ze składek członków; + możliwość pokrywania strat z tytułu dowolnego czynnika ryzyka + eliminują problemy adverse selection + relatywnie łatwe subsydiowanie (np. w przypadku znacznych strat) - ograniczoność funduszu w przypadku znacznych strat (duża liczba rolników) - problem skutków złego zarządzania

38 WYBRANE FORMY UBEZPIECZEŃ 38 UBEZPIECZENIA INDEKSOWE Ubezpieczenia indeksowe oparte o pewien indeks (wskaźnik) (indeks np.: wysokość opadów, klimatyczny bilans wodny, wskaźniki suszy itd.). Szkoda ma miejsce wówczas, gdy poziom indeksu przekracza określony przedział indeks wyliczany zza biurka ubezpieczenie nie ma charakteru indywidualnego, nie jest związane z sytuacją konkretnego gospodarstwa.

39 WYBRANE FORMY UBEZPIECZEŃ 39 UBEZPIECZENIA INDEKSOWE Plusy i minusy w porównaniu do ubezpieczeń tradycyjnych + niższe koszty + nie istnieją problemy asymetrii informacji, negatywnej selekcji i pokusy nadużycia (zachowanie pojedynczych rolników nie wpływa na poziom plonów w regionie), + zachęta do podejmowania działań redukujących ryzyko na poziomie gospodarstwa (bez zmniejszenia odszkodowań), + większa suma odszkodowań w długim okresie wyższy stopień wygładzenia zmienności przychodów, + system prosty i zrozumiały dla rolników, - straty w pojedynczych gospodarstwach nie ujawniają się na poziomie regionu (i odwrotnie), - problem heterogeniczności regionów.

40 ROLNICY O RYZYKU 40 Badanie 2012 reprezentatywna próba 593 gospodarstw z terenu całego kraju o różnej wielkości ekonomicznej i różnych kierunkach produkcji. 40

41 % rolników (skumulowany) % rolników (skumulowany) % rolników (skumulowany) % rolników (skumulowany) ROLNICY O RYZYKU 41 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu suszy? 66% 44% 19% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razy co najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie % 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu gradu? 17% 4% 1% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razyco najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie % 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu przymrozków? 28% 12% 5% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razy co najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie % 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu powodzi? 5% 2% 1% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razy co najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie

42 % rolników (skumulowany) % rolników (skumulowany) ROLNICY O RYZYKU 42 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu podtopień? 20% 7% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razy co najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie % 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ile razy w latach zaobserwowano straty plonu z powodu złego przezimowania? 26% 9% 2% co najmniej 1 raz co najmniej 2 razy co najmniej 3 razy ilość zdarzeń w okresie

43 % rolników (w grupie ze stratą) % rolników (w grupie ze stratą) % rolników (w grupie ze stratami) % rolników (w grupie ze stratami) ROLNICY O RYZYKU 43 30% 25% 20% 15% 10% Wysokość największej straty plonu z powodu suszy 5% 0% 1% 5% do 10% 11% - 20% 23% 21% - 30% 27% 31% - 40% 23% 41% - 50% 12% 51% - 60% zakres największej straty Średnio największa strata: 44% 4% 61% - 70% 4% 71% - 81% 1% 0% 81% - 90% 91% - 100% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wysokość największej straty plonu z powodu gradu 6% do 10% 18% 11% - 20% 30% 21% - 30% 9% 12% 10% 31% - 40% 41% - 50% 51% - 60% 5% 4% 61% - 70% zakres największej straty Średnio największa strata: 40% 71% - 81% 3% 3% 81% - 91% - 90% 100% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wysokość największej straty plonu z powodu przymrozków 10% do 10% 15% 11% - 20% 24% 21% - 30% 16% 31% - 40% 9% 41% - 50% Średnio największa strata: 43% 3% 51% - 60% 7% 61% - 70% 3% 71% - 81% 2% 81% - 90% 10% 91% - 100% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wysokość największej straty plonu z powodu powodzi Średnio największa 0% do 10% 7% 11% - 20% 3% 21% - 30% 13% 31% - 40% 27% 41% - 50% strata: 66 % 7% 51% - 60% 0% 61% - 70% 7% 71% - 81% 3% 81% - 90% 33% 91% - 100% zakres największej straty zakres największej straty

44 % rolników (w grupie ze stratą) % rolników (w grupie ze stratą) 44 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wysokość największej straty plonu z powodu podtopień 5% 12% do 10% 11% - 20% 14% 21% - 30% 15% 31% - 40% 22% 41% - 50% 6% 8% 51% - 60% 61% - 70% zakres największej straty Średnio największa strata: 49 % 7% 71% - 81% 1% 81% - 90% 10% 91% - 100% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wysokość największej straty plonu z powodu złego przezimowania 2% do 10% 7% 11% - 20% 18% 21% - 30% 16% 31% - 40% 10% 41% - 50% 3% 51% - 60% 2% 61% - 70% zakres największej straty Średnio największa strata: 61 % 8% 71% - 81% 3% 81% - 90% 31% 91% - 100%

45 ROLNICY O RYZYKU 45 Gospodartswa z ubezpieczeniemi produkcji gospodarstwa ubezpieczające uprawy 35% gospodarstwa ubezpieczające zwierzęta (% w gospodarstwach posiadajacych zwierzęta) 4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Wybrane fakty dotyczące strat, ubezpieczeń i odszkodowań w latach gospodarstwa bez strat w produkcji 14% gospodarstwa, które otrzymały odszkodowanie 16% gospodarstwa, które nie otrzymały odszkodowania mimo ubezpieczenia produkcji 6% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 45

46 ROLNICY O RYZYKU 46 Przyczyny braku ubezpieczenia upraw (% rolników) Zbyt wysokie składki 54% Inne 11% Obawy o problemy w uzyskaniu odszkodowania 20% Ryzyka, które można ubezpieczyć nie występują w gospodarstwie 15% 46

47 ROLNICY O RYZYKU 47 Ocena zagrożeń wynikających z wybranych czynników ryzyka (w skali 1-10; 1- nie zagraża; 10- zagraża bardzo poważnie) wzrost cen środków produkcji susza złe przezimowanie przymrozki wzrost wymagań odbiorców co do jakości produktów trudności ze zbytem produktów grad deszcz nawalny huragan możliwość wypowiedzenia umowy dzierżawy epidemie 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 47

48 ROLNICY O RYZYKU 48 Ocena wybranych działań zmniejszających ryzyko w produkcji roślinnej (w skali 1-10; 1- nie zmniejsza, 10- zmniejsza bardzo silnie) właściwy termin zabiegów agrotechnicznych stosowanie płodozmianu unowocześnienie technologii nawadnianie 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 Ocena wybranych działań zmniejszjacych ryzyko w produkcji zwierzęcej (w skali 1-10) zwierzęta tylko z własnej hodowli bilansowanie dawek pokarmowych poprawa higieny profilaktyka weterynaryjna 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 48

49 ubezpieczenie upraw ubezpieczenie zwierząt dywersyfikacja produkcji praca poza gospodarstwem prowadzenie działalności nierolniczej podpisywanie umów kontraktacyjnych przystąpienie do grupy producenckiej utrzymywanie rezerw finansowych unikanie kredytów większa integracja z odbiorcami silniejsza integracja z dostawcami środków produkcji % rolników ROLNICY O RYZYKU 49 Działania z zakresu zarządzania ryzykiem możliwe do zastosowania w badanych gospodarstwach w opinii rolników 60% 50% 40% 30% 20% 10% 54% 24% 31% 37% 23% 41% 18% 46% 36% 18% 11% 0% 49

50 PODSUMOWANIE 50 W Polsce: główne źródło ryzyka w produkcji roślinnej susza, w produkcji zwierzęcej zagrożenie epidemii, nawet poza granicami kraju (spadek popytu i cen), duże znaczenie instrumentów polityki rolnej w ograniczaniu skutków ryzyka, niedoceniane (?) znaczenie redukowania ryzyka poprzez zmiany organizacyjne i doskonalenie technologii, niski poziom uczestnictwa w ubezpieczeniach produkcyjnych ale: mało atrakcyjna oferta, wysokie koszty.

51 PODSUMOWANIE (2) 51 Możliwe różne strategie zarządzania ryzykiem, dostępnych wiele instrumentów Nowe instrumenty ubezpieczenia w większości w fazie eksperymentowania i ewolucji: Ubezpieczenia indeksowe Fundusze ubezpieczeń wzajemnych rolnicy sami tworzą grupę zbierającą fundusze na wypadek strat. nie ma idealnego (instrumentu) systemu każdy ma zalety, ale i wady. Wyraźny konflikt interesów: firmy ubezpieczeniowe rolnicy - podatnicy - politycy Ważne: dywersyfikacja źródeł dochodu i rynkowe podejścia dzielenia się ryzykiem (integracja pionowa, grupy producenckie)